زن، زندگی، آزادی
«جهان» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «جهان» در غزلیات حافظ شیرازی
- ساقی به نور باده برافروز جام ما
مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما - به یک کرشمه که نرگس به خودفروشی کرد
فریب چشم تو صد فتنه در جهان انداخت - جهان به کام من اکنون شود که دور زمان
مرا به بندگی خواجه جهان انداخت - هر که آمد به جهان نقش خرابی دارد
در خرابات بگویید که هشیار کجاست - مرا به کار جهان هرگز التفات نبود
رخ تو در نظر من چنین خوشش آراست - جان فدای دهنش باد که در باغ نظر
چمن آرای جهان خوشتر از این غنچه نبست - سبز است در و دشت بیا تا نگذاریم
دست از سر آبی که جهان جمله سراب است - جام جهان نماست ضمیر منیر دوست
اظهار احتیاج خود آن جا چه حاجت است - غم جهان مخور و پند من مبر از یاد
که این لطیفه عشقم ز ره روی یادست - مجو درستی عهد از جهان سست نهاد
که این عجوز عروس هزاردامادست - حافظا ترک جهان گفتن طریق خوشدلیست
تا نپنداری که احوال جهان داران خوش است - نه من ز بی عملی در جهان ملولم و بس
ملالت علما هم ز علم بی عمل است - به چشم عقل در این رهگذار پرآشوب
جهان و کار جهان بی ثبات و بی محل است - گل در بر و می در کف و معشوق به کام است
سلطان جهانم به چنین روز غلام است - عرضه کردم دو جهان بر دل کارافتاده
بجز از عشق تو باقی همه فانی دانست - می بیاور که ننازد به گل باغ جهان
هر که غارتگری باد خزانی دانست - خسروان قبله حاجات جهانند ولی
سببش بندگی حضرت درویشان است - دیدن روی تو را دیده جان بین باید
وین کجا مرتبه چشم جهان بین من است - گر باد فتنه هر دو جهان را به هم زند
ما و چراغ چشم و ره انتظار دوست - چیست این سقف بلند ساده بسیارنقش
زین معما هیچ دانا در جهان آگاه نیست - حاصل کارگه کون و مکان این همه نیست
باده پیش آر که اسباب جهان این همه نیست - جز آستان توام در جهان پناهی نیست
سر مرا بجز این در حواله گاهی نیست - چرا ز کوی خرابات روی برتابم
کز این به هم به جهان هیچ رسم و راهی نیست - به می عمارت دل کن که این جهان خراب
بر آن سر است که از خاک ما بسازد خشت - گفتم ای مسند جم جام جهان بینت کو
گفت افسوس که آن دولت بیدار بخفت - تا رفت مرا از نظر آن چشم جهان بین
کس واقف ما نیست که از دیده چه ها رفت - حسنت به اتفاق ملاحت جهان گرفت
آری به اتفاق جهان می توان گرفت - می خور که هر که آخر کار جهان بدید
از غم سبک برآمد و رطل گران گرفت - خاک ره آن یار سفرکرده بیارید
تا چشم جهان بین کنمش جای اقامت - تو گر خواهی که جاویدان جهان یک سر بیارایی
صبا را گو که بردارد زمانی برقع از رویت - به غلامی تو مشهور جهان شد حافظ
حلقه بندگی زلف تو در گوشش باد - مژگان تو تا تیغ جهان گیر برآورد
بس کشته دل زنده که بر یک دگر افتاد - خوش عروسیست جهان از ره صورت لیکن
هر که پیوست بدو عمر خودش کاوین داد - بنفشه دوش به گل گفت و خوش نشانی داد
که تاب من به جهان طره فلانی داد - سر ما فرونیاید به کمان ابروی کس
که درون گوشه گیران ز جهان فراغ دارد - چو در رویت بخندد گل مشو در دامش ای بلبل
که بر گل اعتمادی نیست گر حسن جهان دارد - دهان تنگ شیرینش مگر ملک سلیمان است
که نقش خاتم لعلش جهان زیر نگین دارد - جان بی جمال جانان میل جهان ندارد
هر کس که این ندارد حقا که آن ندارد - کس در جهان ندارد یک بنده همچو حافظ
زیرا که چون تو شاهی کس در جهان ندارد - غیرتم کشت که محبوب جهانی لیکن
روز و شب عربده با خلق خدا نتوان کرد - گفتم این جام جهان بین به تو کی داد حکیم
گفت آن روز که این گنبد مینا می کرد - بیا بیا که تو حور بهشت را رضوان
در این جهان ز برای دل رهی آورد - دمی با غم به سر بردن جهان یک سر نمی ارزد
به می بفروش دلق ما کز این بهتر نمی ارزد - تو را آن به که روی خود ز مشتاقان بپوشانی
که شادی جهان گیری غم لشکر نمی ارزد - عقل می خواست کز آن شعله چراغ افروزد
برق غیرت بدرخشید و جهان برهم زد - حافظ به حق قرآن کز شید و زرق بازآی
باشد که گوی عیشی در این جهان توان زد - فغان که در طلب گنج نامه مقصود
شدم خراب جهانی ز غم تمام و نشد - بوی بهبود ز اوضاع جهان می شنوم
شادی آورد گل و باد صبا شاد آمد - به قد و چهره هر آن کس که شاه خوبان شد
جهان بگیرد اگر دادگستری داند - ساقی به جام عدل بده باده تا گدا
غیرت نیاورد که جهان پربلا کند - ز ملک تا ملکوتش حجاب بردارند
هر آن که خدمت جام جهان نما بکند - شراب بی غش و ساقی خوش دو دام رهند
که زیرکان جهان از کمندشان نرهند - مطرب از درد محبت عملی می پرداخت
که حکیمان جهان را مژه خون پالا بود - یاد باد آن که نگارم چو کمر بربستی
در رکابش مه نو پیک جهان پیما بود - بر سر تربت ما چون گذری همت خواه
که زیارتگه رندان جهان خواهد بود - به وفای تو که بر تربت حافظ بگذر
کز جهان می شد و در آرزوی روی تو بود - عالم از شور و شر عشق خبر هیچ نداشت
فتنه انگیز جهان غمزه جادوی تو بود - جهان چو خلد برین شد به دور سوسن و گل
ولی چه سود که در وی نه ممکن است خلود - جهانیان همه گر منع من کنند از عشق
من آن کنم که خداوندگار فرماید - جمیله ایست عروس جهان ولی هش دار
که این مخدره در عقد کس نمی آید - جهان بر ابروی عید از هلال وسمه کشید
هلال عید در ابروی یار باید دید - سپهر دور خوش اکنون کند که ماه آمد
جهان به کام دل اکنون رسد که شاه رسید - دل در جهان مبند و به مستی سؤال کن
از فیض جام و قصه جمشید کامگار - جهان و هر چه در او هست سهل و مختصر است
ز اهل معرفت این مختصر دریغ مدار - حافظ سخن بگوی که بر صفحه جهان
این نقش ماند از قلمت یادگار عمر - نعیم هر دو جهان پیش عاشقان بجوی
که این متاع قلیل است و آن عطای کثیر - دوست گو یار شو و هر دو جهان دشمن باش
بخت گو پشت مکن روی زمین لشکر گیر - گلعذاری ز گلستان جهان ما را بس
زین چمن سایه آن سرو روان ما را بس - من و همصحبتی اهل ریا دورم باد
از گرانان جهان رطل گران ما را بس - بنشین بر لب جوی و گذر عمر ببین
کاین اشارت ز جهان گذران ما را بس - نقد بازار جهان بنگر و آزار جهان
گر شما را نه بس این سود و زیان ما را بس - به منت دگران خو مکن که در دو جهان
رضای ایزد و انعام پادشاهت بس - به صدر مصطبه بنشین و ساغر می نوش
که این قدر ز جهان کسب مال و جاهت بس - گشته ام در جهان و آخر کار
دلبری برگزیده ام که مپرس - در خرقه چو آتش زدی ای عارف سالک
جهدی کن و سرحلقه رندان جهان باش - حافظ که هوس می کندش جام جهان بین
گو در نظر آصف جمشید مکان باش - گرت هواست که چون جم به سر غیب رسی
بیا و همدم جام جهان نما می باش - چو غنچه گر چه فروبستگیست کار جهان
تو همچو باد بهاری گره گشا می باش - گفت آسان گیر بر خود کارها کز روی طبع
سخت می گردد جهان بر مردمان سختکوش - خواهی که سخت و سست جهان بر تو بگذرد
بگذر ز عهد سست و سخن های سخت خویش - عمر خسرو طلب ار نفع جهان می خواهی
که وجودیست عطابخش کریم نفاع - مظهر لطف ازل روشنی چشم امل
جامع علم و عمل جان جهان شاه شجاع - در شب هجران مرا پروانه وصلی فرست
ور نه از دردت جهانی را بسوزانم چو شمع - جهان و کار جهان جمله هیچ بر هیچ است
هزار بار من این نکته کرده ام تحقیق - به راه میکده حافظ خوش از جهان رفتی
دعای اهل دلت باد مونس دل پاک - به چشم خلق عزیز جهان شود حافظ
که بر در تو نهد روی مسکنت بر خاک - حافظ قلم شاه جهان مقسم رزق است
از بهر معیشت مکن اندیشه باطل - دارای جهان نصرت دین خسرو کامل
یحیی بن مظفر ملک عالم عادل - می نوش و جهان بخش که از زلف کمندت
شد گردن بدخواه گرفتار سلاسل - نکته دانی بذله گو چون حافظ شیرین سخن
بخشش آموزی جهان افروز چون حاجی قوام - فاش می گویم و از گفته خود دلشادم
بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم - ای گلبن جوان بر دولت بخور که من
در سایه تو بلبل باغ جهان شدم - حافظا چون غم و شادی جهان در گذر است
بهتر آن است که من خاطر خود خوش دارم - پایه نظم بلند است و جهان گیر بگو
تا کند پادشه بحر دهان پرگهرم - قدح پر کن که من در دولت عشق
جوان بخت جهانم گر چه پیرم - به یاد یار و دیار آن چنان بگریم زار
که از جهان ره و رسم سفر براندازم - گر خلوت ما را شبی از رخ بفروزی
چون صبح بر آفاق جهان سر بفرازم - روز مرگم نفسی مهلت دیدار بده
تا چو حافظ ز سر جان و جهان برخیزم - مژده وصل تو کو کز سر جان برخیزم
طایر قدسم و از دام جهان برخیزم - خیز و بالا بنما ای بت شیرین حرکات
کز سر جان و جهان دست فشان برخیزم - پدرم روضه رضوان به دو گندم بفروخت
من چرا ملک جهان را به جوی نفروشم - زهد رندان نوآموخته راهی بدهیست
من که بدنام جهانم چه صلاح اندیشم - جهان پیر است و بی بنیاد از این فرهادکش فریاد
که کرد افسون و نیرنگش ملول از جان شیرینم - جهان فانی و باقی فدای شاهد و ساقی
که سلطانی عالم را طفیل عشق می بینم - جام می گیرم و از اهل ریا دور شوم
یعنی از اهل جهان پاکدلی بگزینم - جز صراحی و کتابم نبود یار و ندیم
تا حریفان دغا را به جهان کم بینم - سر به آزادگی از خلق برآرم چون سرو
گر دهد دست که دامن ز جهان درچینم - پیر میخانه سحر جام جهان بینم داد
و اندر آن آینه از حسن تو کرد آگاهم - ای دل بشارتی دهمت محتسب نماند
و از می جهان پر است و بت میگسار هم - اعتمادی نیست بر کار جهان
بلکه بر گردون گردان نیز هم - عشرت کنیم ور نه به حسرت کشندمان
روزی که رخت جان به جهانی دگر کشیم - خوش برانیم جهان در نظر راهروان
فکر اسب سیه و زین مغرق نکنیم - بر جهان تکیه مکن ور قدحی می داری
شادی زهره جبینان خور و نازک بدنان - از دام زلف و دانه خال تو در جهان
یک مرغ دل نماند نگشته شکار حسن - گلبرگ را ز سنبل مشکین نقاب کن
یعنی که رخ بپوش و جهانی خراب کن - به خرمن دو جهان سر فرو نمی آرند
دماغ و کبر گدایان و خوشه چینان بین - آن که فکرش گره از کار جهان بگشاید
گو در این کار بفرما نظری بهتر از این - آرام و خواب خلق جهان را سبب تویی
زان شد کنار دیده و دل تکیه گاه تو - مرا چشمیست خون افشان ز دست آن کمان ابرو
جهان بس فتنه خواهد دید از آن چشم و از آن ابرو - ای جرعه نوش مجلس جم سینه پاک دار
کآیینه ایست جام جهان بین که آه از او - به عشق روی تو روزی که از جهان بروم
ز تربتم بدمد سرخ گل به جای گیاه - به داغ بندگی مردن بر این در
به جان او که از ملک جهان به - شبی می گفت چشم کس ندیده ست
ز مروارید گوشم در جهان به - گفتم ای جان جهان دفتر گل عیبی نیست
که شود فصل بهار از می ناب آلوده - عاشق شو ار نه روزی کار جهان سر آید
ناخوانده نقش مقصود از کارگاه هستی - آلودگی خرقه خرابی جهان است
کو راهروی اهل دلی پاک سرشتی - هر چند که هجران ثمر وصل برآرد
دهقان جهان کاش که این تخم نکشتی - جهان پیر رعنا را ترحم در جبلت نیست
ز مهر او چه می پرسی در او همت چه می بندی - تو را که هر چه مراد است در جهان داری
چه غم ز حال ضعیفان ناتوان داری - به وصل دوست گرت دست می دهد یک دم
برو که هر چه مراد است در جهان داری - مگذران روز سلامت به ملامت حافظ
چه توقع ز جهان گذران می داری - گوهر جام جم از کان جهانی دگر است
تو تمنا ز گل کوزه گران می داری - بیا که وضع جهان را چنان که من دیدم
گر امتحان بکنی می خوری و غم نخوری - می اندر مجلس آصف به نوروز جلالی نوش
که بخشد جرعه جامت جهان را ساز نوروزی - نه حافظ می کند تنها دعای خواجه تورانشاه
ز مدح آصفی خواهد جهان عیدی و نوروزی - با دل خون شده چون نافه خوشش باید بود
هر که مشهور جهان گشت به مشکین نفسی - دعاگوی غریبان جهانم
و ادعو بالتواتر و التوالی - اهل کام و ناز را در کوی رندی راه نیست
ره روی باید جهان سوزی نه خامی بی غمی - خان بن خان و شهنشاه شهنشاه نژاد
آن که می زیبد اگر جان جهانش خوانی - ای صبا بندگی خواجه جلال الدین کن
که جهان پرسمن و سوسن آزاده کنی - سفله طبع است جهان بر کرمش تکیه مکن
ای جهان دیده ثبات قدم از سفله مجوی - جمشید جز حکایت جام از جهان نبرد
زنهار دل مبند بر اسباب دنیوی - همچو جم جرعه ما کش که ز سر دو جهان
پرتو جام جهان بین دهدت آگاهی - تیغی که آسمانش از فیض خود دهد آب
تنها جهان بگیرد بی منت سپاهی - عروس جهان گر چه در حد حسن است
ز حد می برد شیوه بی وفایی - سعدی شیرازی
- «جهان» در غزلیات سعدی شیرازی
- شب همه شب انتظار صبح رویی می رود
کان صباحت نیست این صبح جهان افروز را - سعدی علم شد در جهان صوفی و عامی گو بدان
ما بت پرستی می کنیم آن گه چنین اصنام را - ای روی تو آرام دل خلق جهانی
بی روی تو شاید که نبینند جهان را - آفرین بر زبان شیرینت
کاین همه شور در جهان انداخت - چه فتنه بود که حسن تو در جهان انداخت
که یک دم از تو نظر بر نمی توان انداخت - جهان از فتنه و آشوب یک چندی برآسودی
اگر نه روی شهرآشوب و چشم فتنه انگیزت - صحبت یار عزیز حاصل دور بقاست
یک دمه دیدار دوست هر دو جهانش بهاست - چون تشنه بسوخت در بیابان
چه فایده گر جهان فراتست - سعدیا گر همتی داری منال از جور یار
تا جهان بودست جور یار بر یار آمدست - کس را ز غم من آگهی نیست
آوخ که جهان نه پایدارست - بکش چنان که توانی که بی مشاهده ات
فراخنای جهان بر وجود ما تنگست - هر دم که در حضور عزیزی برآوری
دریاب کز حیات جهان حاصل آن دمست - هر کس به جهان خرمیی پیش گرفتند
ما را غمت ای ماه پری چهره تمامست - دور از تو در جهان فراخم مجال نیست
عالم به چشم تنگ دلان چشم سوزنست - ز هر چه هست گزیرست و ناگزیر از دوست
به قول هر که جهان مهر برمگیر از دوست - به جای دوست گرت هر چه در جهان بخشند
رضا مده که متاعی بود حقیر از دوست - جهان و هر چه در او هست با نعیم بهشت
نه نعمتیست که بازآورد فقیر از دوست - بعد از تو هیچ در دل سعدی گذر نکرد
وان کیست در جهان که بگیرد مکان دوست - بی حسرت از جهان نرود هیچ کس به در
الا شهید عشق به تیر از کمان دوست - اگر جهان همه دشمن شود ز دامن تو
به تیغ مرگ شود دست من رها ای دوست - به ناز اگر بخرامی جهان خراب کنی
به خون خسته اگر تشنه ای هلا ای دوست - مرا تو غایت مقصودی از جهان ای دوست
هزار جان عزیزت فدای جان ای دوست - گر متفرق شود خاک من اندر جهان
باد نیارد ربود گرد من از کوی دوست - آب حیات منست خاک سر کوی دوست
گر دو جهان خرمیست ما و غم روی دوست - مرا خود با تو چیزی در میان هست
و گر نه روی زیبا در جهان هست - به جان دوست که در اعتقاد سعدی نیست
که در جهان بجز از کوی دوست جایی هست - نه خاص در سر من عشق در جهان آمد
که هر سری که تو بینی رهین سوداییاست - هر کو شراب عشق نخوردیست و درد درد
آنست کز حیات جهانش نصیب نیست - دانند جهانیان که در عشق
اندیشه عقل معتبر نیست - سعدیا نامت به رندی در جهان افسانه شد
از چه می ترسی دگر بعد از سیاهی رنگ نیست - گر بگیری نظیر من چه کنم
گر مرا در جهان نظیر تو نیست - جز به دیدار توام دیده نمی باشد باز
گویی از مهر تو با هر که جهانم کینیست - مرکب سودا جهانیدن چه سود
چون زمام اختیار از دست رفت - هر که هوایی نپخت یا به فراقی نسوخت
آخر عمر از جهان چون برود خام رفت - جان و تنم ای دوست فدای تن و جانت
مویی نفروشم به همه ملک جهانت - سعدی چو دوست داری آزاد باش و ایمن
ور دشمنی بباشد با هر که در جهانت - سوگند به جانت ار فروشم
یک موی به هر که در جهانت - سر تسلیم نهادیم به حکم و رایت
تا چه اندیشه کند رای جهان آرایت - دوستان عیب کنندم که نبودی هشیار
تا فرورفت به گل پای جهان پیمایت - تا چه کرد آن که نقش روی تو بست
که در فتنه بر جهان بگشاد - روی گفتم که در جهان بنهم
گردم از قید بندگی آزاد - روزی به دلبری نظری کرد چشم من
زان یک نظر مرا دو جهان از نظر فتاد - کسی را کاختیاری هست و محبوبی و مشروبی
مراد از بخت و حظ از عمر و مقصود از جهان دارد - آن شکرخنده که پرنوش دهانی دارد
نه دل من که دل خلق جهانی دارد - آن نه شخصی که جهانیست پر از لطف و کمال
عمر ضایع مکن ای دل که جهان می گذرد - چو تلخ عیشی من بشنوی به خنده درآی
که گر به خنده درآیی جهان شکر گیرد - دو چشم مست تو شهری به غمزه ای ببرند
کرشمه تو جهانی به یک نظر گیرد - آن کس که دلی دارد آراسته معنی
گر هر دو جهان باشد در پای یکی ریزد - اگر هزار غمست از جهانیان بر دل
همین بسست که او غمگسار ما باشد - به کنج غاری عزلت گزینم از همه خلق
گر آن لطیف جهان یار غار ما باشد - چون مرا عشق تو از هر چه جهان بازاستد
چه غم از سرزنش هر که جهانم باشد - چو فرهاد از جهان بیرون به تلخی می رود سعدی
ولیکن شور شیرینش بماند تا جهان باشد - مبادا در جهان دلتنگ رویی
که رویت بیند و خرم نباشد - مکن یارا دلم مجروح مگذار
که هیچم در جهان مرهم نباشد - گر هر که در جهان را شاید که خون بریزی
با یار مهربانت باید که کین نباشد - گر در جهان بگردی و آفاق درنوردی
صورت بدین شگرفی در کفر و دین نباشد - پری رویی و مه پیکر سمن بویی و سیمین بر
عجب کز حسن رویت در جهان غوغا نمی باشد - جهانی در پیت مفتون به جای آب گریان خون
عجب می دارم از هامون که چون دریا نمی باشد - عشق روی تو حرامست مگر سعدی را
که به سودای تو از هر که جهان بازآمد - تا جهان بودست جماشان گل
از سلحداران خار آزرده اند - اگر جهان همه دشمن شود به دولت دوست
خبر ندارم از ایشان که در جهان هستند - درخت غنچه برآورد و بلبلان مستند
جهان جوان شد و یاران به عیش بنشستند - نه چون منند و تو مسکین حریص کوته دست
که ترک هر دو جهان گفته اند و درویشند - دل سعدی و جهانی به دمی غارت کرد
همچو نوروز که بر خوان ملک یغما بود - آن دم که خبر بودم از او تا تو نگویی
کز خویشتن و هر که جهانم خبری بود - در عالم وصفش به جهانی برسیدم
کاندر نظرم هر دو جهان مختصری بود - قول مطبوع از درون سوزناک آید که عود
چون همی سوزد جهان از وی معطر می شود - تو همچو کعبه عزیز اوفتاده ای در اصل
که هر که وصل تو خواهد جهان بپیماید - اگر چه هر چه جهانت به دل خریدارند
منت به جان بخرم تا کسی نیفزاید - اگر چه صاحب حسنند در جهان بسیار
چو آفتاب برآید ستاره ننماید - به لطف دلبر من در جهان نبینی دوست
که دشمنی کند و دوستی بیفزاید - بجز غلامی دلدار خویش سعدی را
ز کار و بار جهان گر شهیست عار آید - همه شب های جهان روز کند طلعت او
گر چو صبحیش نظر بر همه آفاق آید - گر همه صورت خوبان جهان جمع کنند
روی زیبای تو دیباچه اوراق آید - اندرون با تو چنان انس گرفتست مرا
که ملالم از همه خلق جهان می آید - ای به خلق از جهانیان ممتاز
چشم خلقی به روی خوب تو باز - جهان بی ما بسی بودست و باشد
برادر جز نکونامی میندوز - شبان دانم که از درد جدایی
نیاسودم ز فریاد جهان سوز - فریاد سعدی در جهان افکندی ای آرام جان
چندین به فریاد آوری باری به فریادش برس - ایمنی از خروش من گر به جهان دراوفتد
فارغی از فغان من گر به فلک رسانمش - عشق تو گفته بود هان سعدی و آرزوی من
بس نکند ز عاشقی تا ز جهان جهانمش - من سبیل دشمنان کردم نصیب عرض خویش
دشمن آن کس در جهان دارم که دارد دشمنش - وصال جان جهان یافتن حرامش باد
که التفات بود بر جهان و بر جانش - هر که سودای تو دارد چه غم از هر که جهانش
نگران تو چه اندیشه و بیم از دگرانش - گرد دو جهان بگشته عاشق
زاهد بنگر نشسته دلتنگ - سعدی همه روز عشق می باز
تا در دو جهان شوی به یک رنگ - درون خاطر سعدی مجال غیر تو نیست
چو خوش بود به تو از هر که در جهان مشغول - خورشید بر سرو روان دیگر ندیدم در جهان
وصفت نگنجد در بیان نامت نیاید در قلم - بر آتش غم سعدی کدام دل که نسوخت
گر این سخن برود در جهان نماند خام - زین سبب خلق جهانند مرید سخنم
که ریاضت کش محراب دو ابروی توام - بند همه غم های جهان بر دل من بود
دربند تو افتادم و از جمله برستم - همه غم های جهان هیچ اثر می نکند
در من از بس که به دیدار عزیزت شادم - عشقبازی نه من آخر به جهان آوردم
یا گناهیست که اول من مسکین کردم - از در درآمدی و من از خود به درشدم
گفتی کز این جهان به جهان دگر شدم - در آن قضیه که با ما به صلح باشد دوست
اگر جهان همه دشمن شود چه غم دارم - به عشق روی تو اقرار می کند سعدی
همه جهان به درآیند گو به انکارم - سر من دار که چشم از همگان دردوزم
دست من گیر که دست از دو جهان وادارم - سرمست اگر به سودا برهم زنم جهانی
عیبم مکن که در سر سودای یار دارم - آن کس که بجز تو کس ندارد
در هر دو جهان من آن فقیرم - چون کبوتر بگرفتیم به دام سر زلف
دیده بردوختی از خلق جهان چون بازم - خنک آن روز که در پای تو جان اندازم
عقل در دمدمه خلق جهان اندازم - وه که در عشق چنان می سوزم
که به یک شعله جهان می سوزم - تا تو به خاطر منی کس نگذشت بر دلم
مثل تو کیست در جهان تا ز تو مهر بگسلم - تا به گفتار درآمد دهن شیرینت
بیم آنست که شوری به جهان درفکنم - هیچم از دنیی و عقبی نبرد گوشه خاطر
که به دیدار تو شغلست و فراغ از دو جهانم - شاهی که ورا رسد که گوید
مولای اکابر جهانم - جهان بگذار تا بر من سر آید
که کام دل تو بودی از جهانم - ندانمت که چه گویم تو هر دو چشم منی
که بی وجود شریفت جهان نمی بینم - چو روی دوست نبینی جهان ندیدن به
شب فراق منه شمع پیش بالینم - کدام آلاله می بویم که مغزم عنبرآگین شد
چه ریحان دسته بندم چون جهان گلزار می بینم - همه گو باد ببر خرمن عمر
دو جهان بی تو نیرزد دو جوم - طمع وصل تو می دارم و اندیشه هجر
دیگر از هر چه جهانم نه امیدست و نه بیم - سروبالایی که مقصودست اگر حاصل شود
سرو اگر هرگز نباشد در جهان آسوده ایم - رنج ها بردیم و آسایش نبود اندر جهان
ترک آسایش گرفتیم این زمان آسوده ایم - گر گلشن خوش بو تویی ور بلبل خوشگو تویی
ور در جهان نیکو تویی ما نیز هم بد نیستیم - عمرها در پی مقصود به جان گردیدیم
دوست در خانه و ما گرد جهان گردیدیم - ما دل دوستان به جان بخریم
ور جهان دشمنست غم نخوریم - هر گلی نو که در جهان آید
ما به عشقش هزاردستانیم - جهان روشن به ماه و آفتابست
جهان ما به دیدار تو روشن - این حکایت که می کند سعدی
بس بخواهند در جهان گفتن - کساد نرخ شکر در جهان پدید آید
دهان چو بازگشایی به وقت خندیدن - هر آن وقتی که دیدارش نبینم
جهانم تیره باشد بر جهان بین - سر در جهان نهادمی از دست او ولیک
از شهر او چگونه رود شهربند او - گفتم از آسیب عشق روی به عالم نهم
عرصه عالم گرفت حسن جهان گیر او - اگر تو با من مسکین چنین کنی جانا
دو پایم از دو جهان نیز درکشم بی تو - غیرت سلطان جمالت چو باز
چشم من از هر که جهان دوخته - جهانی عشقبازانند در عهد سر زلفت
رها کن راه بدعهدی و اندر عهد ایشان آی - به یک بار از جهان دل در تو بستم
ندانستم که پیمانم نپایی - بی رخت چشم ندارم که جهانی بینم
به دو چشمت که ز چشمم مرو ای بینایی - جهان شبست و تو خورشید عالم آرایی
صباح مقبل آن کز درش تو بازآیی - نپندارم که سعدی را بیازاری و بگذاری
که بعد از سایه لطفت ندارد در جهان جایی - همین که پای نهادی بر آستانه عشق
به دست باش که دست از جهان فروشویی - اگر گل را نظر بودی چو نرگس تا جهان بیند
ز شرم رنگ رخسارش چو نیلوفر در آبستی - معروف شد حکایتم اندر جهان و نیست
با تو مجال آن که بگویم حکایتی - خود کردن و جرم دوستان دیدن
رسمیست که در جهان تو آوردی - ز ابروی زنگارین کمان گر پرده برداری عیان
تا قوس باشد در جهان دیگر نبیند مشتری - گر رفته باشم زین جهان بازآیدم رفته روان
گر همچنین دامن کشان بالای خاکم بگذری - چو خوری دانی ای پسر غم عشق
تا غم هیچ در جهان نخوری - گفتم از دست غمت سر به جهان دربنهم
نتوانم که به هر جا بروم در نظری - یا خود به حسن روی تو کس نیست در جهان
یا هست و نیستم ز تو پروای دیگری - بسته ام از جهانیان بر دل تنگ من دری
تا نکنم به هیچ کس گوشه چشم خاطری - خاکی از مردم بماند در جهان
وز وجود عاشقان خاکستری - یا خلوتی برآور یا برقعی فروهل
ور نه به شکل شیرین شور از جهان برآری - ز حسن روی تو بر دین خلق می ترسم
که بدعتی که نبودست در جهان آری - حدیث یا شکرست آن که در دهان داری
دوم به لطف نگویم که در جهان داری - خلقی به تو مشتاق و جهانی به تو روشن
ما از تو گریزان و تو از خلق نفوری - هرگز آن دل بنمیرد که تو جانش باشی
نیکبخت آن که تو در هر دو جهانش باشی - عشق جانان در جهان هرگز نبودی کاشکی
یا چو بود اندر دلم کمتر فزودی کاشکی - جهانی تشنگان را دیده در توست
چنین پاکیزه پندارم زلالی - نگویمت که گلی بر فراز سرو روان
که آفتاب جهان تاب بر سر علمی - بی دوست حرامست جهان دیدن مشتاق
قندیل بکش تا بنشینم به ظلامی - از من گمان مبر که بیاید خلاف دوست
ور متفق شوند جهانی به دشمنی - مبارزان جهان قلب دشمنان شکنند
تو را چه شد که همه قلب دوستان شکنی - مگر که نام خوشت بر دهان من بگذشت
برفت نام من اندر جهان به خوش سخنی - ای سرو حدیقه معانی
جانی و لطیفه جهانی - مگر لیلی نمی داند که بی دیدار میمونش
فراخای جهان تنگست بر مجنون چو زندانی - ندانمت به حقیقت که در جهان به که مانی
جهان و هر چه در او هست صورتند و تو جانی - به هر چه خوبتر اندر جهان نظر کردم
که گویمش به تو ماند تو خوبتر ز آنی - چرا به سرکشی از من عنان بگردانی
مکن که بیخودم اندر جهان بگردانی - خیام نیشابوری
- «جهان» در رباعیات خیام نیشابوری
- این کهنه جهان بکس نماند باقی
رفتند و رویم دیگر آیند و روند - کس نامد از آن جهان که پرسم از وی
کاحوال مسافران عالم چون شد - ای بس که نباشیم و جهان خواهد بود
نی نام زما و نینشان خواهد بود - نه خادم کس بود نه مخدوم کسی
گو شاد بزی که خوش جهانی دارد - کم کن طمع از جهان و میزی خرسند
از نیک و بد زمانه بگسل پیوند - هشدار که سرمایه سودای جهان
عمرست چنان کش گذرانی گذرد - خرم بزی و جهان بشادی گذران
تدبیر نه با تو کردهاند اول کار - ایدل غم این جهان فرسوده مخور
بیهوده نی غمان بیهوده مخور - ایدل همه اسباب جهان خواسته گیر
باغ طربت به سبزه آراسته گیر - چون عاقبت کار جهان نیستی است
انگار که نیستی چو هستی خوش باش - تا کی ز قدیم و محدث امیدم و بیم
چون من رفتم جهان چه محدث چه قدیم - شاگردی روزگار کردم بسیار
در کار جهان هنوز استاد نیم - برخیز و مخور غم جهان گذران
بنشین و دمی به شادمانی گذران - در طبع جهان اگر وفایی بودی
نوبت بتو خود نیامدی از دگران - خرم دل آنکه زین جهان زود برفت
و آسوده کسی که خود نیامد به جهان - نه حق نه حقیقت نه شریعت نه یقین
اندر دو جهان کرا بود زهره این - چندین سروپای نازنینان جهان
میسوزد و خاک میشود دودی کو - می خورد مخور اندوه که فرمود حکیم
غمهای جهان چو زهر و تریاقش می - کانکس که جهان کرد فراغت دارد
از سبلت چون تویی و ریش چو منی - مولوی
- «جهان» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- اندر جهان هر آدمی باشد فدای یار خود
یار یكی انبان خون یار یكی شمس ضیا - دارم دلی همچون جهان تا میكشد كوه گران
من كه كشم كه كی كشم زین كاهدان واخر مرا - شمشیرم و خون ریز من هم نرمم و هم تیز من
همچون جهان فانیم ظاهر خوش و باطن بلا - ای گل تو اینها دیدهای زان بر جهان خندیدهای
زان جامهها بدریدهای ای كربز لعلین قبا - دل از جهان رنگ و بو گشته گریزان سو به سو
نعره زنان كان اصل كو جامه دران اندر وفا - پیش از تو خامان دگر در جوش این دیگ جهان
بس برطپیدند و نشد درمان نبود الا رضا - جان غریب اندر جهان مشتاق شهر لامكان
نفس بهیمی در چرا چندین چرا باشد چرا - تیرش عجبتر یا كمان چشمش تهیتر یا دهان
او بیوفاتر یا جهان او محتجبتر یا هما - هست آن جهان چون آسیا هست آن جهان چون خرمنی
آن جا همین خواهی بدن گر گندمی گر لوبیا - بادا مبارك در جهان سور و عروسیهای ما
سور و عروسی را خدا ببرید بر بالای ما - رقصی كنید ای عارفان چرخی زنید ای منصفان
در دولت شاه جهان آن شاه جان افزای ما - جمله خیالات جهان پیش خیال او دوان
مانند آهن پارهها در جذبه آهن ربا - از نظر گشته نهان ای همه را جان و جهان
بار دگر رقص كنان بیدل و دستار بیا - همچو كتابیست جهان جامع احكام نهان
جان تو سردفتر آن فهم كن این مسله را - شمع جهان دوش نبد نور تو در حلقه ما
راست بگو شمع رخت دوش كجا بود كجا - سایه نوری تو و ما جمله جهان سایه تو
نور كی دیدست كه او باشد از سایه جدا - دلبر بیكینه ما شمع دل سینه ما
در دو جهان در دو سرا كار تو داری صنما - نیست مرا كار و دكان هستم بیكار جهان
زان كه ندانم جز تو كارگزاری صنما - تابش خورشید ازل پرورش جان و جهان
بر صفت گلبشكر پخت و بپرورد مرا - حسن غریب تو مرا كرد غریب دو جهان
فردی تو چون نكند از همگان فرد مرا - در دو جهان لطیف و خوش همچو امیر ما كجا
ابروی او گره نشد گر چه كه دید صد خطا - بارگه عطا شود از كف عشق هر كفی
كارگه وفا شود از تو جهان بیوفا - تا چه شوند عاشقان روز وصال ای خدا
چونك ز هم بشد جهان از بت بانقاب ما - گوهر نو به گوهری برد سبق ز مشتری
جان و جهان همیبری جان و جهان چرا چرا - گویم ای داده دوا هر دو جهان را
نیست مرا جز لب تو جان دواها - عطارد مشتری باید متاع آسمانی را
مهی مریخ چشم ارزد چراغ آن جهانی را - جمالش آفتاب آمد جهان او را نقاب آمد
ولیكن نقش كی بیند بجز نقش و نگاری را - چو بر صورت زند یك دم ز عشق آید جهان برهم
چو پنهان شد درآید غم نبینی شاد صورت را - جهانی را كشان كرده بدنهاشان چو جان كرده
برای امتحان كرده ز عشق استاد صورت را - عذابست این جهان بیتو مبادا یك زمان بیتو
به جان تو كه جان بیتو شكنجهست و بلا بر ما - ز حرص و شهوتی ما را مهاری كرده دربینی
چو اشتر میكشاند او به گرد این جهان ما را - آن جان و جهان آمد وان گنج نهان آمد
وان فخر شهان آمد تا پرده درد ما را - چون گل همه تن خندم نه از راه دهان تنها
زیرا كه منم بیمن با شاه جهان تنها - چو بیواسطه جبار بپرورد جهان را
چه ناقوس چه ناموس چه اهلا و چه سهلا - چه پیش آمد جان را كه پس انداخت جهان را
بزن گردن آن را كه بگوید كه تسلا - خمش ای دل كه تو مستی مبادا به جهانی
نگهش دار ز آفت كه برجاست خدایا - زهی ماه زهی ماه زهی باده همراه
كه جان را و جهان را بیاراست خدایا - زان دست مسیح آمد داروی جهانی
كو دست نگه داشت ز هر كاسه سكبا - چو در عالم زدی تو آتش عشق
جهان گشتست همچون دیگ حلوا - بیا ای جان نو داده جهان را
ببر از كار عقل كاردان را - درون خانه دل او ببیند
ستون این جهان بیستون را - كه سرگردان بدین سرهاست گر نه
سكون بودی جهان بیسكون را - ای داده به دست ما كلیدی
بگشاده بدان در جهانها - ور تو ز جهان ما نهانی
پیدا ز كی میشود نهانها - هر چند طلسم این جهانی
در باطن خویشتن تو كانی - از پشت خلیفهای بزادی
چشمی به جهان دون گشادی - آن مونس و غمگسار دل را
آن جان و جهان جان فزا را - اخلع نعلیك این بود این
كز هر دو جهان ببر ولا را - خاموش كه آن جهان خاموش
در بانگ درآرد این جهان را - یا دیدن دوست یا هوایش
دیگر چه كند كسی جهان را - تا بدیدم از ورای آن جهان جان صفت
ذرهها اندر هوایش از وفا و از صفا - در دل عاشق كجا یابی غم هر دو جهان
پیش مكی قدر كی باشد امیر حاج را - صحت تو صحت جان و جهانست ای قمر
صحت جسم تو بادا ای قمرسیمای ما - درد ما را در جهان درمان مبادا بیشما
مرگ بادا بیشما و جان مبادا بیشما - بی ترازو هیچ بازاری ندیدم در جهان
جمله موزونند عالم نبودش میزان چرا - در صفای باده بنما ساقیا تو رنگ ما
محومان كن تا رهد هر دو جهان از ننگ ما - ور نه از تشنیع و زاریها جهانی پر كنم
از فراق خدمت آن شاه من آفاق را - در جهان محو باشی هست مطلق كامران
در حریم محو باشی پیشوا و مقتدا - ای ملوكان جهان روح بر درگاه تو
در سجودافتادگان و منتظر مر بار را - منشین با دو سه ابله كه بمانی ز چنین ره
تو ز مردان خدا جو صفت جان و جهان را - بنگر رزم جهان را بنگر لشكر جان را
كه به مردی بگشادند كمین مشعلهها را - تو مرا جان و جهانی چه كنم جان و جهان را
تو مرا گنج روانی چه كنم سود و زیان را - ز تو هر ذره جهانی ز تو هر قطره چو جانی
چو ز تو یافت نشانی چه كند نام و نشان را - چمنی كه تا قیامت گل او به بار بادا
صنمی كه بر جمالش دو جهان نثار بادا - چه عروسیست در جان كه جهان ز عكس رویش
چو دو دست نوعروسان تر و پرنگار بادا - تن تیره همچو زاغی و جهان تن زمستان
كه به رغم این دو ناخوش ابدا بهار بادا - دردمیدی و آفریدی باز تو
شكل دیگر این جهان تنگ را - هیچ گل دیدی كه خندد در جهان
كو نشد گرینده از خار قضا - هیچ بختی در جهان رونق گرفت
كو نشد محبوس و بیمار قضا - چون ز شمس الدین جهان پرنور شد
سوی تبریز آ دلا بر سر بیا - چون خوان این جهان را سرپوش آسمانست
از خوان حق چه گویم زهره بود زبان را - بر پردههای دنیا بسیار رقص كردیم
چابك شوید یاران مر رقص آن جهان را - باد بهار پویان آید ترانه گویان
خندان كند جهان را خیزان كند خزان را - هر دو جهان پر است ز حی حیات بخش
با جان پنج روزه قناعت مكن ز ما - باز از جهان روح رسولان همیرسند
پنهان و آشكار بازآ به اقربا - پاینده باش ای مه و پاینده عمر باش
در بیشه جهان ز برای شكار ما - روز دو سهای زحیر گرد جهان گشته گیر
همچو سگان مرده گیر گرسنه و بینوا - چند بكردی طواف گرد جهان از گزاف
زین رمه پر ز لاف هیچ تو دیدی وفا - من سر و پا گم كنم دل ز جهان بركنم
گر نفسی او به لطف سر بنخارد مرا - غیر بهار جهان هست بهاری نهان
ماه رخ و خوش دهان باده بده ساقیا - اگر ملول نگردی یكان یكان شمرم
مسافران جهان را دو تا دو تا و سه تا - من از كجا غم و شادی این جهان ز كجا
من از كجا غم باران و ناودان ز كجا - دهان پر است جهان خموش را از راز
چه مانعست فصیحان حرف پیما را - شه جهانی و هم پاره دوز استادی
بكن نظر سوی اجزای پاره پاره ما - مرا به جمله جهان كار كس نیاید خوش
كه كارهای تو دیدم مناسب و همتا - چو باغ و راغ حقایق جهان گرفت همه
میان زهرگیاهی چرا چرند چرا - غریو و ناله جانها ز سوی بیسویی
مرا ز خواب جهانید دوش وقت دعا - بجه بجه ز جهان همچو آهوان از شیر
گرفتمش همه كان است كان به كین كشدا - مباد روزی كاندر جهان تو درندمی
كه یك گیاه نروید ز جمله صحرا - فراز نخل جهان پختهای نمییابم
كه كند شد همه دندانم از مذنبها - زهی جهان و زهی نظم نادر و ترتیب
هزار شور درافكند در مرتبها - گدای عشق شمر هر چه در جهان طربیست
كه عشق چون زر كانست و آن مذهبها - جهان سیه شود آن دم كه رو بگرداند
نه روز ماند و نی عقل برقرار چرا - جهان در جهان نقش و صورت گرفت
كدامست از این نقشها آن ما - تو جان و جهانی كریما مرا
چه جان و جهان از كجا تا كجا - كه جان خود چه باشد بر عاشقان
جهان خود چه باشد بر اولیا - ای احول ده این هر دو جهان
كز راحت تو دردست مرا - ز رفیقان گسستیی ز جهان دست شستیی
كه مجرد شدم ز خود كه مسلم شدم تو را - آنك زندان او چنین خوش بود
چون بود مجلس جهان آرا - خسرو تبریز تویی شمس دین
سرور شاهان جهان علا - گر نخریدست جهان را ز غم
مژده چرا داد خدا كاشتری - در بن خانهست جهان تنگ و منگ
زود برآیید به بام سرا - هر كه به گرد دل آرد طواف
جان جهانی شود و دلربا - هرگز نبینی در جهان مظلومتر زین عاشقان
قولوا لاصحاب الحجی رفقا بارباب الهوی - می منم خود كه نمیگنجم در خم جهان
برنتابد خم نه چرخ كف و جوش مرا - ای باغ خوش خندان بیتو دو جهان زندان
آنی تو و صد چندان زنهار مخسب امشب - بریده شد از این جوی جهان آب
بهارا بازگرد و وارسان آب - مسبب اوست اسباب جهان را
چه باشد تار و پود لاف اسباب - خاموش كن و نظاره میكن
اندر طلب جهان و مطلب - ز كف چنین شرابی ز دم چنین خطابی
عجبست اگر بماند به جهان دلی مدب - دو جهان ز نفخ صورت چو قیامتست پیشم
سوی جان مزلزلست و سوی جسمیان مرتب - هم ز حق رستیم اول در جهان
هم بدو وا میرویم از انقلاب - جهان از ترس میدرد و جان از عشق میپرد
كه مرغان را به رشك آرم ز پروازم همین ساعت - بگذشت مه توبه آمد به جهان ماهی
كو بشكند و سوزد صد توبه به یك ساعت - بیارید به یك بار همه جان و جهان را
به خورشید سپارید كه خوش تیغ كشیدهست - كسانی را كه روشان سوی قبلهست
سماع این جهان و آن جهانست - چو سایه كل فنا گردم ازیرا
جهان خورشید لشكركش گرفتست - رسید آن بانگ موج گوهرافشان
جهان پرموج و دریا ناپدیدست - جهان جوی و صفا بحر و تو ماهی
در این جو آشنایی مصلحت نیست - یكی جزو جهان خود بیمرض نیست
طبیب عشق را دكان كدامست - جهان بگرفت ارواح مجرد
زمین و آسمان پرهای و هویست - جهان بر روی تو از بهر روپوش
لثامست و لثامست و لثامست - جوییست جهان و ما برونیم
بر جوی فتاده سایه ماست - خامش كن و پیر عشق را باش
كاندر دو جهان تو را امامست - بازار جهان به كسب برپاست
زین در همه خارش وگری هست - میكش كه درست باد دستت
ای جان جهانیان نثارت - عاشق به جهان چه غصه دارد
تا جام شراب وصل برجاست - عاشقان را گر چه در باطن جهانی دیگرست
عشق آن دلدار ما را ذوق و جانی دیگرست - دوستی در اندرون خود خدمتی پیوسته است
هیچ خدمت جز محبت در جهان پیوست نیست - همچو ماهی مانده در دام جهان زان بحر دور
وانگهان پنداشته خود را كه اندر شست نیست - یار ما عشق است و هر كس در جهان یاری گزید
كز الست این عشق بیما و شما مست آمدست - ای بجسته كام دل اندر جهان آب و گل
میدوانی سوی آن جو كاندر آن جو آب نیست - خود خود را تو چنین كاسد و بیخصم مدان
كه جهان طالب زر و خود تو كان زرست - مونس احمد مرسل به جهان كیست بگو
شمس تبریز شهنشاه كه احدی الكبرست - در جهان فتنه بسی بود و بسی خواهد بود
فتنهها جمله بر آن فتنه ما مفتتنست - دوش آمد بر من آنك شب افروز منست
آمدن باری اگر در دو جهان آمدنست - تا سلیمان به جهان مهر هوایت ننمود
بر سر اوج هوا تخت سلیمان ننشست - بنگر جان و جهان ور نتوانی دیدن
این جهان در هوسش درهم و شوریده خوش است - روی بنمای و خمار دو جهان را بشكن
نه كه امروز خماران تو را میعادست - نوبهاری كو جهان را نو كند
جان گلزارست اما زار ماست - این جهان و آن جهان یك گوهر است
در حقیقت كفر و دین و كیش نیست - هر كه از جا رفت جای او دلست
همچو دل اندر جهان جاییش نیست - عاشقان را جست و جو از خویش نیست
در جهان جوینده جز او بیش نیست - چون به یك دم صد جهان واپس كنم
بنگرم گام نخستین منست - من چرا گرد جهان گردم چو دوست
در میان جان شیرین منست - هر جا كه سیمبر بد میدانك سیم بر بد
جان و جهان مگویش كان جان ز تو جهانست - چون جان جان وی آمد از وی گزیر نیست
من در جهان ندیدم یك جان عدوی دوست - آن صورت نهان كه جهان در هوای او است
بر آب و گل به قدرت یزدان منقش است - گفتا كه ذره ذره جهان عاشق منند
رو رو كه این متاع بر ما محقرست - ای آنك ایمنست جهان در پناه تو
مه نیز بیلقای تو شب ایمنی نداشت - پایان فراق بین كه جهان آمد این جهان
اندر جهان كی دید كسی كز جهان نرفت - گر طالب خری تو در این آخرجهان
خر میطلب مسیح از این سوی جوی نیست - عاشق آن قند تو جان شكرخای ماست
سایه زلفین تو در دو جهان جای ماست - خسرو جان شمس دین مفخر تبریزیان
در دو جهان همچو او شاه خوش آیین كه راست - چیست نشانی آنك هست جهانی دگر
نو شدن حالها رفتن این كهنههاست - بخت جوان یار ما دادن جان كار ما
قافله سالار ما فخر جهان مصطفاست - آن سر اصلی نهان وان سر فرعی عیان
دانك پس این جهان عالم بیمنتهاست - دل چه نهی بر جهان باش در او میهمان
بنده آن شو كه او داند مهمان كیست - عرصه دل بیكران گم شده در وی جهان
ای دل دریاصفت سینه بیابان كیست - هزار صورت زاید چو آدم و حوا
جهان پرست ز نقش وی او مصور نیست - خمش كنیم كه تا شرح آن بگوید شاه
كه زنده شخص جهان زان گزیده تلقینست - چه گوهری تو كه كس را به كف بهای تو نیست
جهان چه دارد در كف كه آن عطای تو نیست - جهان پر از خضر سبزپوش دانی چیست
كه جوش كرد ز خاك و درخت آب حیات - نهان كند دو جهان را درون یك ذره
كه از تصرف او عقل گول و نابیناست - به خلق خوب اگر با جهان بسازد كس
چو خلق حق نشناسد نه نیك خوست بدست - تو را كه در دو جهان مینگنجی از عظمت
ابوهریره گمان چون برد در انبانت - ز خرمن دو جهان مور خود چه تاند برد
خمش كن و بنشین دور و میشنو صلوات - جهان و كار جهان سر به سر اگر بادست
چرا ز باد مكافات داد و بیدادست - ز بیم باد جهان همچو برگ میلرزد
درون باد ندانی كه تیغ پولادست - كهی بود كه بجز باد در جهان نشناخت
كهی كهی نكند ز آنك كه نه فرهادست - تو مردی و نظرت در جهان جان نگریست
چو باز زنده شدی زین سپس بدانی زیست - بیا بگو به كدامین ره از جهان رفتی
و زان طرف به كدامین ره آمدی كه خفیست - جهانیست جنگ و جهانیست صلح
جهان معانی به فرسنگ نیست - تو در جنگ آیی روم من به صلح
خدای جهان را جهان تنگ نیست - خیز كه امروز جهان آن ماست
جان و جهان ساقی و مهمان ماست - خیز كه فرمان ده جان و جهان
از كرم امروز به فرمان ماست - گوشه گرفتست و جهان مست اوست
او خضر و چشمه حیوان ماست - گر چه ندارم به جهان سروری
دردسر بیهده باریم نیست - قطب جهانی همه را رو به توست
جز كه به گرد تو دواریم نیست - چیست فزون از دو جهان شهر عشق
بهتر از این شهر و دیاریم نیست - ملك جهان گیرم چون آفتاب
گر چه سپاهی و سواریم نیست - هر دو جهان چون دو كف و تو چو جان
كف چه دهد كان ز سخای تو نیست - گفت تماشای جهان عكس ماست
هم بر ما باش كه با ما خوشست - گر ز تو پر گشت جهان همچو برف
نیست شوی چون تف خود درگرفت - خاك به تدریج بدان جا رسید
كز فر او هر دو جهان فر گرفت - بس كه زبان این دم معزول شد
بس كه جهان جان سخنور گرفت - خندان شو از نور جهان تا تو شوی سور جهان
ایمن شوی از ماتمش كالصبر مفتاح الفرج - بشكافد آن دم آسمان نی كون ماند نی مكان
شوری درافتد در جهان، وین سور بر ماتم زند - خامی سوی پالیز جان آمد كه تا خربز خورد
دیدی تو یا خود دید كس كاندر جهان خر بز خورد - ای ماه بیرون از افق ای ما تو را امشب قنق
چون شب جهان را شد تتق پنهان روان را كار شد - زان صد هزاران قطرهها یك قطره ناید بر زمین
ور زانك آید بر زمین جمله جهان ویران شود - جمله جهان ویران شود وز عشق هر ویرانهای
با نوح هم كشتی شود پس محرم طوفان شود - مستی باده این جهان چون شب بخسپی بگذرد
مستی سغراق احد با تو درآید در لحد - هر آدمی را در جهان آورد حق در پیشهای
در پیشهای بیپیشگی كردست ما را نام زد - سرمست كاری كی كند مست آن كند كه میكند
باده خدایی طی كند هر دو جهان را تا صمد - پیدا شود سر نهان ویران شود نقش جهان
موجی برآید ناگهان بر گنبد اخضر زند - عشق گرفتست جهان رنگ نبینی تو از او
لیك چو بر تن بزند زردی رخساره شود - هین سخن تازه بگو تا دو جهان تازه شود
وارهد از حد جهان بیحد و اندازه شود - چشم تو ناز میكند ناز جهان تو را رسد
حسن و نمك تو را بود ناز دگر كه را رسد - چاك شدست آسمان غلغله ایست در جهان
عنبر و مشك میدمد سنجق یار میرسد - جان و جهان چو روی تو در دو جهان كجا بود
گر تو ستم كنی به جان از تو ستم روا بود - بی تو اگر به سر شدی زیر جهان زبر شدی
باغ ارم سقر شدی بیتو به سر نمیشود - باده به دست ساقیت گرد جهان همیرود
آخر كار عاقبت جان مرا گزین كند - جز رخ دل نظر مكن جز سوی دل گذر مكن
زانك به نور دل همه شعله آن جهان بود - زیر جهان زبر شده آب مرا ز سر شده
سنگ از او گهر شده بر در ما چه میكند - جهان طورست و من موسی كه من بیهوش و او رقصان
ولیكن این كسی داند كه بر میقات من گردد - تو خورشید جهان باشی ز چشم ما نهان باشی
تو خود این را روا داری وانگه این روا باشد - خود او پیدا و پنهانست جهان نقش است و او جانست
بیندیش این چه سلطانست مگر نور خدا باشد - بریزد صورت پیرت بزاید صورت بختت
ز ابر تیره زاید او كه خورشید جهان باشد - دگرباره جهان پر شد ز بانگ صور اسرافیل
امین غیب پیدا شد كه جان را زاد و بود آمد - جهان و عقل كلی را ز عقل جزو چون بینی
در آن دریای خون آشام عقل مختصر چه بود - آن آهوی شیرافكن پیداست در آن چشمش
كو از دو جهان بیرون صحرای دگر دارد - گلها چون میان بندد بر جمله جهان خندد
ای پرگل و صد چون گل خندیده مبارك باد - ای دل كه جهان دیدی بسیار بگردیدی
بنمای كه را دیدی كز عشق رقم دارد - ای مركب خود كشته وی گرد جهان گشته
بازآی به خورشیدی كز سینه كرم دارد - تو وقف كنی خود را بر وقف یكی مرده
من وقف كسی باشم كو جان و جهان دارد - دل نور جهان باشد جان در لمعان باشد
این رقص كنان باشد آن دست زنان آید - از هر دو جهان بگذر تنها زن و تنها خور
تا ملك ملك گویند تنهات مبارك باد - بیتی دو بماند اما بردند مرا جانا
جایی كه جهان آن جا بس مختصرم آمد - بتازید بتازید كه چالاك سوارید
بنازید بنازید كه خوبان جهانید - آنها كه بگفتند كه ما كامل و فردیم
سرگشته و سودایی و رسوای جهان كرد - آن آهوی خوش ناف به تبریز روان گشت
بغداد جهان را به بصیرت همدان كرد - بالا همه باغ آمد و پستی همگی گنج
آخر تو چه چیزی كه جهان از تو چنین شد - اكنون بزند گردن غمهای جهان را
كاقبال تو چون حیدر كرار درآمد - یك نیم جهان كركس و نیمیش چو مردار
هین چشم چو كركس سوی مردار مدارید - جهان شش جهت را گر دری نیست
چو در دل آمدی در میتوان كرد - ز روی زرد همچون زعفرانم
جهانی را مزعفر میتوان كرد - وگر بیكار گردد چرخ گردون
جهان عاشقان بر كار باشد - جهان گر چه كه صد رو در تو دارد
جمالت را جهانها برنتابد - ز هر آهو نه صحرا مشك یابد
ز هر گاوی جهان عنبر نگیرد - اگر دلدار گیرد در جهان كس
از این دلدار ما خوشتر نگیرد - به كهگل چون بپوشم آفتابی
جهانی كی درون آستین شد - خمش كن زان كه بیگفت زبانی
جهان پربانگ و غلغل میتوان كرد - ذرات جهان به عشق آن خورشید
رقصان ز عدم به سوی هست آمد - دوش از بت من جهان چه میشد
وز ماه من آسمان چه میشد - دل بیلطف تو جان ندارد
جان بیتو سر جهان ندارد - از پرتو دل جهان پرگل
زیبا و خوش و مدب آمد - این بس نبود شرف جهان را
كو روح و جهان چو قالب آمد - آن جان و جهان رسید و از وی
صد جان جهان مصور آمد - از رنگ تو گشتهایم بیرنگ
زان سوی جهان هزار فرسنگ - بی دیده جمال او كی بیند
بیرون ز جهان جهان كی دارد - این سخن آبیست از دریای بیپایان عشق
تا جهان را آب بخشد جسمها را جان كند - پیش از آن كاندر جهان باغ و می و انگور بود
از شراب لایزالی جان ما مخمور بود - ما به بغداد جهان جان اناالحق میزدیم
پیش از آن كاین دار و گیر و نكته منصور بود - جان ما همچون جهان بد جام جان چون آفتاب
از شراب جان جهان تا گردن اندر نور بود - كیست آن كس كو چنین مردی كند اندر جهان
شمس تبریزی كه ماه بدر را شق میزند - اوستاد چنگها آن چنگ باشد در جهان
وای آن چنگی كه با آن چنگ حق پهلو كند - عشق از او آبستنست و این چهار از عشق او
این جهان زین چار زاد و این چهار از عشق زاد - هم جهان را نور بخشد آفتاب روی تو
زهر را تریاق سازد كفر را ایمان كند - نیكبختان در جهان بسیار آیند و روند
لیك بر درگاه شمس الدین نباید رد شود - خمش ای عاشق مجنون بمگو شعر و بخور خون
كه جهان ذره به ذره غم غوغای تو دارد - همگی ملك سلیمان به یكی مور ببخشد
بدهد هر دو جهان را و دلی را نرماند - دل من گرد جهان گشت و نیابید مثالش
به كی ماند به كی ماند به كی ماند به كی ماند - به از این چه شادمانی كه تو جانی و جهانی
چه غمست عاشقان را كه جهان بقا ندارد - دو سه روز شاهیت را چو شدم غلام و چاكر
به جهان نماند شاهی كه چو چاكرم نیامد - نه كه هر چه در جهانست نه كه عشق جان آنست
جز عشق هر چه بینی همه جاودان نماند - تو مبین جهان ز بیرون كه جهان درون دیدهست
چو دو دیده را ببستی ز جهان جهان نماند - به جهانیان نماید تن مرده زنده كردن
چو مسیح خوبی تو سوی گور عازر آمد - ز حجاب گل دلا تو به جهان نظارهای كن
كه پس گل مشبك دو هزار منظر آمد - صنما سپاه عشقت به حصار دل درآمد
بگذر بدین حوالی كه جهان به هم برآمد - صورتیاند ولی دشمن صورتهااند
در جهانند ولی از دو جهان بیزارند - این جمادات ز آغاز نه آبی بودند
سرد سیرست جهان آمد و یك یك بفسرد - نمك و حسن جمال تو كه رشك چمن است
در جهان جز جگر بنده نمكسود نكرد - چون رسد سنجق تو در ستمستان جهان
ظلم كوته شود و كوچ و قلان برخیزد - بگذر از باغ جهان یك سحر ای رشك بهار
تا ز گلزار چمن رسم خزان برخیزد - آنك زین جرعه كشد جمله جهانش نكشد
مگر او را به گلیم از بر ما برگیرند - نور احمد نهلد گبر و جهودی به جهان
سایه دولت او بر همگان تابان باد - خضری گرد جهان لاف زد از آب حیات
تا به گوش دل ما طبل بقایی برسد - حس چو بیدار بود خواب نبیند هرگز
از جهان تا نرود دل به جهانی نرسد - صورت هر دو جهان جمله ز آیینه عشق
بنماید چو كه بر آینه زنگی نبود - ما همه بر سر راهیم و جهانی گذرست
چشم روشن نفسی كان ز جهان تو بود - بگذر از باغ جهان یك سحر ای رشك بهار
تا ز گلزار و چمن رسم خزان برخیزد - یا رب این بوی خوش از روضه جان میآید
یا نسیمیست كز آن سوی جهان میآید - این جهان چشمست و او چون مردمك
تنگ میآید جهان زین مرد خرد - در جهان بس شهرها كان جا شبست
اندر این ساعت كه این جا روز شد - در شب غفلت جهانی خفتهاند
ز آفتاب عشق ما را روز شد - اندك اندك زین جهان هست و نیست
نیستان رفتند و هستان میرسند - این دو پیغام مخالف در جهان
از یكی دلبر روایت میكند - عشق گریان بیندم خندان شود
ای جهان از خندهاش پرخنده باد - گفت و گوهای جهان را آب برد
وقت گفتن های شاهنشاه شد - لیك در خواب نیابد تعبیر
تو ز خوابش به جهان رغم حسد - از دل رفته نشان میآید
بوی آن جان و جهان میآید - خاك از نثار جانها تابان شده چو كانها
كو خاك را زبانها تا نكتهای جهاند - آنها كه این جهان را بس بیوفا بدیدند
راه اختیار كردند ترك حیات كردند - تو جوی بیكرانی پیشت جهان چو پولی
حاشا كه با چنین جو بر پل گذار ماند - تشنیع میزنی كه جفا كرد آن نگار
خوبی كه دید در دو جهان كو جفا نكرد - فخر جهان و دیده تبریز شمس دین
كاجزای خاك از گذرش زیب و فر كنند - بنگر هزار گول سلیم اندر این جهان
دامان زر دهند و خرند از بلیس درد - هر كس شكرلبی بگزیدهست در جهان
ما را شكرلبیست كه چیزی دگر دهد - خیز كه دوران ماست شاه جهان آن ماست
چون نظرش جان ماست عمر مبد رسید - گشت جهان پرشكر بست سعادت كمر
خیز كه بار دگر آن قمرین خد رسید - میكشدم موكشان من ترش و سرگران
رو كه مراد جهان میكشدم بیمراد - سرمه كشید این جهان باز ز دیدار ما
گشت جهان تازه روی چشم بدش دور باد - لولیكان قنق در كف گوشه تتق
وز تتق آن عروس شاه جهان آمدند - نای و دف و چنگ را از پی گوشی زنند
نقش جهان جانب نقش نگر میرود - ترك فلك گاو را بر سر گردون ببست
كرد ندا در جهان كی به سفر میرود - دل مثل اولیاست استن جسم جهان
جسم به دل قایمست بیخلل و بیگزند - تا برهد شب ز ظلم ما برهیم از ظلام
ای كه جهان فراخ بیتو چو گور و لحد - صورت بخش جهان ساده و بیصورتست
آن سر و پای همه بیسر و پا میرود - تو جان جان جهانی و نام تو عشق است
هر آنك از تو پری یافت بر علو گردد - نظر مكن به جهان خوار كاین جهان فانیست
كه او به عاقبتش عالم بقا سازد - كسی كه جغدصفت شد در این جهان خراب
ز بلبلان ببرید و به گلستان نرسد - به روز مرگ چو تابوت من روان باشد
گمان مبر كه مرا درد این جهان باشد - همه كسان كس آنند كش كسی كرد او
همه جهانش ببخشید چون بر او بخشود - چو تاج مفخر تبریز شمس دین آمد
لقای هر دو جهان جز بدان لقا مدهید - جهان عقل چو روم و جهان طبع چو زنگ
میان هر دو فتادهست كارزار و جهاد - جهان كفست و صفات خداست چون دریا
ز صاف بحر كف این جهان حجاب كند - نشان آیت حقست این جهان فنا
ولی ز خوبی حق این نشان حجاب كند - هر آنك می نخورد بر سرش فروریزد
بگویدش كه برو در جهان كور و كبود - در این جهان كه در او مرده میخورد مرده
نخورد عاقل و ناسود و یك دمی نغنود - چو غیرت تو دلم را ز خواب بجهانید
خمار خیزد و فریاد دردهد فریاد - هزار جان مقدس فدای روی تو باد
كه در جهان چو تو خوبی كسی ندید و نزاد - هزار شكر و هزاران سپاس یزدان را
كه عشق تو به جهان پر و بال بازگشاد - در آرزوی صباح جمال تو عمری
جهان پیر همیخواند هر سحر اوراد - ز شادی و ز فرح در جهان نمیگنجد
دلی كه چون تو دلارام خوش لقا دارد - ز شادی و ز فرح در جهان نمیگنجد
كه چون تو یار دلارام خوش لقا دارد - جهان مثال درختست برگ و میوه ز توست
چو برگ و میوه نباشد شجر چه سود كند - وجود تو چو بدیدم شدم ز شرم عدم
ز عشق این عدم آمد جهان جان به وجود - مثال جان بزرگی نهان به جسم جهان
مثال احمد مرسل میان گبر و جهود - هزار صورت و شخص عجب ببیند روح
چو خواب نقش جهان را از او فروساید - به آسمان جهان هر شبی فرود آید
برای هر متظلم سپاه فضل احد - سپاس آن عدمی را كه هست ما بربود
ز عشق آن عدم آمد جهان جان به وجود - چو مشرقست و چو مغرب مثال این دو جهان
بدین قریب شود مرد زان بعید شود - سلام بر تو كه سین سلام بر تو رسید
سلام گرد جهان گشت جز تو نپسندید - هزار جان مقدس فدای روی تو باد
كه در جهان چو تو خوبی كسی ندید و نزاد - در این جهان كهن جان نو چرا روید
چو هر دمی مددی زان جهان نمیآید - نه دست و پای اجل را فرو توانی بست
نه رنگ و بوی جهان را رها توانی كرد - ولیكن این صفت ره روان چالاكست
تو نازنین جهانی كجا توانی كرد - دلی كه نیست در اندیشه سال و جواب
وی آفتاب جهان شد بدو شتاب كنید - به یك نظر چو بكرد او جهان جان معمور
چرا چو جغد حدیث تن خراب كنید - جهان را بدیدم وفایی ندارد
جهان در جهان آشنایی ندارد - چو تو دلداریی كنی دو جهان جمله دل شود
دل ما چون جهان شود همه دلها جهان شود - چون جهان پر شد از حكایت من
در جهان همچو جان نهانم كرد - فقر كز وی تو ننگ میداری
آن جهان افتخار خواهد بود - آتش افكند در جهان جمشید
از پس چار پرده چون خورشید - عید ار بوی جان ما دارد
در جهان همچو جان مبارك باد - شاهدانی كه در جهان سمرند
كس از ایشان دگر نیارد یاد - گرمسیر ضمیر جای ویست
میبمیرد در این جهان از برد - نشود بند گفت و گوی جهان
شیرگیری كه چون پلنگ آمد - بی اثرهای شمس تبریزی
از جهان جز ملال ننماید - هر كی مشوش بود او ایمنست
گر دو جهان جمله مشوش بود - گنج زری بود در این خاكدان
كو دو جهان را بجوی میشمرد - چادر افكنده عروسان روح
در طلب شاه جهان آمدند - مفخر تبریز و جهان شمس دین
باز مراعات شما میكند - تافت ز تبریز رخ شمس دین
شمس بود نور جهان را كلید - پرده برانداخت حور جمله جهان همچو طور
زیر و زبر بست نور موسی عمران رسید - شمشیرها جوشن شود ویرانهها گلشن شود
چشم جهان روشن شود چون از تو آید یك نظر - ای قهر بیدندان شده وی لطف صد چندان شده
جان و جهان خندان شده چون داد جانها را ظفر - جان و جهان چرا چنین عیب و ملامتم كنی
در دل من درآ ببین هر نفسی یكی حشر - طعنه زند مرا ز كین رو صنمی دگر گزین
در دو جهان یكی بگو كو صنمی كجا دگر - كسی دكان كند ویران كه بطال جهان باشد
چو نربودست سیلابت تو آب از مشك سقا خور - كه داند گفت گفت او كه عالم نیست جفت او
ز پیدا و نهفت او جهان كورست و هستی كر - اگر با ممنان گویم همه كافر شوند آن دم
وگر با كافران گویم نماند در جهان كافر - دیدست كه گر نوش كند آب جهان را
بیحضرت تو آب ندارد به جگر بر - از كار جهان سیر شده خاطر عارف
عاشق شده بر شیوه و بر كار دگر بر - به حق آن كه لطف تو جهانست
كه آن جا گم شود این چرخ دوار - جهان پر بین ز صورتهای قدسی
بدان صورت كه راهت بست منگر - دو ده دان هر دو كون دو جهان را
چه باشد ده كه باشد اوش سالار - گر گشت جهان خراب و معمور
مستست دل و خراب دلدار - میهای جهان اگر بنوشی
بیمن نشود مزاج محرور - چون نبینم من جمالت صد جهان خود دیده گیر
چون حدیث تو نباشد سر سر بشنیده گیر - ور جهان در عشق تو بدگوی من شد باك نیست
صد دروغ و افترا بر صادقی بافیده گیر - این جهان و آن جهان هر دو غلام امر تو
گر نخواهی برهمش زن ور همیخواهی بدار - ای كه تو از اصل كان زر و گوهر بودهای
پس تو را از كیمیاهای جهان ننگست و عار - عاشقان بوالعجب تا كشتهتر خود زنده تر
در جهان عشق باقی مرگ را حاشا چه كار - در جهان وحدت حق این عدد را گنج نیست
وین عدد هست از ضرورت در جهان پنج و چار - شادیی كان از جهان اندر دلت آید مخر
شادیی كان از دلت آید زهی كان شكر - این جهان پرفسون از عشق تا نفریبدت
كاین جهان بیوفا از تو جهانست ای پسر - عشق روی تو به شش سوی جهان دام دلست
كه ندیدند چنان رخ رخ گلگون دگر - زانك دشنام تو بهتر ز ثناهای جهان
ز كجا بانگ سگان و ز كجا شیر زئیر - پس كمالات آن را كو نگارد جهان را
چون تقاضا نباشد عشق و هنجار دیگر - چون خدا این جهان را كرد چون گنج پیدا
هر سری پر ز سودا دارد اظهار دیگر - این جهان از عشق تا نفریبدت
كاین جهان از تو جهانست ای پسر - بس كه میانگیخت آن مه شور و شر
بس كه میكرد او جهان زیر و زبر - چند بینی صورت نقش جهان
بازگرد و سوی اسرارش نگر - گر جهان زیر و زبر گشت از او
عاشق زیر و زبر را چه خبر - هر لفظ او جهانی روشن چو آسمانی
بگشاده در بیانی مقرر مقرر - ای آنك یار نیست تو را در جهان عشق
من در جهان فكنده كه ای یار یار یار - میراث مانده است جهان از هزار قرن
چون شد به زیر خاك پدر شد پسر پدر - خیز كه جان آمدست جان و جهان آمده است
دست زنان آمدست ای دل دستی برآر - تاخت رخ آفتاب گشت جهان مست وار
بر مثل ذرهها رقص كنان پیش یار - طبع جهان كهنه دان عاشق او كهنه دوز
تازه و ترست عشق طالب او تازه تر - عشق خوش و تازه رو طالب او تازه تر
شكل جهان كهنهای عاشق او كهنه خر - عشق خوش و تازه رو عاشق او تازه تر
شكل جهان كهنهای عاشق او كهنه تر - تو را هر آنك بیازرد شیخ و واعظ توست
كه نیست مهر جهان را چو نقش آب قرار - پریر یار مرا گفت كاین جهان بلاست
بگفتمش كه ولیكن نه چون تو بیزنهار - شدست نور محمد هزار شاخ هزار
گرفته هر دو جهان از كنار تا به كنار - به ذات پاك خدایی كه گوش و هوش دهد
كه در جهان نگذاریم یك خرد هشیار - ور آفتاب نرفتی به پر و پا همه شب
جهان چگونه منور شدی بگاه سحر - بدانك عشق جهانی است بیقرار در او
هزار عاشق بیجان و بیقرار نگر - چو دیده سرمه كشی باز رو از این سو كن
بدین جهان پر از دود و پرغبار نگر - جهان شكارگهی دان ز هر طرف صیدی
درآ چو شیر بجز شیر نر شكار مگیر - بران ز پیش جهان را كه مار گنج تواست
تواش به حسن چو طاووس گیر و مار مگیر - عار بادا جهانیان را عار
از دو سه ماده ابله طرار - جان و جهان جان مرا دست گیر
چشم جهان حرف مرا گوش دار - جان و جهان جان مرا دست گیر
چشم جهان حرف مرا گوش دار - عیش جهان گردد بر من حرام
بینم من بیت حرامی دگر - جهان پر شد مگر گوشت گرفتست
سگ اصحاب كهف و صاحب غار - این جهان همچو موم رنگارنگ
عشق چون آتشی عظیم شرار - رخی كه از كر و فرش نماند شب به جهان
زهی چراغ كه خورشید سوزی و مه ساز - اگر چه جان و جهانی خوش به توست جهان
نگون شوی چو رخم دلبری كند آغاز - مرا هزار جهانست پر ز نور و نعیم
چه ناز میرسدت با من ای كمین خباز - بیتو جهان چه فن زند بیتو چگونه تن زند
جان و جهان غلام تو جان و جهان تویی و بس - رنگ جهان چو سحرها عشق عصای موسوی
باز كند دهان خود دركشدش به یك نفس - هرگز ندیدست آسمان هرگز نبوده در جهان
مانند تو لیلی جان مانند من مجنون خوش - كجا خواجه جهان باشد كسی كو بند جان باشد
چو او بنده جهان باشد نباشد خواجگی یارش - چو دایه این جهان پستان سیه كرد
گلوگیر آمدت چون شهد شیرش - ز رویش شكر گویم یا ز خویش
كه كفو او نمیبیند جهانش - گر لاش نمود راه قلاش
ای هر دو جهان غلام آن لاش - ای دیده جهان و جان ندیده
جانست جهان تو یك نفس باش - گردیست جهان و اندر این گرد
جاروب نهان شدست و فراش - تحفههای آن جهانی میرسانی دم به دم
میرسان و میرسان خوش میرسانی شاد باش - ای جهان را شاد كرده وی زمین را جمله گنج
تا زمین گوید تو را كای آسمانی شاد باش - ای هما كز سایهات پر یافت كوه قاف نیز
ای همای خوش لقای آن جهانی شاد باش - هم ظریفی هم حریفی هم چراغی هم شراب
هم جهانی هم نهانی هم عیانی شاد باش - ای سنایی گر نیابی یار یار خویش باش
در جهان هر مرد و كاری مرد كار خویش باش - آنك بیرون از جهان بد در جهان آوردمش
و آنك میكرد او كرانه در میان آوردمش - هر كسی اندر جهان مجنون لیلی شدند
عارفان لیلی خویش و دم به دم مجنون خویش - سحری صلای عشقت بشنید گوش جانم
كه درآ در آتش ما بجه از جهان آتش - نوح وقتیست كه عشق ابدی كشتی اوست
گر جهان زیر و زبر كرد به طوفان رسدش - برد سود دو جهان و آنچ نیاید به زبان
كاروانی كه غم عشق خدا راه زدش - بهر او پر میكنم من ساغری
گر بنوشد برجهاند ساغرش - حاصل اینست ای برادر چون فلك
در جهان كهنه نوبنیاد باش - روی تو جان جانست از جان نهان مدارش
آنچ از جهان فزونست اندر جهان درآرش - گر این جهان چو جانست ما جان جان جانیم
ور این فلك سر آمد ما چشم روشنیمش - دی را بهار بخشد شب را نهار بخشد
پس این جهان مرده زندهست از آن جهانش - من جسم و جان ندانم من این و آن ندانم
من در جهان ندانم جز چشم پرخمارش - ای حبس كرده جان را تا كی كشی عنان را
درتاز درجهانش اما نه در جهانش - آینهام من آینهام من تا كه بدیدم روی چو ماهش
چشم جهانم چشم جهانم تا كه بدیدم چشم سیاهش - دولت نو شد پدید دام جهان را درید
مرغ ظریف از قفص شكر كه وارست دوش - پری و دیو نداند ز تختگاه بلندش
كه تخت او نظرست و بصیرتست جهانش - جهان تنور و در آن نانهای رنگارنگ
تنور و نان چه كند آنك دید خبازش - جهان از بهارش چو فردوس گردد
چمن بیزبانی بگوید ثنایش - جهان سایه توست روش از تو دارد
ز نور تو باشد بقا و فنایش - سرد شد نعمت جهان بر دل
پیش حسن ولی انعامش - جان برید از جهان و عذرش این
كالفتی یافتم ز ایلافش - برون ز هر دو جهانی چو در سماع آیی
برون ز هر دو جهانست این جهان سماع - بیا كه جان و جهان در رخ تو حیرانست
بیا كه بوالعجبی نیك در جهان سماع - چونك خورشید سوی عقرب رفت
شد جهان تیره رو ز میغ و ز ماغ - بحر اگر شود جهان كشتی نوح اندرآ
كشتی نوح كی بود سخره غرقه و تلف - جمله جهان پرست غم در پی منصب و درم
ما خوش و نوش و محترم مست طرب در این كنف - بحر اگر شود جهان كشتی نوح اندریم
كشتی نوح كی بود سخره آفت و تلف - جمله جهان پرست غم در پی منصب و درم
ما خوش و نوش و محترم مست خرف در این كنف - چو عاشقان به جهان جانها فدا كردند
فدا بكردم جانی و جان جان به مصاف - ای جهان را دلگشا اقبال عشق
یفعل الله ما یشا اقبال عشق - گشای زانوی اشتر بدر عقال عقول
بجه ز رق جهانی به جرعههای رقیق - خاصه كسی را كه جهان را همه
ترك كند فرد شود بیشقاق - سحرگه ناله مرغان رسولی از خموشانست
جهان خامش نالان نشانش در دهان اینك - جهان عشق بس بیحد جهانست
تو داری دیدگان نیك خردك - گوش پنهان كجاست تا شنود
از جهان نهان سلام علیك - هر سلامی كه در جهان شنوی
چون صداییست زان سلام علیك - ای صلاح جهان صلاح الدین
بر تو تا جاودان سلام علیك - ای ظریف جهان سلام علیك
ای غریب زمان سلام علیك - ای ظریف جهان سلام علیك
ان دائی و صحتی بیدیك - گر خطابی نمیرسد بیحرف
پس جهان پر چرا شد از لبیك - تتار اگر چه جهان را خراب كرد به جنگ
خراب گنج تو دارد چرا شود دلتنگ - جهان شكست و تو یار شكستگان باشی
كجاست مست تو را از چنین خرابی ننگ - دهان ببند كه تا دل دهانه بگشاید
فروخورد دو جهان را به یك زمان چو نهنگ - اگر فتد نظر لطف تو به كوه و به سنگ
شود همه زر و گویند در جهان كو سنگ - ز لطف گر به جهان در نظر كنی یك دم
روان كند ز عرق صد فرات و صد جو سنگ - عشق گشاید دهن از بحر دل
هر دو جهان را بخورد چون نهنگ - كجا باشید صاحب دل دو روز اندر یكی منزل
چو او را سیر شد حاصل از آن سوی جهان ای دل - جهان بستان او را دان و این عالم چو غاری دان
برون آرد تو را لطفش از این تاریك غار ای دل - از این سو نه از آن سوی جهان روح تا دانی
كه آن جا كه نه امسالست و آن سالست پار ای دل - ای كه كالیوه بگشتی در جهان با پر جان
هیچ دیدی شیوهای تو لایق سودای دل - آن جهان یك تابش از خورشید دل
وین جهان یك قطره از دریای دل - گل آن جهانیست نگنجد در این جهان
در عالم خیال چه گنجد خیال گل - گویمش ای آفتاب بر همه دلها بتاب
جمله جهان ذرهها نور خوشت را عیال - اهل جهان عنكبوت صید همه خرمگس
هیچ از ایشان مگو تام نگیرد ملال - چند از این قیل و قال عشق پرست و ببال
تا تو بمانی چو عشق در دو جهان بیزوال - برو برو تو كه ما نیز میرسیم ای جان
از این جهان جدایی بدان جهان وصال - خود آفتاب جهانی تو شمس تبریزی
ولی مدام نه آن شمس كو رسد به زوال - چو صبحدم برسد شاه شمس تبریزی
چو آفتاب جهان بیحشم زهی اقبال - همه جهان دهلند و تویی دهلزن و بس
كجا روند ز تو چونك بسته است سبل - چند از این قیل و قال عشق پرست و ببال
تا تو بمانی چو عشق در دو جهان بیزوال - صورت عشقی صاحب مخزن
شوخ جهانی رندی و رهزن - امروز چون زنبورها پران شویم از گل به گل
تا در عسل خانه جهان شش گوشه آبادان كنیم - كاری ندارد این جهان تا چند گل كاری كنم
حاجت ندارد یار من تا كه منش یاری كنم - در عشق اگر بیجان شوی جان و جهانت من بسم
گر دزد دستارت برد من رسم دستاری كنم - از نقشهای این جهان هم چشم بستم هم دهان
تا نقش بندی عجب بیرنگ و بو آموختم - خامش كنم بندم دهان تا برنشورد این جهان
چون می نگنجی در بیان دیگر نگویم بیش و كم - تا كی به حبس این جهان من خویش زندانی كنم
وقت است جان پاك را تا میر میدانی كنم - باش چو شطرنج روان خامش و خود جمله زبان
كز رخ آن شاه جهان فرخ و فرخنده شدم - جمله سپرهای جهان باخلل از زخم بود
بیخطر آن گاه بوم كز پی زخمت سپرم - الحق جانا چه خوشی قوس وفا را تو كشی
در دو جهان دیده بود هیچ كسی چون تو صنم - وقت شد ای شاه شهان سرور خوبان جهان
كه به كرم شرح كنی آنك نگوید دهنم - لطف صلاح دل و دین تافت میان دل من
شمع دل است او به جهان من كیم او را لگنم - شاه زمینی و زمان همچو خرد فاش و نهان
پیش تو ای جان و جهان جمله چرا جان نشوم - آن شه موزون جهان عاشق موزون طلبد
شد رخ من سكه زر تا كه به میزان برسم - جان و جهان ز عشق تو رفت ز دست كار من
من به جهان چه می كنم چونك از این جهان شدم - خمر عصیر روح را نیست نظیر در جهان
ذوق كنار دوست را نیست كنار ای صنم - میازارید از خویم كه من بسیار می گویم
جهانی طوطیان دارم اگر بسیار شد قندم - از این حالت كه دل دارد بگیر و برجهان او را
كه من خاكی ز سعی تو ز روی خاك برجستم - جهان پیر را گفتم كه هم بندی و هم پندی
بگفتا گر چه پیرم من ولیك او را مریدستم - چو سوسن صد زبان دارد جهان در شكر و آزادی
كز آن جان و جهان خورش مزید اندر مزیدستم - جهانی گمره و مرتد ز وسواس هوای خود
به اقبال چنین عشقی ز شر خویشتن رستم - جهان ماهی عدم دریا درون ماهی این غوغا
كنم صیدش اگر گم شد كه من صیاد بیشستم - جهان مارست و زیر او یكی گنجی است بس پنهان
سر گنجستم و بر وی چو دم مار می گردم - چو بیش از صد جهان دارم چرا در یك جهان باشم
چو پخته شد كباب من چرا در بابزن باشم - رها كن تا چو خورشیدی قبایی پوشم از آتش
در آن آتش چو خورشیدی جهانی را بیارایم - یكی شیری همیبینم جهان پیشش گله آهو
كه من این شیر و آهو را نمیدانم نمیدانم - جهان گر رو ترش دارد چو مه در روی من خندد
كه من جز میر مه رو را نمیدانم نمیدانم - آواز دفت پنهان وین رقص جهان پیدا
پنهان بود این خارش هر جای كه می خارم - آوازه آن یاران چون مشك جهان پر شد
ز آواز بشد عقلم آوازه نمیدانم - شتابید شتابید كه ما بر سر راهیم
جهان درخور ما نیست كه ما ناز و نعیمیم - چون شاهد مشهور بیاراست جهان را
از شاهد و از برده بلغار رهیدیم - آن جا شه شطرنج بساط دو جهانیم
وین جا همه سرگشتهتر از مهره نردیم - مستان الستیم بجز باده ننوشیم
بر خوان جهان نی ز پی آش و ثریدیم - تریاق جهان دید و گمان برد كه زهر است
ای مژده دلی را كه ز پندار خریدیم - بر كارگه دوست چو بر كار نشینیم
مر جمله جهان را همه از كار برآریم - چون برگ خورد پیله شود برگ بریشم
ما پیله عشقیم كه بیبرگ جهانیم - خورشید جهانی تو و ما ذره پنهان
درتاب در این روزن تا در نظر آییم - این سر چو كدو بر سر وین دلق تن من
بازار جهان در به كی مانم به كی مانم - از كار جهان كور بود مردم عاشق
اما نه چو من خود كه كر از كار ندانم - ای خواجه بفرما به كی مانم به كی مانم
من مرد غریبم نه از این شهر جهانم - بشنو خبر بابل و افسانه وایل
زیرا ز ره فكرت سیاح جهانم - آن دم كه بریده شد از این جوی جهان آب
چون ماهی بیآب بر این خاك طپیدیم - تو آن مرغی كه میل دانه داری
نباشد در جهان یك دانه بیدام - نشان ده راه خمخانه كه مستم
كه دادم من جهانی را به یك جام - ترش دیدم جهانی را من از ترس
در آن دوشاب چون آچار گشتم - ز آبی من جهانی برتنیدم
پس آنگه آب را پرباد كردم - جهان داند كه تا من شاه اویم
بدادم داد ملك و داد كردم - جهان داند كه بیرون از جهانم
تصور بهر استشهاد كردم - منم آن جان كه دی زادم ز عالم
جهان كهنه را بنیاد كردم - جهانی كه نشد آباد هرگز
به ویران كردنش آباد كردم - دهلزن گر نباشد عید عید است
جهان پرعید شد والله اعلم - فسون او جهان را برجهاند
كی باشم من كه من خود ناپدیدم - خزان گر باغ و بستان را بسوزد
بخنداند جهان را نوبهارم - جهان گوید كه بازآ ای بهاران
كه از ظلم خزان صد داغ دارم - جهان شاد است وز او صد شكر دارد
كه عیسی شكرها دارد ز مریم - به تو گر جان دهم باشد تجارت
كه بدهی به هر جانی صد جهانم - ولی آیینه ای عارف نگردد
اگر خاك جهان بر وی فشانم - بیا كامروز بیرون از جهانم
بیا كامروز من از خود نهانم - ز هجرت می كشم بار جهانی
كه گویی من جهانی را ستونم - سخن مقلوب می گویم كه كردهست
جهان بازگونه بازگونم - زمانی از من آبستن جهانی
زمانی چون جهان خلقی بزایم - عدم را و كرم را چون شكستی
جهان را و نهان را درنوردیم - به چشم عاشقان جان و جهانیم
به چشم فاسقان مرگیم و دردیم - بیا تا عاشقی از سر بگیریم
جهان خاك را در زر بگیریم - ز مرگ ما جهانی زنده گردد
ازیرا ما نه قربان حقیریم - به مرغی جبرئیلی را ببندیم
به جانی ما جهانی را بگیریم - چو جان اندر جهان گر ناپدیدیم
چو عشق عاشقان گر بینشانیم - رفتم تصدیع از جهان بردم
بیرون شدم از زحیر و جان بردم - كردم بدرود همنشینان را
جان را به جهان بینشان بردم - در غیب جهان بیكران دیدم
آلاجق خود بدان كران بردم - از ملك جهان و عیش عالم
من عشق تو اختیار دیدم - گر از غم عشق عار داریم
پس ما به جهان چه كار داریم - در خشك و تر جهان بتابیم
نی خشك شویم و نی تر آییم - گر زهر جهان نهند بر ما
از باطن خویش شكر آییم - گر سایه من در این جهان است
غم نیست كه من در آن جهانم - از مشكل شمس حق تبریز
من نكته مشكل جهانم - ای جان لطیف و ای جهانم
از خواب گرانت برجهانم - گر زانك شكر جهان بگیرد
ما باده خوریم ما چه دانیم - ای جهان آب و گل تا من تو را بشناختم
صد هزاران محنت و رنج و بلا بشناختم - تا ببینی ناگهان مستی رمیده از جهان
نزد خم ای جان عمم كه منم خالوی خم - ننگ عاشق ننگ دارد از همه فخر جهان
ننگ را من بر سر آن عشرت بیحد نهم - این جهان افسونگرست و وعده فردا دهد
ما از آن زیركتریم ای خوش پسر كه دم خوریم - گر عجبهای جهان حیران شود در ما رواست
كاین چنین فرعون را ما موسی عمران كنیم - هیچ طاعت در جهان آن روشنی ندهد تو را
چونك بهر دیده دل كوری ابدان صیام - چیست آن اندر جهان مهلكتر و خون ریزتر
بر دل و جان و جا خون خواره شیطان صیام - وگر از لطف درآیی كه بر این هم بفزایی
به یكی بوسه ز شادی دو جهان را بنوردم - چو تویی روح جهان را جهت چشم بدان را
اگرم پاك بسوزی سزد ایرا كه سپندم - چو یكی ساغر مردی ز خم یار برآرم
دو جهان را و نهان را همه از كار برآرم - به كی مانم به كی مانم كه سطرلاب جهانم
همه اشكال فلك را به یكایك بپذیرم - نه چو خورشید جهانم شه یك روزه فانی
كه نیندیشد و گوید كه چه میرم كه بمیرم - چو گلستان جنانم طربستان جهانم
به روان همه مردان كه روان است روانم - تو چه پرسی كه كدامی تو در این عشق چه نامی
صنما شاه جهانی ز تو من شاد جهانم - به كه مانم به كه مانم كه سطرلاب جهانم
چو قضا حكم روانم نه امیرم نه وزیرم - به لب شكرفشانت به ضمیر غیب دانت
كه نه سخره جهانم نه زبون سرخ و زردم - بنمودمی نشانی ز جمال او ولیكن
دو جهان به هم برآید سر شور و شر ندارم - تو بگفتیم كه دل را ز جهانیان فروشو
دل خود چگونه شویم چو ببرد هجرت آبم - تو كه مست عنبی دور شو از مجلس ما
كه دلت را ز جهان سرد كند كافورم - شور و شر در دو جهان افتد از عنبر و مشك
چونك من دامن مشكین تو پنهان بكشم - نیست محبوس جهان بسته این عالم خاك
تا من او را به زر و ملك جهان بفریبم - نیست او تاجر و سوداگر بازار جهان
تا به افسونش به هر سود و زیان بفریبم - جان اخوان صفا اوست كه اندر هوسش
همه دردی جهان در سر خود مالیدم - اندر این چاه جهان یوسف حسنی است نهان
من بر این چرخ از او همچو رسن پیچیدم - هله ای عشق بیا یار منی در دو جهان
از همه خلق بریدم به تو برچفسیدم - تا ز زهدان جهان همچو جنینت نبرم
در جهان خرد و عقل تو را جا نكنم - در زندان جهان را به شجاعت بكنیم
شحنه عشق چو با ماست ز كی پرهیزیم - شمس تبریز پی نور تو زان ذره شدیم
تا ز ذرات جهان در عدد افزون باشیم - شد جهان روشن و خوش از رخ آتشرویی
خیز تا آتش در مكسبه و كار زنیم - یك جهان تنگ دل و ما ز فراخی نشاط
یك نفس عاشق آنیم كه دلتنگ شویم - صورت لطف سقی الله تویی در دو جهان
رخ می رنگ نما تا همگان دنگ شویم - تا نجوشیم از این خنب جهان برناییم
كی حریف لب آن ساغر و پیمانه شویم - در چه و حبس جهان گر چه رهین دلویم
چند یعقوب دل آشفته به كنعان داریم - شمس تبریز شهنشاه همه مردان است
ما از آن قطب جهان حجت و برهان داریم - همه زندان جهان پر ز نگارست و نقوش
همه محبوس نقوش و وثنات صوریم - گر جهان بحر شود موج زند سرتاسر
من بجز جانب آن گنج گهر می نروم - تا كه ما از نظر و خوبی تو باخبریم
از بد و نیك جهان همچو جهان بیخبریم - گفت چرخ مقدس چون نترسم از آن كس
كو بهشت جهان را می كند چون جهنم - نیك و بد اندر جهان هستی است
ما نه نیكیم ای برادر نی بدیم - بیخیال رخ آن جان و جهان
از خود و جان و جهان بیزارم - آن جهان پنهان را بنما
كاین جهان را به عدم انگارم - ز جهان گر پنهانم چه عجب
كه نهان باشد جان من جانم - چونك از كان جهان بازرهم
زان سوی كون و مكان من دانم - گر جهان بحر شود موج زند
من بجز سوی گهر می نروم - گر خراب است جهان گر معمور
من خراب ویم این می دانم - از خود برآمدم من در عشق عزم كردم
تا همچو خود جهان را من از جهان برآرم - خواهم كه كفك خونین از دیگ جان برآرم
گفتار دو جهان را از یك دهان برآرم - من بوالعجب جهانم در مشت گل نهانم
در هر شبی چو روزم در هر خزان بهارم - آن جا جهان نور است هم حور و هم قصور است
شادی و بزم و سور است با خود از آن نیایم - از بهر من بخر دهلی از دهلزنان
تا بركنم ز باغ جهان شاخ و بیخ غم - نی در جهان خاك قرار است روح را
نی در هوای گنبد این چرخ خم به خم - چیزی مگو كه گنج نهانی خریدهام
جان دادهام ولیك جهانی خریدهام - ما در جهان موافقت كس نمیكنیم
ما خانه زیر گنبد اطلس نمیكنیم - خیزید عاشقان كه سوی آسمان رویم
دیدیم این جهان را تا آن جهان رویم - گفت جهان سلیم چیست خبر ای نسیم
گفت ندارم ز بیم جز نفسی والسلام - امشب جان را ببر از تن چاكر تمام
تا نبود در جهان بیش مرا نقش و نام - این دم مست توام رطل دگر دردهم
تا بشوم محو تو از دو جهان والسلام - ای تو امان جهان ای تو جهان را چو جان
ای شده خندان دهان از كرمت دم به دم - نگفتمت كه به نقش جهان مشو راضی
كه نقش بند سراپرده رضات منم - جهان عشق به زیر لوای سلطانی است
چو از رعیت عشقم بدان دیار روم - منم كه در نظرم خوار گشت جان و جهان
بدان جهان و بدان جان بیغبار روم - چو مغز روح از آن بادهها به جوش آید
چهار حد جهان را به تك دو گام كنیم - ز خوشدلی و طرب در جهان نمیگنجم
ولی ز چشم جهان همچو روح پنهانم - اندر این آخرجهان ز گزاف
بس چمن نام هر چمین گفتم - دو جهان را كند یكی لقمه
شعلههایی كه در نهان دارم - گر جهان جملگی فنا گردد
بیجهان ملك صد جهان دارم - آن یكی گنج كز جهان بیش است
در دل و جان خود دفین دارم - تو دهانم گرفتهای كه خموش
تو دهان گیر و من جهان گیرم - این جهان و آن جهان مرا مطلب
كاین دو گم شد در آن جهان كه منم - از یكی حكم او جهان پر شد
عاشق و عشق و حاكم و محكوم - غم بیهوده در جهان نخوریم
می آسوده در قدح ریزیم - چند گهی فاتحه خوانت كنم
از پس آن شاه جهانت كنم - رستم كه باشد در جهان در پیش صف عاشقان
شبدیز می رانند خوش هر روز در دریای خون - ای عاشقان ای عاشقان هنگام كوچ است از جهان
در گوش جانم می رسد طبل رحیل از آسمان - هر سوی شمع و مشعله هر سوی بانگ و مشغله
كامشب جهان حامله زاید جهان جاودان - پس خشم من زان سر بود وز عالم دیگر بود
این سو جهان آن سو جهان بنشسته من بر آستان - سرمستی جان جهان معشوقه چشم و دهان
ویرانی كسب و دكان یغماجی تقوا و دین - صبحا جهان پرنور كن این هندوان را دور كن
مر دهر را محرور كن افسون بخوان افسون بخوان - ای زاغ بیهوده سخن سه ماه دیگر صبر كن
تا دررسد كوری تو عید جهان عید جهان - در بحر صاف پاك تو جمله جهان خاشاك تو
در بحر تو رقصان شده خاشاك نقش مرد و زن - چون لطف دیدم رای او افتادم اندر پای او
گفتم نباشم در جهان گر تو نباشی یار من - گفتا مباش اندر جهان تا روی من بینی عیان
خواهی چنین گم شو چنان در نفی خود دان كار من - بخت نگار و چشم من هر دو نخسبد در زمن
ای نقش او شمع جهان ای چشم من او را لگن - نقش جهان رنگ و بو هر دم مدد خواهد از او
هم بیخبر هم لقمه جو چون طفل بگشاده دهن - گفتم ببندم دست او خود بست او دستان من
گفتم به زندانش كنم او می نگنجد در جهان - زخم تو در رگهای من جان است و جان افزای من
شمشیر تو بر نای من حیف است ای شاه جهان - گاو و خری گر برود باد ابد در دو جهان
دلبر من دلبر من دلبر من دلبر من - گه چو كباب این دل من پر شده بویش به جهان
گه چو رباب این دل من كرده علالا دل من - عشق بود خوب جهان مادر خوبان شهان
خاك شود گوهر از آن فخر كند مادر از این - كافرم ار در دو جهان عشق بود خوشتر از این
دیده ایمان شود ار نوش كند كافر از این - ای پدر نشاط نو بر رگ جان ما برو
جام فلك نمای شو وز دو جهان كرانه كن - جان من و جهان من زهره آسمان من
آتش تو نشان من در دل همچو عود من - سیر نمیشوم ز تو نیست جز این گناه من
سیر مشو ز رحمتم ای دو جهان پناه من - گفت در آب و گل نهای سایه توست این طرف
برد تو را از این جهان صنعت جان ربای من - گفت كه غم غلام تو هر دو جهان به كام تو
لیك ز هر دو دور شو از جهت لقای من - گفت كه باده دادمش در دل و جهان نهادمش
بال و پری گشادمش از صفت صفای من - گفتم بوی یوسفی شهر به شهر كی رود
بوی حق از جهان هو داد هوا كه همچنین - ای دل پاره پارهام دیدن او است چارهام
او است پناه و پشت من تكیه بر این جهان مكن - گفت خنك تو را كه تو در غم ما شدی دوتو
كار تو راست در جهان ای بگزیده كار من - از تو جهان پربلا همچو بهشت شد مرا
تا چه شود ز لطف تو صورت آن جهان من - تا كه بسوزد این جهان چند بسوزد این دلم
چند بود بتا چنان چند گهی بود چنین - عشق تو را چو مفرشم آب بزن بر آتشم
ای مه غیب آن جهان در تبریز شمس دین - تا كه بود حیات من عشق بود نبات من
چونك بر آن جهان روم عشق بود مرا كفن - رو ز مدینه درگذر زلزله جهان نگر
جنبش آسمان نگر بر نمطی عجبترین - مست تو بوالفضول شد وز دو جهان ملول شد
عشق تو را رسول شد او است نكال هر زمین - من چو كه بینشان شدم چون قمر جهان شدم
دیده بود مگر كسی در رخ تو نشان من - خشم كسی كند كی او جان و جهان ما بود
خشم مكن تو خویش را مسخره جهان مكن - جهان ثابت است و تو ورا گردان همیبینی
چو برگردد كسی را سر ببیند خانه را گردان - ز تو اجسام را چستی ز تو ارواح را مستی
ایا پر كرده گوهرها جهان خاك را دامن - بیا ای شمس تبریزی كه سلطانی و خون ریزی
قضا را گو كه از بالا جهان را در بلا مفكن - برون جه از جهان زوتر درآ در بحر پرگوهر
جهندهست این جهان بنگر جهانش كن جهانش كن - از عشق جهان سوزت وز شوق جگردوزت
بی هیچ دعاگویی عالم شده پرآمین - دو چیز نخواهد بد در هر دو جهان می دان
از عاشق حق توبه وز باد هوا انبان - رفتند جهان داران خون خواره و عیاران
بر خلق نبخشوده رو كم تركوا برخوان - هم ساغر و هم باده سرمست از آن ساقی
هم جان و جهان حیران در جان و جهان من - از غیب یكی لعلی در غار جهان آمد
وان لعل شده حیران در عزت كان من - یكی چرب زبانی یكی جان و جهانی
از او بوسه به جانی زهی كاله ارزان - پی بوسه گل را كه فر بخشد مل را
جهانی است زبانها برون كرده چو سوسن - تویی خلیل ای جان همه جهان پرآتش
كه بیخلیل آتش نمیشود گلستان - هر میوه كه در باغ جهان بود همه پخت
ای غوره چون سنگ نخواهی تو پزیدن - چو طالع گشت شمس الدین تبریز
جهان تنگ مظلم را رها كن - دل معشوق سوزیده است بر من
وزان سوزش جهان را سوخت خرمن - تو هر جزو جهان را بر گذر بین
تو هر یك را رسیده از سفر بین - به پیش جام بحرآشام ایشان
تو دریای جهان را مختصر بین - چو بربندند ناگاهت زنخدان
همه كار جهان آن جا زنخ دان - نادیده گرفتن این جهان را
مر دیده خویش را بدیدن - ای شهر جهان خراب بیتو
ای خسرو و شهریار خندان - ناگاه بدید زان سوی محو
زان سوی جهان نور بیچون - از درون سو آشنا و از برون بیگانه رو
این چنین پرمهر دشمن من ندیدم در جهان - سر اندیشه مهندس بین شده قصر و سرا
سر تقدیر ازل را بین شده چندین جهان - لیك آن خنده چون برق او راست كو گرید چو ابر
ابر اگر گریان نباشد برق از او نبود جهان - چون جهان تاریك بینی از سپاه زنگ شب
از اسیران شب هجران كافر یاد كن - ماه رویان جهان از حسن ما دزدند حسن
ذرهای دزدیدهاند از حسن و از احسان من - بوی آن باغ و بهار و گلبن رعناست این
بوی آن یار جهان آرای جان افزاست این - هر كی انبازی برید از خویش آن بازی مدان
در جهان او را چو حق بیمثل و بیانباز بین - عیشهاتان نوش بادا هر زمان ای عاشقان
وز شما كان شكر باد این جهان ای عاشقان - ما رمیت اذ رمیت از شكارستان غیب
می جهاند تیرهای بیكمان ای عاشقان - بی محابا درده ای ساقی مدام اندر مدام
تا نماند هوشیاری عاقلی اندر جهان - گر جهان پرنور خواهی دست از رو بازگیر
ور جهان تاریك خواهی روی را مستور كن - بانگ چنگ چنگی سرمست عشقش دررسد
در جهان خوف افتد صد امان اندر امان - از ملولی هجر او چون سامری اندر جهان
جانم از جمله جهان گشتهست صحرا بر كران - نقش ساز نقش سوز ملك بخش بینظیر
جان فزایی دلربایی خوش پناه دو جهان - قطره خون دلم را چون جهانی كردهای
تا ز حیرانی ندانم قطرهای را از جهان - در بیان آرم نیایی ور نهان دارم بتر
درنگنجی از بزرگی در جهان و در نهان - گر نهان را می شناسم از جهان در عاشقی
ممن عشقم مخوان و كافرم خوان ای فلان - از بدیها آن چه گویم هست قصدم خویشتن
زانك زهری من ندیدم در جهان چون خویشتن - گیرم از لطف معانی رفت تمییز از جهان
كی رود بوی دل و جان یم دربار من - یا روان كن آب رحمت آتش غم را بكش
یا خلاصم ده چو عیسی از جهان آتشین - ز جهان روح جانها چو اسیر آب و گل شد
تو ز دار حرب گلشان برهان و غارتی كن - جنتی كرد جهان را ز شكر خندیدن
آنك آموخت مرا همچو شرر خندیدن - فرج آمد برهیدیم ز تشویش جهان
بپرد جان مجرد به گلستان منن - شمس تبریز طلوعی كن از مشرق روح
كه چو خورشید تو جانی و جهان جمله بدن - تو مگو دفع كه این دعوی خون كهن است
خون عشاق نخفتهست و نخسبد به جهان - چون تو سرسبز شدی سبز شود جمله جهان
اتحادی عجبی در عرض و ابدان بین - ز آنك تو جزو جهانی مثل كل باشی
چونك نو شد صفتت آن صفت از اركان بین - ای به صورت خردتر از ذرهای
وی به معنی تو جهان اندر جهان - نی غلط گفتم جهان چون عاشق است
او به جان جوید جفای نیكوان - دیگران بردند حسرت زین جهان
حسرتی بنهیم در جان جهان - با جهان بیوفا ما آن كنیم
هرچ او كردهست با آن دیگران - تا نگردی پاك دل چون جبرئیل
گر چه گنجی درنگنجی در جهان - با كی گویم به جهان محرم كو
چه خبر گویم با بیخبران - بیتو دل را نبود برگ جهان
بیتو گل را نبود برگ چمن - ای عشق آن جهانی ما را همیكشانی
احسنت ای كشنده شاباش ای كشیدن - گفتی شدم پریشان از مفلسی یاران
بگشا دو لب جهان را پردر و پرگهر كن - تو نقش را نخوانی زیرا در این جهانی
تا این قدر بدانی تو فتنه را مشوران - بگذار جسم و جان شو رقصان بدان جهان شو
مگریز اگر چه حالی شور و شر است مردن - از لعل می فروشت سرمست كن جهان را
بستان ز زهره چنگش بر جام و ساغرش زن - گر سیم و زر فشانی در سود این جهانی
سودت ندارد آنها الا كه همچنین كن - یوسف رخان رسند ز كنعان آن جهان
شیرین لبان رسند ز دریای انگبین - كرسی عدل نه تو به تبریز شمس دین
تا عرش نور گیرد و حیران شود جهان - تو در جهان غریبی غربت چه میكنی
قصد كدام خسته جگر میكنی مكن - مست شدی عاقبت آمدی اندر میان
مست ز خود میشوی كیست دگر در جهان - چون تو ندیدهست كس كس تویی ای جان و بس
نادره ای در جهان اسب وفا درجهان - گر چه جهان است عشق جان و جهان است عشق
گر چه نهان است یار هست سر سر نهان - پشت جهان دیدهای روی جهان را ببین
پشت به خود كن كه تا روی نماید جهان - چون شدی از خود نهان زود گریز از جهان
روی تو واپس مكن جانب خود هان و هان - گفت كسی كاین سماع جاه و ادب كم كند
جاه نخواهم كه عشق در دو جهان جاه من - باغ جهان سوخته باغ دل افروخته
سوخته اسرار باغ ساخته اسرار من - خرقه و دستار چیست این نه ز دون همتی است
جان و جهان جرعهای است از شه خمار من - ای هوس عشق تو كرده جهان را زبون
خیره عشقت چو من این فلك سرنگون - باده جان خوردهای دل ز جهان بردهای
خشم چرا كردهای چیست چرا همچنین - گر به جهان آن گنج نبودی
بهر چه بودی خانه ویران - از آنك ایشان مر بحر را درآشامند
كه هیچ آب نماند ز تابشان به جهان - اگر چه گم شوی از خویش و از جهان این جا
برون خویش و جهان گشتهای ز مشهوران - بس آتشی كه فروزد از این نفس به جهان
بسی بقا كه بجوشد ز حرف فانی من - به من نگر به دو رخسار زعفرانی من
به گونه گونه علامات آن جهانی من - فرشته از چه خورد از جمال حضرت حق
غذای ماه و ستاره ز آفتاب جهان - ز سایه تو جهان پر ز لیلی و مجنون
هزار ویسه بسازد هزار گون رامین - وگر نه سایه نمودی جمال وحدت تو
در این جهان نه قران هست آمدی نه قرین - گهی محیط جهان و گهی به كل فانی
به دست توست مسخر چو مهره تكوین - دو صد دهان و جهان از برای عز لبت
بسوز و پاره كن و بردران و برهم زن - مرا ز دست منه تا سماع گرم بود
بكش تو دامن خود از جهان تردامن - هزار آینه و صد هزار صورت را
دهم به عشق صلاح جهان صلاح الدین - باری این دم رستهام با تو درپیوستهام
ای سبك روح جهان درده آن رطل گران - تنت زین جهان است و دل زان جهان
هوا یار این و خدا یار آن - اشتاب مكن آهسته ترك
ای جان و جهان ای صدپر من - از من دو جهان صد بر بخورد
چون آید او اندر بر من - خورشید جهان دارد اثری
از كر و فر دوشینه من - چند نظاره جهان كردن
آب را زیر كه نهان كردن - ای دو چشم جهان به تو روشن
این جهان را تو آن جهان بین كن - عشق چو مغز است جهان همچو پوست
عشق چو حلوا و جهان چون تیان - شب كه جهان است پر از لولیان
زهره زند پرده شنگولیان - بر در من كیست كه در میزند
جان و جهان است و تمنای من - نبود چنین مه در جهان ای دل همین جا لنگ شو
از جنگ میترسانیم گر جنگ شد گو جنگ شو - گر یك جهان ویرانه شد از لشكر سلطان عشق
خود صد جهان جان جان شد در عوض بنیاد از او - ملك جهان چیست كه تا او به جهان فخر كند
فخر جهان راست كه او هست خداونده او - گیر كه قحط است جهان نیست دگر كاسه و نان
ای شه پیدا و نهان كیله و انبار تو كو - گیر كه خار است جهان گزدم و مار است جهان
ای طرب و شادی جان گلشن و گلزار تو كو - كار جهان هر چه شود كار تو كو بار تو كو
گر دو جهان بتكده شد آن بت عیار تو كو - سایه توست ای پسر هر چه برست ای پسر
سایه فكند ای پسر در دو جهان همای تو - چونك ز خود سفر كنی وز دو جهان گذر كنی
كیست كز او حذر كنی هیچ سخن مخا بگو - آیت هر ملاحتی ماه تو خواند بر جهان
مایه هر خجستگی ماه تو است و سال تو - از می این جهانیان حق خدا نخوردهام
سخت خراب میشوم خائفم از گمان تو - ای تبریز بازگو بهر خدا به شمس دین
كاین دو جهان حسد برد بر شرف جهان تو - شاه همه جهان تویی اصل همه كسان تویی
چونك تو هستی آن ما نیست غم از كسان تو - جان مرا در این جهان آتش توست در دهان
از هوس وصال تو وز طلب جهان تو - كی ز جهان برون شود جزو جهان هله بگو
كی برهد ز آب نم چون بجهد یكی ز دو - خامش كرده جملگان ناطق غیب بیزبان
خطبه بخوانده بر جهان بینغمات و گفت و گو - ندیدم در جهان كس را كه تا سر پر نبودهست او
همه جوشان و پرآتش كمین اندر بهانه جو - تو بحری و جهان ماهی به گاهی چیست و بیگاهی
حیات ماهیان خواهی بر ایشان آب حیوان شو - سكون است او سكون است او سكون هر جنون است او
جهان است او جهان است او جهان شهد و شیر است او - به نظم و نثر عذر من سمر شد در جهان اكنون
كه یك عذرم نپذرفتی چگونه خوش عذاری تو - بخارای جهان جان كه معدنگاه علم آن است
سفر كن جان باعزت كه نی جان بخاری تو - صد حلقه زرین بین در گوش جهان اكنون
از لطف جواب تو وز ذوق سال تو - گشتهست طپان جانم ای جان و جهان برگو
هین سلسله درجنبان ای ساقی جان برگو - من بیزبر و زیرم در پنجه آن شیرم
ز احوال جهان سیرم ز احوال فلان برگو - امروز چنان مستی كز جوی جهان جستی
امروز اگر خواهی آن چیز دگر برگو - هر چند كه استادی داد دو جهان دادی
در دست كی افتادی زان طرفه خبر برگو - ز بازار جهان بیزار گشتم
تو دلالی سوی بازار میرو - ز حلم او جهان گستاخ گشته
كه گویی ما شهانیم و غلام او - تو شاهنشاه صد جان و جهانی
من از جان و جهان گویم زهی رو - جهان گم گشت و ماهت آشكارا
چنین مه را نهان گویم زهی رو - چو استاره و جهان شد محو خورشید
فسانه این جهان گویم زهی رو - چو شاهنشاه صد جان و جهانی
من از جان و جهان گویم زهی رو - شد جمله جهان بهشت خندان
زان سرو روان عبهری رو - این جهان با تو خوش است و آن جهان با تو خوش است
این جهان بیمن مباش و آن جهان بیمن مرو - ای جهان برهم زده سودای تو سودای تو
چاشنی عمرم از حلوای تو حلوای تو - جسم و جان با خود نخواهم خانه خمار كو
لایق این كفر نادر در جهان زنار كو - گر شوی تو رام خود رامت شود جمله جهان
گر تو رستم زادهای این رخشت آخر رام كو - هم بسوزی هم بسازی هم بتابی در جهان
آفتابی ماهتابی آتشی مومی بگو - میچشان و میكشان روشن دلان را جوق جوق
تازه میكن این جهان كهنه را از شور نو - با تو هر جزو جهان باغچه و بستان است
در خزان گر برود رونق بستان تو مرو - گفتم این جان مرا گرد جهان چند كشی
گفت هر جا كه كشم زود بیا هیچ مگو - چنگ و قانون جهان را تارهاست
ناله هر تار در فرمان تو - تا فسون هیچ كس را نشنوی
این جهان كهنه را برهان نو - گفته بودی كز توام بگرفت دل
من نخواهم در جهان جز كام تو - عشق شمس الدین تبریزی است این
كو برون است از جهان رنگ و بو - گر از عدم هزار جهان نو شود دگر
بر صفحه جمال تو باشد چو خال تو - گفتم بدو چه باخبری از ضمیر جان
جان و جهان چه بیخبرند از جهان تو - چون این جهان نبود خدا بود در كمال
ز آوردن من و تو چه میخواست آرزو - از سر مستی عشق گفتم یار منی
ور نه جز احول كی دید در دو جهان یار تو - شد جمله جهان سبز از دم تو
قبله دل و جان هر قابل تو - حل گشت ز تو هر مشكل جان
ماندم به جهان من مشكل تو - طمع جمله طامعان بود از خرمنت جوی
دو ده مختصر بود دو جهان در جهان تو - نه گذشتهست در جهان نه شب و نی سحرگهان
كه دمم آتشین نشد ز دم پاسبان تو - هر كی سرش شكافتی سر بفراخت بر فلك
هر كی تو در چهش كنی یافت جهان روشن او - فلا هرب اذا طلبوا و لا طرب اذا هربوا
عجب چه بود بهر دو جهان كه آن نبود میسر او - شب گشت ای شاه جهان چشم و چراغ شب روان
ای پیش روی چون مهت ماه سما آویخته - بسیار مركب كشتهای گرد جهان برگشتهای
در جان سفر كن درنگر قومی سراسر جان شده - از چاه شور این جهان در دلو قرآن رو برآ
ای یوسف آخر بهر توست این دلو در چاه آمده - برخیز ای جان از جهان برپر ز خاك خاكدان
كز بهر ما بر آسمان گردان شدهست این مشعله - غیر خدا نیست كسی در دو جهان همنفسی
هر چه وجود است تو را جز كه به ایجاد مده - خسرو جانی و جهان وز جهت كوهكنان
با تو كلندی است گران جز كه به فرهاد مده - پاك نی و پلید نی در دو جهان بدید نی
قفل گشا كلید نی كنده هزار سلسله - شحنه عشق میكشد از دو جهان مصادره
دیده و دل گرو كنم بهر چنان مصادره - ز بدعهدی چه غم دارد شهنشاهی كه برباید
جهانی را به یك غمزه قرانی را به یك خنده - جهان كهنه را بنگر گهی فربه گهی لاغر
كه درد كهنه زان دارد كه نوزاد است اندیشه - شمس الحق تبریزی بادا دل بدخواهت
بر گرد جهان گردان در طمع یكی گرده - شطرنج همیبازد با بنده و این طرفه
كاندر دو جهان شه او وز بنده بخواهد شه - از هفت فلك بیرون وز هر دو جهان افزون
وین طرفه كه آن بیچون اندر دل بنهفته - در بزم چنان شاهی در نور چنان ماهی
خط در دو جهان دركش چه جای یكی خانه - خوبان جهان از پی او جیب دریده
قاضی خرد بیدل و دستار رسیده - درآ چون شیر و پنجه بر جهان زن
چه جنبانی به دستان دم چو روباه - جان آمده در جهان ساده
وز مركب تن شده پیاده - بیرون ز جهان مرده شاهی است
وز عشق یكی جهان خیره - در حقیقت صد جهان بودی نبودی یك كسی
دوش دیدم آن جهان بر این جهان بگریسته - لاغری جان ز ذوقت آن چنان فربه شده
مینگنجد در جهان در خویشتن پا كوفته - ای چراغ و چشم عالم در جهان فرد آمدی
تا در اسرار جهان تو صد جهان پرداخته - شمس تبریزی جهان را چون تو پر كردی ز حسن
من جهان روح را از غیر عشقت آخته - آخر دور جهان با اولش یك سر شده
ابتدای ابتدا با انتها آمیخته - بخورد عشق جهان را چو عصا از كف موسی
به زبانی كه بسوزد همه را همچو زبانه - ز چیی عاشق نانی بنگر تازه جهانی
بستان گندم جانی هله از بیدر روزه - جرعهای كن فیكون بر سر آن خاك بریخت
لب عشاق جهان خاك تو را لیسیده - شام بودیم ز خورشید جهان صبح شدیم
گرگ بودیم كنون شهره شبانیم همه - چند گویی این جهان و آن جهان
آن جهان بین وین جهان آمیخته - نی زان شراب خاكی بل كز جهان پاكی
از دست حق رسیده بیواسطه قنینه - چون از جهان رمیدی در نور جان رسیدی
چون شمع سر بریدی بشكن تو پای توبه - گر چه در این جهانم فتوی نداد جانم
گرد و دراز گشتن بر طمع نیم گرده - جان چو تویی بیشكی پیش تو جان جانكی
باش مرا ای یكی هر دو جهانم مده - ای كه ز تبریز تو عید جهان شمس دین
هین كه رسید آفتاب جانب برج بره - بخند جان و جهان چون مقام خنده تو راست
بكن كه هر چه كنی هست بس پسندیده - خلاصه دو جهان است آن پری چهره
چو او نقاب گشاید فنا شود زهره - شب كاروانها زین جهان بر میرود تا آسمان
تو خود به تنهایی خود صد كاروانی میروی - ای آفتاب آن جهان در ذرهای چونی نهان
وی پادشاه شه نشان در پاسبانی میروی - آن كو جهان گیری كند چون آفتاب از بهر تو
او را هم از اجزای او صد تیغ و لشكر ساختی - لقمه شدی جمله جهان گر عشق را بودی دهان
دربان شدی جان شهان گر عشق را بودی دری - آن انبیا كاندر جهان كردند رو در آسمان
رستند از دام زمین وز شركت هر ابلهی - خوشتر روید ای همرهان كمد طبیبی در جهان
زنده كن هر مردهای بیناكن هر اكمهی - اسرار آن گنج جهان با تو بگویم در نهان
تو مهلتم ده تا كه من با خویش آیم پارهای - خوش شد جهان عاشقان آمد قران عاشقان
وارست جان عاشقان از مكر هر مكارهای - مانند موران عقل و جان گشتند در طاس جهان
آن رخنه جویان را نهان وا شد در و درسارهای - هر دو جهان مهمان تو بنشسته گرد خوان تو
صد گونه نعمت ریختی با میهمان آمیختی - چرخ و فلك ره میرود تا تو رهش آموختی
جان و جهان بر میپرد تا با جهان آمیختی - از رخ جهان پرنور كن چشم فلك مخمور كن
از جان عالم دور كن این اندهان را ساعتی - كو شیرمردی در جهان تا شیرگیر او شود
شاه و فتی باید شدن تا باده نوشی یا فتی - در پیش دریای نهان این هفت دریای جهان
چون واهب اندر بخششی چون راهب اندر طاعتی - گفتا مرا شاه جهان درداد یك ساغر نهان
خود را بدیدم ناگهان در شهر جان سیارهای - پنهان بود بر مرد و زن در رفتن و در آمدن
راه جهان ممتحن از غیرت ستارهای - ای تو نهاده یك قدم بگذشته از هر دو جهان
آه پس كدامین عرصه بد تا تو بر اسبان تاختی - جانی كه او را هست آن محبوس از آن شد در جهان
چون نیست او را این زمان از بهر آن دم طاقتی - تو قفل دل را باز كن قصد خزینه راز كن
در مشكلات دو جهان نبود سالت حاجتی - بازآ به زندان رحم تا خلقتت كامل شدن
هست این جهان همچون رحم این جمله خون زان میخوری - جان خشم گیرد با كسی گردد جهانش محبسی
جان را فتد یا رب عجب با جسم رای آشتی - عیش جهان پیسه بود گاه خوشی گاه بدی
عاشق او شو كه دهد ملكت عیش ابدی - خیره میا خیره مرو جانب بازار جهان
ز آنك در این بیع و شری این ندهی آن نبری - هیچ نبردهست كسی مهره ز انبان جهان
رنجه مشو ز آنك تو هم مهره ز انبان نبری - خرمن گل گشت جهان از رخت ای سرو روان
دشمن تو جو دروی یار تو گندم دروی - پیش ز زندان جهان با تو بدم من همگی
كاش بر این دامگهم هیچ نبودی گذری - ای نظرت ناظر ما ای چو خرد حاضر ما
لیك مرا زهره كجا تا به جهانم كه تویی - سر ز خرد تافتهام عقل دگر یافتهام
عقل جهان یك سری و عقل نهانی دوسری - ناظر آنی كه تو را دارد منظور جهان
حاضر آنی كه از او در سفر و در حضری - هر طربی كه در جهان گشت ندیم كهتری
میبرمد از او دلم چون دل تو ز مقذری - ما گهریم و این جهان همچو زری در امتحان
بر سر زر برآ كه لا گر تو نهای محقری - صبح كه آفتاب خود سر نزدهست از زمین
جام جهان نمای را بر كف جان نهادهای - ذره به ذره ای جهان جانب تو نظركنان
گوهر آب و آتشی مونس نر و مادهای - ای كه به لطف و دلبری از دو جهان زیادهای
ای كه چو آفتاب و مه دست كرم گشادهای - سوخت یكی جهان به غم آتش غم پدید نی
صورت این طلسم را هیچ كسی بدید نی - آب تو ده گسسته را در دو جهان سقا تویی
بار تو ده شكسته را بارگه وفا تویی - پر كن زان می نهان تا بخوریم بیدهان
تا كه بداند این جهان باز كه كیمیا تویی - ریگ ز آب سیر شد من نشدم زهی زهی
لایق خركمان من نیست در این جهان زهی - نفس خسیس حرص خو عاشق مال و گفت و گو
یافت به گنج رحمتت از دو جهان فراغتی - حشر شود ضمیر تو در سخن و صفیر تو
نقد شود در این جهان عرض تو را قیامتی - از سر كوه این جهان سیل تویی روان روان
جانب بحر لامكان از دم من روانتری - در دو جهان بننگرد آنك بدو تو بنگری
خسرو خسروان شود گر به گدا تو نان دهی - جان بجهان و هم بجه سر بمكش سرك بنه
گر چه درون هر دو ده نیست درون قابلی - هر بشری كه صاف شد در دو جهان ورا دلی
دید غرض كه فقر بد بانگ الست را بلی - جهانی هیچ و ما هیچان خیال و خواب ما پیچان
وگر خفته بدانستی كه در خوابم چه غم بودی - نه از اجزای یك آدم جهان پرآدمی كردی
نه آنی كه مگس را تو بدادی فر عنقایی - برو بیسر به میخانه بخور بیرطل و پیمانه
كز این خم جهان چون می بجوشیدی برون جستی - اگر امروز دلدارم كند چون دوش بدمستی
درافتد در جهان غوغا درافتد شور در هستی - الا ای عقل شوریده بد و نیك جهان دیده
كه امروز است دست خون اگر چه دوش از او رستی - چو زان شش پرده تاری برون رفتم به عیاری
ز نور پاسبان دیدم كه او شاه جهانستی - جهان عقل روشن را مددها از صفات آید
صفات ذات خلاقی كه شاه كن فكانستی - چو خود را ملك او بینی جهان اندر جهان باشی
وگر خود را ملك دانی جهان از تو جهانستی - وگر در عهده عهدی وفایی آمدی از ما
دلارام جهان پرور بر آن عهد و وفایستی - جهان عشق را اكنون سلیمان بن داوودی
معاذالله كه آزار یكی موری روا داری - به یك رقعه جهانی را قلم بكشد كند بیسر
به یك رقعه قرانی را رهاند از بلا آری - شها شیری تو من روبه تو من شو یك زمان من تو
چو روبه شیرگیر آید جهان گوید خوش اشكاری - مگر مستی نمیدانی كه چون زنجیر جنبانی
ز مجنونان زندانی جهانی را بشورانی - شراب عشق تو آنگه جهان حسن بر جاگه
جمال روی تو آنگه كند جان كسی جانی - اگر امداد لطف تو نباشد در جهان تابان
درافتد سقف این گردون بیارد رو به ویرانی - طبیب عاشقان است او جهان را همچو جان است او
گداز آهنان است او به آهن داده تلبینی - كسی كاندر جهان از بوش انا لا غیر می گفتهست
گر از جاهش ببردی بو ز حسرت كرده خون ریزی - من پای همیكوبم ای جان و جهان دستی
ای جان و جهان برجه از بهر دل مستی - رستن ز جهان شك هرگز نبود اندك
خاك كف پای شه كی باشد سردستی - ای طالب آن طبله روی آر بدین قبله
چون روی بدو آری مه روی جهان گردی - آن زلف مسلسل را گر دام كنی حالی
در عشق جهانی را بدنام كنی حالی - ای از دل و جان رسته دست از دل و جان شسته
از دام جهان جسته بازآ كه ز بازانی - ای عشق كه آن داری یا رب چه جهان داری
چندان صفتت كردم والله كه دو چندانی - خامش كن از این گفتن تا گفت بری باری
از جان و جهان بگذر تا جان و جهان بینی - بكری برمد از شو معشوق جهانش او
از جان عزیز خود بیگانه و صخابی - از جان و جهان رسته چون پسته دهان بسته
دمها زده آهسته زان راز كه گفتستی - گر هیچ نگارینم بر خلق عیانستی
ای شاد كه خلقستی ای خوش كه جهانستی - خورشید جهانی تو سلطان شهانی تو
بیهوشی جانی تو گیرم كه جفا كردی - ای جان و جهان آخر از روی نكوكاری
یك دم چه زیان دارد گر روی به ما آری - از جوشش می كهگل شد بر سر خم رقصان
والله كه از این خوشتر نبود به جهان كاری - ای شوخ گریزنده وی شاه ستیزنده
وی از تو جهان زنده چون یافتمت باری - شمس الحق تبریزی در لخلخه آمیزی
ای جان و جهان میزد ای مه تو كه را مانی - در پای دل افتم من هر روز همیگویم
راز تو شود پنهان گر راز تو نجهانی - ای فخر خردمندان وی بیتو جهان زندان
وی عاشق بیدل را درمان و دوا چونی - از من دو جهان شیدا وز من همه سر پیدا
فارغ ز شب و فردا چون باشم فردایی - او عمر عزیزی است از او چاره نداری
او جان جهان آمد و تو نقش جهانی - برخیز كه جان است و جهان است و جوانی
خورشید برآمد بنگر نورفشانی - ور طایر غیبی به تو بر سایه فكندی
سیمرغ جهان در نظر تو مگسستی - شاگرد كی بودی كه تو استاد جهانی
این صنعت بیآلت و بیكف ز كی دیدی - هر روز بگه ای شه دلدار درآیی
جان را و جهان را شكفانی و فزایی - ای ماه اگر باز بر این شكل بتابی
ما را و جهان را تو در این خانه نیابی - ای گرد جهان گشته و جز نقش ندیده
بر روی زن آبی و یقین دان كه بخوابی - در هر دو جهان است و نبودهست و نباشد
جز دیدن روی تو كرامات افندی - صد چون من و تو محو چنان بیمن و مایی
چون ظلمت شب محو رخ ماه جهانی - ماه نهمت چهره شمس الحق تبریز
ای آنك امان دو جهان را تو امینی - ای شاه تو تركی عجمی وار چرایی
تو جان و جهانی تو و بیمار چرایی - با قوس دو ابروی تو یك دل به جهان نیست
تا خسته بدان غمزه چون تیر نكردی - یك عالم و عاقل به جهان نیست كه او را
دیوانه آن زلف چو زنجیر نكردی - جهان را جمله آب صاف میبین
كه ماهی میدرخشد اندر آبی - جهان كشتی و تو نوح زمانی
نگاهش داری از طوفان نخسبی - تو چون خورشید از مشرق برآیی
جهان بیخبر را جان فرستی - از این دیگ جهان رفتی چو حلوا
به خوان آن جهان زیرا پزیدی - كه مهمانان مثال چار فصلند
تو اصل فصلهایی كه جهانی - همیپیچی به صد گون چشم ما را
به صد صورت جهان را مینمایی - چو كاهی جز به بادی مینجنبد
كجا جنبد جهانی بیهوایی - همه اجزای عالم عاشقانند
و هر جزو جهان مست لقایی - جهان پیر را گفتم جوان شو
ببین بخت جوان تا كی قدیدی - كه جانها پیش روی او خیالی
جهان در پای اسب او غباری - جهان سوزید ز آتشهای خوبان
جمال عشق و روی عشق باری - جهانی چون غباری او برانگیخت
كه پنهان شد چو بادی در غباری - جهان چون نی هزاران ناله دارد
كه یك نی دید از شكرستانی - جهان جویای توست و جای آن هست
مثل بشنو كه جان به از جهانی - چه نور افزاید از برق آفتابی
چه بربندد ز ویرانی جهانی - تو گویی كو طمع كردهست در من
جهانی زین خیال اندر زیانی - تو هر صبحی جهان را نور بخشی
كه جان جان خورشید سمایی - تو دریایی و میگویی جهان را
درآ در من بیاموز آشنایی - به تو جنبد جهان جان جهانی
اگر چه او نداند كه كجایی - گرفتم من كه جانی و جهانی
چنین جان و جهان آرا چرایی - جهان فانی نماند ز آنك او را
بقایی تو بقایی تو بقایی - بخندانی جهان را تو نخندی
بنالانی روان را تو ننالی - مها از بس عزیزی و لطیفی
غریب این جهان و آن جهانی - جهان جان كه هر جزوش جهان است
نگنجد در دهان هرگز جهانی - كه تا چون است احوال دل من
كه از وی در فغان دیدم جهانی - صیاد جهان فشاند شه دانه
آن را تو ز سادگی عطا دیدی - از خلق جهان كناره میگیرد
آن را كه تو در كنار میآیی - دل با دو جهان چراست بیگانه
كز جا برمد صفات بیجایی - ناگاه بدید از سر بام
بیرون ز جهان ما جهانی - آن جان كه از این جهان جهان بود
كردیش تو باز این جهانی - جانی چو تو باشد این جهان را
باقی بود این جهان فانی - بینی كه جهان به حیرت آید
در حلقه خلق آن جهانی - ای دل تو مرو سوی خرابات
هر چند قلندر جهانی - گوهر تو و این جهان چو حقه
باده تو و جام زندگانی - ای جان و جهان به تو رهیدیم
ز اشكنجه جان جان نمایی - بر بام جهان طواف كردی
چون آب ز ناودان گذشتی - رو رو كه از این جهان گذشتی
وز محنت و امتحان گذشتی - صیاد بدایت وجودی
اجزای جهان همه شكاری - ای جان و جهان چه میگریزی
وی فخر شهان چه میگریزی - چون چشم تو وا كنند ناگه
بر شهر عظیم آن جهانی - تا چشم بر آن جهان نشیند
چاره نبود از این نشانی - ماها چو به چرخ دل برآیی
چون جان به تن جهان درآیی - ای جان و جهان چرا چنینی
چون یارك خویش را نبینی - كو سلاطین جهان گر شاه ایوان بودهاند
پس بدانستیم بیشك كاندر این ایوان تویی - در جهان گر بازجویی نیست بیسودا سری
لیك این سودا غریب آمد به عالم نادری - گر ضمیر هر خسی ما را نخستی در جهان
در سر و دلها روان مانند سودا بودمی - در رخ پرزهر دونان كمترك خندیدهای
هر خسی را از ضرورت در جهان بستودهای - خشم شكلی صلح جانی تلخ رویی شكری
من بدین خویشی ندیدم در جهان بیگانهای - بار دیگر در جهان آتش زدی آتش زدی
تا به هفتم آسمان برتاختی برتاختی - این چه چتر است این كه بر ملك ابد برداشتی
یادآوری جهان را ز آنك در سر داشتی - ماهتاب ار چه جهان گیرد تو در تبریز باش
در شعاع شمس دین زیرا كه مرغ چاشتی - نیست بر هستی شكستی گرد چون انگیختی
چون تو پس كردی جهان چونی چو واپیش آمدی - در میان جان نشین كامروز جان دیگری
كاین جهان خیره است در تو كز جهان دیگری - تو جهان زندگی و این جهان بندگی
تو ز شاه شه نشان والله نشان دیگری - در جمال و حسن و خوبی در جهانت یار نیست
شكرستانی ولیكن ترش رویی اندكی - چون به خوبی و ملاحت هست تنها در جهان
داد جان را از زمانه شیوه تنهاییی - شمس تبریزی فروكن سر از این قصر بلند
تا بقایی دیده آید در جهان فانیی - بنهای ساقی اسعد تو یكی بزم مخلد
كه خماری است جهان را ز می و بزم نباتی - به كجا اسب دواند به كجا رخت كشاند
ز تو چون جان بجهاند كه تو صد جان جهانی - سحرالعین چه باشد كه جهان خشك نماید
بر عام و بر عارف چو گلستان رضایی - هله خاموش كه تا او لب شیرین بگشاید
بكند هر دو جهان را خضر وقت سقایی - چه كنم جان و بدن را چه كنم قوت تن را
كه تو جبار جهانی همه بیمار فریبی - تو لطیفی تو لطیفی تو لطیف ابن لطیفی
تو جهانی دو جهان را به یكی كاه نگیری - هله ای جان و جهانم مدد نور نهانم
ستن چرخ و زمینی هوس خاصی و عامی - سر خنبی كه ببستی به كرم بازگشایی
خرد هر دو جهان را بربایی به تمامی - تو جهان پاك داری نه وطن به خاك داری
چه شود اگر زمانی به جهان ما درآیی - به جهان ملك تویی بس نكشد كمان تو كس
بپرم چو تیر اگر تو به كمان ما درآیی - بزن آتشی كه داری به جهان بیقراری
بشكاف ز آتش خود دل قبه دخانی - می و نقل این جهانی چو جهان وفا ندارد
می و ساغر خدایی چو خداست جاودانی - ز كرم مزید آید دو هزار عید آید
دو جهان مرید آید تو هنوز خود كجایی - چو جهان فسرده باشد چو نشاط مرده باشد
چه جهانهای دیگر كه ز غیب برگشایی - صنما تو همچو شیری من اسیر تو چو آهو
به جهان كی دید صیدی كه بترسد از رهایی - چو تو لعل كان ندارد چو تو جان جهان ندارد
كه جهان كاهش است این و تو جان جان فزایی - ز جهان گریز و وابر تو ز طاق و از طرنبش
چو ز خویش طاق گشتی ز چه بسته طرنبی - بت من ز در درآمد به مباركی و شادی
به مراد دل رسیدم به جهان بیمرادی - تو كیی در این ضمیرم كه فزونتر از جهانی
تو كه نكته جهانی ز چه نكته میجهانی - تو قلم به دست داری و جهان چو نقش پیشت
صفتیش مینگاری صفتیش میستانی - دو جهان اگر درآید به دلم حقیر باشد
دل خسته را ز عشقت چه عجب گشاد دادی - تبریز شمس دین تو ز جهان جان چه داری
كه دكان این جهان را تو چنین كساد دادی - قدح چو آفتابت چو به دور اندرآید
برهد جهان تیره ز شب و ز شب شماری - چو یقین شدهست دل را كه تو جان جان جانی
بگشا در عنایت كه ستون صد جهانی - به حمل رسید آخر به سعادت آفتابت
كه جهان پیر یابد ز تو تابش جوانی - تو ز عشق خود نپرسی كه چه خوب و دلربایی
دو جهان به هم برآید چو جمال خود نمایی - به دلم چه آذر آمد چو خیال تو درآمد
دو جهان به هم برآمد تو چنین شكر چرایی - تو هنوز روح بودی كه تمام شد مرادت
بجز از برای فتنه به جهان چه كام داری - در تجلی بنماید دو جهان چون ذرات
گر شوی ذره و چون كوه گران نستیزی - چون جهان زهره ندارد كه ستیزد با شاه
الله الله كه تو با شاه جهان نستیزی - گه سحر حمله برد بر دو جهان خورشیدش
گه به شب گشت كند بر دل و جان چون عسسی - در دل عارف تو هر دو جهان یاوه شود
كی درآید به دو چشمی كه تو را دید خسی - ای كه صالح تو و این هر دو جهان یك اشتر
ما همه نعره زنان زنگله همچون جرسی - رایگان روی نمودهست غلط افتادی
باش تا در طلب و پویه جهان پیمایی - گنده پیر است جهان چادر نو پوشیده
از برون شیوه و غنج و ز درون رسوایی - ای بهاری كه جهان از دم تو خندان است
در سمن زار شكفتی چو شجر میخندی - مست و خندان ز خرابات خدا میآیی
بر شر و خیر جهان همچو شرر میخندی - ای ایازت دل و جان شمس حق تبریزی
نیست در هر دو جهان چون تو شه محمودی - بس طبیب است كه هشیار كند مجنون را
وین طبیبم نهلد در دو جهان هشیاری - این جهان روز و شب از خوف و رجا لرزان است
چونك تو جان جهانی تو جهان میلرزی - گر تو خوبی و منم آینه روی خوشت
پیش رو دار مرا چونك جهان آرایی - صالح او آمد و این هر دو جهان یك اشتر
ما همه نعره زنان زنگله همچون جرسی - گه مدرس شود و درس كند بر سر صدر
تا شود كن فیكون صدر جهان مرتبسی - گه خسی را بكشد سرمه جان در دیده
گه نماید دو جهان در نظرش همچو خسی - مینماید كه مگر دوش به خوابت دیدم
كه من امروز ندارم به جهان گنجایی - ای شكر بنده تو زان شكرخنده تو
ای جهان زنده از تو غرقه زندگانی - زیر خاكم آن چنانك این جهان
شاید ار زیر و زبر بگریستی - این جهان را غیر آن سمع و بصر
گر بدی سمع و بصر بگریستی - این همه رمز است و مقصود این بود
كان جهان اندر جهان آید همی - در جهان غمگین نماندی گر تو را
چشم دیدی چون خرامان میروی - الله الله كاین جهان از روی خود
پرگل و نسرین و سوسن كردهای - بوی مشكی در جهان افكندهای
مشك را در لامكان افكندهای - فارغم گر گشت دل آوارهای
از جهان تا كم بود غمخوارهای - ای درآورده جهانی را ز پای
بانگ نای و بانگ نای و بانگ نای - از میان نقشها پنهان شدی
در جهان جانها حاصل شدی - جمله خلق جهان در یك كس است
او بود از صد جهان بهتر بلی - برجهان تو اسب را تركانه زود
كه به گوش توست خوب خرگهی - مرحبا ای پرده تو آن پردهای
كز جهان جان نشان آوردهای - برگذر از گوش و بر جانها بزن
ز آنك جان این جهان مردهای - در گلستان جهان آب و گل
بی خزانی نوبهاری دیدهای - در جهان صاف بیدرد و دغل
بی خطر ایمن مطاری دیدهای - هم زمستان جهان را میوهای
دستگیر صد هزار افسردهای - از دلبر نهانی گر بوی جان بیابی
در صد جهان نگنجی گر یك نشان بیابی - در آینه مبارك آن صاف صاف بیشك
نقش بهشت یك یك هم در جهان بیابی - گر مرد آسمانی مشتاق آن جهانی
زیر فلك نمانی جز بر زبر نخسپی - در راه ره روان را رنج و طلب نبودی
خوف فنا نبودی اندر جهان فانی - خامش مده نشانی گر چه ز هر بیانی
شد مرهم جهانی هر خستهای كه خستی - اندر شكست جان شد پیدا لطیف جانی
چون این جهان فروشد وا شد دگر جهانی - چون دل صفا پذیرد آن سر جهان بگیرد
وآنگه كسی نمیرد در دور لامكانی - كوری رهزنان را ایمن كنی جهان را
دزدان شهر دل را بر دار میكشانی - زخمی بزن دگر تو مرهم نخواهم از تو
گر یك جهان نماند چه غم تو صد جهانی - تو مرغ آسمانی نی مرغ خاكدانی
تو صید آن جهانی وز مرغزار مایی - تابان شدهست كانی خندان شده جهانی
آراستهست خوانی در میرسد صلایی - چون ریخت بر من آن را دیدم فنا جهان را
عالم چو بحر جوشان من گشته مرغ آبی - جوشید و بحر گشت و جهان در جهان گرفت
چون آمدش ز ایزد اكبر اشارتی - آن لحظه كفتاب و چراغ جهان شوی
اندر جهان مرده درآیی و جان شوی - مغز جهان تویی تو و باقی همه حشیش
كی یابد آدمی ز حشیشات فربهی - از خرگه تن تو جهانی منور است
تا تو چگونه باشی ای روح خرگهی - جانی است بس لطیف و جهانی است بس ظریف
وین هر دو پرده را ز میان برگرفتهای - از جان و از جهان دل عاشق ربودهای
الحق شكار نازك و لاغر گرفتهای - از جان و از جهان دل عاشق ربودهای
الحق شكار نازك و لاغر گرفتهای - زیر سواد چشم روان كرده موج نور
و اندر جهان پیر جوانی نهادهای - اندر میان جمع چه جان است آن یكی
یك جان نخوانمش كه جهان است آن یكی - گویی به هر خیال كه جان و جهان من
گر گم شدی خیال تو جان و جهانیی - عام شدهست این عام شدهست این نظم سخنها لیك تو این بین
ای شده قربان ای شده قربان خاص جهان در عام حبیبی - خواجه بجه از جهان قفل بنه بر دهان
پنجه گشا چون كلید قفل گشا یافتی - چون نروی زین جهان خوی خرابات جان
در عوض می بگیر بیمزه ترخینهای - رزق جهان میدهد خویش نهان میكند
گاه وصال او بخیل در زر و مال او سخی - جنتی دل فروز دوزخیی خوش بسوز
چند میان جهان مانده در برزخی - جان و جهان میروی جان و جهان میبری
كان شكر میكشی با شكران میخوری - مشكل هر دو جهان آه چه حلوا شود
گر شكر تو شود مغز شكربورهای - چند لغت در جهان جمله به معنی یكی
آب یكی گشت چون خابیهها بشكنی - خود تو چو عقلی و این جهان همه چون تن
از تن بیعقل كی بیاید كاری - دام جهان را هزار قرن گذشتست
درخور صیدم نیامدست شكاری - اگر چه روح جهانست و روح سوی ندارد
ثواب كن سوی او رو اگر چه غرق ثوابی - بدان رواق رسیدم كه ماه و چرخ ندیدم
بدان جهان كه جهان هم جدا شود ز جهانی - چنانك گشت زلیخا جوان به همت یوسف
جهان كهنه بیابد از این ستاره جوانی - هزار جان مقدس هزار گوهر كانی
فدای جاه و جمالت كه روح بخش جهانی - تویی ز كون گزیده تویی گشایش دیده
به یك نظر تو ببخشی سعادت دوجهانی - كژی كه هست جهان را چو تیر راست كن آن را
بكش كمان زمان را كه سخت سخته كمانی - دلی كه عشق نوازد در این جهان بنسازد
ازانك مینگذارد كه یك زمانش بخاری - تو عشق جمله جهانی ولی ز جمله نهانی
نهان و عین چو جانی چه آفتی چه بلایی - سری ز روزن دركن وثاق پرشكر كن
جهان پر از گوهر كن بیا ز ما باور كن - چههاست در شكم این جهان پیچاپیچ
كز او بزاید اناالحق و بانگ سبحانی - اگر نه شاه جهان اوست ای جهان دژم
به جان او كه بگویی چرا در آشوبی - نشانهای كژت داد این جهان چو غول
نشان گذاشتی و سوی بینشان رفتی - به عاقبت بپریدی و در نهان رفتی
عجب عجب به كدامین ره از جهان رفتی - بسی زدی پر و بال و قفص دراشكستی
هوا گرفتی و سوی جهان جان رفتی - بیا بیا كه نیابی چو ما دگر یاری
چو ما به هر دو جهان خود كجاست دلداری - جهان مثال تن بیسرست بیآن شاه
بپیچ گرد چنان سر مثال دستاری - بده بده هله ای جان ساقیان جهان
كرم كریم نماید قمر كند قمری - گر آفتاب جهانی چو ابر تیره شوی
وگر بهار نوی مذهب خزان گیری - چو آفتاب جهان را پر از حیات كنی
چو زین جهان بجهی ملك آن جهان گیری - پلنگ عشق چه ترسد ز رنگ و بوی جهان
نهنگ فقر چه ترسد ز دوزخ آشامی - تو آفتاب جهانی چرا سیاه دلی
كه تا دگر هوس عقده ذنب نكنی - وگر چو نای چشیدی ز لعل خوش دم او
چرا چو نی تو جهان را پر از شكر نكنی - چو اعتبار ندارد جهان بر درویش
به بزم فقر چرا عیش معتبر نكنی - تو تاج شاه جهان را عزیزتر گهری
عروس جان نهان را هزار كابینی - چه چنگ درزدهای در جهان و قانونش
كه از ورای فلك زهره قوانینی - دلا به كوی خرابات ناز تو نخرند
مكن تو بینی و ناموس تا جهان بینی - جهان كه آمد و ما همچو سیل از سر كوه
روان و رقص كنانیم تا به دریایی - جهان چو آینه پرنقش توست اما كو
به روی خوب تو بیآینه تماشایی - بقای من چو بدید و زوال خود خورشید
گرفت در طلبم عادت جهان گردی - ستارههاست همه عقلها و دانشها
تو آفتاب جهانی كه پرده شان بدری - جهان چو برف و یخی آمد و تو فصل تموز
اثر نماند از او چون تو شاه بر اثری - كرم گشاد چو موسی كنون ید بیضا
جهان شدهست چو سینا و سینه نوری - اگر ز خسرو جانها حلاوتی یابی
محال هر دو جهان را چو من درآشامی - برآ ز مشرق تبریز شمس دین بخرام
كه بر ممالك هر دو جهان چو بهرامی - به هر سحر كه درخشی خروس جان گوید
بیا كه جان و جهانی برو كه سلطانی - جهان ز نور تو ناچیز شد چه چیزی تو
طلسم دلبریی یا تو گنج جانانی - ایا غریب فلك تو بر این زمین حیفی
ایا جهان ملاحت در این جهان چونی - به حق آنك تو جان و جهان جانداری
مرا چنانك بپروردهای چنان داری - ز ابتدای جهان تا به انتهای جهان
كسی ندید چنین بیهشی و هشیاری - مثال ده كه نیاید ز صبح غمازی
مثال ده كه نگردد جهان به شب تاری - حرام گشت از این پس فغان و غمخواری
بهشت گشت جهان زانك تو جهان داری - چو بوی خمر رحیقش برون زند ز جهان
خراب و مست ببینی به هر طرف عمری - بجه بجه ز جهان تا شه جهان باشی
شكر ستان هله تا تو شكرستان باشی - بگو به جان مسافر ز رنجها چونی
ز رنجهای جهان و ز رنج ما چونی - تو را كه آب حیاتی چه كم شود كوزه
چه حاجت آید جان و جهان چو تو هستی - جهان لهو و لعب كودكانه باده دهد
ز توست مستی بالغ كه زفت سغراقی - چراغ قصر جهان قیصر منست امروز
به برق عارض رومی و چشم قفچاقی - حرام باشد یاد كسی به هر دو جهان
از آن گهی كه تو اندر ضمیر و دل یادی - برای یك دل موجود گشت هر دو جهان
شنو تو نكته لولاك از لب قاری - ز نوبهار رخش این جهان گلستانی
به پیش قامت زیباش آسمان پستی - طرب جهانی عجب قرانی
تو سماع جان را تر لایلایی - به طمع چنانی به عطا جهانی
عجب از تو خیره به عجب نمایی - دل و جان كی باشد دو جهان چه باشد
همه سهل باشد تو عجب كجایی - تو چرا بكوشی جهت خموشی
كه جهان نماند تو اگر نگویی - از این جنس باران و برقش جهان شد
در اسرار عشقش چو ابر سحابی - گهی آفتابی بتابی جهان را
گهی همچو برقی زمانی نپایی - جهان چون تو مرغی ندید و نبیند
كه هم فوق بامی و هم در سرایی - چراغ خدایی به جایی كه آیی
حیات جهانی به هر جا كه افتی - جهان را بیارا به نور نبوت
كه استاد جان همه انبیایی - شبا، در تهیج چو مار سیاهی
جهان را بخوردی، مگر اژدهایی - تماشا مرو نك تماشا تویی
جهان و نهان و هویدا تویی - هله ذره مگو مرا چو جهان گیر خود مرا
دو جهان بیتو آفتاب كجا یافت روشنی - صنما بر همه جهان تو چو خورشید سروری
قمرا میرسد تو را كه به خورشید بنگری - رخ خوبان این جهان همه ابرست و تو مهی
سر شاهان این جهان همه پایست و تو سری - ناپدیدی چو جان در این عالم
در جهان دلم پدیدستی - بانگ زنهار از جهان برخاست
هیچ كس را نداد زنهاری - جان بر جانهای پاك رود
در جهانی كه نیست بیكاری - جان و جهان! دوش كجا بودهی
نی غلطم، در دل ما بودهای - رنگ تو داری، كه زرنگ جهان
پاكی، و همرنگ بقا بودهای - چونك ترا در دو جهان خانه نیست
هر نفسی رخت كجا میبری؟ - یا ز بن خم جهان همچو درد
صاف شدی سوی علا میروی - گر نشكستی دل دربان راز
قفل جهان همه بگشادمی - گر توی تو نفسی كاستی
همچو تو اندر دو جهان كیستی؟! - حرص خزانست و قناعت بهار
نیست جهان را ز خزان خرمی - ای دل مست جستوجو، صورت عشق را بگو
«بر دو جهان خروج كن، هرچه كنی میدی » - زین دیك جهان یك دو سه كفگیر بخوردی
باقی، همه دیك آن مزه دارد كه چشیدی - دل به اسباب این جهان به امید تو میرود
كه تو اسباب را همه بید خود مسببی - زمن از تو دونده شد، فلكت نیز بنده شد
دو جهان از تو زنده شد چه دلاویز مشربی! - گر دو جهان ملك شود مرمرا
بیتو گدایم، نشوم من غنی - «جهان» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- از آتش عشق در جهان گرمیها
وز شیر جفاش در وفا نرمیها - خود را به خیل درافکنم مست آنجا
تا بنگرم آن جان جهان هست آنجا - زنهار دلا به خود مده ره غم را
مگزین به جهان صحبت نامحرم را - فارغ ز غم جهان و از خلق جهان
با خویشتنش بدرهی خویشی نیست - آن پیش روی که جان او پیش صف است
داند که تو بحری و جهان همچو کفست - آن جاه و جمالی که جهانافروز است
وان صورت پنهان که طرب را روز است - در روز خوشی همه جهان یار تواند
یار شب غم نشان کسی کم داده است - ای آنکه درینجهان چو تو پاکی نیست
زیبا و لطیف و چست و چالاکی نیست - ای جان جهان جان و جهان باقی نیست
جز عشق قدیم شاهد و ساقی نیست - ای حسرت خوبان جهان روی خوشت
وی قبلهی زاهدان دو ابروی خوشت - ای خرمنت از سنبلهی آب حیات
انبار جهان پر است از تخم موات - برخاستن از جان و جهان مشکل نیست
مشکل ز سر کوی تو برخاستن است - پس بر به جهانی که چو خون در رگ ماست
خون چون خسبد خاصه که خون در رگ ماست - مقصود خدا نبود بس خلق جهان
مقصود خدا از این جهان درویش است - بیرون ز جهان کفر و ایمان جائیست
کانجا نه مقام هر تر و رعنائیست - بیرون ز جهان و جان یکی دایهی ماست
دانستن او نه درخور پایهی ماست - در معرفتش همین قدر دانم
ما سایه اوئیم و جهان سایه ماست - تو کان جهانی و جهان نیم جو است
تو اصل جهانی و جهان از تو نو است - گر مشعله جهانی و شمع بگیرد عالم
بیآهن و سنگ آن به بادی گرو است - جانم بر آن جان جهان رو کرده است
هم قبله و هم کعبه بدانسو کرده است - جانی و جهانی و جهان با تو خوش است
ور زخم زنی زخم سنان با تو خوش است - حسنت که همه جهان فسونش بگرفت
درد حسد حسود چونش بگرفت - خون دلبر من میان دلداران نیست
او را چون جهان هلاکت و پایان نیست - اندر دو جهان دلبر و یارم تو بسی
هم پرتو تست هر کجا دلداریست - ذاتیست که گرد او حجب تو بر توست
او غرقهی خود هردو جهان غرقه در اوست - خویی به جهان خوبتر از خوی تو نیست
دل نیست که او معتکف کوی تو نیست - موی سر چیست جمله سرهای جهان
چون مینگرم فدای یک موی تو نیست - عشق تو در درون جان من جا دارد
وین طرفه که از جان و جهان بیرونست - در دایرهی وجود موجود علیست
اندر دو جهان مقصد و مقصود علیست - راهی ز زبان ما بدل پیوسته است
کاسرار جهان و جان در او پیوسته است - برخاستن از جان و جهان مشکل نیست
مشکل ز سر کوی تو برخاستن است - یک ذره نگر که پای در عشق بکوفت
وان ذره جهان شد که دو عالم بگرفت - عشق است قدیم در جهان پوشیده
پوشیده برهنه میکند لاغ اینست - این گرمی و سردی نرسد با صدپر
بر گرد جهانیکه در او گرد شماست - لطف تو جهانی و قرانی افراشت
وین تعبیههای خود به چیزی ننگاشت - آنکس که از هر دو جهان روزه گشاست
بیکام و دهان روزهگشائی او راست - آن دل که به شاهد نهان درنگرد
کی جانب ملکت جهان درنگرد - آن کس که بر آتش جهانم بنهاد
صد گونه زبانه بر زبانم بنهاد - دیوانه کنی هر دو جهانش بخشی
دیوانهی تو هر دو جهان را چه کند - نی طالب کس بود نه مطلوب کسی
گو شاد بزی که خوش جهانی دارد - چون سیر برهنه گردد از رسم جهان
در عشق جهان را به پیازی نخرد - قومی به فدای نفس تن در دادند
قومی ز خود و جهان و جان آزادند - هم آدمیی بود که از صحبت او
نادیدن او ملک جهانی ارزد - از شبنم عشق خاک آدم گل شد
صد فتنه و شور در جهان حاصل شد - اکنون که رخت جان جهانی بربود
در خانه نشستنت کجا دارد سو - خاک در آن باش که شاهان جهان
خاک قدمش چو سرمه در دیده کنند - ای اهل صفا که در جهان گردانید
از بهر بتی چرا چنین حیرانید - آنرا که شما در این جهان جویانید
در خود چو جوئید شما خود آنید - ای سر روان باد خزانت مرساد
ای چشم جهان چشم بدانت مرساد - در کالبد جهان ترا جان دانند
با تو چنان زیم که مرغان دانند - این تنهائی هزار جان بیش ارزد
این آزادی ملک جهان بیش ارزد - در خلوت یک زمانه با حق بودن
از جان و جهان و این و آن بیش ارزد - برقی که ز میغ آن جهان روی نمود
چون سوختهای نیست کرا دارد سود - از هر دو جهان سوختهای میبایست
کان برق که میجهد در او گیرد زود - خاموش کن آنجا که جهان نظر است
چون گفتن ایشان همه دیدن باشد - بیبحر صفا گوهر ما سنگ آمد
بیجان جهان جان و جهان تنگ آمد - بیدار شو ای دل که جهان میگذرد
وین مایهی عمر رایگان میگذرد - از نعرهی او جان جهان میشورد
کان جان جهان از آن جهان میآید - خصم جان را جان و جهان میخوانی
گولان چو تو در این جهان بسیارند - چون خمر تو در ساغر ما در ریزند
پنهان شدگان این جهان برخیزند - حاشا که دل از عشق جهانرا نگرد
خود چیست بجز عشق که آنرا نگرد - در راه طلب رسیدهای میباید
دامان ز جهان کشیدهای میباید - در گریهی خون مرا شکر خند تو کرد
بیبند مرا از این جهان بند تو کرد - هستی جهان و در جهان نیست که دید
در هستی و نیستی چنان نیست که دید - چون روح شود جهان نه بالا و نه زیر
چون عشق تو روح را ز بالا گیرد - درویش که اسرار جهان میبخشد
هردم ملکی به رایگان میبخشد - دوش از قمر تو آسمان مینوشید
وز آب حیات تو جهان مینوشید - رو دیده بدوز تا دلت دیده شود
زاندیده جهان دگرت دیده شود - روزی که خیال دلستان رقص کند
یک جان چکند که صد جهان رقص کند - شب چون دل عاشقان پر از سودا شد
از چشم بد و نیک جهان تنها شد - برخیز چه خسبی که جهان میگذرد
بوئی بستان که کاروان میگذرد - عشاق به یک دم دو جهان در بازند
صد ساله بقا به یک زمان دربازند - عشق تو سلامت ز جهان میببرد
هجر تو اجل گشته که جان میببرد - آن خوبی باقی تو ایجان جهان
دل بستد و اندر پی باقیم افتاد - هشیاری و آگهی ز کس نپسندند
بر نیک و بد خلق جهان میخندند - ور بانگ برآورم دهان میسوزد
از من گذرد هر دو جهان میسوزد - گر هر دو جهان ز خار غم پر باشد
از خار بترسد آنکه اشتر باشد - ور جان و جهان ز غصه آلوده شود
پاکیزه شود چو عشق گازر باشد - ما میگذریم ز این جهان در همه حال
میپندارم کاین جهان میگذرد - اسرار جهان چگونه پوشیده شود
بر خاطره آنکه با تو محرم باشد - لبهای تو آنگه که با ستیز بود
در هر دو جهان از تو شکرریز بود - منگر تو بدین دیده بدیشان کایشان
بیرون ز دو کون در جهان دگرند - مرغ دل من ز بسکه پرواز آورد
عالم عالم جهان جهان راز آورد - چندان به همه سوی جهان بیرون شد
کاین هر دو جهان به قطرهای باز آورد - مگذار که غصه در میانت گیرد
یا وسوسههای این جهانت گیرد - این یک نظری که در جهان محرم او است
هم پنهانی بدان نظر میخندد - نی جان جهان ز عاشقان تنگ آید
نی عاشق از آن جان جهان سیر شود - هر جا به جهان تخم وفا برکارند
آن تخم ز خرمنگه ما میآ رند - هر کو بگشاده گرهی میبندد
بر حال خود و حال جهان میخندد - آن صورت غیبی که جهان طالب اوست
در آینهی فهم تو مفهوم شود - هر چند ز آتشت جهان گرم شود
آتش میرد ز صحبت خاکستر - مائیم چو حال عاشقان زیر و زبر
وز دلبر ما هر دو جهان زیر و زبر - من دم نزنم از این جهان دمگیر
من در طربم همه جهان ماتم گیر - از حادثهی جهان زاینده مترس
وز هرچه رسد چو نیست پاینده مترس - از روز قیامت جهانسوز بترس
وز ناوک انتقام دلدوز بترس - زین عشق پر از فعل جهانسوز بترس
زین تیر قبا بخش کمر دوز بترس - گنجی تو اگر بیت خرابیست مترس
بیدار شو از جهان که خوابیست مترس - ای جان جهان و روشنائی همه خوش
آرام دلی و آشنائی همه خوش - تنها تو خوشی و بس در این هر دو جهان
باقی تبع تواند گشته همه خوش - ای عشق بیا به تلخ خویان خو بخش
ای پشت جهان به حسن چوپان رو بخش - با پیر خرد نهفته میگویم دوش
کز من سخن از سر جهان هیچ مپوش - بر دل چو شکفته گشت اسرار غمش
ندهم به گل همه جهان خار غمش - بایست سوی جهان فانی گردیم
زین پس رخ ما زرد و دیوار غمش - تو دولت و بخت همه ای در دو جهان
چون دولت و بخت دو جهان گردانباش - شیرین ز دهان تو دهان عاشق
جان بندهات ای جان و جهان عاشق - میگردد این روی جهان رنگ به رنگ
وز پرده همی بیند معشوقهی شنگ - پر از عیسی است این جهان مالامال
کی گنجد در جهان قماش دجال - شورابهی تلخ تیره دل کی گنجد
چون مشک جهان پر است از آب زلال - گر جمله جهان قصد به جان تو کنند
تو دامن دوست را نه بگذار ای دل - گیرم که همه جرم جهان من کردم
آخر نه جهان بروی تو میبینم - ای جان و جهان و جان و جهان گم کردم
ای ماه زمین و آسمان گم کردم - ای دل ز جهانپان چرا داری بیم
حق محسن و منعم و کریمست و رحیم - با ملک غمت چرا تکبر نکنم
وز غلغلهات چرا جهان پر نکنم - چندین کرم و لطف که با من کردی
اندر دو جهان دل از تو کی برگیرم - تا روی تو دیدم از جهان سیر شدم
روباه بدم ز فر تو شیر شدم - جانی که در او دو صد جهان میدانم
گوئیکه فلانست و فلان میدانم - با زحمت چشم خود چه خواهم کردن
اکنون که جهان به چشم او میبینم - خواهم که به عشق تو ز جان برخیزم
وز بهر تو از هر دو جهان برخیزم - چوگان سر زلف تو گر دست دهد
از جمله جهان گوی ز میدان ببرم - بوئی ز سر دو زلف او بشنیدم
دست طمع از هر دو جهان ببریدم - می در ده و از دام جهانم به جهان
امشب چو به روز من شکارت بردم - شادم که ز شادی جهان آزادم
مستم که اگر مینخورم هم شادم - گر دل دهم و از سر جان برخیزم
جان بازم و از هر دو جهان برخیزم - گفتم که به دولتی جهانرا بخورم
اقبال چو یاری نکند من چکنم - تا دور ابد جهان نبیند در خواب
آن شبها را که ما به روز آوردیم - گفتی که از او همه جهان آب شده است
آوخ که در این آب چه مه میبینیم - مائیم که تا مهر تو آموختهایم
چشم از همه خوبان جهان دوختهایم - مائیم که دل ز جسم و جوهر کندیم
مهر از فلک و جهان اغبر کندیم - از کبر جهان سبال خود میمالید
از دولت دل سبلت او را کندیم - ای جان جهان هرچه از این پس شمری
بر دست مگیر زانکه از دست شدیم - دردا که ز هجران تو ای جان جهان
خون شد دلم و دلت نه آگاه از من - از حاصل کار این جهانی کردن
میکن ز بهی آنچه توانی کردن - این گلشن رنگین که جهان عاشق اوست
گلزار که پرخار شود هردم من - ای جمله جهان بروی خوبت نگران
جان مردان ز عشق تو جامه دران - ای خوی تو در جهان می و شیر ای جان
از دلشدهگان گناه کم گیر ای جان - ای در دو جهان یگانه تعجیل مکن
در رفتن چون زمانه تعجیل مکن - ای دوست قبولم کن و جانم بستان
مستم کن و از هر دو جهانم بستان - ای روی تو باغ و چمن هر دو جهان
از جان تو زنده شد تن هر دو جهان - بشکستن تو شکستن هر دو جهان
ای ضعف تو ویران شدن هر دو جهان - ای گرسنهی وصل تو سیران جهان
لرزان ز فراق تو دلیران جهان - با چشم تو آهوان چه دارند به دست
ای زلف تو پایبند شیران جهان - از شادی من بهشت گردیده جهان
غم مسخرهی منست و میر دگران - ای یک قدح از درد تو دریای جهان
گم کرده جهان از تو سر و پای جهان - خواهد که جهان ز عشق تو پرگیرد
ای غیرت تو ببسته پرهای جهان - با هر دو جهان چو رنگ باید بودن
بیزار ز لعل و سنگ باید بودن - بر گرد جهان این دل آوارهی من
بسیار سفر کرد پی چارهی من - تا روی تو قبلهام شد ای جان جهان
نز کعبه خبر دارم و نز قبلهی نشان - هر چیز خوشی که در جهان فرض کنی
آن را بدل و عوض برود جز جانان - گر جان داری از این جهان یاد مکن
مستی خواهی ز عاقلان یاد مکن - چون شاه جهان نیست کسی در دو جهان
نی زیر و نه بالا و نه پیدا و نهان - بگذر ز جهان که جمله رنگست ای جان
هر گوشه یکی موش و پلنگ است ای جان - نی حق نه حقیقت نه شریعت نه یقین
اندر دو جهان کرا بود زهرهی این - شد کودکی و رفت جوانی ز جوان
روز پیری رسید بر پر ز جهان - عید آمد و عیدانه جمال سلطان
عیدانه که دیده است چنین در دو جهان - عید این بود و هزار عید ای دل و جان
کان گنج جهان برآمد از کنج نهان - کس نیست به غیر از او در این جمله جهان
نی زشت و نه نیکو و نه پیدا و نهان - در صید بدانیم نه در صید بدان
از بند جهانیم نه در بند جهان - مجموع جهان عاشق یک پارهی من
چارهگر و چارهساز بیچارهی من - یکساعت عشق صد جهان بیش ارزد
صد جان به فدای عاشقی باد ای جان - من مستم و تعیین نتوانم کردن
ای جان جهان هرچه توانی برگو - ای جان جهان به حق احسانت مرو
مستم مستم ز شیر پستانت مرو - ای جان جهان جان و جهان بندهی تو
شیرین شده عالم ز شکر خندهی تو - ای جان جهان جز تو کسی کیست بگو
بیجان و جهان هیچ کسی زیست بگو - ای چرخ فلک پایهی پیروزهی تو
زنبیل جهان گدای دریوزهی تو - کهدان جهان ز باد شد آشفته
برتو بجوی که مست باشی خفته - ای آنکه به جان این جهانی زنده
شرمت بادا چرا چنانی زنده - حیفست که سوی کان رود آن بر سیم
پنهان چون جان و بر جهانی بزده - ای با تو جهان ظریف و شادی باره
تو جامه شادیی و مالی پاره - ای آنکه بهر صبح به پیش رخ تو
میگوید خورشید جهان شیی الله - ای جان جهان غصهی بیگاه شدن
آنکس داند که گم شدش گوساله - میدان فراخ و مرد میدانی نه
احوال جهان چنانکه میدانی نه - آن رطل گران را اگر ارزان کنیی
اجزای جهان را همگی جان کنیی - شادند جهانیان به نوروز و بعید
عید من و نوروز من امروز توئی - کس نیست بجز تو ایمه اندر دو جهان
جز آنکه ببخشیش باکرام کسی - اندر دو جهان دلبر و جانم تو بسی
زیرا که بهر غمیم فریادرسی - دانی که نداری به جهان گنجایی
در غیب بچفسیدی و بیرون نایی - ای جان غریب در جهان میسازی
روزی دو فتاد مرغزی بارازی - ای ابر که تو جهان خورشیدانی
کاری مقلوب میکنی نادانی - از ظلم تو بر ماست جهان ظلمانی
بس گریه نصیب ماست تا گریانی - نی نی غلطم گرت بدوره بودی
پس گرد جهان دگر کرا میجوئی - ای داده مرا چو عشق خود بیداری
وین شمع میان این جهان تاری - ای آب حیات اگر جهان سنگ شود
والله که چون آسیاش در چرخ آری - ای روی ترا پیشه جهانآرائی
وی زلف ترا قاعده عنبر سائی - ای قاصد جان من به جان میارزی
جان خود چه بود هر دو جهان میارزی - پولیست جهان که قیمتش نیست جوی
یا هست رباطی که نیرزد پولی - ای نور دل و دیده و جانم چونی
وی آرزوی هر دو جهانم چونی - هرچند نمکهای جهان از لب تست
لیکن چکنم چو اندر این شور نهای - ای آنکه تو بر فلک وطن داشتهای
خود را ز جهان پاک پنداشتهای - این نیست ره وصل که پنداشتهای
این نیست جهان جان که بگذاشتهای - گیرم که تو معشوق جهانی باشی
آری باشی، ولی زمانی باشی - ای جان جهان از تو چه باشد کمی
کز دیدن تو شاد شود آدمی - تا چند ز جان مستمند اندیشی
تا کی ز جهان پرگزند اندیشی - تو آب نی خاک نی تو دگری
بیرون ز جهان آب و گل در سفری - فعل تو چو تخم و این جهان طاهون است
تا خشت بر آسیا بری خاک آری - حیران گردد عدم که هرگز جائی
در هر دو جهان نیست چنین شیدائی - آگاه نی ز حالم ای جان جهان
چرخم به بهانه تو مالید بسی - آگاه نی ز حالم ای جان جهان
چرخم به بهانه تو مالید بسی - در هر دو جهان دلبر و یارم تو بسی
زیرا که به هر غمیم فریاد رسی - کس نیست بجز تو ایمه اندر دو جهان
جز آن که ببخشیش باکرام کسی - دل گفت مرا بگو کرا میجوئی
بر گرد جهان خیره چرا میپوئی - رقص آن باشد کز دو جهان برخیزی
دل پاره کنی ور سر جان برخیزی - آنها که جهان زیر و زبر میکردند
چون کار جهان زیر و زبر میکردی - گر باده دهم به شهری و آفاقی
عقلی نگذارم به جهان من باقی - عشق آن باشد که چون درآئی به سماع
جان در بازی وز دو جهان برخیزی - سرگشته چرا گرد جهان میپوئی
کو از تو برون نیست کرا میجویی - چوپان جهانی و امان جانها
دفع گرگی گر نکنی هی هی هی - مرتد گردم گر ز تو من برگردی
ای جان جهان تو کفر و ایمان منی - مه کیست که او با تو نشیند یک جای
شب گرد جهان دیده و انگشت نمای - یک شفتالو از آن لب عنابی
پر کرد جهان ز بوی سیب و آبی - فردوسی
- «جهان» در شاهنامه فردوسی
- خرد چشم جانست چون بنگری
تو بیچشم شادان جهان نسپری - تویی کردهی کردگار جهان
ببینی همی آشکار و نهان - چنینست فرجام کار جهان
نداند کسی آشکار و نهان - شنیدم ز دانا دگرگونه زین
چه دانیم راز جهان آفرین - حکیم این جهان را چو دریا نهاد
برانگیخته موج ازو تندباد - دلت گر به راه خطا مایلست
ترا دشمن اندر جهان خود دلست - هر آنکس که در جانش بغض علیست
ازو زارتر در جهان زار کیست - نگر تا نداری به بازی جهان
نه برگردی از نیک پی همرهان - بپرسیدشان از کیان جهان
وزان نامداران فرخ مهان - بگفتند پیشش یکایک مهان
سخنهای شاهان و گشت جهان - چنین یادگاری شد اندر جهان
برو آفرین از کهان و مهان - جهان دل نهاده بدین داستان
همان بخردان نیز و هم راستان - سراسر زمانه پر از جنگ بود
به جویندگان بر جهان تنگ بود - ز نیکو سخن به چه اندر جهان
به نزد سخن سنج فرخ مهان - دل روشن من چو برگشت ازوی
سوی تخت شاه جهان کرد روی - سراسر جهان پیش او خوار بود
جوانمرد بود و وفادار بود - به دل گفتم این خواب را پاسخ است
که آواز او بر جهان فرخ است - ز فرش جهان شد چو باغ بهار
هوا پر ز ابر و زمین پرنگار - از ابر اندرآمد به هنگام نم
جهان شد به کردار باغ ارم - جهان آفرین تا جهان آفرید
چنو مرزبانی نیامد پدید - جهان بیسر و تاج خسرو مباد
همیشه بماناد جاوید و شاد - چه گویم که خورشید تابان که بود
کزو در جهان روشنایی فزود - جهاندار محمود شاه بزرگ
به آبشخور آرد همی میش و گرگ - کیومرث شد بر جهان کدخدای
نخستین به کوه اندرون ساخت جای - جهان شد برآن دیوبچه سیاه
ز بخت سیامک وزآن پایگاه - همی گفت با هر کسی رای خویش
جهان کرد یکسر پرآوای خویش - چو آمد به برج حمل آفتاب
جهان گشت با فر و آیین و آب - جهان فریبنده را گرد کرد
ره سود بنمود و خود مایه خورد - جهان سربهسر چو فسانست و بس
نماند بد و نیک بر هیچکس - بیازید هوشنگ چون شیر چنگ
جهان کرد بر دیو نستوه تنگ - برفت و جهان مردری ماند از وی
نگر تا کرا نزد او آبروی - جهاندار هوشنگ با رای و داد
به جای نیا تاج بر سر نهاد - که بر هفت کشور منم پادشا
جهاندار پیروز و فرمانروا - وزان پس جهان یکسر آباد کرد
همه روی گیتی پر از داد کرد - دوچشم از بر سر چو دو چشمه خون
ز دود دهانش جهان تیرهگون - به زور کیانی رهانید دست
جهانسوز مار از جهانجوی جست - جهاندار پیش جهان آفرین
نیایش همی کرد و خواند آفرین - کز آباد کردن جهان شاد کرد
جهانی به نیکی ازو یاد کرد - یکی روز شاه جهان سوی کوه
گذر کرد با چند کس همگروه - نپیوست خواهد جهان با تو مهر
نه نیز آشکارا نمایدت چهر - همه روزه بسته ز خوردن دو لب
به پیش جهاندار برپای شب - جهان از بدیها بشویم به رای
پس آنگه کنم درگهی گرد پای - به فر جهاندار بستش میان
به گردن برآورد گرز گران - ز هر جای کوته کنم دست دیو
که من بود خواهم جهان را خدیو - جهاندار طهمورث بافرین
بیامد کمربستهی جنگ و کین - هر آن چیز کاندر جهان سودمند
کنم آشکارا گشایم ز بند - جهاندار سی سال ازین بیشتر
چه گونه پدید آوریدی هنر - بیاورد و آموختنشان گرفت
جهانی بدو مانده اندر شگفت - چنین گفت کاین را ستایش کنید
جهان آفرین را نیایش کنید - چنین گفت با سالخورده مهان
که جز خویشتن را ندانم جهان - بدان تا پرستش بود کارشان
نوان پیش روشن جهاندارشان - هنر در جهان از من آمد پدید
چو من نامور تخت شاهی ندید - همان رازها کرد نیز آشکار
جهان را نیامد چنو خواستار - جهان را به خوبی من آراستم
چنانست گیتی کجا خواستم - جهان انجمن شد بر آن تخت او
شگفتی فرومانده از بخت او - چو این گفته شد فر یزدان از وی
بگشت و جهان شد پر از گفتوگوی - به فرمان مردم نهاده دو گوش
ز رامش جهان پر ز آوای نوش - کمر بست با فر شاهنشهی
جهان گشت سرتاسر او را رهی - جهان سربهسر گشت او را رهی
نشسته جهاندار با فرهی - جهان را فزوده بدو آبروی
فروزان شده تخت شاهی بدوی - جهانجوی را نام ضحاک بود
دلیر و سبکسار و ناپاک بود - بگیر این سر مایهور جاه او
ترا زیبد اندر جهان گاه او - برین گفتهی من چو داری وفا
جهاندار باشی یکی پادشا - گرانمایه هم شاه و هم نیک مرد
ز ترس جهاندار با باد سرد - جهان سربهسر پادشاهی تراست
دد و مردم و مرغ و ماهی تراست - ببوسید و شد بر زمین ناپدید
کس اندر جهان این شگفتی ندید - مگر تا یکی چاره سازد نهان
که پردخته گردد ز مردم جهان - چو جمشید را بخت شد کندرو
به تنگ اندر آمد جهاندار نو - چو صدسالش اندر جهان کس ندید
برو نام شاهی و او ناپدید - به ارش سراسر به دو نیم کرد
جهان را ازو پاک بیبیم کرد - چو ضحاک شد بر جهان شهریار
برو سالیان انجمن شد هزار - نگر تا نباشی به آباد شهر
ترا از جهان دشت و کوهست بهر - خورش خانهی پادشاه جهان
گرفت آن دو بیدار دل در نهان - جهاندار پیش از تو بسیار بود
که تخت مهی را سزاوار بود - فراوان غم و شادمانی شمرد
برفت و جهان دیگری را سپرد - به خورشید رویان جهاندار گفت
که چونین شگفتی بشاید نهفت - یکی گاو برمایه خواهد بدن
جهانجوی را دایه خواهد بدن - نگین زمانه سر تخت تست
جهان روشن از نامور بخت تست - نشان فریدون بگرد جهان
همی باز جست آشکار و نهان - تو داری جهان زیر انگشتری
دد و مردم و مرغ و دیو و پری - جهان از شب تیره چون پر زاغ
هم آنگه سر از کوه برزد چراغ - جهان را چو باران به بایستگی
روان را چو دانش به شایستگی - که کس در جهان گاو چونان ندید
نه از پیرسر کاردانان شنید - زمین کرده ضحاک پر گفت و گوی
به گرد جهان هم بدین جست و جوی - خجسته فریدون ز مادر بزاد
جهان را یکی دیگر آمد نهاد - جهانجوی با فر جمشید بد
به کردار تابنده خورشید بود - جز اینست آیین پیوند و کین
جهان را به چشم جوانی مبین - بدو گفت مادر که این رای نیست
ترا با جهان سر به سر پای نیست - جهاندار ضحاک با تاج و گاه
میان بسته فرمان او را سپاه - که اندر شب تیره خورشید بود
جهان را ازو دل پرامید بود - به پیش جهانجوی بردند گرز
فروزان به کردار خورشید برز - بگشت اندرین نیز چندی جهان
همی بودنی داشت اندر نهان - شماریت با من بباید گرفت
بدان تا جهان ماند اندر شگفت - فریدون چو گیتی برآن گونه دید
جهان پیش ضحاک وارونه دید - همی بر خروشید و فریاد خواند
جهان را سراسر سوی داد خواند - ز گیتی جهان آفرین را پرست
ازو دان بهر نیکی زور دست - بپویید کاین مهتر آهرمنست
جهان آفرین را به دل دشمن است - به یزدان همی گفت زنهار من
سپردم ترا ای جهاندار من - همی رفت پیش اندرون مردگرد
جهانی برو انجمن شد نه خرد - جهانجوی پرگار بگرفت زود
وزان گرز پیکر بدیشان نمود - چنین داد پاسخ که شاه جهان
چنین گفت با من سخن در نهان - بترسم همی زانکه با او جهان
مگر راز دارد یکی در نهان - کس از روزبانان بدر بر نماند
فریدون جهان آفرین را بخواند - به اسب اندر آمد به کاخ بزرگ
جهان ناسپرده جوان سترگ - فریدون ز بالا فرود آورید
که آن جز به نام جهاندار دید - پس آن دختران جهاندار جم
به نرگس گل سرخ را داده نم - چه مایه جهان گشت بر ما ببد
ز کردار این جادوی بیخرد - کجا هوش ضحاک بر دست تست
گشاد جهان بر کمربست تست - ببرم پی اژدها را ز خاک
بشویم جهان را ز ناپاک پاک - جهان هفت کشور ترا بنده باد
سرت برتر از ابر بارنده باد - که با دختران جهاندار جم
نشیند زند رای بر بیش و کم - منم کدخدای جهان سر به سر
نشاید نشستن به یک جای بر - همی راند ازین گونه تا شیرخوان
جهان را چو این بشنوی پیر خوان - جهاندار ضحاک ازان گفتگوی
به جوش آمد و زود بنهاد روی - ازو نام ضحاک چون خاک شد
جهان از بد او همه پاک شد - به بند اندرست آنکه ناپاک بود
جهان را ز کردار او باک بود - همی پندشان داد و کرد آفرین
همی یاد کرد از جهان آفرین - بدان تا جهان از بد اژدها
بفرمان گرز من آید رها - همه خواسته بر شتر بار کرد
دل پاک سوی جهاندار کرد - ورا بد جهان سالیان پانصد
نیفکند یک روز بنیاد بد - بزرگان لشگر چو بشناختند
بر شهریار جهان تاختند - جهان چون برو بر نماند ای پسر
تو نیز آز مپرست و انده مخور - وزان پس جهاندیدگان سوی شاه
ز هر گوشهای برگرفتند راه - نماند چنین دان جهان برکسی
درو شادکامی نیابی بسی - وزان پس فریدون به گرد جهان
بگردید و دید آشکار و نهان - فرانک نه آگاه بد زین نهان
که فرزند او شاه شد بر جهان - فریدون چو شد بر جهان کامگار
ندانست جز خویشتن شهریار - کجا کز جهان گوش خوانی همی
جز این نیز نامش ندانی همی - نیایش کنان شد سر و تن بشست
به پیش جهانداور آمد نخست - می روشن و چهرهی شاه نو
جهان نو ز داد و سر ماه نو - بدو گفت برگرد گرد جهان
سه دختر گزین از نژاد مهان - به هر کشوری کز جهان مهتری
به پرده درون داشتن دختری - همی گفت گر پیش بالین من
نبیند سه ماه این جهانبین من - جهان آزموده دلاور سران
گشادند یکیک به پاسخ زبان - اگر شد فریدون جهان شهریار
نه ما بندگانیم با گوشوار - به بخت جهاندار هر سه پسر
سه خسرو نژاد از در تاج زر - پس آنگه سه روشن جهانبین خویش
سپارم بدیشان بر آیین خویش - پر از آفرین لب ز ایوان اوی
سوی شهریار جهان کرد روی - سه فرزند را خواند شاه جهان
نهفته برون آورید از نهان - بدانید کین سه جهان بین خویش
سپردم بدیشان بر آیین خویش - نهفته چو بیرون کشید از نهان
به سه بخش کرد آفریدون جهان - زبانآوری چرب گوی از میان
فرستاد باید به شاه جهان - همه ترس یزدان بد اندر میان
همه راستی خواستم در جهان - جهان مرترا داد یزدان پاک
ز تابنده خورشید تا تیره خاک - جهان چون شما دید و بیند بسی
نخواهد شدن رام با هر کسی - یکی تاج بر سر ببالین تو
برو شاد گشته جهانبین تو - اگر تاج از آن تارک بیبها
شود دور و یابد جهان زو رها - سپاری بدو گوشهای از جهان
نشیند چو ما از تو خسته نهان - برفتند بیدار کارآگهان
بگفتند با شهریار جهان - گرامی جهانجوی را پیش خواند
همه گفتها پیش او بازراند - دو فرزند من کز دو دوش جهان
برینسان گشادند بر من زبان - از آنکو ز هر گونه دیده جهان
شده آشکارا برو بر نهان - چنین بخششی کان جهانجوی کرد
همه سوی کهتر پسر روی کرد - بسنده کنم زین جهان گوشهای
بکوشش فراز آورم توشهای - جهان خواستی یافتی خون مریز
مکن با جهاندار یزدان ستیز - جهانا بپروردیش در کنار
وز آن پس ندادی به جان زینهار - بیاگند مغزش به مشک و عبیر
فرستاد نزد جهانبخش پیر - زمین بستر و خاک بالین او
شده تیره روشن جهانبین او - چو جشنی بد این روزگار بزرگ
شده در جهان میش پیدا ز گرگ - پری چهره را بچه بود در نهان
از آن شاد شد شهریار جهان - جهانی گرفتند پروردنش
برآمد به ناز و بزرگی تنش - جهانبخش را لب پر از خنده شد
تو گفتی مگر ایرجش زنده شد - همان کز جهان آفرین کرد یاد
ببخشود و دیده بدو باز داد - فریدون چو روشن جهان را بدید
به چهر نوآمد سبک بنگرید - چو بشنید شاه جهان کدخدای
پیام دو فرزند ناپاک رای - به یک دست پیل و به یک دست شیر
جهان را به تخت اندر آورده زیر - بدادند نزد فریدون پیام
نخست از جهاندار بردند نام - جهان را ازو دل به بیم و امید
تو گفتی مگر زنده شد جمشید - هژبر جهانسوز و نر اژدها
ز دام قضا هم نیابد رها - شمار در گنجها ناپدید
کس اندر جهان آن بزرگی ندید - گرانمایه شاه جهان کدخدای
به کرسی زرین ورا کرد جای - فتاد اندران بوم و بر گفتگوی
جهانی بدیشان نهادند روی - گشاده زبان مرد بسیار هوش
بدو داده شاه جهاندار گوش - یکی داستان زد جهاندیده کی
که مرد جوان چون بود نیکپی - سپاس از جهاندار هر دو جهان
شناسندهی آشکار و نهان - بدان گه که روشن جهان تیره گشت
طلایه پراگنده بر گرد دشت - میان بسته دارید و بیدار بید
همه در پناه جهاندار بید - به سالار گفتند ما بندهایم
خود اندر جهان شاه را زندهایم - سپاس از جهاندار فریادرس
نگیرد به سختی جز او دست کس - نخست از جهان آفرین کرد یاد
خداوند خوبی و پاکی و داد - سوی دژ فرستاد شیروی را
جهاندیده مرد جهانجوی را - چه با گونه گونه درفشان درفش
جهانی شده سرخ و زرد و بنفش - در دخمه بستند بر شهریار
شد آن ارجمند از جهان زار و خوار - جهانا سراسر فسوسی و باد
بتو نیست مرد خردمند شاد - چو دیهیم شاهی بسر بر نهاد
جهان را سراسر همه مژده داد - ابا این هنرها یکی بندهام
جهان آفرین را پرستندهام - جهان پهلوان سام بر پای خاست
چنین گفت کای خسرو داد راست - نشانش پراگنده شد در جهان
بد و نیک هرگز نماند نهان - پدر سام یل پهلوان جهان
سرافرازتر کس میان مهان - چو فرزند را دید مویش سپید
ببود از جهان سر به سر ناامید - به پوزش مگر کردگار جهان
به من بر ببخشاید اندر نهان - ز گل بهرهی من بجز خار نیست
بدین با جهاندار پیگار نیست - یکی شادمانی بد اندر جهان
سراسر میان کهان و مهان - به رای و به دانش به جایی رسید
که چون خویشتن در جهان کس ندید - کسی کو به خلعت سزاوار بود
خردمند بود و جهاندار بود - بدان آگهی شد منوچهر شاد
بسی از جهان آفرین کرد یاد - جهاندیدگان را ز کشور بخواند
سخنهای بایسته چندی براند - چو نوذر بر سام نیرم رسید
یکی نو جهان پهلوان را بدید - چو هنگام بخشایش آمد فراز
جهاندار یزدان بمن داد باز - من آوردمش نزد شاه جهان
همه آشکاراش کردم نهان - چنان دان که زابلستان خان تست
جهان سر به سر زیر فرمان تست - چو این عهد و خلعت بیاراستند
پس اسپ جهان پهلوان خواستند - یکی نامدار از میان مهان
چنین گفت کای پهلوان جهان - که ای افسر بانوان جهان
سرافراز بر دختران مهان - جهانی سراسر پر از مهر تست
به ایوانها صورت چهرتست - کمان ترک گلرخ به زه بر نهاد
به دست جهان پهلوان در نهاد - بگردد جهان گر بگردد سوار
ازین سان نبیند یکی نامدار - نفس را مگر بر لبش راه نیست
چنو در جهان نیز یک ماه نیست - بدیشان سپردند زر و گهر
پیام جهان پهلوان زال زر - چنین گفت کز مادر اندر جهان
نزاید کس اندر میان مهان - ز فرخنده رای جهان پهلوان
ز گفتار و دیدار روشن روان - سر جعد آن پهلوان جهان
چو سیمین زره بر گل ارغوان - جز از پهلوان جهان زال زر
که با تخت و تاجست وبا زیب و فر - درود جهان آفرین بر تو باد
خم چرخ گردان زمین تو باد - همی خواستم تا خدای جهان
نماید مرا رویت اندر نهان - جهان آفرین بشنود گفت من
مگر کاشکارا شوی جفت من - که بر من نباشد کسی پادشا
جهان آفرین بر زبانم گوا - ز خط نخست آفرین گسترید
بدان دادگر کو جهان آفرید - چه فرماید اکنون جهان پهلوان
گشایم ازین رنج و سختی روان - نخست آفرین جهاندار کرد
دل موبد از خواب بیدار کرد - فرود آمد و خاک را بوس داد
بسی از جهان آفرین کرد یاد - جهان را فزایش ز جفت آفرید
که از یک فزونی نیاید پدید - گشادهتر آن باشد اندر نهان
چو فرمان دهد کردگار جهان - اگر نیستی جفت اندر جهان
بماندی توانای اندر نهان - به جای شما آن کنم در جهان
که با کهتران کس نکرد از مهان - جهان زیرپای اندر آرد به تیغ
نهد تخت شاه از بر پشت میغ - چنان تنگ شد بر دلم بر جهان
که گریان شدم آشکار و نهان - نخواهم بدن زنده بیروی او
جهانم نیرزد به یک موی او - بزرگست پور جهان پهلوان
همش نام و هم رای روشن روان - چنان دید رودابه را در نهان
کجا نشنود پند کس در جهان - چه ماند از نکو داشتی در جهان
که ننمودمت آشکار و نهان - پدر چون ورا دید خیره بماند
جهان آفرین را نهانی بخواند - فریدون به سرو یمن گشت شاه
جهانجوی دستان همین دید راه - چو شاه جهاندار بگشاد روی
زمین را ببوسید و شد پیش اوی - نبیره جهاندار سلم بزرگ
به پیش سپاه اندر آمد چو گرگ - می و مجلس آراست و شد شادمان
جهان پاک دید از بد بدگمان - چنی گفت با سام شاه جهان
کز ایدر برو با گزیده مهان - ترا با جهان آفرین نیست جنگ
که از چه سیاه و سپیدست رنگ - جهان پیش چشمم چو دریا نمود
به ابر سیه بر شده تیره دود - کنون کم جهان آفرین پرورید
به چشم خدایی به من بنگرید - جهانی بران جنگ نظاره بود
که آن اژدها زشت پتیاره بود - اگر یار باشد جهاندار ما
به کام تو گردد همه کار ما - مرا سام یک زخم ازان خواندند
جهان زر و گوهر برافشاندند - جهان را ازو بود دل پر هراس
همی داشتندی شب و روز پاس - یکی آرزو دارد اندر نهان
بیاید بخواهد ز شاه جهان - چو دیدم که اندر جهان کس نبود
که با او همی دست یارست سود - همانا که با زال پیمان من
شنیدست شاه جهانبان من - به زور جهاندار یزدان پاک
بیفگندم از دل همه ترس و باک - شود روز چون چشمه روشن شود
جهان چون نگین بدخشان شود - مرا در جهان انده جان اوست
کنون با توم روز پیمان اوست - چنین است گیتی وزین ننگ نیست
ابا کردگار جهان جنگ نیست - به کار آگهان گفت تا ناگهان
بگویند با سرفراز جهان - ز مهراب گرد آوریده پیام
به نزد سپهبد جهانگیر سام - همی بر تو بر خواندیم آفرین
همان بر جهاندار شاه زمین - برو آفرین کرد شاه جهان
چو برگشت بستودش اندر نهان - عقاب از بر ترگ او نگذرد
سران جهان را بکس نشمرد - کشیدند می تا جهان تیره گشت
سرمیگساران ز می خیره گشت - به شاه جهان گفت کای نیکخوی
مرا چهر سام آمدست آرزوی - به گردنکشان گفت شاه جهان
که با او که جوید نبرد از مهان - ز برج بره تا ترازو جهان
همی تیرگی دارد اندر نهان - یکی خلعت آراست شاه جهان
که گشتند ازان خیره یکسر مهان - برو مرغ پران چو خورشید دان
جهان را ازو بیم و امید دان - جهان را چنینست ساز و نهاد
که جز مرگ را کس ز مادر نزاد - نوازیدن شهریار جهان
وزان شادمانی که رفت از مهان - همان پور فرخنده زال سوار
کزو ماند اندر جهان یادگار - گرفتش جهان پهلوان در کنار
بپرسیدش از گردش روزگار - ترا زین سخن شاد باید بدن
به پیش جهاندار باید شدن - بدان کار نظاره شد یک جهان
همه دیده پر خون و خسته روان - نیایش همی کردم اندر نهان
شب و روز با کردگار جهان - که زنده ببیند جهانبین من
ز تخم تو گردی به آیین من - همی گشت چندی بروبر جهان
برهنه شد آن روزگار نهان - چنان شد که رخشان ستاره شود
جهان بر ستاره نظاره شود - چنان بیگزندش برون آورید
که کس در جهان این شگفتی ندید - که ای پهلوان جهان شاد باش
ز شاخ توام من تو بنیاد باش - چنان دان که بر کس نماند جهان
یکی بایدت آشکار و نهان - کس اندر جهان کودک نارسید
بدین شیر مردی و گردی ندید - سپه را به سالار لشکر سپرد
برفت و جهاندیدگان را ببرد - جهان ویژه کردم ز پتیارهها
بس شهر کردم بس بارهها - چنانم که گویی ندیدم جهان
شمار گذشته شد اندر نهان - کنون نو شود در جهان داوری
چو موسی بیاید به پیغمبری - جهان گردد آباد با داد او
برویست ایران و بنیاد او - ز گیتی برآمد به هر جای غو
جهان را کهن شد سر از شاه نو - خود این گفت یارد کس اندر جهان
چنین زهره دارد کس اندر نهان - چو از روی کشور برآمد خروش
جهانی سراسر برآمد به جوش - نبودی جز از خاک بالین من
بدو شاد بودی جهانبین من - مران پهلوان جهاندیده را
سرافراز گرد پسندیده را - من آن ایزدی فره باز آورم
جهان را به مهرش نیاز آورم - شناسد مگر پهلوان جهان
سخنها هم از آشکار و نهان - به فرخ پی نامور پهلوان
جهان سر به سر شد به نوی جوان - جهان گشت ویران ز کردار اوی
غنوده شد آن بخت بیدار اوی - جهان پهلوان پیش نوذر به پای
پرستنده او بود و هم رهنمای - جهان پهلوان پورش افراسیاب
بخواندش درنگی و آمد شتاب - اگر زادشم تیغ برداشتی
جهان را به گرشاسپ نگذاشتی - جهان سر به سر سبز گردد ز خوید
به هامون سراپرده باید کشید - سپاه جهاندار بیرون شدند
ز کاخ همایون به هامون شدند - شهنشاه نوذر پس پشت اوی
جهانی سراسر پر از گفت و گوی - اگر من روم زین جهان فراخ
برادر به جایست با برز و شاخ - یکی خلعتش داد کاندر جهان
کس از کهتران نستد آن از مهان - چو خورشید بادا روان قباد
ترا زین جهان جاودان بهر باد - شب آمد جهان سر به سر تیره گشت
مرا بازو از کوفتن خیره گشت - شب و روز دارید کارآگهان
بجویید هشیار کار جهان - چنان شد ز گرد سواران جهان
که خورشید گفتی شد اندر نهان - ز گرد سواران جهان تار شد
سرانجام نوذر گرفتار شد - چنان شد ز بس کشته در رزمگاه
که گفتی جهان تنگ شد بر سپاه - سوی شاه ترکان رسید آگهی
کزان نامداران جهان شد تهی - شما را به داد جهان آفرین
دل ارمیده بادا به آیین و دین - پراگنده گردیم گرد جهان
زبان برگشاییم پیش مهان - که بخشود بر ما جهاندار ما
شد اغریرث پر خرد یار ما - مگر زنده از چنگ این اژدها
تن یک جهان مردم آید رها - نگهبان ایران و شاه جهان
سر تاجداران و پشت مهان - روان چنان شهریار جهان
درخشنده بادا میان مهان - ببد بخت ایرانیان کندرو
شد آن دادگستر جهاندار زو - همان بد که تنگی بد اندر جهان
شده خشک خاک و گیا را دهان - سوی پارس لشکر برون راند زو
کهن بود لیکن جهان کرد نو - سوی زابلستان بشد زال زر
جهانی گرفتند هر یک به بر - جهان چون عروسی رسیده جوان
پر از چشمه و باغ و آب روان - فراخی که آمد ز تنگی پدید
جهان آفرین داشت آن را کلید - کهن بود بر سال هشتاد مرد
بداد و به خوبی جهان تازه کرد - چو بنشست بر تخت و گاه پدر
جهان را همی داشت با زیب و فر - سوی زابلستان نهادند روی
جهان شد سراسر پر از گفتوگوی - سپاهی ز جیحون بدین سو کشید
که شد آفتاب از جهان ناپدید - مر این را بر و بوم ایران بهاست
بدین بر تو خواهی جهان کرد راست - ز لشکر به لشکر دو فرسنگ ماند
سپهبد جهاندیدگان را بخواند - بدیشان چنین گفت کای بخردان
جهاندیده و کارکرده ردان - تبیره زدندی همی شست جای
جهان را نه سر بود پیدا نه پای - بگویش که گردان ترا خواستند
به شادی جهانی بیاراستند - که ای خسرو خسروان جهان
پناه بزرگان و پشت مهان - درودی رسانم به شاه جهان
ز زال گزین آن یل پهلوان - به پیش اندرون کاویانی درفش
جهان زو شده سرخ و زرد و بنفش - جهان سر به سر گشت دریای قار
برافروخته شمع ازو صدهزار - به پیش پدر شد بپرسید از وی
که با من جهان پهلوانا بگوی - جهان آفریننده یار منست
دل و تیغ و بازو حصار منست - یکی کم شود دیگر آید به جای
جهان را نمانند بیکدخدای - همه لشکر ما به هم بر درید
کس اندر جهان این شگفتی ندید - نه از تخم ایرج جهان پاک شد
نه زهر گزاینده تریاک شد - ازان گر بگردیم و جنگ آوریم
جهان بر دل خویش تنگ آوریم - به یک موی دستان نیرزد جهان
که او ماندمان یادگار از مهان - اگر باشدم زندگانی دراز
ترا دارم اندر جهان بینیاز - همه در پناه جهاندار بید
خردمند بید و بیآزار بید - برین گونه صدسال شادان بزیست
نگر تا چنین در جهان شاه کیست - پسر بد مر او را خردمند چار
که بودند زو در جهان یادگار - بگفت این و شد زین جهان فراخ
گزین کرد صندوق بر جای کاخ - جهانی سوی او نهادند روی
که او بود سالار دیهیم جوی - نه از من پسندد جهانآفرین
نه شاه و نه گردان ایران زمین - چو کاووس بگرفت گاه پدر
مرا او را جهان بنده شد سر به سر - یکی تخت زرین بلورینش پای
نشسته بروبر جهان کدخدای - فزون بایدم زان ایشان هنر
جهانجوی باید سر تاجور - کسی کاو بود در جهان پیش گاه
برو بگذرد سال و خورشید و ماه - که ماند که از تیغ او در جهان
بلرزند یکسر کهان و مهان - پدر چون به فرزند ماند جهان
کند آشکارا برو بر نهان - پس از کردگار جهانآفرین
به تو دارد امید ایران زمین - تو با رستم ایدر جهاندار باش
نگهبان ایران و بیدار باش - چنین گفت کای کدخدای جهان
سرافراز بر مهتران و مهان - جهان آفریننده یار منست
سر نره دیوان شکار منست - چنین گفت کای پادشاه جهان
سزاوار تختی و تاج مهان - نه مرگ از تن خویش بتوان سپوخت
نه چشم جهان کس به سوزن بدوخت - منوچهر شد زین جهان فراخ
ازو ماند ایدر بسی گنج و کاخ - به پرهیز هم کس نجست از نیاز
جهانجوی ازین سه نیابد جواز - سپاه و دل و گنجم افزونترست
جهان زیر شمشیر تیز اندرست - همیشه جهان بر تو فرخنده باد
مبادا که پند من آیدت یاد - چو بردانشی شد گشاده جهان
به آهن چه داریم گیتی نهان - یکی خیمه زد بر سر او دود و قیر
سیه شد جهان چشمها خیره خیر - چو بگذشت شب روز نزدیک شد
جهانجوی را چشم تاریک شد - چنین تا به دیوان رسد آگهی
جهان کن سراسر ز دیوان تهی - ازان پس همه گنج شاه جهان
چه از تاج یاقوت و گرز گران - جهانجوی کاووس شان پیش رو
یکی لشگری جنگ سازان نو - شب آمد یکی ابر شد با سپاه
جهان کرد چون روی زنگی سیاه - چو دریای قارست گفتی جهان
همه روشناییش گشته نهان - تو کوتاه بگزین شگفتی ببین
که یار تو باشد جهانآفرین - کسی کاو جهان را بنام بلند
گذارد به رفتن نباشد نژند - به نام جهانآفرین یک خدای
که رستم نگرداند از رخش پای - ازان پس جهانجوی خسته جگر
برون کرد مردی چو مرغی به پر - که شاه جهان در دم اژدهاست
به ایرانیان بر چه مایه بلاست - کنون کرد باید ترا رخش زین
بخواهی به تیغ جهان بخش کین - چو بیدار شد رستم تیزچنگ
جهان دید بر شیر تاریک و تنگ - بیفشارد شمشیر بر دست راست
به زور جهاندار بر پای خاست - بیامد جهانجوی را خفته دید
بر او یکی اسپ آشفته دید - چنان ساخت روشن جهانآفرین
که پنهان نکرد اژدها را زمین - به آب اندر آمد سر و تن بشست
جهان جز به زور جهانبان نجست - همی رفت پویان به جایی رسید
که اندر جهان روشنایی ندید - جهانی ز پیری شده نوجوان
همه سبزه و آبهای روان - همه رنجهای تو بیبر شود
ز دیوان جهان پر ز لشکر شود - به رنگ شبه روی و چون شیر موی
جهان پر ز پهنای و بالای اوی - همه غار یکسر پر از کشته بود
جهان همچو دریای خون گشته بود - بدو گفت اولاد کای نره شیر
جهانی به تیغ آوریدی به زیر - به هشتم نشستند بر زین همه
جهانجوی و گردنکشان و رمه - ز رستم نخواهد جهان آرمید
نخواهد شدن نام او ناپدید - جهاندار اگر دادگر باشدی
ز فرمان او کی گذر باشدی - ز گفتار من سر بپیچید نیز
جهان پیش چشمش نیرزد به چیز - جهاندار مر پهلوان را بخواند
همه گفت فرهاد با او براند - بدو داد پس نامور نامه را
پیام جهانجوی خودکامه را - چو نامه به مهر اندر آورد شاه
جهانجوی رستم بپیموده راه - بیامد کلاهور چون نره شیر
به پیش جهاندار مرد دلیر - به هشتم جهاندار کاووس شاه
ز سر برگرفت آن کیانی کلاه - به پیش جهاندار گیهان خدای
بیامد همی بود گریان به پای - جهانجوی کرد از جهاندار یاد
سناندار نیزه به دارنده داد - چو بشنید گفتار خسرو پرست
به بر زد جهاندار بیدار دست - جهان سر به سر نو شد از شاه نو
ز ایران برآمد یکی ماه نو - بشد رستم زال و بنشست شاه
جهان کرد روشن به آیین و راه - وزان پس به شادی و می دست برد
جهان را نموده بسی دستبرد - جهان چون بهشتی شد آراسته
پر از داد و آگنده از خواسته - چو کاووس لشکر به خشکی کشید
کس اندر جهان کوه و صحرا ندید - جهان گفتی از تیغ وز جوشن است
ستاره ز نوک سنان روشن است - جهان گشت تاری سراسر ز گرد
ببارید شنگرف بر لاژورد - چنین هم گرازان به بربر شدند
جهانجوی با تخت و افسر شدند - چو آمد به شاه جهان آگهی
که انباز دارد به شاهنشهی - مرا در جهان این یکی دخترست
که از جان شیرین گرامیترست - کسی کاو بود شهریار جهان
بروبوم خواهد همی از مهان - بگویش که پیوند ما در جهان
بجویند کار آزموده مهان - همی گفت هرچند کاو پادشاست
جهاندار و پیروز و فرمان رواست - پراگنده شد در جهان آگهی
که گم شد ز پالیز سرو سهی - چو برخواند نامه سرش خیره شد
جهان پیش چشمش همه تیره شد - ازیشان یکی زنده اندر جهان
ممان آشکارا نه اندر نهان - تو گفتی جهان سر به سر آهنست
وگر کوه البرز در جوشنست - جهان دیده باید عناندار کس
سنان و سپر بایدش یار بس - ندانی که ایران نشست منست
جهان سر به سر زیر دست منست - جهان کر شد از نالهی بوق و کوس
زمین آهنین شد هوا آبنوس - بکوشید و هم پشت جنگ آورید
جهان را به کاووس تنگ آورید - دلش خسته و کشته لشکر دو بهر
همی نوش جست از جهان یافت زهر - بیامد سوی پارس کاووس کی
جهانی به شادی نوافگند پی - فرستاد هر سو یکی پهلوان
جهاندار و بیدار و روشنروان - جهانی پر از داد شد یکسره
همی روی برتافت گرگ از بره - جهان پهلوانی به رستم سپرد
همه روزگار بهی زو شمرد - جهان آفرین بینیازست ازین
ز بهر تو باید سپهر و زمین - نکردش تباه از شگفتی جهان
همی بودنی داشت اندر نهان - یکی کار ماندست کاندر جهان
نشان تو هرگز نگردد نهان - چو بگذشت یک چند گریان چنین
ببخشود بر وی جهانآفرین - یکی داد نو ساخت اندر جهان
که تابنده شد بر کهان و مهان - جهان گفتی از داد دیبا شدست
همان شاه بر گاه زیبا شدست - همی بینم اندر جهان تاج و تخت
کیان و بزرگان بیدار بخت - چو کاووس نشنیدم اندر جهان
ندیدم کس از کهتران و مهان - همی ریخت از دیدگان آب زرد
همی از جهانآفرین یاد کرد - سران جهاندار برخاستند
ابا پهلوان خواهش آراستند - بدان دشت توران شکاری کنیم
که اندر جهان یادگاری کنیم - ز لشکر جهاندیدگان را بخواند
ز رستم بسی داستانها براند - گراین هفت یل را بچنگ آوریم
جهان پیش کاووس تنگ آوریم - ز مردان توران خنیده تویی
جهانجوی و هم رزمدیده تویی - نماند پی رخش فرخ نهان
چنان بارهی نامدار جهان - از او رستم شیردل خیره ماند
برو بر جهان آفرین را بخواند - به بازوی رستم یکی مهره بود
که آن مهره اندر جهان شهره بود - گر این پرسش از من بماند نهان
نمانم ترا زنده اندر جهان - جهانآفرین تا جهان آفرید
سواری چو رستم نیامد پدید - چنین گفت سهراب کاندر جهان
کسی این سخن را ندارد نهان - فرستم به نزدیک شاه جهان
تنت را کنم زیر گل در نهان - اگر جنگ جویی تو جنگ آورند
جهان بر بداندیش تنگ آورند - جهانجوی چون نامهی شاه خواند
ازان جایگه تیز لشکر براند - سپهبد عنان اژدها را سپرد
به خشم از جهان روشنایی ببرد - نخست آفرین کرد بر کردگار
جهاندار و پروردهی روزگار - چو گرد پی رخش تو نیل نیست
همآورد تو در جهان پیل نیست - چنان باد کاندر جهان جز تو کس
نباشد به هر کار فریادرس - که مانندهی سام گرد از مهان
سواری پدید آمد اندر جهان - جهان سر به سر زیر پای تو باد
همیشه سر تخت جای تو باد - چنین بر شده نامت اندر جهان
بدین بازگشتن مگردان نهان - همی رفت منزل به منزل جهان
شده چون شب و روز گشته نهان - جهان را شب و روز پیدا نبود
تو گفتی سپهر و ثریا نبود - ازینسان بشد تا در دژ رسید
بشد خاک و سنگ از جهان ناپدید - چو خورشید گشت از جهان ناپدید
شب تیره بر دشت لشکر کشید - ببینم که این نو جهاندار کیست
بزرگان کدامند و سالار کیست - اگر یار باشد جهان آفرین
چو نعل سمندم بساید زمین - به رامش نشیند جهان پهلوان
برو بر بخندند پیر و جوان - ترا بینیازی دهم در جهان
گشاده کنم گنجهای نهان - نبرد کسی جویداندر جهان
که او ژنده پیل اندر آرد ز جان - چنین گفت کان فر آزادگان
جهانگیر گودرز کشوادگان - تو گیتی چه سازی که خود ساختست
جهاندار ازین کار پرداختست - کسی کاو بود پهلوان جهان
میان سپه در نماند نهان - چه کردم ستاره گوای منست
به مردی جهان زیر پای منست - جوانی چنین ناسپرده جهان
نه گردی نه نامآوری از مهان - برین دشت هم دار و هم منبرست
که روشن جهان زیر تیغاندرست - بگردیم شبگیر با تیغ کین
برو تا چه خواهد جهان آفرین - جهانا شگفتی ز کردار تست
هم از تو شکسته هم از تو درست - کس اندر جهان جاودانه نماند
ز گردون مرا خود بهانه نماند - به هومان چنین گفت کامروز هور
برآمد جهان کرد پر چنگ و شور - که کس در جهان کودک نارسید
بدین شیرمردی و گردی ندید - من امشب به پیش جهان آفرین
بمالم فراوان دو رخ بر زمین - به پیش جهاندار پیمان کنیم
دل از جنگ جستن پشیمان کنیم - بکوشیم و فرجام کار آن بود
که فرمان و رای جهانبان بود - بخورد آب و روی و سر و تن بشست
به پیش جهان آفرین شد نخست - گرازان و بر گور نعرهزنان
سمندش جهان و جهان راکنان - چو بشنید رستم سرش خیره گشت
جهان پیش چشم اندرش تیره گشت - وگر زین جهان این جوان رفتنیست
به گیتی نگه کن که جاوید کیست - کجا گنجد او در جهان فراخ
بدان فر و آن برز و آن یال و شاخ - برآتش نهادند و برخاست غو
همی گفت زار ای جهاندار نو - چرا مهر باید همی بر جهان
چو باید خرامید با همرهان - اگر آسمان بر زمین بر زنی
وگر آتش اندر جهان در زنی - که سهراب شد زین جهان فراخ
همی از تو تابوت خواهد نه کاخ - نبیره جهاندار سام سوار
سوی مادر از تخمهی نامدار - نشانی شد اندر میان مهان
نزاید چنو مادر اندر جهان - مهان جهان جامه کردند چاک
به ابر اندر آمد سر گرد و خاک - یکی دخمه کردش ز سم ستور
جهانی ز زاری همی گشت کور - تو چندان که گویی سخن گوی باش
خردمند باش و جهانجوی باش - که اندر شبستان شاه جهان
نباشد شگفت ار شوی ناگهان - جهانی به آیین بیراستند
چو خشنودی نامور خواستند - که از پشت تو شهریاری بود
که اندر جهان یادگاری بود - نه اندر زمین کس چو فرزند تو
جهان شاد بادا به پیوند تو - جهان گشته پر شادی و خواسته
در و بام هر برزن آراسته - هرآن کس که او برگزیند رواست
جهاندار بربندگان پادشاست - جهان گشت ازان خوب پر گفت و گوی
کزان گونه نشنید کس موی و روی - همه نیکویی در جهان بهر تست
ز یزدان بهانه نبایدت جست - بسی آفرین بر جهان آفرین
بخواند و بمالید رخ بر زمین - به شاه جهان بر ستایش گرفت
نوان پیش تختش نیایش گرفت - جهاندار نامش سیاوخش کرد
برو چرخ گردنده را بخش کرد - چو فرزند تو کیست اندر جهان
چرا گفت باید سخن در نهان - به کاخ و به باغ و به میدان اوی
جهانی به شادی نهادند روی - به رستم سپردش دل و دیده را
جهانجوی گرد پسندیده را - که فرزند آرد ورا در جهان
به دیدار او در میان مهان - یکی سور فرمود کاندر جهان
کسی پیش از وی نکرد از مهان - سیاوش چنان شد که اندر جهان
به مانند او کس نبود از مهان - همی گفت کز کردگار جهان
یکی آرزو دارم اندر نهان - به ایرانیان گفت شاه جهان
کزین بد که این ساخت اندر نهان - یکی کودکی دارم اندر نهان
ز پشت تو ای شهریار جهان - خروشی برآمد ز دشت و ز شهر
غم آمد جهان را ازان کار بهر - سیاوش ازان پس به سودابه گفت
که اندر جهان خود تراکیست جفت - چنین گفت موبد به شاه جهان
که درد سپهبد نماند نهان - ز بس رنج کشتنش نزدیک بود
جهان پیش من تنگ و تاریک بود - جهانی نهاده به کاووس چشم
زبان پر ز دشنام و دل پر ز خشم - ز هر چیز گنجی بد آراسته
جهانی سراسر پر از خواسته - جهاندار سودابه را پیش خواند
همی با سیاوش بگفتن نشاند - برین کار بگذشت یک هفته نیز
ز جادو جهان را برآمد قفیز - یکی شادمانی بد اندر جهان
میان کهان و میان مهان - بد و نیک و هر چاره کاندر جهان
کنند آشکارا و اندر نهان - نهادند بر دشت هیزم دو کوه
جهانی نظاره شده هم گروه - بنالید سودابه و داد خواست
ز شاه جهاندار فریاد خواست - سیاوش به پیش جهاندار پاک
بیامد بمالید رخ را به خاک - فزون زان که دادت جهاندار شاه
بیارایمت یاره و تاج و گاه - زمین گشت روشنتر از آسمان
جهانی خروشان و آتش دمان - چو بیرون شود زین جهان شهریار
تو خواهی بدن زو مرا یادگار - به نزدیکی اندر نشان یافتند
جهان دیدگان نیز بشتافتند - چنانی که از مادر پارسا
بزاید شود در جهان پادشا - بگفتم همه هرچ شاه جهان
بدو داد خواست آشکار و نهان - ور ایدونک زین کار هستم گناه
جهان آفرینم ندارد نگاه - یکی جادوی سازد اندر نهان
بدو بگرود شهریار جهان - بگفتند باشاه کاین زن چه گفت
جهان آفرین داند اندر نهفت - به بلخ آمدم شاد و پیروز بخت
به فر جهاندار باتاج و تخت - به مهر اندرون بود شاه جهان
که بشنید گفتار کارآگهان - کنون تا به جیحون سپاه منست
جهان زیر فر کلاه منست - مگر گم کنم نام او در جهان
وگر نه چو تیر از کمان ناگهان - که از آفرینندهی هور و ماه
جهاندار و بخشندهی تاج و گاه - چنین بود رای جهان آفرین
که او جان سپارد به توران زمین - جهان ایمن از تیر و شمشیر تست
سر ماه با چرخ در زیر تست - ازان دادگر کاو جهان آفرید
ابا آشکارا نهان آفرید - بجای جهان جستن و کارزار
مبادم بجز آشتی هیچ کار - زمین خشک شخی که گفتی سپهر
بدو تا جهان بود ننمود چهر - به بخت تو آرام گیرد جهان
شود جنگ و ناخوبی اندر نهان - ز بیدادی شهریار جهان
همه نیکوی باشد اندر نهان - گر این خواب و گفتار من در جهان
ز کس بشنوم آشکار و نهان - شود در جهان چشمهی آب خشک
نگیرد به نافه درون بوی مشک - چنین گفت کز خواب شاه جهان
به بیدرای آمد سپاهی گران - برآساید از ما زمانی جهان
نباید که مرگ آید از ناگهان - یکی شاهزاده به پیش اندرون
جهان دیده با وی بسی رهنمون - زمانی برآمد چو آمد به هوش
جهان دیده با ناله و با خروش - دو بهر از جهان زیر پای منست
به ایران و توران سرای منست - جهاندار گر مرغ گردد بپر
برین چرخ گردان نیابد گذر - بیابان پر از مار دیدم به خواب
جهان پر ز گرد آسمان پر عقاب - همانست کز تور و سلم دلیر
زبر شد جهان آن کجا بود زیر - به رستم چنین گفت شاه جهان
که ایدون نماند سخن در نهان - بسنده کند زین جهان مرز خویش
بداند همی پایه و ارز خویش - چو نامه برو خواند فرخ دبیر
رخ شهریار جهان شد قیر - مگر من شوم نزد شاه جهان
کنم آشکارا برو بر نهان - چو تو نیست اندر جهان سر به سر
به جنگ از تو جویند شیران هنر - ازو باد بر شهریار آفرین
جهاندار وز نامداران گزین - نرفتم که گفتند ز ایدر مرو
بمان تا بسیچد جهاندار نو - بدانست کش کار دشوار گشت
جهان تیره شد بخت او خوار گشت - سخن بشنو از من تو ای شه نخست
پس آنگه جهان زیر فرمان تست - که زنهار خواهد ز شاه جهان
سپارد بدو تاج و تخت مهان - ازان پس بفرمود بهرام را
که اندر جهان تازه کن کام را - دبیر جهاندیده را پیش خواند
زبان برگشاد و سخن برفشاند - یکی کشوری جویم اندر جهان
که نامم ز کاووس ماند نهان - جهاندار نپسندد این بد ز من
گشایند بر من زبان انجمن - جهان آفرین را ستایش گرفت
بزرگی و دانش نمایش گرفت - که هر کس که بر نیکوی در جهان
توانا بود آشکار و نهان - پراگنده شد در جهان این سخن
که با شاه ترکان فگندیم بن - غمی شد دلم زانک شاه جهان
چنین تیز شد با تو اندر نهان - من ایدون شنیدم که اندر جهان
کسی نیست مانند او از مهان - شوم کشوری جویم اندر جهان
که نامم ز کاووس ماند نهان - چو از کشورم بگذری در جهان
نکوهش کنندم کهان و مهان - ز داد جهان آفرین این سزاست
که گردد زمانه بدین جنگ راست - بدو باز گفتند کاین رای نیست
ترا بیپدر در جهان جای نیست - از آن زن یکی مغز شاه جهان
دل من برافروخت اندر نهان - سیاوش بگیرد جهان فراخ
بسی گنج بیرنج و ایوان و کاخ - جهاندار یزدان پناه منست
زمین تخت و گردون کلاه منست - همی خورد می تا جهان تیره شد
سرمیگساران ز می خیره شد - سه چیزست بر تو که اندر جهان
کسی را نباشد ز تخم مهان - همان دست زر جامهی نابرید
که اندر جهان پیش ازان کس ندید - ازان پس چنین گفت افراسیاب
که گردان جهان اندر آمد به خواب - پس پردهی شهریار جهان
سه ماهست با زیور اندر نهان - دو کشور سراسر پر از شور بود
جهان را دل از آشتی کور بود - خردمند پاسخ چنین داد باز
که از تو مبادا جهان بینیاز - سپاس از خدای جهان آفرین
کزویست آرام و پرخاش و کین - کزین دو نژاده یکی شهریار
بیاید بگیرد جهان در کنار - نه زینگونه مردم بود در جهان
چنین روی و بالا و فر و مهان - فرنگیس را هم ندانی تو باز
تو گویی شدست از جهان بینیاز - بیامد بران کار بسته میان
به نزد جهانجوی شاه کیان - امیدستم از کردگار جهان
شناسندهی آشکار و نهان - همه مردمی جستی و راستی
جهانی به دانش بیاراستی - اگر کردمی بر تو این بد نهان
مرا زشت نامی بدی در جهان - وزان سو پدر آرزومند تست
جهان بندهی خویش و پیوند تست - دلی دارد از تو پر از درد و کین
ندانم چه خواهد جهان آفرین - زبان برگشایند بر من مهان
درفشی شوم در میان جهان - سیاووش بدو گفت مندیش زین
که یارست با من جهان آفرین - نباشد پسند جهانآفرین
نه نیز از بزرگان روی زمین - کسی کاو دم اژدها بسپرد
ز رای جهان آفرین نگذرد - ببینم که رای جهاندار چیست
رخ شمع چرخ روان سوی کیست - بدان تا تو گستاخ باشی بدوی
فروماند اندر جهان گفتوگوی - سیاوش که بگذاشت ایران زمین
همی از جهان بر تو کرد آفرین - جهان از تهمتن بلرزد همی
که توران به جنگش نیرزد همی - به مردی کنون زور و آهنگ نیست
که با کردگار جهان جنگ نیست - مگر خود نیازت نیاید بدین
مگستر یکی تا جهانست کین - کنون آن به آید که اندر جهان
نباشد پدید آشکار و نهان - یکی زاریی خاست کاندر جهان
نبیند کسی از کهان و مهان - جهانی بدو کرده دیده پرآب
ز کردار بدگوهر افراسیاب - جهان آرمیده ز دست بدی
شده آشکارا ره ایزدی - یکی بد کند نیک پیش آیدش
جهان بنده و بخت خویش آیدش - به فرزند با کودکی در نهان
درفشی مکن خویشتن در جهان - یکی جز به نیکی جهان نسپرد
همی از نژندی فرو پژمرد - ز خان سیاوش برآمد خروش
جهانی ز گرسیوز آمد به جوش - همی گفت هرکس که بودش هنر
سپاس از جهان داور دادگر - بدو گفت کای یادگار مهان
پسندیده و ناسپرده جهان - بدو گفت خورشید فش مهترا
جهاندار و بیدار و افسونگرا - چو پیوسته شد مهر دل بر جهان
به خاک اندر آرد سرش ناگهان - به دادار کاو این جهان آفرید
سپهر و دد و دام و جان آفرید - چنان کرد روشن جهان آفرین
کزو دور شد جنگ و بیداد و کین - تو از وی بجز شادمانی مجوی
به باغ جهان برگ انده مبوی - بیامد به درگاه افراسیاب
جهانی برو دیده کرده پرآب - جهان را به مهر وی آید نیاز
همه شهر توران برندش نماز - نهادن چه باید بخوردن نشین
بر امید گنج جهانآفرین - بپرسید کای نورسیده جوان
چه آگاه داری ز کار جهان - جهان آفرین را نیایش گرفت
به شاه جهان بر ستایش گرفت - که گفتی مرا چند خسپی مپای
به جشن جهانجوی کیخسرو آی - همی گفت کز دادگر کردگار
درخت نو آمد جهان را به بار - بریشان سپرد آن دل و دیده را
جهانجوی گرد پسندیده را - یکی اندر آی و شگفتی ببین
بزرگی و رای جهان آفرین - جهانا چه خواهی ز پروردگان
چه پروردگان داغ دل بردگان - به یزدان که تا در جهان زندهام
به کین سیاوش دل آگندهام - و گر نه من و گرز و شمشیر تیز
برانگیزم اندر جهان رستخیز - جهان پر شد از کین افراسیاب
به دریا تو گفتی به جوش آمد آب - گو پیلتن با سپاه از پس است
که اندر جهان کینه خواه او بس است - همی جنگ با چشم گریان کنم
جهان چون دل خویش بریان کنم - از آتش نبینی جز افروختن
جهانی چو پیش آیدش سوختن - که اندر جهان چون سیاوش سوار
نبندد کمر نیز یک نامدار - جهان چون شب تیره تاریک شد
تو گفتی به شب روز نزدیک شد - برآمد خروش سپاه از دو روی
جهان شد پر از مردم جنگجوی - به پیش تو آرم سر و رخش او
همان خود و تیغ جهان بخش او - ز اختر بد و نیک بشنوده بود
جهان را چپ و راست پیموده بود - نبرده چنو در جهان سر به سر
به ایران و توران نبندد کمر - سپهر بلندش به پا آورید
جهان را جزو کدخدا آورید - نهادند سر سوی شاه جهان
همه نامداران فرخ نهان - جهانی به آتش برافروخته
همه کاخها کنده و سوخته - شد از رنج و سختی جهان پر نیاز
برآمد برین روزگار دراز - به پیرزو بخت جهان پهلوان
نیایم جز از شاد و روشن روان - نشسته بر ابری پر از باد و نم
بشستی جهان را سراسر ز غم - ندانم که دیدار باشد جزین
که داند چنین جز جهان آفرین - مرا دید و گفت این همه غم چراست
جهانی پر از کین و بینم چراست - چو شویی ز بهر پرستش رخان
به من بر جهان آفرین را بخوان - که تا در جهان مردمست و سخن
چنین نام هرگز نگردد کهن - جهان را یکی شهریار آوری
درخت وفا را به بار آوری - به گودرز گفت ای جهان پهلوان
دلیر و سرافراز و روشن روان - بمالید بر خاک ریش سپید
ز شاه جهاندار شد پرامید - جهان پیش فرزند تو بنده باد
سر بدسگالانش افگنده باد - جهان آفرید و مکان و زمان
پی پشهی خرد و پیل گران - جهان پر ز بدخواه و پردشمنست
همه مرز ما جای آهرمنست - بدو گفت گیو ای جهاندار کی
سرافراز و بیدار و فرخنده پی - ز پیمودن راه و رنج شبان
جهانجوی را گیو بد پاسبان - که با او بگفت آنک جز تو کس است
که اندر جهان کردگار او بس است - سیاوش چو گشت از جهان ناامید
برو تیره شد روی روز سپید - جهاندار دارندهی خوب و زشت
مراگر نمودی سراسر بهشت - بدو گفت روزی که اندر جهان
سخن پرسم از تو یکی در نهان - کنون جان خسرو شد و رنج من
همین رنج بد در جهان گنج من - سپاس از جهاندار کاین رنج سخت
به شادی و خوبی سرآورد بخت - بدان مرغزار اندر آمد دژم
جهان خرم و مرد را دل به غم - ز اسپ اندر آمد جهاندیده گیو
همی آفرین خواند بر شاه نیو - بسا رنجها کز جهان دیدهاند
ز بهر بزرگی پسندیدهاند - فرنگیس گفت ار درنگ آوریم
جهان بر دل خویش تنگ آوریم - بدانگه که گردد جهاندار نیو
ز ایران بیاید سرافراز گیو - به ایوان یکی گنج بودش نهان
نبد زان کسی آگه اندر جهان - ترا زین جهان شادمانی بس است
کجا رنج تو بهر دیگر کس است - یکی را ز ما زنده اندر جهان
نبیند کسی آشکار و نهان - جهان را به مردی به پای آورد
همان کین ما را بجای آورد - همآورد با گیو نزدیک شد
جهان چون شب تیره تاریک شد - جهاندیده گیو اندر آمد به آب
چو کشتی که از باد گیرد شتاب - جهاندار پیروز یار منست
سر اختر اندر کنار منست - بدو گفت گیو ای شه سرفراز
جهان را به نام تو آمد نیاز - برادر مرا هست هفتاد و هشت
جهان شد چو نام تو اندر گذشت - تو بالا گزین و سپه را ببین
مرا یاد باشد جهان آفرین - ز مادر تو بودی مراد جهان
که بیکار بد تخت شاهنشهان - بدان سو گذشتند هر سه درست
جهانجوی خسرو سر و تن بشست - بدان نیستان در نیایش گرفت
جهان آفرین را ستایش گرفت - من آن دیدم از گیو کز پیل و شیر
نبیند جهاندیده مرد دلیر - به هر باژ گر شاه شهری بدی
ترا زین جهان نیز بهری بدی - جهانی شد او را سراسر رهی
که با روشنی بود و با فرهی - برین یک سخن دل بیاراستند
ز پیش جهاندار برخاستند - پیامش همی گفت و نامه بداد
جهان پهلوان نامه بر سر نهاد - جهانجوی کیسخرو تاج ور
نشسته بران تخت و بسته کمر - بر آیین جهانی شد آراسته
در و بام و دیوار پرخواسته - جهان سر به سر گفتی از آتش است
هوا دام آهرمن سرکش است - خبر شد به گیتی که فرزند شاه
جهانجوی کیخسرو آمد ز راه - به فرزند باید که ماند جهان
بزرگی و دیهیم و تخت مهان - جوان جهانجوی بردش نماز
گرازان سوی تخت رفتند باز - جهانی به شادی بیاراستند
بهر جای رامشگران خواستند - کنون این جهانجوی فرزند اوست
همویست گویی به چهر و به پوست - همی بی من آیین و رای آورید
جهان را به نو کدخدای آورید - ازان پس ز کشور مهان جهان
برفتند یکسر سوی اصفهان - بدو گفت طوس ای جهاندیده پیر
سخن گوی لیکن همه دلپذیر - چو با گیو کیخسرو آمد به زم
جهان چند ازو شاد و چندی دژم - جهاندار کز تخم افراسیاب
نشانیم بخت اندر آید به خواب - جهاندار یزدان گوای منست
که دیدار تو رهنمای منست - به کاووس گفت ای جهاندار شاه
تو دل را مگردان ز آیین و راه - که آمد ز توران جهاندار شاد
سر تخمهی نامور کیقباد - برآشفت گودرز و گفت از مهان
همی طوس کم باد اندر جهان - چو کیخسرو آمد بر شهریار
جهان گشت پر بوی و رنگ و نگار - بیاورد و پیش جهاندار برد
زمین را ببوسید و او را سپرد - گر این دژ بر و بوم آهرمنست
جهان آفرین را به دل دشمنست - جهاندار پیروز بنواختش
بخندید و بر تخت بنشاختش - چو نامه به دیوار دژ برنهاد
به نام جهانجوی خسرو نژاد - بیاراست پیلان و برخاست غو
بیامد سپاه جهاندار نو - وزانجا سوی کاخ رفتند باز
به تخت جهاندار دیهیم ساز - جهان گشت چون روی زنگی سیاه
چه از باره دژ چه گرد سپاه - جهانجوی بر تخت زرین نشست
به سر برش تاجی و گرزی به دست - جهان را چنین است ساز و نهاد
ز یک دست بستد به دیگر بداد - جهان شد به کردار تابنده ماه
به نام جهاندار پیروز شاه - که این نامه از بندهی کردگار
جهانجوی کیخسرو نامدار - نبینی که گنجش پر از خواستست
جهانی به خوبی بیاراستست - جهانی فرو ماند اندر شگفت
که کیخسرو آن فر و بالا گرفت - جهانی سراسر به شاهی مراست
در گاو تا برج ماهی مراست - جهاندار از آن پس به گنجور گفت
که ده جام زرین بیار از نهفت - جهانجوی از این چار بد بینیاز
همش بخت سازنده بود از فراز - چنین گفت کای دادگر یک خدای
جهاندار و روزی ده و رهنمای - چو خورشید تیغ از میان برکشید
شب تیره گشت از جهان ناپدید - همان شاه بیدادگر در جهان
نکوهیده باشد بنزد مهان - جهان گشت پر سبزه و رود آب
سر غمگنان اندر آمد به خواب - چنین گفت کای نامداران من
جهانگیر و خنجر گزاران من - به نخچیر شد شهریار جهان
ابا رستم نامور پهلوان - نخستین فریبرز بد پیش رو
که بگذشت پیش جهاندار نو - جهان شد پر از خوبی و ایمنی
ز بد بسته شد دست اهریمنی - که ای نامدار جهان شادباش
همیشه ز رنج و غم آزاد باش - جهانآفرین را ستایش گرفت
به آتشکده در نیایش گرفت - برو آفرین کرد شاه جهان
که بیشی ترا باد و فر مهان - به شاه جهان گفت کای شهریار
جهان را تویی از پدر یادگار - نهادند پیش سرافراز شاه
چنین گفت شاه جهان با سپاه - جهاندار بنشست و کاوس کی
دو شاه سرافراز و دو نیکپی - ندیدم من اندر جهان تاجور
بدین فر و مانندگی پدر - به شاه جهان بر ستایش گرفت
جهانآفرین را نیایش گرفت - جهاندار هشتم سر و تن بشست
بیاسود و جای نیایش بجست - جهاندار تا نیمی از شب نخفت
گذشته سخنها همه بازگفت - همی گوید از تخمهی نوذرم
جهان را بشاهی خود اندر خورم - سپه را تو باش این زمان پیش رو
تویی کینهخواه جهاندار نو - کنون در کلاتست و با مادرست
جهانجوی با فر و با لشکرست - که جفتست با خواهر ریونیز
بکین آمدست این جهانجوی نیز - چو برخاست آوای کوس از چرم
جهان کرد چون آبنوس از میم - جهان بر بداندیش تنگ آوریم
سر دشمنان زیر سنگ آوریم - سخن نرم گوی ای جهاندیده مرد
میارای لب را بگفتار سرد - ز نعل ستوران وز پای پیل
جهان شد بکردار دریای نیل - ببهرام گفت ای سرافراز مرد
جهاندار و بیدار و شیر نبرد - بایران برادرت شاه نوست
جهاندار و بیدار کیخسروست - جهانجوی چون شد سرافراز و گرد
سپه را بدشمن نشاید سپرد - که اندر جهان کینه را زین نشان
نبندد میان کس ز گردنکشان - که اندر جهان چون سیاوش سوار
نبندد کمر نیز یک نامدار - بزرگان که با طوق و افسر بدند
جهانجوی وز تخم نوذر بدند - چو برزد سر از برج خرچنگ شید
جهان گشت چون روی رومی سپید - بجنبید طوس سپهبد ز جای
جهان پر شد از نالهی کر نای - ز گفتار بدگوی وز نام و ننگ
جهان کرد بر خویشتن تار و تنگ - تبیره برآمد ز هر دو سرای
جهان شد پر از نالهی کر نای - کجا بیژن و گیو آزادگان
جهانگیر گودرز کشوادگان - برو آفرین کرد و بر شد خروش
جهان آمد از بانگ اسپان بجوش - جهانگیر چون طوس نوذر مباد
چنو پهلوان پیش لشکر مباد - که او ویژه پروردگار منست
جهاندیده و دوستدار منست - اگر تاج جوید جهانجوی مرد
وگر خاک گردد بروز نبرد - گر او برفروزد نباشد شگفت
جهانجوی را کین نباید گرفت - جهان چون ز شب رفته دو پاس گشت
همه روی کشور پر الماس گشت - که یکسر بکوشیم و جنگ آوریم
جهان بر دل طوس تنگ آوریم - بدیشان چنین گفت شاه جهان
که هرگز پی کین نگردد نهان - که آید دگر باره بر جنگ طوس
شد از شب جهان تیره چون آبنوس - بانبوه رزمی بسازیم سخت
اگر یار باشد جهاندار و بخت - بدو گفت کاندر جهان رنج من
تو بردی و بیبهری از گنج من - بدانید کین شیر دل رستمست
جهانگیر و از تخمهی نیرمست - پدروار با درد جنگ آورد
جهان بر جهاندار تنگ آورد - سیاوش جهاندار و پرمایه بود
ورا رستم زابلی دایه بود - درستند و شادان دل و سرفراز
کزیشان مبادا جهان بینیاز - چه مردست و این مرد را نام چیست
همورد او در جهان مرد کیست - گوای من اندر جهان ایزدست
گوا خواستن دادگر را بدست - بخاقان چنین گفت کای سرفراز
جهان را بمهر تو بادا نیاز - ز خویشان من بد نداری نهان
براندیشی از کردگار جهان - شوم تا چه خواهد جهان آفرین
که پیروز گردد بدین دشت کین - همه زین شمارند و این روی نیست
مر این آب را در جهان جوی نیست - ازان باز جویم همی نام تو
که پیدا کنم در جهان کام تو - ازو بستد آن چار پیل سپید
شدند آن سپاه از جهان ناامید - همی رفت با پیل و با خواسته
وزو شد جهان یکسر آراسته - چو رستم درفش جهاندار شاه
نگه کرد کامد پذیره براه - نخست از جهان آفرین یاد کن
پرستش برین یاد بنیاد کن - در گنج بگشاد شاه جهان
گرانمایه چیزی که بودش نهان - جهان پر شگفتست چون بنگری
ندارد کسی آلت داوری - جهان پاک بر مهر او گشت راست
همی داشت گیتی بر انسان که خواست - نبود رخش رخشان بران مرغزار
جهانجوی شد تند با روزگار - جهانجوی کرد از جهاندار یاد
تو گفتی که بیدست هنگام باد - جهان چون گذاری همی بگذرد
خردمند مردم چرا غم خورد - وگر خیزد اندر جهان رستخیز
نبیند کسی پشتم اندر گریز - چو کیخسرو آمد بکین خواستن
جهان ساز نو خواست آراستن - سگالش چنین بد نوشته جزین
نکرد ایچ یاد از جهان آفرین - وگر خاست اندر جهان رستخیز
که بفروختی آتش مهر تیز - که رویش چنینست بالا چنین
چنین آفریدش جهان آفرین - جهان از دل خویشتن پر هراس
جرس برکشیده نگهبان پاس - جزین نامداران لشکر همه
که بودند شاه جهان را رمه - چه اندر خور شهریارست ازان
فرستم بنزدیک شاه جهان - جهاندیدهای سوی پیران فرست
هشیوار وز یادگیران فرست - ازیشان دو بهره هم آنجا بماند
برفت و جهاندیدگانرا بخواند - بدان سان شوم کم تو فرمان دهی
تو شاه جهانداری و من رهی - جهان چون بزاری برآید همی
بدو نیک روزی سرآید همی - برادرکه روشن جهان منست
گزیده پسر پهلوان منست - بلشکر گه آمد دمادم سپاه
جهان شد ز گرد سواران سیاه - چو دانی که بر تو نماند جهان
چه پیچی تو زان جای نوشین روان - همین داشتم چشم زان بد نهان
ولیکن بفرمان شاه جهان - به پیش سپاه اندرون پیل شست
جهان پست گشته ز پیلان مست - چو بشنید گفتار کاراگهان
پراندیشه بنشست شاه جهان - جهان سربسر گفتی آهرمنست
بدامن بر از آستین دشمنست - بخون سیاوش یازید دست
جهانی به بیداد بر کرد پست - دگر لشکری کز خراسان بدند
جهانجوی و مردم شناسان بدند - خرد هستش و نیکنامی و داد
جهان بی سر و افسر او مباد - شب تیره بنشست با بخردان
جهاندیده و رای زن موبدان - تو از کار کیخسرو اندازه گیر
کهن گشته کار جهان تازه گیر - ز دریا بدریا سپاه ویست
جهان زیر فر کلاه ویست - جهان پر ز خرگاه و پرده سرای
ز خیمه نبد نیز بر دشت جای - که داند ورا در جهان خود ستود
کسی کش ستاید که یارد شنود - یکی فرش گسترده شد در جهان
که هرگز نشانش نگردد نهان - دگر نامداری گروخان نژاد
جهاندار وز تخمهی کیقباد - ز هرگونه با او سخن ساختند
جهان را چپ و راست انداختند - نیا را بکشت و خود ایدر نماند
جهان نیز منشور او را نخواند - چو او مرز گیرد بشمشیر تیز
برانگیزد اندر جهان رستخیز - جهانجوی پر دانش افراسیاب
نشسته بکندز بخورد و بخواب - یکی بندگی کردم ای شهریار
که ماند ز من در جهان یادگار - ازین دست شمشیرزن سی هزار
جهاندار وز تخمهی شهریار - ندیدم جهاندار بخشندهای
بتخت کیان بر درخشندهای - ز چندان سپه نیمه او را سپرد
جهاندیده و نامداران گرد - که بر شهر کابل بد او پادشا
جهاندار و بیدار و فرمان روا - پس لشکرش هفصد ژنده پیل
خدای جهان یارش و جبرییل - همی گفت زار این جهانبین من
سوار سرافراز رویین من - کند آفرین بر جهاندار شاه
که بی او مبیناد کس پیشگاه - جهان پر ز گردون بد و گاومیش
ز بهر خورش را همی راند پیش - بداد و ببخشش گرفت این جهان
سرش برتر آمد ز شاهنشهان - که بر شهر داور بد او پادشا
جهانگیر و فرزانه و پارسا - جهاندار محمود کاندر نبرد
سر سرکشان اندر آرد بگرد - جهانجوی لهاک و فرشیدورد
سواران و گردان روز نبرد - مر او را ستاینده کردار اوست
جهان سربسر زیر آثار اوست - بهر سو برفتند کار آگهان
همی جست بیدار کار جهان - جهاندار محمود خورشیدفش
برزم اندرون شیر شمشیرکش - بزرگان که از بردع و اردبیل
بپیش جهاندار بودند خیل - جهان تا جهان باشد او شاه باد
بلند اخترش افسر ماه باد - مگر کین آن نامداران خویش
جهانجوی و خنجرگزاران خویش - جهاندار اگر چند کوشد برنج
بتازد بکین و بنازد بگنج - بخوردند یکسر همه بار و برگ
جهان را همی آرزو کرد مرگ - مرا او جهان بینیازی دهد
میان گوان سرفرازی دهد - جهان آفرین را ستایش گرفت
نیایش ورا در فزایش گرفت - مهان جهان آفرین خواندند
ورا شهریار زمین خواندند - دو شاه سرافراز و دو نیکپی
نبیرهی جهاندار کاوس کی - ز لشکر جهاندیدگان را بخواند
همه بودنی پیش ایشان براند - بپروردمش تا برآورد یال
شد اندر جهان نامور بیهمال - جهانآفرین را ستایش گرفت
به پیش برادر نیایش گرفت - جهانجوی روی پدر دید باز
فرود آمد از باره بردش نماز - فرستاد لهراسپ چندی مهان
به جستن گرفتند گرد جهان - به گشتاسپ ده زین جهان کشوری
بنه بر سرش نامدار افسری - ز کشتی سبک بادبان برکشید
جهانجوی را سوی قیصر کشید - من از تخم شاه آفریدون گرد
کزان تخمه کس در جهان نیست خرد - پس پردهی قیصر آن روزگار
سه بد دختر اندر جهان نامدار - چو گشتاسپ آن دید خیره بماند
جهانآفرین را فراوان بخواند - دگر چیز بخشید هیشوی را
بیاراست جان جهانجوی را - چنو در جهان نامداری بود
مرا بر زمین نیز یاری بود - همی رفت هیشوی با او به راه
جهانجوی میرین فریاد خواه - چنین گفت میرین برین زادبوم
جهان آفرین تا پی افگند روم - جهاندار باشی و داماد من
زمانه به خوبی دهد داد من - چگونه ددی باشد اندر جهان
که ترسند ازو کهتران و مهان - جهانجوی میرین ز ایوان برفت
بیامد به نزدیک هیشوی تفت - که تا چون شود بر سر ما سپهر
به تندی گذارد جهان گر به مهر - جهانی نظاره بران پیر گرگ
چه گرگ آن ژیان نره شیر سترگ - فرود آمد از بارهی سرفراز
به پیش جهاندار و بردش نماز - که از خایه تا ناف او بردرید
جهانجوی تیغ از میان برکشید - برآید جهانی شود زو هلاک
چه قیصر مر او را چه یک مشت خاک - مگر بگذراند به کشتی ترا
جهان تازه شد چون گذشتی ترا - که اهرن که دارد ز قیصر نژاد
جهانجوی با گنج و با تخت و داد - چو اهرن به نزدیک دریا رسید
جهانجوی هیشوی پیشین دوید - گر آن کشته آید به دست تو بر
شگفتی شوی در جهان سربسر - چنین داد پاسخ که پیمان من
شنیدی مگر با جهانبان من - جهانجوی با گبر کنداوری
یکی افسری بر سرش قیصری - که گر کار آن نامدار جهان
به اهرن بگویم نماند نهان - بران اژدها بر یکی جشن کرد
ز شبگیر تا شد جهان لاژورد - به پیش سکوبا شدند انجمن
جهاندیده با قیصر و رای زن - که کس چون دو داماد من در جهان
نبینند بیش از کهان و مهان - به میدان کسی نیز گویی ندید
شد از زخم او در جهان ناپدید - جهانجوی بر پیش آن کوه بود
که آرام آن مار نستوه بود - به روم اندرون آگهی یافتند
جهاندیدگان پیش بشتافتند - چو من باره اندر جهانم به خاک
ندارم ز مرز خزر هیچ باک - به مرز خزر مهتر الیاس بود
که پور جهاندار مهراس بود - چو الیاس در جنگ خشم آورد
جهانجوی را خون به چشم آورد - سر و چشم آن نامور بوس داد
جهانآفرین را همی کرد یاد - به ایران بماند بتو تاج و تخت
جهاندار باشی و پیروزبخت - که پیر جهاندیدهیی بر درست
همانا فرستادهی قیصرست - به بزم و به رزم و به روز شکار
جهانبین ندیدست چون او سوار - بگشتاسپ گفت آن زمان جنگجوی
که تا زندهای زین جهان بهر جوی - به ایران فرستم فرستادهیی
جهاندیده و پاک و آزادهیی - به لهراسپ گویم که نیم جهان
تو داری به آرام و گنج مهان - نیاسود کس تا به مرز حلب
جهان شد پر از جنگ و جوش و شغب - نبیرهی جهانجوی کاوس کی
ز گودرزیان هرک بد نیکپی - بدو گفت لهراسپ کز من مبین
چنین بود رای جهان آفرین - برآرم ازیشان همه کام تو
درفشان کنم در جهان نام تو - ز شاهان شه پیر گشته به بلخ
جهان بر دل ریش او گشته تلخ - پراگنده اندر جهان موبدان
نهاد از بر آذران گنبدان - جهان آفرین گفت بپذیر دین
نگه کن برین آسمان و زمین - پراگنده فرمانش اندر جهان
سوی نامداران و سوی مهان - نگر تا تواند چنین کرد کس
مگر من که هستم جهاندار و بس - گر ایدونک دانی که من کردم این
مرا خواند باید جهانآفرین - نگر تا چه گوید بران کار کن
خرد برگزین این جهان خوار کن - گرفتند ازو سربسر دین اوی
جهان شد پر از راه و آیین اوی - بدو گفت کای شهریار جهان
جهان یکسره پیش تو چون کهان - همی گوید از آسمان آمدم
ز نزد خدای جهان آمدم - نکردی خدای جهان را سپاس
نبودی بدین ره ورا حق شناس - نوشتش به نام خدای جهان
شناسندهی آشکار و نهان - ز ارجاسپ سالار گردان چین
سوار جهاندیده گرد زمین - که ای نامور شهریار جهان
فروزندهی تاج شاهنشهان - همی تافتی بر جهان یکسره
چو اردیبهشت آفتاب از بره - چو شاه جهان نامه را باز کرد
برآشفت و پیچیدن آغاز کرد - گزینان ایران و اسپهبدان
گوان جهان دیده و موبدان - جهان پهلوان بود آن روزگار
که کودک بد اسفندیار سوار - جهان از بدی ویژه او داشتی
به رزم اندرون نیژه او داشتی - جهانجوی گفتا به فرخ زریر
به فرخنده جاماسپ و پور دلیر - کشیدند شمشیر و گفتند اگر
کسی باشد اندر جهان سربسر - به شاه جهان گفت آزادهوار
که دستور باشد مرا شهریار - سوی شاه برد و برو بر بخواند
جهانجوی گشتاسپ خیره بماند - جهانشان بفرسوده با رنج و ناز
همه شیرگیر و همه سرفراز - فرستادگان سپهدار چین
ز پیش جهانجوی شاه زمین - برفتند هر دو شده خاکسار
جهاندارشان رانده و کرده خوار - چو نامه سوی راد مردان رسید
که آمد جهانجوی دشمن پدید - ز بهر جهانگیر شاه کیان
ببستند گردان گیتی میان - جهان را ببینی بگشته کبود
زمین پر ز آتش هوا پر زدود - نشست از برگاه و بنهاد دل
به رزم جهانجوی شاه چگل - بیاید پس آن برگزیده سوار
پس شهریار جهان نامدار - چو شاه جهان بازگردد ز رزم
گرفته جهان را و کشته گرزم - چو شاه جهاندار بشنید راز
بران گوشهی تخت خسپید باز - چو تو نیست اندر جهان هیچ کس
جهاندار دانش ترا داد و بس - چو با هوش آمد جهان شهریار
فرود آمد از تخت و بگریست زار - جهانجوی گفتا به نام خدای
بدین و به دین آور پاک رای - مکن دلت را بیشتر زین نژند
بداد خدای جهان کن بسند - پسر داشتی یک گرانمایه مرد
جهاندیده و دیده هر گرم و سرد - سواری جهاندیده نامش کهرم
رسیده بسی بر سرش سرد و گرم - بدادش جهاندار پنجه هزار
سوار گزیده به اسفندیار - به گرد گرامی سپرد آن سپاه
که شیر جهان بود و همتای شاه - جدا کرد از خلخی سی هزار
جهان آزموده نبرده سوار - خود و صدهزاران سواران گرد
نموده همه در جهان دستبرد - بیامد نخست آن سوار هژیر
پس شهریار جهان اردشیر - بشد آفتاب از جهان ناپدید
چه داند کسی کان شگفتی ندید - تو گفتی جهان ابر دارد همی
وزان ابر الماس بارد همی - هوازی جهان بود شبگون شده
زمین سربسر پاک گلگون شده - بیامد پس آن برگزیده سوار
پس شهریار جهان نیوزار - کدامست مرد از شما نامدار
جهاندیده و گرد و نیزهگزار - سوار جهانجوی مرد دلیر
چو پیل دژآگاه و چون نره شیر - بکشت از گوان جهان شست مرد
دران تاختنها به گرز نبرد - جهاندیده دستور گفتا به پای
به کینه شدن مر ترا نیست رای - به دین اندرون بود شاه جهان
که آمد یکی خون ز دیده چکان - پذیرفتن اندر خدای جهان
پذیرفتن راستان و مهان - به شاه جهان گفت ماه ترا
نگهدار تاج و سپاه ترا - جهان پهلوان آن زریر سوار
سواران ترکان بکشتند زار - سر جادوان جهان بیدرفش
مر او را بیفگند و برد آن درفش - چو آگاهی کشتن او رسید
به شاه جهانجوی و مرگش بدید - یکی ترگ داری خرامد به پیش
خنیده کند در جهان نام خویش - نگر تا چه گویم یکی بشنوید
به دین خدای جهان بگروید - پس آنگاه گفت ای جهانگیر شاه
برو کینهی باب من بازخواه - جهان بر جهانجوی تاریک شد
تن پیل واریش باریک شد - یکی آتش انگیزم اندر جهان
کزانجا به کیوان رسد دود آن - نباشیم گفتند همداستان
که شاهنشه آن کدخدای جهان - بدیدش مر او را چو نزدیک شد
جهان فروزانش تاریک شد - کیان زاده گفت ای جهانگیر شاه
نبینی که بابم شد اکنون تباه - همه یکسر از جای برخاستند
جهان را به جوشن بیاراستند - ستون منا پردهی کشورا
چراغ جهان افشر لشکرا - چو شاه جهان باز شد بازجای
به پور مهین داد فرخ همای - همآنگاه بستور برد آن سپاه
و شاه جهان از بر تخت و گاه - به نفرین شد ارجاسپ ناآفرین
چنین است کار جهان آفرین - بدین سان ببوده سراسر جهان
به گیتی شده گم بد بدگمان - همه کس مر او را به فرمان شدند
بدان در جهان پاک پنهان شدند - چو یک چند گاهی برآمد برین
جهان ویژه گشت از بد و پاک دین - جهان ویژه کردنم به دین خدای
به کشور برافگنده سایهی همای - فروزندهی گیتی بسان بهشت
جهان گشته آباد و هر جای کشت - چو شاه جهان روی او را بدید
ز جان و جهانش به دل برگزید - سواران جهان را همی داشتند
چو برزیگران تخم میکاشتند - بفرمود تا نامور پهلوان
همی گشت هر سو به گرد جهان - جهانجوی گفت این سخن چیست باز
خداوند این راز که وین چه راز - مرا شاه کرد از جهان بینیاز
سزد گر ندارم بد از شاه باز - بسی لشکر آمد به نزدیک اوی
جهانی سوی او نهادست روی - تراگر به دست آورید و ببست
کند مر جهان را همه زیردست - بخواند آن جهاندیده جاماسپ را
کجا بیش دیدست لهراسپ را - به شاه جهان گفت بهمن پسر
که تا جاودان سبز بادات سر - مگر آنک تا دین بیاموختم
همی در جهان آتش افروختم - جهان ویژه کردم به برنده تیغ
چرا داد از من دل شاه میغ - چراغ جهان بود دستور شاه
فرستادهی شاه زی پور شاه - پسر را جهان و درفش و سپاه
پدر را یکی تاج و زرین کلاه - جهاندار گفتا که اینک پسر
که آهنگ دارد به جای پدر - دران انجمن کس به خواهش زبان
نجنبید بر شهریار جهان - ببستند او را سر و دست و پای
به پیش جهاندار گیهان خدای - جهان را کند یکسره زو تهی
نباشد سزاوار تخت مهی - شه نیمروز آنک رستمش نام
سوار جهاندیده همتای سام - ابوالقاسم آن شهریار جهان
کزو تازه شد تاج شاهنشاهان - جهاندار محمود با فر و جود
که او را کند ماه و کیوان سجود - بیامد نشست از بر تخت داد
جهاندار چون او ندارد به یاد - جهاندار با فر یزدان بود
همه کار او رزم و میدان بود - از آنجا به بلخ اندر آمد سپاه
جهان شد ز تاراج و کشتن سیاه - بیاورد کهرم ز توران سپاه
جهان گشت چون روی زنگی سیاه - جهاندیده از تیر ترکان بخست
نگونسار شد مرد یزدان پرست - که این نامور شاه لهراسپ است
که پورش جهاندار گشتاسپ است - چو بشنید ارجاسپ کامد سپاه
جهاندار گشتاسپ با تاج و گاه - جهاندار گشتاسپ در قلبگاه
همی کرد هر سو به لشکر نگاه - جهاندیده جاماسپ را پیش خواند
ز اختر فراوان سخنها براند - به جاماسپ شاه جهاندار گفت
که با تو همیشه خرد باد جفت - بگویش که آنکس که بیداد کرد
بشد زین جهان با دلی پر ز درد - جهاندار گشتاسپ و یکسر سپاه
سوی کوه رفتند ز آوردگاه - دگر نیز پرمایه به آفرید
که گفتی مرا در جهان خود ندید - بدو گفت جاماسپ کای پهلوان
پدرت از جهان تیره دارد روان - نیاید پسند جهانآفرین
که تو دل بپیچی ز مهر و ز دین - بدو گفت کای پهلوان جهان
اگر تیره گردد دلت با روان - چنین پاسخ آورد اسفندیار
که ای از خرد در جهان یادگار - بدو گفت جاماسپ کای راستگوی
جهانگیر و کنداور و نیکخوی - تو پدرود باش ای جهان پهلوان
که جاوید بادی و روشنروان - بسی مرد ز ایرانیان کشته دید
شده خاک و ریگ از جهان ناپدید - از ایران همی جای من خواستی
برافگندی اندر جهان کاستی - برادر جهان بین من سی و هشت
که از خونشان لعل شد خاک دشت - به گیتی صد آتشکده نو کنم
جهان از ستمگاره بیخو کنم - به نام جهانآفرین کردگار
بینداخت بر گردن گرگسار - مرا آن بود تخت و تاج و سپاه
که خشنود باشد جهاندار شاه - به آب اندر آمد سر و تن بشست
جهانجوی شادان دل و تن درست - جهاندار داند که بر دشت رزم
چو من دیدم افگنده روی گرزم - برفتند یکسر گروها گروه
به پیش جهاندار بر تیغ کوه - ز کوه اندر آمد سپاه بزرگ
جهانگیر اسفندیار سترگ - پذیرفتم از کردگار جهان
شناسندهی آشکار و نهان - چو لشکر بیاراست اسفندیار
جهان شد به کردار دریای قار - پرستش بهی برکنم زین جهان
سپارم ترا تاج و تخت مهان - به تخت آورم خواهران را ز بند
به بخت جهاندار شاه بلند - جهان را جهاندار محمود باد
ازو بخشش و داد موجود باد - ز رویین دژ اکنون جهاندیده پیر
نگر تا چه گوید ازو یاد گیر - که شاه جهان جاودان زنده باد
بزرگان گیتی ورا بنده باد - چو بیدار گردی جهان را ببین
که دیباست گر نقش مانی به چین - چو رخشنده گردد جهان ز آفتاب
رخ نرگس و لاله بینی پر آب - بپوشید خفتان جهاندار گرد
سپه را به فرخ پشوتن سپرد - پشوتن بیامد هماندر زمان
به نزدیک آن نامدار جهان - جهانجوی چون چشمها باز کرد
به گردان گردنکش آواز کرد - چو شد جنگ آن اژدها ساخته
جهانجوی زین رنج پرداخته - همی گفت کین اژدها را که کشت
مگر آنک بودش جهاندار پشت - جهان گشت چون روی زنگی سیاه
ز برج حمل تاج بنمود ماه - دگر روز چون گشت روشن جهان
درفش شب تیره شد در نهان - جهانجوی گفت ای بد شوخ روی
ز من هرچ بینی تو فردا بگوی - نیابد همی زین جهان بهرهیی
به دیدار فرخ پری چهرهیی - جهانجوی چون روی او را بدید
سرود و می و رود برتر کشید - زن جادو از خویشتن شیر کرد
جهانجوی آهنگ شمشیر کرد - به بالا برآمد جهانجوی مرد
چو رعد خروشان یکی نعره کرد - می و رود بر خوان و میخواره خواست
به یاد جهاندار بر پای خاست - به گیتی بماناد یل سرفراز
جهان را به مهر تو بادا نیاز - جهانجوی پیش جهانآفرین
بمالید چندی رخ اندر زمین - به کردار آتش همی راندند
جهانآفرین را بسی خواندند - جهان سربسر گشت چون پر زاغ
ندانست کس باز هامون ز زاغ - بدو گفت کای بد تن بدنهان
نگه کن بدین کردگار جهان - ز گفتار او تیز لشکر براند
جهاندار نیکی دهش را بخواند - که پیش تو آمد بدین هفتخوان
برین بر جهان آفرین را بخوان - جهاندار پیروز یار منست
سر اختر اندر کنار منست - همی رای زد تا جهان شد خنک
برفت از بر کوه باد سبک - چه نامی بدو گفت خراد نام
جهانجوی با رادی و شادکام - بخندید ارجاسپ گفت این سخن
نگوید جهاندیده مرد کهن - چو بازارگانی بدین دژ شوم
نگویم که شیر جهان پهلوم - به بیرون دژ کاله بگذاشتم
جهان در پناه تو پنداشتم - ز کار جهان ماند اندر شگفت
دژم گشت و لب را به دندان گرفت - بدو گفت کای شاه فرخنده باش
جهاندار تا جاودان زنده باش - ز لشکر سرافراز گردان کهاند
به نزدیک شاه جهان ارجمند - بدو گفت شاها ردا بخردا
جهاندار و بر موبدان موبدا - به دژ چون خبر شد که آمد سپاه
جهان نیست پیدا ز گرد سیاه - بریده سر شاه ارجاسپ را
جهاندار و خونیز لهراسپ را - نداند کسی آرزوی جهان
نخواهد گشادن بمابر نهان - جهانجوی چون کار زان گونه دید
سران را بیاورد و می درکشید - دبیر جهاندیده را پیش خواند
ازان چاره و چنگ چندی براند - وزانجا به ایوان شاه آمدند
جهانی ورا نیکخواه آمدند - سرآمد کنون قصهی هفتخوان
به نام جهان داور این را بخوان - ورا در جهان هوش بر دست کیست
کزان درد ما را بباید گریست - جهان از بدان پاک بیخو کنی
بکوشی و آرایشی نو کنی - ز دشمن جهان سربسر پاک کرد
به رزم اندرون نیستش هم نبرد - جهان از بداندیش بیبیم کرد
تن اژدها را به دو نیم کرد - گر ایدونک آید زمانم فراز
به لشکر ندارد جهاندار باز - کسی کو ز عهد جهاندار گشت
به گرد در او نشاید گذشت - ازین بیش کردی که گفتی تو کار
که یار تو بادا جهان کردگار - سپهبد بروها پر از تاب کرد
به شاه جهان گفت زین بازگرد - نبینم همی دشمنی در جهان
نه در آشکارا نه اندر نهان - دریغ آیدت جای شاهی همی
مرا از جهان دور خواهی همی - که بر پیش کاوس کی بنده بود
ز کیخسرو اندر جهان زنده بود - ترا باد این تخت و تاج کیان
مرا گوشهیی بس بود زین جهان - همی خواندندش خداوند رخش
جهانگیر و شیراوژن و تاجبخش - ز لشکر گزین کن فراوان سوار
جهاندیدگان از در کارزار - نه اندر جهان نامداری نوست
بزرگست و با عهد کیخسروست - چنین گفت با فرخ اسنفدیار
که ای از کیان جهان یادگار - جز از سیستان در جهان جای هست
دلیری مکن تیز منمای دست - جهانجوی را آن بد آمد به فال
بفرمود کش سر ببرند و یال - بسی رنج دارد به جای سران
جهان راست کرده به گرز گران - بگویش که هرکس که گردد بلند
جهاندار وز هر بدی بیگزند - زواره فرامرز و دستان سام
جهاندیده رودابهی نیک نام - چه مایه جهان داشت لهراسپ شاه
نکردی گذر سوی آن بارگاه - ز توران زمین تا در هند و روم
جهان شد مر او را چو یک مهره موم - کرانی گرفتستی اندر جهان
که داری همی خویشتن را نهان - که او را بجز بسته در بارگاه
نبیند ازین پس جهاندار شاه - به خورشید رخشان و جان زریر
به جان پدرم آن جهاندار شیر - جهانجوی بگذشت بر هیرمند
جوانی سرافراز و اسپی بلند - چنین داد پاسخ که من بهمنم
نبیرهی جهاندار رویین تنم - همی رفت پیش اندرون رهنمون
جهاندیدهیی نام او شیرخون - خوریم آنچ داریم چیزی نخست
پسانگه جهان زیر فرمان تست - به مردی ز دل دور کن خشم و کین
جهان را به چشم جوانی مبین - بگویید کاسفندیار آمدست
جهان را یکی خواستار آمدست - بدو گفت رستم که ای پهلوان
جهاندار و بیدار و روشنروان - چنین پاسخ آوردش اسفندیار
که ای از یلان جهان یادگار - ولیکن ز فرمان شاه جهان
نپیچم روان آشکار و نهان - نمانی همی چز سیاوخش را
مر آن تاجدار جهان بخش را - ازان پس که من تاج بر سر نهم
جهان را به دست تو اندر نهم - که یزدان سپاس ای جهان پهلوان
که دیدم ترا شاد و روشنروان - به پاسخ چنین گفتش اسفندیار
که ای در جهان از گوان یادگار - سزاوار باشد ستودن ترا
یلان جهان خاک بودن ترا - سوار جهان پور دستان سام
به بازی سراندر نیارد به دام - بسی پهلوان جهان بودهام
سخنها ز هر گونه بشنودهام - که کین خواهد از مرد ناپاک دین
جهانی بروبر کنند آفرین - جهاندیده گفت این نه جای منست
بجایی نشینم که رای منست - فراوان ز سامش نهان داشتند
همی رستخیز جهان داشتند - تن خویش بینی همی در جهان
نهای آگه از کارهای نهان - دگر آنک اندر جهان سربسر
یلان را ز من جست باید هنر - همی پهلوان بودم اندر جهان
یکی بود با آشکارم نهان - دگر سام کو بود ما را نیا
ببرد از جهان دانش و کیمیا - سه دیگر که چون من ببستم کمر
تن آسان شد اندر جهان تاجور - که من بودم اندر جهان کامران
مرا بود شمشیر و گرز گران - جهاندار داند که دستان سام
بزرگست و بادانش و نیکنام - همی رو چنین تا فریدون شاه
که شاه جهان بود و زیبای گاه - به چاره به روییندژ اندر شدم
جهانی بران گونه بر هم زدم - ز هنگام تور و فریدون گرد
کس اندر جهان نام این دژ نبرد - به ایران بد افراسیاب آن زمان
جهان پر ز درد از بد بدگمان - بپردخت ایران و شد سوی چین
جهان شد پر از داد و پر آفرین - که لهراسپ را شاه بایست خواند
ازو در جهان نام چندین نماند - مرا یار در هفتخوان رخش بود
که شمشیر تیزم جهانبخش بود - جهاندار کاوس کی بسته بود
ز رنج و ز تیمار دل خسته بود - همان نام من بازگردد به ننگ
نماند ز من در جهان بوی و رنگ - تو یکتادلی و ندیدهجهان
جهانبان به مرگ تو کوشد نهان - به گرد جهان بر دواند ترا
بهر سختی پروراند ترا - که تا کیست اندر جهان نامدار
کجا سر نپیچاند از کارزار - دل رستم از غم پراندیشه شد
جهان پیش او چون یکی بیشه شد - بدو یابم اندر جهان خوب و زشت
بدویست دوزخ بدو هم بهشت - به گرد جهان هرک راند سخن
نکوهیدن من نگردد کهن - همه کار نیکوست زو در جهان
میان کهان و میان مهان - به بیغولهیی شو فرود از مهان
که کس نشنود نامت اندر جهان - بران گونه رفتند هر دو به رزم
تو گفتی که اندر جهان نیست بزم - که ایرانیان را به کشتن دهم
خود اندر جهان تاج بر سر نهم - که پروردگار آن چنان آفرید
بران آفرین کو جهان آفرید - به رنگ طبرخون شدی این جهان
شدی آفتاب از نهیبش نهان - سیه شد جهان پیش چشمش به رنگ
خروشان همی تاخت تا جای جنگ - رسیدم ز هر سو به گرد جهان
خبر یافتم ز آشکار و نهان - همه کارهای جهان را در است
مگر مرگ کانرا دری دیگر است - به سیمرغ گفت ای گزین جهان
چه خواهد برین مرگ ما ناگهان - جهان یادگارست و ما رفتنی
به گیتی نماند بجز مردمی - برفتند و ما را سپردند جای
جهان را چنین است آیین و رای - که تو چند گه بودی اندر جهان
به رنج و به سختی ز بهر مهان - سزد گر نمایی به من رخش را
همان سرفراز جهانبخش را - گر ایدونک رستم نگردد درست
کجا خواهم اندر جهان جای جست - چو بشنید آوازش اسفندیار
سلیح جهان پیش او گشت خوار - که هرکو ز فرمان شاه جهان
بگردد سرآید بدو بر زمان - میان جهان این دو یل را چه بود
که چندین همی رنج باید فزود - خروشید چون روی رستم بدید
که نام تو باد از جهان ناپدید - بترس از جهاندار یزدان پاک
خرد را مکن با دل اندر مغاک - مکن نام من در جهان زشت و خوار
که جز بد نیاید ازین کارزار - بپوشید رستم سلیح نبرد
همی از جهان آفرین یاد کرد - مرا گویی از راه یزدان بگرد
ز فرمان شاه جهانبان بگرد - چو کردی جهان را ز بدخواه پاک
نیامدت از پیل وز شیر باک - فراوان بکوشیدم اندر جهان
چه در آشکار و چه اندر نهان - بزد تیر بر چشم اسفندیار
سیه شد جهان پیش آن نامدار - فسونها و نیرنگها زال ساخت
که اروند و بند جهان او شناخت - پشوتن همی گفت راز جهان
که داند ز دینآوران و مهان - جهان کرد پاک از بد بتپرست
به بد کار هرگز نیازید دست - همی گفت زار ای یل اسفندیار
جهانجوی و از تخمهی شهریار - جهان راست کردم به شمشیر داد
به بد کس نیارست کرد از تو یاد - چه گفت آن جهاندیده دهقان پیر
که نگریزد از مرگ پیکان تیر - به خوبی شده در جهان نام من
ز گشتاسپ بد شد سرانجام من - چو بسیار بگریست با کشته گفت
که ای در جهان شاه بییار و جفت - غم آمد روان ترا بهره زین
چنین بود رای جهانآفرین - چنین گفت پس با پشوتن که من
نجویم همی زین جهان جز کفن - یکی کشت کردی تو اندر جهان
که کس ندرود آشکار و نهان - پشوتن بگفت آنچ بودش نهان
به آواز با شهریار جهان - که تا از پی تاج بیجان شود
جهانی برو زار و پیچان شود - جهاندار پیش از تو بسیار بود
که بر تخت شاهی سزاوار بود - خروشی برآمد ز ایوان به زار
جهان شد پر از نام اسفندیار - جهانی پر از دشمن و پر بدان
نماند بع تو تاج تا جاودان - چو آن نامه شد نزد شاه جهان
پراگنده شد آن میان مهان - که یزدان سپاس ای جهان پهلوان
که ما از تو شادیم و روشنروان - همی گفت کاینم جهاندار داد
غمی بودم از بهر تیمار داد - کنون این جهانجوی نزد منست
که فرخ نژاد اورمزد منست - ز رزم و ز بزم و ز بخش و شکار
ز دادش جهان شد چو خرم بهار - ازو یادگاری کنم در جهان
که تا هست مردم نگردد نهان - به نام جهاندار محمود شاه
ابوالقاسم آن فر دیهیم و گاه - خداوند ایران و نیران و هند
ز فرش جهان شد چو رومی پرند - چنین گفت با شاه کابل نهان
که من سیر گشتم ز کار جهان - که ما نام او از جهان کم کنیم
دل و دیدهی زال پر نم کنیم - چنین است کار جهان جهان
نخواهد گشادن بمابر نهان - فرامرز پور جهانبین من
بیاید بخواهد ز تو کین من - چرا پیش ایشان نمردم به زار
چرا ماندم اندر جهان یادگار - گوا شیرگیرا یلا مهترا
دلاور جهاندیده کنداورا - تن کشته از چاه باز آورد
جهان را به زاری نیاز آورد - گریزان همه شهر و گریان شده
ز سوک جهانگیر بریان شده - سپه را چو روی اندر آمد به روی
جهان شد پرآواز پرخاشجوی - سپاهی ز زابل به کابل کشید
که خورشید گشت از جهان ناپدید - برفت او و ما از پس او رویم
به داد جهانآفرین بگرویم - به درویش داد آنچ بودش نهان
همی گفت با کردگار جهان - خردمند را شاد و نزدیک دار
جهان بر بداندیش تاریک دار - چو اسفندیاری که اندر جهان
بدو تازه بد روزگار مهان - که ضحاک را از پی خون جم
ز نامآوران جهان کرد کم - اگر بشمری در جهان نامدار
سواری نبینی چو اسفندیار - فرامرز جز کین ما در جهان
نجوید همی آشکار و نهان - چنین گفت کز کین اسفندیار
مرا تلخ شد در جهان روزگار - فرامرز پیش آمدش با سپاه
جهان شد ز گرد سواران سپاه - به سوی فرامرز برگشت باد
جهاندار گشت از دم باد شاد - که پیش پدرم آن جهاندیده مرد
همی گفت و لبها پر از بادسرد - پدرم آن جهاندیدهی نامور
ز گفت زواره بپیچید سر - برآسود و بر تخت بنشست شاد
جهان را همی داشت با رسم و داد - جهانا چه خواهی ز پروردگان
چه پروردگان داغ دل بردگان - به پیش جهاندار بر پای خاست
چنین گفت کای خسرو داد و راست - پدرت آن جهانگیر لشکر فروز
نه تابوت را شد سوی نیمروز - تو تا زندهبودی که آگاه بود
که گشتاسپ اندر جهان شاه بود - ولی عهد من او بود در جهان
همانکس کزو زاید اندر نهان - همی تخت شاهی پسند آمدش
جهان داشتن سودمند آمدش - ز چیزی که رفتی به گرد جهان
نبودی بد و نیک ازو در نهان - به گیتی بجز داد و نیکی نخواست
جهان را سراسر همی داشت راست - جهانی شده ایمن از داد او
به کشور نبودی بجز یاد او - نخستین که دیهیم بر سر نهاد
جهان را به داد و دهش مژده داد - جهاندار پیروز با دیده گفت
که چیزی که دیدی بباید نهفت - مهان جهان را که دارند گنج
نداریم زان نیکویها به رنج - که این کودک نامداری بود
گر او در جهان شهریاری بود - زن گازر آن دید خیره بماند
بروبر جهانآفرین را بخواند - کسی در جهان این شگفتی ندید
نه از کار دیده بزرگان شنید - زمین شد ز رومی چو دریای خون
جهانجوی را تیغ شد رهنمون - شب آمد جهان قیرگون شد به رنگ
همی بازگشتند یکسر ز جنگ - به قیصر بر از کین جهان تنگ شد
رخ نامدارانش بیرنگ شد - که کس در جهان این شگفتی ندید
نه از موبد پیر هرگز شنید - به شاه جهاندار نامه بداد
شنیده بگفت از لب رشنواد - فرستاده را گفت گریان همای
که آمد جهان را یکی کدخدای - بیاورد و بر تارک او نهاد
جهان را به دیهیم او مژده داد - جهانآفرین از تو خشنود باد
دل بدسگالانت پر دود باد - بدانید کز بهمن شهریار
جزین نیست اندر جهان یادگار - جهان پر شد از شادمانی و داد
کی را نیامد ازان رنج یاد - جهاندار زرین یکی تخت کرد
دو کرسی ز پیروزه و لاژورد - به شهریور بهمن از بامداد
جهاندار داراب را بار داد - شگفتیتر از کار من در جهان
نبیند کسی آشکار و نهان - جهان از بداندیش بیبیم کرد
دل بدسگالان بدو نیم کرد - کنون آفرین جهانآفرین
بخوانیم بر شهریار زمین - جهان روشن از تاج محمود باد
همه روزگارانش مسعود باد - ازان رفتگان ماند آنجا به جای
به نزد جهاندار پور همای - جهاندار ایران سپاهی ببرد
بگفتند کان را نشاید شمرد - فراز آمدند آن دو لشکر بهم
جهان شد ز پرخاشجویان دژم - سه روز و سه شب زین نشان جنگ بود
تو گفتی بریشان جهان تنگ بود - غمی دختر و کودک اندر نهان
نگفت آن سخن با کسی در جهان - وگر بد کنی جز بدی ندروی
شبی در جهان شادمان نغنوی - سکندر بدانست کاندر نهان
چه گفتند با شهریار جهان - همه بادپایان برانگیختند
ز پیش جهاندار بگریختند - جهان آفریننده یار منست
سر اختر اندر کنار منست - جهاندار دارا مر او را بخواند
بپرسید و بر زیر گاهش نشاند - برآنم که گرد زمین اندکی
بگردم ببینم جهان را یکی - جهاندار دارا سپه برگرفت
جهان چادر قیر بر سرگرفت - به پیش سپاه آوریدند پیل
جهان شد به کردار دریای نیل - سکندر بیامد پس او چو گرد
بسی از جهانآفرین یاد کرد - جهاندار دارا به جهرم رسید
که آنجا بدی گنجها را کلید - همه پادشاهی سکندر گرفت
جهاندار شد تخت و افسر گرفت - همه روی یکسر به جنگ آوریم
جهان بر براندیش تنگ آوریم - فراوان ز ایرانیان کشته شد
جهانگیر را روز برگشته شد - شکن زین نشان در جهان کس ندید
نه از کاردانان پیشین شنید - جهاندار لشکر به کرمان کشید
همی از بد دشمنان جان کشید - دبیر جهاندیده را پیش خواند
بیاورد نزدیک گاهش نشاند - بر من فرستی نباشد شگفت
جهانجوی را کین نباید گرفت - پر از لابه و زیردستی و درد
نخست آفرین بر جهاندار کرد - همان در جهان نیز نامی شوی
به نزد بزرگان گرامی شوی - چو آن پاسخ نامه دارا بخواند
ز کار جهان در شگفتی بماند - نبینم همی در جهان یار کس
بجز ایزدم نیست فریادرس - ز فرزند و خویشان شده ناامید
سیه شد جهان و دو دیده سپید - نخستین چنین گفت کای نامدار
بترس از جهان داور کردگار - کجا مادرش روشنک نام کرد
جهان را بدو شاد و پدرام کرد - جهاندار دست سکندر گرفت
به زاری خروشیدن اندر گرفت - ز اسکندر فیلقوس بزرگ
جهانگیر و با کینهجویان سترگ - بران دادگر کو جهان آفرید
پس از آشکارا نهان آفرید - چو نامه فرستاده شد برگرفت
جهانی به آرام در بر گرفت - تو راز جهان تا توانی مجوی
که او زود پیچد ز جوینده روی - نخواهیم باژ از جهان پنج سال
جز آنکس که گوید که هستم همال - ازان پس پراگنده شد انجمن
جهاندار بنشست با رایزن - که پیروزگر در جهان ایزدست
جهاندار کز وی نترسد بدست - سوی روشنک همچنین نامهیی
ز شاه جهاندار خودکامهیی - نخست آفرین کرد بر کردگار
جهاندار و دانا و پروردگار - چو آیی شبستان و مشکوی من
ببینی تو باشی جهانجوی من - بر آیین شاهان کفن ساختم
ورا زین جهان تیز پرداختم - بیامد یکی فیلسوفی چو گرد
سخنهای شاه جهان یاد کرد - جهان یکسر اکنون به پیش شماست
بر اندرز دارا فراوان گواست - دل خویش را پر مدارا کنید
مرا در جهان نام دارا کنید - به کام تو خواهم که باشد جهان
برین آشکارا ندارم نهان - نخست آفرین کرد بر کردگار
جهاندار دادار پروردگار - ترا خواهم اندر جهان نیکوی
بزرگی و پیروزی و خسروی - دلارای برداشت چندان جهیز
که شد در جهان روی بازار تیز - چه مایه بریده چه از نابرید
کسی در جهان بیشتر زان ندید - سزد گر تو پاسخ بگویی نهان
کزین پس چه خواهد بدن در جهان - جهاندار چون نزد مهران رسید
بپرسید داننده را چون سزید - جهان مرد و آب از پس او دوان
چه گوید بدین خواب نیکی گمان - ترا چار چیزست کاندر جهان
کسی آن ندید از کهان و مهان - دگر فیلسوفی که داری نهان
بگوید همه با تو راز جهان - چو کیوان به برج ترازو شود
جهان زیر نیروی بازو شود - ازین پس یکی روزگاری وبد
که اندر جهان شهریاری بود - بداند که ما تخت را مایهایم
جهاندار پیروز را سایهایم - نباشد پسند جهانآفرین
نه نزدیک آن پادشاه زمین - مرا چار چیزست کاندر جهان
کسی را نبود آشکار و نهان - نباشد کسی را پس از من به نیز
بدین گونه اندر جهان چار چیز - بدو گفت اگر باشد این گفته راست
بدین چار چیز او جهان را بهاست - بگویش که آن چیست کاندر جهان
کسی را نبود آشکار و نهان - اگر باشد او سالیان پیش گاه
ز دردی نپیچد جهاندار شاه - نیازارد او را کسی زین سپس
ازو در جهان یافتم داد و بس - خردمند و بادانش و شرم و رای
جهانجوی و پردانش و رهنمای - چو من نامه یابم ز پیران خویش
جهاندیده و رازداران خویش - چو شاه جهان نامههاشان بخواند
ز گفتارشان در شگفتی بماند - بدیشان جهاندار پاسخ نوشت
که بخبخ که دیدم خرم بهشت - همی گفت کاینت چراغ جهان
همی آفرین خواند اندر نهان - به سوزن نگه کرد شاه جهان
بیاورد آهنگران را نهان - مرا خورد و پوشیدنی زین جهان
بس از شهریار آشکار ونهان - ورا گفت شاه جهان دوش جفت
نجست و شب تیره تنها بخفت - همه گنج با آنک کردش نهان
ندیدند زان پس کس اندر جهان - جهاندیده را پیش او خواندند
بر تخت نزدیک بنشاندند - از اخترشناسان و از موبدان
جهاندیده و نامور بخردان - ز هندوستان نیز کارآگاهان
برفتند نزدیک شاه جهان - به قرطاوس بر پیل بنگاشتند
به چشم جهانجوی بگذاشتند - چو پیدا شد آن شوشهی تاج شید
جهان شد بسان بلور سپید - جهانجوی با رومیان همگروه
فرود آمد اندر میان دو کوه - نیامد جهانآفرین را پسند
برو تیره شد رای چرخ بلند - جهانی گرفته به مشت اندرون
نژاد سماعیل ازو پر ز خون - خدای جهان را نباشد نیاز
نه جای خور و کام و آرام و ناز - به تن کودکان را نماندش روان
نماندند زان تخمه کس در جهان - پس آمد سکندر سوی قادسی
جهانگیر تا جهرم پارسی - بدو گفت نصر ای جهاندار شاه
خزاعست مهتر بدین جایگاه - سماعیل چون زین جهان درگذشت
جهانگیر قحطان بیامد ز دشت - جهانجوی بخشنده قیدافه بود
ز روی بهی یافته کام و سود - بدو گفت قیطون که ای شهریار
چنو نیست اندر جهان کامگار - به رای و به گفتار نیکی گمان
نبینی به مانند او در جهان - گر از گنج پرسی خود اندازه نیست
سخنهای او در جهان تازه نیست - جهانگیر با لشکری راهجوی
ز جده سوی مصر بنهاد روی - چو بشنید کامد ز راه حرم
جهانگیر پیروز با باد و دم - ازان پس بدو گفت شاه جهان
که این کار باید که ماند نهان - سر بیگناهان چه بری به کین
که نپسندد از ما جهانآفرین - چنین گفت بیخنجری در نهان
مبادا که باشد کس اندر جهان - جهانجوی ده نامور برگزید
ز مردان رومی چنانچون سزید - سکندر بدو گفت هر کز مهان
به مردی بود خواستار جهان - چنین داد پاسخ که شاه جهان
سخن گفت با من میان مهان - خردمندی و شرم نزدیک تست
جهان ایمن از رای باریک تست - منم بیطقون کدخدای جهان
چنین تخمهی فیلقوسم مخوان - که بردی به شاه جهان آگهی
تنم را ز جان زود کردی تهی - جهاندار فرزند را بازخواند
بران نامور زیرگاهش نشاند - ترا بخشم و نیز دارم سپاس
تو باشی جهانگیر و نیکیشناس - به دام من آویزد او ناگهان
به خونی که او ریخت اندر جهان - به رسمی که بودش فرود آورید
جهانجوی پیش سپهبد چمید - جهاندار بگرفت دستش به دست
بدان گونه کو گفت پیمان ببست - به قیدافه گوی ای هشیوار زن
جهاندار و بینادل و رایزن - سکندر بپرسید که کاندر جهان
فزون آشکارا بود گر نهان - که جنبندگانند و چندی زیند
ندانند کاندر جهان برچیند - برهمن بدو گفت کای پادشا
جهاندار و دانا و فرمانروا - سر نامه بود آفرین نهان
ز داننده بر شهریار جهان - جهان را به کوشش چه جویی همی
گل زهر خیره چه بویی همی - دگر گفت کای شهریار سترگ
ترا داد یزدان جهان بزرگ - جهانجوی چندین بکوشد به چیز
که آن چیز کوشش نیرزد به نیز - وزان بیشه کژدم چو آتش به رنگ
جهان شد بران خفتگان تار و تنگ - جهان خرم و آب چون انگبین
همی مشک بویید روی زمین - بران نامهبر شد جهان انجمن
ازیشان هرانکس که بد رای زن - به گرد جهان شهریاری نماند
همان بر زمین نامداری نماند - یکی بانگ بشنید کای شهریار
بسی بردی اندر جهان روزگار - ز کار زهشتان بپرسم نهان
که بیمرد زن چون بود در جهان - هرانکس که دارد روانش خرد
جهان را به عمری همی بسپرد - شنید آنک ما در جهان کردهایم
سر مهتری بر کجا بردهایم - نخواهم که جایی بود در جهان
که دیدار آن باشد از من نهان - پس چشمهدر تیره گردد جهان
شود آشکارای گیتی نهان - ببینیم تا کردگار جهان
بدین آشکارا چه دارد نهان - ز یزدان پاک آن شگفتی بدید
که خورشید گشت از جهان ناپدید - شب تیره کرد از جهاندار یاد
پس اندیشه بر آب حیوان نهاد - به آواز رومی سخن راندند
جهاندار پیروز را خواندند - بپرسید کاندر جهان بانگ رود
شنیدی و آوای مست و سرود - ازان چوب جوینده شد بر کنام
جهانجوی روشندل و شادکام - که جز جنبش و گردش اندر جهان
نبینم همی آشکار و نهان - جهانجوی چون دید بنواختشان
به خورشید گردن برافراختشان - ازان نامور سد اسکندری
جهانی برست از بد داوری - نپذرفت ازیشان و خود برگرفت
جهان مانده زان کار اندر شگفت - چنین داد پاسخ که این ماده شاخ
همی گوید اندر جهان فراخ - ترا آز گرد جهان گشتن است
کس آزردن و پادشا کشتن است - شگفتیست ایدر که اندر جهان
کسی آن ندید آشکار و نهان - چو زو برگذشتی نماندت جای
کران جهان خواندش رهنمای - همی خورد می تا جهان تیره شد
سر میگساران ز می خیره شد - به دل گفت ازین پس کس اندر جهان
نبیند مرا رفته جایی نهان - بران نامه عنوان بد از شاه روم
جهاندار و سالار هر مرز و بوم - که خوانند شاهان برو آفرین
زما بندگان جهان آفرین - جهاندار و داننده و رهنمای
خداوند پاکی و نیکی فزای - چو دارا که بد شهریار جهان
چو فریان تازی و دیگر مهان - وزان جایگه شد به سوی یمن
جهاندار و با نامدار انجمن - چو بشنید شاه یمن با مهان
بیامد بر شهریار جهان - به شبگیر شاه یمن بازگشت
ز لشکر جهانی پر آواز گشت - سوی ژرف دریا همی راندند
جهانآفرین را همی خواندند - ازان پس چنین گفت کای شهریار
همیشه بدی در جهان نامدار - بران بودش اندیشه کاندر جهان
نماند کسی از نژاد مهان - به نام بزرگان و آزادگان
کزیشان جهان یافتی رایگان - یکی را مده بر دگر دستگاه
کسی را مخوان بر جهان نیز شاه - دبیر جهاندیده را پیش خواند
هرانچش به دل بود با او براند - تو از مرگ من هیچ غمگین مشو
که اندر جهان این سخن نیست نو - تو فرزند خوانش نه داماد من
بدو تازه کن در جهان یاد من - نداری تن خویش را رنجه بس
که اندر جهان نیست جاوید کس - نگر تا که بینی به گرد جهان
که او نیست از مرگ خستهروان - به تخت بزرگی نهادند روی
جهان شد سراسر پر از گفتوگوی - بمابر کنون تلخ گردد جهان
خروشان شویم آشکار و نهان - چو ایدر بود خاک شاهنشهان
چه تازند تابوت گرد جهان - ورا جرم خواند جهاندیده پیر
بدو اندرون بیشه و آبگیر - چو آگاه شد لشکر از درد شاه
جهان گشت بر نامداران سپاه - حکیم ارسطالیس پیش اندرون
جهانی برو دیدگان پر ز خون - ببینی کنون بارگاه بزرگ
جهانی جدا کرده از میش گرگ - چو آمد سکندر به اسکندری
جهان را دگرگونه شد داوری - نهفتند صندوق او را به خاک
ندارد جهان از چنین ترس و باک - دل شهریار جهان شاد باد
ز هر بد تن پاکش آزاد باد - همی گفت کای نامور پادشا
جهاندار و نیکاختر و پارسا - جهاندار دارای دارا کجاست
کزو داشت گیتی همی پشت راست - چو کردی جهان از بزرگان تهی
بینداختی تاج شاهنشهی - نباشد جهان بر کسی پایدار
همه نام نیکو بود یادگار - سخن ماند اندر جهان یادگار
سخن بهتر از گوهر شاهوار - کنون پادشاه جهان را ستای
به رزم و به بزم و به دانش گرای - گسسته شود در جهان کام اوی
نخواند به گیتی کسی نام اوی - جهاندار ابوالقاسم پر خرد
که رایش همی از خرد برخورد - جهاندار سالار او میر نصر
کزو شادمانست گردنده عصر - جهان تاجهاندار محمود باد
وزو بخشش و داد موجود باد - سکندر چو نومید گشت از جهان
بیفگند رایی میان مهان - پس از روزگار سکندر جهان
چه گوید کرا بود تخت مهان - چو کوتاه شد شاخ و هم بیخشان
نگوید جهاندار تاریخشان - ور ایدونک این خواب زو بگذرد
پسر باشدش کز جهان بر خورد - که با من نسازی بدی در جهان
نه بر آشکار و نه اندر نهان - نبیرهی جهاندار شاه اردشیر
که بهمنش خواندی همی یادگیر - سرافراز پور یل اسفندیار
ز گشتاسپ یل در جهان یادگار - چو کرسی نهاد از بر چرخ شید
جهان گشت چون روی رومی سپید - تگاور هیون جهاندیده پیر
بیامد دوان تا بر اردشیر - جهاندیده بیدار بابک بمرد
سرای کهن دیگری را سپرد - جهان تیره شد بر دل اردشیر
ازان پیر روشندل و دستگیر - وزان پس شود شهریاری بلند
جهاندار و نیکاختر و سودمند - جهانجوی چون روی گلنار دید
همان گوهر و سرخ دینار دید - جهانجوی را دید جامی به دست
نگهبان اسپان همه خفته مست - سوی پارس آمد بجویش نهان
مگوی این سخن با کسی در جهان - ز هر شهر فرزانهیی رایزن
به نزد جهانجوی گشت انجمن - که نشنید کاسکندر بدگمان
چه کرد از فرومایگی در جهان - فراوان جهانجوی بنواختش
به زود آمدن ارج بشناختش - به راه اندرون نیز آژیر بود
که با او سپاه جهانگیر بود - جهاندیده بیدار دل بود پیر
بدانست اندیشهی اردشیر - که در شهر جهرم بد او پادشا
جهاندیده با داد و فرمانروا - بیامد دژآگاه و فرمان گزید
شد آن نامدار از جهان ناپدید - چهل روز زین سان همی جنگ بود
بران زیردستان جهان تنگ بود - به پیش جهانجوی بردش اسیر
ز دور اردوان را بدید اردشیر - یکی روز تا شب برآویختند
سپاه جهاندار بگریختند - یکی آتشی دید بر سوی کوه
بیامد جهاندار با آن گروه - چو شب نیم بگذشت و تاریک شد
جهاندار با کرد نزدیک شد - جهانجوی را نام شاهوی بود
یکی مرد بدساز و بدگوی بود - برآمد خروشیدن گاودم
جهان پر شد از بانگ رویینه خم - چو مهرک بود دشمن اندر نهان
چرا جست باید به سختی جهان - سکندر که آمد برین روزگار
بکشت آنک بد در جهان شهریار - همان کرم کز مغز آهرمنست
جهان آفریننده را دشمنست - چو برداشت زانجا جهاندار شاه
جوانان برفتند با او به راه - چو مهرک بیارست رفتن به جنگ
جهان کرد بر خویشتن تار و تنگ - بیاورد لشکر ده و دو هزار
جهاندیده و کارکرده سوار - مگر من شوم در جهان شهرهیی
مرا باشد از اخترش بهرهیی - چو از جام می سست شدشان زبان
بیامد جهاندار با میزبان - چنین است رسم جهان جهان
همی راز خویش از تو دارد نهان - چو خشنود باشد جهاندار پاک
ندارد دریغ از من این تیره خاک - جهان سر به سر در پناه منست
پسندیدن داد راه منست - که اندر جهان داد گنج منست
جهان زنده از بخت و رنج منست - که بنوشت بیدادی اردوان
ز داد وی آبادتر شد جهان - جهاندار زان لرزه شد بدگمان
پراندیشه از گردش آسمان - چنین داد پاسخ که مهترپرست
چو یازد بجان جهاندار دست - نکشتم که فرزند بد در نهان
بترسیدم از کردگار جهان - همان مادرش نیز با او به جای
جهانجوی فرزند را رهنمای - بدو ماند شاه جهان درشگفت
ازان کودک اندیشهها برگرفت - زمین هفت کشور سراسر تراست
جهان یکسر از داد تو گشت راست - چو یزدان مرا شهریاری فزود
ز من در جهان یادگاری فزود - گران خوار بد نام دستور شاه
جهاندیده مردی نماینده راه - همی گفت کز کردگار جهان
بخواهم همی آشکار و نهان - که بیدشمن آرم جهان را به دست
نباشم مگر شاد و یزدانپرست - بدو گفت شاپور نوشه بدی
جهان را به دیدار توشه بدی - چنین تا برآمد برین هفت سال
ببود اورمزد از جهان بیهمال - جهاندار هم در زمان با سپاه
به میدان بیامد ز نخچیرگاه - دوان اورمزد از میانه برفت
به پیش جهاندار چون باد تفت - ز دانا سخن بشنو ای شهریار
جهان را برین گونه آباد دار - ازو نام نیکی بود در جهان
چه بر آشکار و چه اندر نهان - یکی موبدان را ز کارآگهان
که بودی خریدار کار جهان - چو او در جهان شهریاری نبود
پس از مرگ او یادگاری نبود - جهاندار چون نامه برخواندی
فرستاده را پیش بنشاندی - ز دادش جهان یکسر آباد کرد
دل زیردستان به خود شاد کرد - بیابد ز من خلعت شهریار
بود در جهان نام او یادگار - جهاندار چون گشت با داد جفت
زمانه پی او نیارد نهفت - دگر کیست آنک از در پادشاست
جهاندیده پیرست و گر پارساست - فرستاده بودی به گرد جهان
خردمند و بیدار کارآگهان - جهاندیدگان را همه خواستار
جوان و پسندیده و بردبار - چو از روم وز چین وز ترک و هند
جهان شد مر او را چو رومی پرند - ز هر مرز پیوسته شد باژ و ساو
کسی را نبد با جهاندار تاو - نماند به جز نام زو در جهان
همه رنج با او شود در نهان - همی باژ خواهم ز روم و ز هند
جهان شد مرا همچو رومی پرند - خنک آنک آباد دارد جهان
بود آشکارای او چون نهان - چهارم که از رای شاه جهان
نپیچی دلت آشکار و نهان - غم پادشاهی جهانجوی راست
ز گیتی فزونی سگالد نه کاست - نیازد به داد او جهاندار نیست
برو تاج شاهی سزاوار نیست - خردها فزون شد ز گفتار تو
جهان گشت روشن به دیدار تو - بماناد این شاه با مهر و داد
ندارد جهان چون تو خسرو به یاد - جهان یکسر از رای وز فر تست
خنک آنک در سایهی پر تست - همیشه سر تخت جای تو باد
جهان زیر فرمان و رای تو باد - بزرگ جهان از کران تا کران
سرافراز بر تاجور مهتران - همان آفرین در فزایش کنیم
خدای جهان را نیایش کنیم - همی خواهم از کردگار جهان
شناسندهی آشکار و نهان - جهان راست کردم به شمشیر داد
نگه داشتم ارج مرد نژاد - جهاندار با فر و نیکیشناس
که از تاج دارد به یزدان سپاس - بسی رنجها بردم اندر جهان
چه بر آشکار و چه اندر نهان - چو کار جهان مر مرا گشت راست
فزون شد زمین زندگانی بکاست - ازو دیدم اندر جهان نام نیک
ز گیتی ورا باد فرجام نیک - چنین است آیین خرم جهان
نخواهد بما برگشادن نهان - بترس از بد مردم بدنهان
که بر بدنهان تنگ گردد جهان - سرش سبز باد و دلش پر ز داد
جهان بیسر و افسر او مباد - بیا تا همه دست نیکی بریم
جهان جهان را به بد نسپرسم - خردمند باید جهاندار شاه
کجا هرکسی را بود نیکخواه - جز او را مخوان کردگار جهان
شناسندهی آشکار و نهان - جهان تنگ دارند بر زیردست
بر ایشان شود خوار یزدانپرست - چو سال اندر آمد به هفتاد و هشت
جهاندار بیدار بیمار گشت - کنون بر سخنها فزایش کنیم
جهانآفرین را ستایش کنیم - نخواهیم هرگز بجز آفرین
که بر ما کنند از جهانآفرین - یکی پادشا پاسبان جهان
نگهبان گنج کهان و مهان - بهر سو فرستیم کارآگهان
بجوییم بیدار کار جهان - تو بیدار باش و جهاندار باش
جهاندیدگان را خریدار باش - بجز داد و خوبی مکن در جهان
پناه کهان باش و فر مهان - به خشنودی کردگار جهان
خرد یار باد آشکار و نهان - جهانی سراسر بدو گشت شاد
چه نیکو بود شاه با بخش و داد - نبود از جهان شاد بس روزگار
سرآمد بران دادگر شهریار - چنین گفت کای نامور بخردان
جهان گشته و کار دیده ردان - دلت زنده باشد به فرهنگ و هوش
به بد در جهان تا توانی مکوش - چو روز تو آمد جهاندار باش
خردمند باش و بیآزار باش - شود جانت از دشمن آژیرتر
دل و مغز و رایت جهانگیرتر - جهاندار برزد یکی باد سرد
پس آن لعل رخسارگان کرد زرد - گه دست تنگی دلی شاد و راد
جهان بیتن مرد دانا مباد - که برکس نماند جهان جاودان
نه بر تاجدار و نه بر موبدان - جهان را چنین است آیین و ساز
ندارد به مرگ از کسی چنگ باز - ازان پس چنین گفت کای بخردان
جهاندیده و پاکدل موبدان - چو خشنود داری جهان را به داد
توانگر بمانی و از داد شاد - شد آن تاجور شاه با خاک جفت
ز خرم جهان دخمه بودش نهفت - جهان را به فرزند بسپرد و گفت
که با مهتران آفرین باد جفت - بدانید کز کردگار جهان
چنین رفت کار آشکار و نهان - همی زیست نه سال با رای و پند
جهان را سخن گفتنش سودمند - جهان را به آیین شاهان بدار
چو آمختی از پاک پروردگار - گر از کاهلان یار خواهی به کار
نباشی جهانجوی و مردمشمار - پری چهره را بچه اندر نهان
ازان خوبرخ شادمان شد جهان - جهان را همی داشت با ایمنی
نهان گشت کردار آهرمنی - جهان را همی داشت با داد و رای
سپه را به هر نیک و بد رهنمای - بزرگی او چون نهان منست
جهان خوانمش کو جهان منست - ز دو دست او دور کردی دو کفت
جهان ماند از کار او در شگفت - وزانجا یگه شد سوی پارس باز
جهانی همه برد پیشش نماز - بدو گفت ساقی که من بندهام
به فرمان تو در جهان زندهام - چو دیدند گفتندش ای پادشا
جهانگیر و روشندل و پارسا - سر از بانوان برتر آید ترا
جهان زیر پای اندر آید ترا - به نزدیک شاپور بردی نهان
نگفتی نهان با کس اندر جهان - جهاندار بنهاد بر گل نگین
بدان باغبان داد و کرد آفرین - به دادار گفت ای جهاندار راست
پرستش کنی جز ترا ناسزاست - سپاس از تو ای دادگر یک خدای
جهاندار و بر نیکویی رهنمای - فراز آمد از هر سوی لشکری
به جایی که بد در جهان مهتری - به شاه جهان گفت پس میزبان
خجستست بر ماه پالیزبان - تو گفتی هوا تیغ بارد همی
جهان یکسره میغ دارد همی - بیآزاری و مردمی بهترست
کرا کردگار جهان یاورست - برفتند کارآگهان ناگهان
نهفته بجستند کار جهان - سرنامه کرد آفرین مهان
ز ما بنده بر کردگار جهان - جهاندار ببریدشان دست و پای
هرانکس که بد بر بدی رهنمای - جوانی کجا یانسش بود نام
جهانجوی و بخشنده و شادکام - بکشتند و خانش همی سوختند
جهانی به آتش برافروختند - دبیری بزرگ و جهاندیدهیی
خردمند و دانا پسندیدهیی - نباشد پسند جهانآفرین
که بیداد جوید جهاندار کین - درود جهاندار بر شاه باد
بلند اخترش افسر ماه باد - به تخت کیان اندر آورد پای
همی بود چندی جهان کدخدای - ز بهر اسیران یکی شهر کرد
جهان را ازان بوم پر بهر کرد - چو ایشان برفتند لشکر براند
جهانآفرین را فراوان بخواند - به هر کشوری نامداری گرفت
همان بر جهان کامگاری گرفت - جهانی برو آفرین خواندند
همی خاک بر کشته افشاندند - به صورتگری گفت پیغمبرم
ز دینآوران جهان برترم - سخن گفت مرد گشادهزبان
جهاندار شد زان سخن بدگمان - نگنجد جهانآفرین در گمان
که او برترست از زمان و مکان - سرانجام مرگ آیدت بیگمان
اگر تیرهای گر چراغ جهان - برفت و بماند این سخن یادگار
تو اندر جهان تخم زفتی مکار - پسر بد یکی خرد شاپور نام
هنوز از جهان نارسیده به کام - چنین گفت پس شاه با اردشیر
که کار جهان بر دل آسان مگیر - به داد و به بخشش فزونی کند
جهان را بدین رهنمونی کند - چنین همچو شد شاه بیدادگر
جهان زو شود زود زیر و زبر - جهان گر شود رام با کام من
ببینند تیزی و آرام من - ور ایدونک با ما نسازد جهان
بسازیم ما با جهان جهان - برادر جهان ویژه ما را سپرد
ازیرا که فرزند او بود خرد - شما را جهانآفرین یار باد
همیشه سر بخت بیدار باد - جهاندارمان باد فریادرس
که تخت بزرگی نماند به کس - جهان شد پر از یوز و باران و سگ
چه پرنده و چند تازان به تگ - جهانجوی شاپور جنگی بمرد
کلاه کیی دیگری را سپرد - که بهر تو اینست زین تیرهگوی
هنر جوی و راز جهان را مجوی - چنین گفت کای نامور بخردان
جهاندیده و رایزن موبدان - جهاندار زین پیر خشنود باد
خرد مایه باد و سخن سود باد - جهاندار یزدان بود داد و راست
که نفزود در پادشاهی نه کاست - جهاندار پیروز دارد مرا
همان گیتی افروز دارد مرا - گر اندر جهان داد بپراگنم
ازان به که بیداد گنج آگنم - که تخت بزرگی نماند به کس
جهاندار باشد ترا یار بس - جهاندار برنا ز گیتی برفت
برو سالیان برگذشته دو هفت - چو شد پادشا بر جهان یزدگرد
سپه را ز دشت اندرآورد گرد - چو شد بر جهان پادشاهیش راست
بزرگی فزون کرد و مهرش بکاست - جهان سربسر زیر فرمان اوست
به هر کشوری باژ و پیمان اوست - هنر گیرد این شاه خرم نهان
ز فرمان او شاد گردد جهان - بیامد ز هر کشوری موبدی
جهاندیده و نیکپی بخردی - سر سال هشتم مه فوردین
که پیدا کند در جهان هور دین - که باید چنین روزگار از مهان
که بایسته فرزند شاه جهان - از اختر چنان دید خرم نهان
که او شهریاری بود در جهان - چنین گفت منذر که ما بندهایم
خود اندر جهان شاه را زندهایم - نه موبد بود شاد و نه پهلوان
نه او در جهان شاد روشنروان - ز ایوان شاه جهان تا به دشت
همی اشتر و اسپ و هودج گذشت - همی هرک بینی تو اندر جهان
دلی نیست اندر جهان بینهان - جهاندار خشنود باشد ز من
ستوده بمانم به هر انجمن - جهاندار گیتی چنین آفرید
چنان کو چماند بباید چمید - تو آن خوی بد را ز شاه جهان
جدا کرد نتوانی اندر نهان - ز گنج جهاندار ایران ببرد
یکایک به نعمان منذر سپرد - به نعمان بگفت آنچ بودش نهان
ز بد راه و آیین شاه جهان - که تا کی بود در جهان مرگ اوی
کجا تیره گردد سر و ترگ اوی - ستارهشمر گفت کاین خود مباد
که شاه جهان گیرد از مرگ یاد - به آب اندرون شد تنش ناپدید
کس اندر جهان این شگفتی ندید - تو رامی و با تو جهان رام نیست
چو نام خورده آید به از جام نیست - چه دانست راز جهاندار شاه
که آوردی این اژدها را به راه - ز شاه جهاندار بستد لگام
به زین بر نهادن همان گشت رام - چو آگاهی مرگ شاه جهان
پراگنده شد در میان مهان - جهانی پرآشوب شد سر به سر
چو از تخت گم شد سر تاجور - که آشوب بنشاند از روزگار
جهان مرغزاریست بیشهریار - چو در دخمه شد شهریار جهان
ز ایران برفتند گریان مهان - دگر هرک بودند ز ایران مهان
بزرگان و کنداوران جهان - جهاندارمان تا جهان آفرید
کسی زین نشان شهریاری ندید - پر از غارت و سوختن شد جهان
چو بیکار شد تخت شاهنشهان - همه در جهان خاک را آمدیم
نه جویای تریاک را آمدیم - ز پیش جهانجوی برخاستند
همه تاختن را بیاراستند - به منذر بگوید که ای سرفراز
جهان را به نام تو بادا نیاز - بخوانیم تا چیستشان در نهان
کرا خواند خواهند شاه جهان - من و این سواران و شمشیر تیز
برانگیزم اندر جهان رستخیز - نشستی به آیین شاهنشهان
بیاراست کو بود شاه جهان - به شاه جهان آفرین خواندند
به مژگان همی خون برافشاندند - چنین گفت بهرام کای مهتران
جهاندیده و سالخورده سران - جهانجوی منذر به بهرام گفت
که این بد بریشان نباید نهفت - چنین گفت بهرام کای مهتران
جهاندیده و کارکرده سران - جهان یکسر آباد دارم به داد
شما یکسر آباد باشید و شاد - بگفت این و برخاست و در خیمه شد
جهانی ز گفتارش آسیمه شد - جهان را بدارم به رای و به داد
چو ایمنی کنم باشم از داد شاد - به مردی و گفتار و رای و نژاد
ازین پاکتر در جهان کس نزاد - ز داد آن چنان به که پیمان تست
ازان پس جهان زیر فرمان تست - جهانی نظاره بران تاج و تخت
که تا چون بود کار آن نیکبخت - همه بیگناهیم و این کار تست
جهان را همه دل به بازار تست - جهاندار بنشست بر تخت عاج
به سر بر نهاد آن دلفروز تاج - نشست تو بر گاه فرخنده باد
یلان جهان پیش تو بنده باد - یکی گرزه گاوسر برگرفت
جهانی بدو مانده اندر شگفت - به هفتم چو بنشست گفت ای مهان
خردمند و بیدار و دیده جهان - پرستش گرفت آفریننده را
جهاندار و بیدار و بیننده را - به یزدان گراییم و رامش کنیم
بتازیم و دل زین جهان برکنیم - جهان را ز دشمن تنآسان کنیم
بداندیشگان را هراسان کنیم - سیم روز جشن و می و سور بود
غم از کاخ شاه جهان دور بود - کجا بود دانا بدان روزگار
شمار جهان داشت اندر کنار - ز باقی که بد بر جهان سربسر
همه برگرفتند یک با دگر - وزان پس بفرمود کارآگهان
یکی تا بگردند گرد جهان - به خانه درآی ار جهان تنگ شد
همه کار بیبرگ و بیرنگ شد - ترا از جهان بینیازی دهد
بر مهتران سرفرازی دهد - جهاندار شاه آبکش را سپرد
بشد لنبک از راه گنجی ببرد - رخ شهریار جهان زرد شد
ز تیمار کبروی پر درد شد - حرامست می در جهان سربسر
اگر زیردستت گر نامور - جهاندار چون دید بنواختش
میان یلان پایگه ساختش - به روی جهاندار جام نبید
دو من را به یکبار اندر کشید - چو آن شیربان جهاندار شاه
بیامد ز خانه بدان جایگاه - جهاندار زان در شگفتی بماند
همه موبدان و ردان را بخواند - بدادم سه جام نبیدش نهان
که ماند کس از تخم او در جهان - ز گنج جهاندار دینار خواه
هم از تخم و گاو و خر و بار خواه - نگه کرد فرخنده بهرام گور
جهان دید پرکشتمند و ستور - بترسیدم از کردگار جهان
نکوهیدن از کهتران و مهان - جهاندار پرخشم و پرتاب بود
همی خواست کاید بدان ده فرود - برین گونه تا شید بر پشت راغ
برآمد جهان شد چو روشن چراغ - دگر هفته با موبدان و ردان
به نخچیر شد شهریار جهان - جهاندار کاواز ایشان شنید
عنان را بپیچید و زان سو کشید - ببخشید دینار گنج و درم
به مزد روان جهاندار جم - یکایک به نوبت همه بگذریم
سزد گر جهان را به بد نسپریم - بدو گفت موبد چه باید بگوی
تو شاه جهان را ندانی به روی - چو تو شاه ننشست کس در جهان
نه کس این شنید از کهان و مهان - بدو گفت مرد این جهاندیده شاه
به گفتار من کرد باید نگاه - چو گنجی پراگندهای در جهان
میان کهان و میان مهان - به نرمی به شاه جهان گفت خیز
که آمد همی گنجها را جهیز - ندانست کس در جهان کان کجاست
به خاکست گر در دم اژدهاست - به شاه جهان گفت کردم نگاه
نوشتست بر گاو جمشید شاه - که یارست گفت این خود اندر جهان
که دارد چنین زهره اندر نهان - سرانجام گشت از جهان ناپدید
کلنگی به چنگ آمدش بردمید - بگویم کنون هرچ هستم نهان
بد و نیک با شهریار جهان - به برزین چنین گفت شاه جهان
که امروز طغری شد از من نهان - بدو گفت برزین که ای شهریار
جهاندار و دانا و نیزهگزار - بشد بنده چون باد و آواز داد
که همواره شاه جهان باد شاد - بیاورد برزین می سرخ و جام
نخستین ز شاه جهان برد نام - جهاندار بهرام بستد نبید
از اندازهی خط برتر کشید - جهاندار بهرام هر هفت سال
بدان آب رفتی به فرخنده فال - ز بوی زنان موی گردد سپید
سپیدی کند در جهان ناامید - جهاندار ازان چامه و چنگ اوی
ز دیدار و بالا و آهنگ اوی - که شاه جهانست مهمان تو
بدین بینوا خانه و مان تو - پرستنده گفت ای جهاندیده مرد
ترا بر زمین شاه ایران که کرد - ندید و نبیند کسی در جهان
چو تو شاه بر تخت شاهنشهان - نگویی مرا کاین ددان ار که کشت
که او را خدای جهان باد پشت - ندانست کس نام او در جهان
میان کهان و میان مهان - چنین خواسته گسترد در جهان
تهیدست و پر غم نشسته نهان - فریدون نه پیداست اندر جهان
همان ایرج و سلم و تور از مهان - ز اسپ اندر آمد بدید آن سرای
جهاندار را سست شد دست و پای - چنین گفت کای شهریار جهان
ز تو شاد یکسر کهان و مهان - جهان هم نگردد ز شیران تهی
تو چندین چرا رنج بر تن نهی - به رزم و به بزم و به رای و به خوان
جز او را جهاندار گیتی مخوان - مبادا جز از نیکویی در جهان
ز من در میان کهان و مهان - بدان دشت نخچیر کاری کنیم
که اندر جهان یادگاری کنیم - همی بود تا ابر شهریوری
برآمد جهان شد پر از لشکری - سر مهتران جهان زیر اوست
فلک زیر پیکان و شمشیر اوست - دگر روز چون تاج بفروخت هور
جهاندار شد سوی نخچیر گور - کرا پشت و یاور جهاندار نیست
ازو خوارتر در جهان خوار نیست - چو خورشید بر تخت بنمود تاج
جهانبان نشست از بر تخت عاج - به موبد چنین گفت زان پس که شاه
چو کار جهان را ندارد نگاه - که شاها بزرگا ردا بخردا
جهاندار و بر موبدان موبدا - ببیند که اندر جهان داد هست
بجوید دل مرد یزدانپرست - زیانی بود کان نیابد به گنج
ز شاه جهاندار اینست رنج - ستمکاره شد شهریار جهان
دلش دوش پیچان شد اندر نهان - بهار آمد و شد جهان چون بهشت
به خاک سیه بر فلک لاله کشت - چو بیدادگر شد جهاندار شاه
ز گردون نتابد ببایست ماه - سوی تور شد شاه نخچیرجوی
جهان گشت یکسر پر از گفتوگوی - تو باخنده و رامشی باش زین
که بخشود بر ما جهانآفرین - ز گور و ز غرم و ز آهو جهان
بپرداختند آن دلاور مهان - چنین گفت نرسی که این روی نیست
مر این آب را در جهان جوی نیست - به مرو اندر آورد خاقان سپاه
جهان شد ز گرد سواران سیاه - به بازی همی بگذارند جهان
نداند همی آشکار و نهان - چنین داد پاسخ جهاندار شاه
بدان موبدان نماینده راه - همی ساختی کار لشکر نهان
ندانست رازش کس اندر جهان - جهاندار گستهم را پیش خواند
ز خاقان چین چند با او براند - به دستت گرفتار شد بیگمان
چو بشکست پیمان شاه جهان - چو مهر جهاندار پیوسته شد
دل مرد آشفته آهسته شد - به یک روز و یک شب به آموی شد
ز نخچیر و بازی جهانجوی شد - زمانه شد از گرد چون پر چرغ
جهانجوی بگذشت بر مای و مرغ - که شاها ردا و بلند اخترا
بر آزادگان جهان مهترا - گر ایدونک خاقان گنهکار گشت
ز عهد جهاندار بیزار گشت - سر نامه کرد آفرین نهان
ازین بنده بر کردگار جهان - بیامد به نزدیک شاه جهان
همه رازها برگشاد از نهان - نخواهم خراج از جهان هفت سال
اگر زیردستی بود گر همال - همی گفت هرکس که یزدان سپاس
که هست این جهاندار یزدان شناس - همی خواندند آفرین نهان
بران دادگر شهریار جهان - جهانجوی کرد از جهاندار یاد
که یکسر جهان دید زانگونه شاد - یکی نامداری چو خاقان چین
جهاندار با تاج و تخت و نگین - مرا گر جهاندار پیروز کرد
شب تیره بر بخت من روز کرد - وزان پس به خوبی فرستمش باز
ز مردم نیم در جهان بینیاز - بدو گفت موبد انوشه بدی
جهاندار و با فره ایزدی - خرد جوید آگنده راز جهان
که چشم سر ما نبیند نهان - دگر آنک دارد جهاندار خوار
به هر دانش از کردهی کردگار - چو بشنید بیدار شاه جهان
فرستاده را خواند پیش مهان - من این دانم ار هست پاسخ جزین
فراخست رای جهانآفرین - بیامد جهاندیده دانای پیر
سخنگوی و بادانش و یادگیر - به بهرام گفت ای جهاندار شاه
ز یزدان برینبر فزونی مخواه - تو بر مهتران جهان مهتری
که هم مهتر و شاه و هم بهتری - پسند بزرگان فرخنژاد
ندارد جهان چون تو شاهی به یاد - همان بیکران در جهان ایزدست
اگر تاب گیری به دانش به دست - چه دانی تو اندر جهان سودمند
که از کردنش مرد گردد بلند - به دانش جهان را بلند افسری
به موبد ز هر مهتری برتری - اگر باژ خواهی ز قیصر رواست
ک دستور تو بر جهان پادشاست - جهان از بداندیش در بیم بود
دل نیکمردان به دو نیم بود - همی خواهم از کردگار جهان
که نیرو دهد آشکار و نهان - کجا ان پری چهرگان جهان
کزیشان بدی شاد جان مهان - همه دست پاکی و نیکی بریم
جهان را به کردار بد نشمریم - پر از راستی کرد یکسر جهان
وزو شادمانه کهان و مهان - جهان را ز هرگونه دارید یاد
ز کردار شاهان بیداد و داد - چنین گفت کاین کار من در نهان
بسازم نگویم به کس در جهان - فزون از خرد نیست اندر جهان
فروزنده کهتران و مهان - هرانکس که او شاد شد از خرد
جهان را به کردار بد نسپرد - بداند تن خویش را در نهان
به چشم خرد جست راز جهان - جهان از بداندیش بی بیم گشت
وزین مرزها رنج و سختی گذشت - چو بشنید شاه آن پراندیشه شد
جهان پیش او چون یکی بیشه شد - چنین گفت زان کو ز شاهان مهست
جهاندار بهرام یزدانپرست - همان کوه و دریای گوهر مراست
به من دارد اکنون جهان پشت راست - به مشکوی من دخت فغفور چین
مرا خواند اندر جهانآفرین - اگر من ز فرمان او بگذرم
به مردی سرآرد جهان بر سرم - بیامد جهاندیده دستور شاه
بگفت این به بهرام و بنمود راه - کجا آن بزرگان خسرونژاد
جهاندار کیخسرو و کیقباد - دگر آنک دانی تو بهرام را
جهاندار پیروز خودکام را - یکی نامه نزدیک بهرامشاه
نوشت آن جهاندار با دستگاه - به عنوان بر از شهریار جهان
سر نامداران و شاه مهان - به عنوان بر از پادشاه جهان
نوشتی سرافراز و تاج مهان - جهاندار پیروزگر خواندش
ز شاهان سرافرازتر خواندش - بهین زنان جهان آن بود
کزو شوی همواره خندان بود - به خشکی رسیدند چون روز گشت
جهان پهلوان گیتی افروز گشت - به ایران مرا کار زین بهترست
همم کردگار جهان یاورست - جهاندار بر تخت بر پای خاست
بیاراست پاکیزه گفتار راست - نخست از جهانآفرین یاد کرد
ز وام خرد گردن آزاد کرد - چنین گفت کز کردگار جهان
شناسندهی آشکار و نهان - به نوی جهاندار عهدی نوشت
چو خورشید تابان به باغ بهشت - پیاده شده لشکر از هر دو روی
جهانی سراسر پر از گفتوگوی - سر عهد کرد آفرین از نخست
بران کو جهان از نژندی بشست - پراگنده شد موبد اندر جهان
نماند ایچ نیک و بد اندر نهان - ز بس جنگ و خون ریختن در جهان
جوانان ندانند ارج مهان - وزان پس نوشتند کارآگهان
که از داد وز ایمنی در جهان - سوی راستگویان و کارآگهان
کجا او پراگنده بد در جهان - دگر بیست از داد و بخشش جهان
کنم راست با آشکار و نهان - که اندر جهان چیست ناسودمند
که آرد برین پادشاهی گزند - بفرمود پس تا خراج جهان
نخواهند نیز از کهان و مهان - که ناکشته باشد به گرد جهان
زمین فرومایگان و مهان - ز کار جهان یکسر آگه کنید
دلم را سوی روشنی ره کنید - کنون لوری از پاک گفتار اوی
همی گردد اندر جهان چارهجوی - جهان را بدان باز هل کافرید
سر گردش آفرینش بدید - که شاه جهان برنخیرد همی
مگر از کرانی گریزد همی - کنون پرسخن مغزم اندیشه کرد
بگویم جهان جستن یزدگرد - چو شد پادشا بر جهان یزدگرد
سپاه پراگنده را کرد گرد - جهانجوی بر تخت زرین نشست
در رنج و دست بدی را ببست - اگر بخت پیروز یاری دهد
مرا بر جهان کامگاری دهد - چغانی شهی بد فغانیش نام
جهانجوی با لشکر و گنج و کام - فغانی بدو گفت که آری رواست
جهاندار هم بر پدر پادشاست - شهنشاه ایران چو دید آن شگفت
خراج و گزیت از جهان برگرفت - چو اندر جهان این سخن گشت فاش
فرود آمد از تخت زرین بلاش - نه یزدان پسندد نه یزدانپرست
نه اندر جهان مردم زیردست - برین گونه تا هفت سال از جهان
ندیدند سبزی کهان و مهان - که بیداد جوید کسی در جهان
بپیچد سر از عهد شاهنشهان - جهاندار گوینده گفت این ریست
که آرمام شاهان فرخ پیست - برین بر جهاندار یزدان گواست
که او را گوا خواستن ناسزاست - نبشته یکی عهد شاهنشهان
که از ترک و ایرانیان در جهان - فرستاده را گفت چندین سخن
نگویم جهاندیده مرد کهن - دبیر جهاندیده را خوشنواز
بفرمود تا شد بر او فراز - نباید که باشد جهانجوی زفت
دل زفت با خاک تیرهست جفت - نه این بود عهد نیاکان تو
گزیده جهاندار و پاکان تو - نیامد پسند جهانآفرین
تو گویی که بگرفت پایش زمین - نبودی جز آن چیز کو خواستی
جهان را به رای خود آراستی - طلایه همیگشت بر هر دو سوی
جهان شد پر آواز پرخاشجوی - جهاندیده از شهر شیراز بود
سپهبددل و گردنافراز بود - ز هر سو ز مردان تلی کشته بود
کرا از جهان روز برگشته بود - به کشتی شهنشاه را بیگناه
نبیره جهاندار بهرام شاه - کشد آنک دارد ز ایران اسیر
قباد جهانجوی چون اردشیر - یکی کین نو ساختی در جهان
که آن کینه هرگز نگردد نهان - چنین گفت کاین ایزدی بود و بس
جهان بد سگالد نگوید بکس - نمانم جهان را بفرزند تو
نه بر دوده و خویش و پیوند تو - ببد سوفزای از جهان بیهمال
همیرفت زین گونه تا چار سال - بدو گفت زین تاج بیبهرهام
ببی بهرهئی در جهان شهرهام - نه فرمانش باشد به چیزی نه رای
جهان شد همه بندهی سوفزای - جهاندار زو ماند اندر شگفت
ز کردار او مردمی برگرفت - تو را بند فرمود شاه جهان
فراوان بنالید پیش مهان - ز گنج تو آگندهتر گنج او
بباید گسست از جهان رنج او - جهانجوی چون روی دختر بدید
ز مغز جوان شد خرد ناپدید - نهد تخت خشنودی اندر جهان
بیابد بدادآفرین مهان - چنین داد پاسخ بدو پهلوان
که داند مرا شهریار جهان - همانگه جهاندیدهای کیقباد
بفرمود تا برنشیند چو باد - به شاه جهاندار دادش رمه
سلیح سواران و لشکر همه - همه سر به سر دست نیکی برید
جهان جهان را ببد مسپرید - بداندیش شاه جهان کشته به
سر بخت بدخواه برگشته به - که جز سوفزا دشمن اندر جهان
ورا نیست در آشکار و نهان - ز هیتالیان سوی اهواز شد
سراسر جهان زو پر آواز شد - همیراند کار جهان سوفزای
قباد اندر ایران نبد کدخدای - که آن مهربان کینهی سوفزای
بخواهد بدرد از جهان کدخدای - چو دیدش جهاندار بنواختش
بر تخت پیروزه بنشاختش - کنون کامرانی بدان کت هواست
که شاه جهان بر جهان پادشاست - نه موبد بد او را نه فرمان روای
جهان بد به دستوری سوفزای - بیآزار زرمهر یزدانپرست
نسودی ببد با جهاندار دست - جهان راست باید که باشد به چیز
فزونی توانگر چرا جست نیز - به نزد جهاندار دستور گشت
نگهبان آن گنج و گنجور گشت - ازان دین جهاندار بیزار شد
ز کرده سرش پر ز تیمار شد - به گرد جهان تازه شد دین او
نیارست جستن کسی کین او - ز خشکی خورش تنگ شد در جهان
میان کهان و میان مهان - بمرد و جهان مردری ماند از اوی
شد از چهر و بیناییش رنگ و بوی - ازین پنج ما را زن و خواستست
که دین بهی در جهان کاستست - مهان جهان بر در کیقباد
همی هر کسی آب و نان کرد یاد - همیراند فرزند شاه جهان
سخنگوی با موبدان و ردان - چو دیدند رفتند کارآگهان
به نزدیک بیدار شاه جهان - چو مردم سراسر بود در جهان
نباشند پیدا کهان و مهان - به شاه جهان گفتم از مار و زهر
ازان کس که تریاک دارد به شهر - جهان زین سخن پاک ویران شود
نباید که این بد به ایران شود - نخستین سخن چون گشایش کنیم
جهانآفرین را ستایش کنیم - بگردد یکی گرد خرم جهان
گشاده کند رازهای نهان - چو نوشینروان این سخن برگرفت
جهانی ازو مانده اندر شگفت - پراندیشه بودم ز کار جهان
سخن را همیداشتم در نهان - به جز داد و خوبی نبد در جهان
یکی بود با آشکارا نهان - که ای زیردستان شاه جهان
که دارد گزندی ز ما در نهان - جهان را ببخشید بر چار بهر
وزو نامزد کرد آبادشهر - جهانی به درگاه بنهاد روی
هر آنکس که بد بر زمین راهجوی - بد و نیک با کارداران بدی
جهان پیش اسبسواران بدی - چنین گفت کای روشن کردگار
جهاندار و پیروز و پروردگار - ببخشید آگنده گنجی برین
جهانی برو خواندند آفرین - سخنها اگرچه بود در نهان
بپرسد ز من کردگار جهان - وگر شاه با داد و بخشایشست
جهان پر ز خوبی و آسایشست - شما را جهان بازجستن بداد
نگه داشتن ارج مرد نژاد - جهان آفریدی بدین خرمی
که از آسمان نیست پیدا زمی - پراگنده کاراگهان در جهان
که تا نیک و بد زو نماند نهان - جهان شد به کردار خرم بهشت
ز باران هوا بر زمین لاله کشت - که اویست بر پادشا پادشا
جهاندار و پیروز و فرمانروا - نگه کرد بابک ازو خیره ماند
جهانآفرین را فراوان بخواند - به بهرام روز و بخرداد شهر
که یزدانش داد از جهان تاج بهر - به درگاه شاه جهان آمدند
چه با ساو و باژ مهان آمدند - جهاندار بر داوران داورست
ز اندیشهی هر کسی برترست - که اسب سر جنگجویان بیار
سوار جهان نامور شهریار - جهاندار بیدار کسری بمرد
زمان و زمین دیگری را سپرد - بگویش که شد زین جهان نوشزاد
سرآمدبدو روز بیداد و داد - جهاندار با موبد سرفراز
نشست و سخن رفت چندی به راز - نه کافور باید نه مشک و عبیر
که من زین جهان کشته گشتم بتیر - مرا بیم و باک از جهانداورست
که از دانش برتو ران برترست - سراپردهای گردش اندر زدند
جهانی همه خاک بر سر زدند - وگر گاه خشم جهاندار نیست
مرا از چنین کار تیمار نیست - گذرجوی و چندین جهان را مجوی
گلش زهر دارد به سیری مبوی - پدرت آن جهاندار آزادمرد
شنیدی که با روم و قیصر چه کرد - جهانی پر آشوب گردد کنون
بیارند هر سو به بد رهنمون - مسیحای دین دار اگرکشته شد
نه فر جهاندار ازو گشته شد - جهاندار کسری درو خیره ماند
سرافراز روزی دهان را بخواند - به هر بدرهای بد درم ده هزار
بدان تاکند در جهان خواستار - بپرسید دیگر یکی هوشمند
که اندرجهان چیست آن بیگزند - هنرهاش گسترده اندرجهان
همه راز او داشتن درنهان - که بگزارد این خواب شاه جهان
نهفته بر آرد ز بند نهان - دل خویش راآشکار و نهان
سپردن به فرمان شاه جهان - برفتند گویندگان سخن
جوان و جهاندیده مرد کهن - یکی بدره آگنده او را دهند
سپاسی به شاه جهان برنهند - کسی را کجا بخت انباز نیست
بدی در جهان بتر از آز نیست - جهاندار دانا و پروردگار
چنین آفرید اختر روزگار - جهاندار کسری ورا پیش خواند
وزان خواب چندی سخنها براند - خرد درجهان چون درخت وفاست
وزو بار جستن دل پادشاست - بکوشد بجوید بگرد جهان
خرامد به هنگام با همرهان - خردمند ودانا و روشن روان
تنش زین جهانست وجان زان جهان - به ویژه که شاه جهان بیندش
روان درخشنده بگزیندش - بدو گفت شو دور باش از گناه
جهان را همه چون تن خویش خواه - چنان بد که شاه جهان کدخدای
به نخچیر گوران همیکرد رای - جز از دست فرزند مهبود چیز
خورشها نخواهد جهاندار نیز - کسی را نبد با جهاندار تاو
بپیوست با هرکسی باژ و ساو - نداند جز از کردگار جهان
ازان آشکارا درستی نهان - چو برسم بخواهد جهاندار شاه
خورشها ببین تا چه آید به راه - جهاندار دشواری آسان گرفت
همه ساز نخچیر و میدان گرفت - جهود از جهاندار زنهار خواست
که پیداکند راز نیرنگ راست - که روی فلک بخت خندان تست
جهان روشن از تخت و میدان تست - برآورد زو کاخهای بلند
نبد نزد کس درجهان ناپسند - جهاندار بشنید خیره بماند
رد و موبد و مرزبان را بخواند - چوشاه جهان اندران بنگرید
برآشفت و شد چون گل شنبلید - ورا سورستان کرد کسری به نام
که درسور یابد جهاندار کام - جهان را نباید سپردن ببد
که بر بد گمان بیگمان بد رسد - به ایوان مهبود در کس نماند
ز خویشان او درجهان بس نماند - جز از داد و آباد کردن جهان
نبودش به دل آشکار و نهان - ز افسون سخن رفت روزی نهان
ز درگاه وز شهریار جهان - ندارد نگه راز مردم زبان
همان به که نیکی کنی درجهان - خداوند تاجست و زیبای تخت
جهاندار و بیدار و پیروز بخت - سپاهی ز هیتالیان برگزید
که گشت آفتاب ازجهان ناپدید - جهان از بدان پاک بیخوکنم
بداد ودهش کشوری نو کنم - چوخاقان چینی نبود از مهان
گذشته ز کسری بگرد جهان - تو را یار بادا جهان آفرین
بماناد روشن کلاه و نگین - بدان نامداری که هیتال بود
جهانی پر از گرز وکوپال بود - جهاندار چون دید بنواختشان
ز خاقان بپرسید و بنشاختشان - بهشتم سوی غاتفر گشت گرد
سیه شد جهان چوشب لاژورد - زمین کوه تاکوه یک سر سپاه
درفش جهاندار بر قلبگاه - سخنهای کسری به گرد جهان
پراگنده شد درمیان مهان - جهاندیده خاقان بپردخت جای
بیامد برتخت او رهنمای - بکشتند پیروز را ناگهان
چنان شهریاری چراغ جهان - سه دیگر سخن آنک فغفور چین
مراخواند اندر جهان آفرین - بگوید بدو کار خاقان چین
جهانی بروبر کنند آفرین - یکی لشکری سوی گرگان کشید
که گشت آفتاب از جهان ناپدید - سخنگوی مردی بجست از مهان
خردمند و گردیده گرد جهان - چوسازد به دشت اندرون بارگاه
نگنجد همی درجهان آن سپاه - به روشن روان کار ایشان بساز
تویی درجهان شاه گردن فراز - همه دوستی بودی اندرنهان
که جوییم باشهریار جهان - چغانی گوی بود فرخنژاد
جهانجوی پر دانش و بخش و داد - همیبود یک چند باگفت وگوی
جهانجوی با لشکری جنگجوی - ز لشکر جهاندیده گان را بخواند
سخن سر به سر پیش ایشان براند - تو را زیبد اندر جهان تاج وتخت
که با فر و برزی و با رای و بخت - سخن هرچ گفتند اندر نهان
بگفتند با شهریار جهان - پراندیشه بنشست شاه جهان
ز گفتار بیدار کارآگهان - ز چین تا به جیحون سپاه منست
جهان زیر فر کلاه منست - بباید یکی تاختن ساختن
جهان از فرستاده پرداختن - بدانست شاه جهان کدخدای
که اندر دل بخردان چیست رای - به ایوان شد از دشت شاه جهان
یکایک برفتند با اومهان - چنین گفت کسری که ای بخردان
جهان گشته و کار دیده ردان - به کسری چنین گفت کای پادشا
جهاندار و بیدار و فرمانروا - به خوبی همه بازی آمد به جای
به بخت بلند جهان کدخدای - ببر در گرفتش جهاندار شاه
بپرسیدش از رای وز رنج راه - چنین آگهی یافت شاه جهان
ز گفتار بیدار کارآگهان - برسم بزرگان نیایش گرفت
جهان آفرین را ستایش گرفت - به کدبانو اندرز کرد و به مرد
جهانی پر از دادگو را سپرد - بگفتند کین کار با رنج گشت
ز دست جهاندیده اندر گذشت - چو بر سرنهد تاج بر تخت داد
جهانی ازان داد باشند شاد - ز بخشیدن و خوردن و داد اوی
جهان بود یک سر پر از یاد اوی - جهان پر ز خوبی بد از رای اوی
نیارست جستن کسی جای اوی - نه هنگام بد مردن او را بمرد
جهان را به کهتر برادر سپرد - جهاندیدگان یک به یک شاهجوی
ز سندل به دنبر نهادند روی - نباید که از ما بدین کارزار
نکوهش بود در جهان یادگار - بیاورد وکرد آشکارا نهان
به پیش جهاندیدگان ومهان - دوهفته برآمد به زاری بمرد
برفت وجهان دیگری را سپرد - همه دشت خونست و بی تن سرست
روان را گذر بر جهانداورست - به مردی جهانی گرفته بدست
ورا سندلی بود جای نشست - ز لشکر بخوانیم چندی مهان
خردمند و برگشته گرد جهان - چو بیدادگر پادشاهی کند
جهان پر ز گرم وتباهی کند - همه گرد بر گرد ما دشمنست
جهانی پر از مردم ریمنست - پدر چون بدید آن جهاندار نو
هم اندر زمان نام کردند گو - دلاور دو فرزانه بردست راست
همی هریکی ازجهان بهرخواست - جهان از شب تیره تاریکتر
دلی باید ازموی باریکتر - زهردانشی داشتی بهرهای
بهربهرهای درجهان شهرهای - یکی آرزو خواهم از شهریار
که ماند ز من در جهان یادگار - تن مرده گرزنده گردد رواست
که نوشین روان برجهان پادشاست - بدان تا پس از مرگ من در جهان
ز داننده رنجم نگردد نهان - اگر نوشگفتی شود درجهان
که این گفته رمزی بود درنهان - بتازی همیبود تا گاه نصر
بدانگه که شد در جهان شاه نصر - نباشد شگفت ازجهاندار پاک
که گر مردگان را برآرد زخاک - همیخواست تا آشکار و نهان
ازو یادگاری بود درجهان - ولیکن جهاندار نوشین روان
اگر تن بخواهد ز ما یا روان - جهاندار تا جاودان زنده باد
زمان و زمین پیش او بنده باد - چو زو نامه رفتی بشاه جهان
دری از کلیله نبشتی نهان - چه فرمان دهد شهریار جهان
ز کار چنان خرد کودک نوان - چهارم چنین گفت شاه جهان
ابا پیشکارش سخن درنهان - ز بسیار و اندک ز کار جهان
بدو نیک زو کس نکردی نهان - جهاندار چندی زبان رنجه کرد
ندید ایچ پاسخ جز ار باد سرد - که گفت از جهاندار پیروز جنگ
خرد باید و دانش و نام و ننگ - همی داد او را ستایش کنند
جهان آفرین را نیایش کنند - فرستاده راگفت شاه جهان
که این هم نباشد ز یزدان نهان - چرا برگذشتی ز شاهنشهان
دو دیده برای تو دارد جهان - دران کاخ بنشست بوزرجمهر
ازو برگسسته جهاندار مهر - تو را فر و بر ز جهاندار هست
بزرگی و دانایی و زور دست - دگر گفت کای شاه با فر و هوش
جهان شد پرآواز خنیا و نوش - که این درج را چیست اندر نهان
بگویند فرزانگان جهان - دگر نامداری ز کارآگهان
چنین گفت کای شهریار جهان - جهاندار چون گشت بامن درشت
مراسست شد آبدستان بمشت - همه پاک در بارگاه تواند
وگر در جهان نیکخواه تواند - ز زندان بیامد سرو تن بشست
به پیش جهانداور آمد نخست - جهاندیده مردی درشت و درست
که او رای درویش سازد نخست - مرا اندرین دانش او داد راه
که بیند همی این جهاندار شاه - که همواره شاه جهان شاد باد
سخن دان و با بخت و با داد باد - همیبود ترسان ز آزار شاه
جهاندار پر خشم و او بیگناه - نخواهد جز ایرانیان را به جنگ
جهان شد به ایران بر از روم تنگ - که حال من از حال شاه جهان
فراوان بهست آشکار و نهان - بهرجای کارآگهان داشتی
جهان را بدستور نگذاشتی - بشاه جهان گفت بوزرجمهر
که تابان بدی تا بتابد سپهر - جهان بستد از مردم بت پرست
ز دیبای دین بر دل آیین ببست - تو بیدارباش و جهاندار باش
خردمند و راد و بی آزار باش - کنو لاجرم جود موجود گشت
چو شاه جهان شاه محمود گشت - وگر گردی اندر جهان ارجمند
ز درد تن اندیش و درد گزند - اگر بزم جوید همی گر نبرد
جهانبخش را این بود کار کرد - همان نیز نیکی باندازه کن
ز مرد جهاندیده بشنو سخن - ز شاه جهاندار خورشید دهر
مهست و سرافراز و گیرنده شهر - اگر یادگاری کنی درجهان
که نام بزرگی نگردد نهان - جهاندار بیدار و نیکو کنش
فشاننده گنج بی سرزنش - مجوی آنک چون مشتری روشنست
جهانجوی و با تیغ و با جوشنست - ز یزدان بدی شاد و پیروز بخت
همیشه جهاندار با تاج و تخت - مباش ایچ گستاخ با این جهان
که او راز خویش از تو دارد نهان - چنین داد پاسخ که دانا بفر
بگیرد جهان سر به سر زیر پر - چنین داد پاسخ که هرکو جهان
بفرزند ماند نگردد نهان - فلک را گزارنده او کند
جهان راهمه بندهی او کند - غم آن جهان از پی این جهان
نباید که داری به دل در نهان - چنین داد پاسخ که یاری نخست
بباید ز شاه جهاندار جست - بپرسید کان کس که بد کرد و مرد
ز دیوان جهان نام او را سترد - سپاس از جهاندار پروردگار
کزویست نیک وبد روزگار - خردمند کو دل کند بردبار
نباشد به چشم جهاندار خوار - به هفتم که از نیک و بد درجهان
سخنها بروبر نماند نهان - بپرسید موبد ز کار جهان
سخن برگشاد آشکار و نهان - جهان زیر آیین و فرهنگ ماست
سپهر روان جوشن جنگ ماست - اگر دادگر باشدی شهریار
ازو ماند اندر جهان یادگار - که چندان سراید که آید به کار
وزو ماند اندر جهان یادگار - بزرگست و داننده و برترست
که بر داوران جهان داورست - که آن چیست کز کردگار جهان
بخواهد پرستنده اندر نهان - ندارد تن خویش با رنج و درد
جهان را نگهبان هرآنکس که کرد - بپرسید کز تخت شاهنشهان
بکردی همه شهریار جهان - سخن پرسد از بخردان جهان
بد و نیک دارد ز دشمن نهان - یکی دست برداشته به آسمان
همیخواهد از کردگار جهان - بپرسید چندان ستایش کنند
جهان آفرین را نیایش کنند - بشمشیر و داد این جهان داشتن
چنین رفتن و خوار بگذاشتن - فرستاده گوید که این مرد گفت
که شاه جهان با خرد باد جفت - به پوزش جهان پیش تو خاک باد
گزند تو را چرخ تریاک باد - سوی گنج رفتند روزیدهان
دبیران و گنجور شاه جهان - چومن بگذرم زین سپنجی سرای
جهان رابباید یکی کدخدای - سرانجام گفتند ما کهتریم
ز فرمان شاه جهان نگذریم - پدر مرده و ناسپرده جهان
نداند همی آشکار و نهان - ز بیدادگر شاه باید گریز
کزن خیزد اندر جهان رستخیز - بشاه جهان گفت بوزرجمهر
که ای شاه با دانش و داد و مهر - جهانجوی هرمزد را خواندند
بر نامدارنش بنشاندند - بعنوان ز قیصر سرافراز روم
جهان سر به سر هرچ جز روم شوم - جهانجوی دهقان آموزگار
چه گفت اندرین گردش روزگار - بگویی مگر شهریار جهان
مرا شاد گرداند اندر نهان - جهاندار آموزگار تو باد
خرد جوشن و بخت یار تو باد - ز مهتر سبک داشتن ناسزاست
وگر شاه تو بر جهان پادشاست - چه گوید کنون مرد روشن روان
ز رای جهاندار نوشین روان - بدان زیردستان دلاور شدند
جهانجوی با تخت وافسر شدند - کرا بیشتر دوست اندر جهان
که یابد بدو آشکار ونهان - نساید سرتیغ ما رانیام
حلال جهان باد بر من حرام - جهان راهمی کدخدایی بجست
که پیراهن داد پوشد نخست - که آگاهی آمد به آباد بوم
بنزد جهاندار کسری ز روم - بشاه جهان گفت بوزرجمهر
که ای شاه نیک اختر خوب چهر - سزاوار آرام بودن کجاست
که دارد جهاندار ازو پشت راست - بیامد ز عموریه تا حلب
جهان کرد پر جنگ و جوش و جلب - ز کاری که کردی بدی با بهی
رسیدی بشاه جهان آگهی - گزین کرد ز ایران فرستادهای
جهاندیده و راد آزادهای - جهاندیده بدال درپیش بود
که با گنج و با لشکر خویش بود - بخشنودی کردگار جهان
بکوشید یکسر کهان و مهان - به خط پدرت آن جهاندار شاه
تو را اندران کرد باید نگاه - جهاندار خونریز و ناسازگار
نکرد ایچ یاد از بد روزگار - چو بشنید گفتار کارآگهان
به پژمرد شاداب شاه جهان - چو اندر جهان کام دل یافتی
رسیدی بجایی که بشتافتی - جهاندار صندوق را برگشاد
فراوان ز نوشینروان کرد یاد - بسیمای برزین که بود از مهان
گزین پدرش آن چراغ جهان - که چندین سپه روی به ایران نهاد
کسی در جهان این ندارد بیاد - هرآنکس که شد در جهان شاه فش
سرش گردد از گنج دینار کش - ازان پس پرآشوب گردد جهان
شود نام و آواز او درنهان - جهاندیدهای نام او بود ماخ
سخندان و با فر و با یال و شاخ - جهاندار بنشست بر تخت عاج
بیاویختند آن بهاگیر تاج - درود جهان آفرین برشماست
خم چرخ گردان زمین شماست - بدو ماه گردان بدی درجهان
بدو نیکویی زو نبودی نهان - جهان را بداریم در زیر پر
چنان چون پدر داشت با داد و فر - بدانست بهرام آذرمهان
که آن پرسش شهریار جهان - گزند آیدم زین جهاندار مرد
کند برمن از خشم رخساره زرد - همیگشت گرد جهان سر به سر
همیجست در پادشاهی هنر - بدانید کز کردگار جهان
بد و نیک هرگز نماند نهان - بدو گفت بهرام آذرمهان
که تخمی پراگندهای در جهان - بدو گفت هرمز به خورشید وماه
به پاکی روان جهاندار شاه - همه شهر ز آگاهی آرام یافت
جهانجوی از آرامشان کام یافت - ندیدی جهان ازبنه به بدی
اگر که بدی مرد اگر مه بدی - بدو گفت کای شاه نابختیار
ز نوشین روان در جهان یادگار - نبینند زین پس جهان را بچشم
بریشان برانی برین سوک خشم - نباشد و گرچه بود درنهان
که بدخواه تو دور بادازجهان - جهانگیر شد تابنزد پدر
نهانش پر ازدرد وخسته جگر - کنون من بسال ازشما کهترم
برای جوانی جهان نسپرم - چو نزدیک باشد بشاه جهان
خرد خویشتن زو ندارد نهان - چوشمع جهان شد بخم اندرون
بیفشاند زلف شب تیره گون - چوبشنید بهرام لشکر براند
جهاندیدگان را برخویش خواند - فرستاد بیدار کارآگهان
که تا بازجویند کارجهان - دگر آنک آیین شاهنشهان
بیاموخت از شهریار جهان - کنون مهتری را سزاوار کیست
جهان را بنوی جهاندار کیست - بیاموخت آیین شاهنشهان
بزودی سرآرم بدو برجهان - بدو گفت خسرو کهای بدنهان
چودانی که او بود شاه جهان - ز شهری که ویران شداندر جهان
بجایی که درویش باشد نهان - ندانست کس نام او در جهان
فرومایه بد درمیان مهان - پدرت آن جهاندار دین دوست مرد
که هرگز نزد برکسی باد سرد - نهی داغ بر چشم شاه جهان
سخن زین نشان کی بود درنهان - جهاندار چون دید بهرام را
بدانستش آغاز و فرجام را - بمانم یکی خوبی اندر جهان
که ناممپس از مرگ نبود نهان - بدو گفت بهرام کاندر جهان
شبانی ز ساسان نگردد نهان - چواسکندری باید اندر جهان
که تیره کند بخت شاهنشهان - پس او جهاندار خواهی بدن
خردمند و بیدار خواهی بدن - برافرازم اندر جهان داد را
کنم تازه آیین میلاد را - بدیده ندیدی مر او را بدست
کجا در جهان دشمن ایزدست - چو هرمز جهاندار وباداد بود
زمین و زمانه بدو شاد بود - بدی را تو اندر جهان مایهای
هم از بیرهان برترین پایهای - زتو پیش بودند کنداوران
جهانجوی و با گرزهای گران - نبیره جهانجوی گرگین منم
هم آن آتش تیز برزین منم - جهانجوی گردی و یزدان پرست
مداراد دارنده باز از تودست - اگر پادشاهی زتخم کیان
بخواهد شدن تو کیی درجهان - هران خون که شد درجهان ریخته
توباشی بران گیتی آویخته - جهاندار شاهی ز داد آفرید
دگر از هنر وز نژاد آفرید - چنان دان که کس بیهنر درجهان
بخیره نجوید نشست مهان - گنه کارتر کس توی درجهان
نه شاهی نه زیباسری ازمهان - نیامد جهان آفرین را پسند
ازیشان به ایران رسید آن گزند - نشسته جهاندار بر خنگ عاج
فریدون یل بود با فر وتاج - شنیدی که ضحاک شد ناسپاس
ز دیو و ز جادو جهان پرهراس - پذیرفتم این از خدای جهان
شناسنده آشکار ونهان - که اندر جهان بود وتختش نبود
بزرگی و اورنگ وبختش نبود - پرستندگان رادهم ده هزار
درم چون شوم برجهان شهریار - جهاندار تا این جهان آفرید
زمین کرد و هم آسمان آفرید - نکوهش مخواه از جهان سر به سر
نبود از تبارت کسی تاجور - نگر تا جز از هرمز شهریار
که بد درجهان مر تو را خواستار - چو زو نامور گشتی اندر جهان
بجویی کنون گاه شاهنشهان - چنین گفت کای نیکدل سروران
جهاندیده و کار کرده سران - نیاکان ما را پرستیدهاید
بسی شور و تلخ جهان دیدهاید - بیاورد گستهم وبندوی را
جهاندیده و گرد گردوی را - اگر من شوم کشته در کارزار
جهان را نماند یکی شهریار - پس اندر همیراند بهرام گرد
به جنگ از جهان روشنایی ببرد - چو خسرو چنان دید بر پل بماند
جهاندیده گستهم را پیش خواند - یلان سینه پیش اندر آمد چوگرد
جهانجوی کی داشت او را بمرد - ز لشکر گزین کرد بهرام شیر
سپاهی جهانگیر وگرد دلیر - سپاهش همه پشت برگاشتند
جهانجوی را خوار بگذاشتند - شد آن تاج و آن تخت شاهنشهان
توگفتی که هرمز نبد درجهان - چنین تا بخسرو رسید این دومرد
جهانجوی چون دیدشان روی زرد - بدانست کایشان دو دل پر ز راز
چرا از جهاندار گشتند باز - براند اسپ وگفت آنچ از خوب و زشت
جهاندار برتارک ما نبشت - چو خسرو برفت از بر چاره جوی
جهاندیده سوی سقف کرد روی - که پیغام دارم ز شاه جهان
بگویم شنیده به پیش مهان - بدو گفت گوید جهاندار شاه
که من سخت پیچانم از رنج راه - چوپیدا شود چاک روز سپید
کنم دل زکار جهان ناامید - جهانجوی با آن دو خسرو پرست
گرفت از پی و از برسم بدست - بتنها تن او یکی لشکرست
جهانگیر و بیدار و کنداورست - ولیکن فدا کرده باشم روان
به پیش جهانجوی شاه جهان - جهانجوی بندوی را پیش خواند
همی خشم بهرام با او براند - تو با خسرو شوم گشتی یکی
جهاندیده یی کردی از کودکی - ببهرام گفت ای جهاندیده مرد
برانگه که برخاست از دشت گرد - چو پیروز شاهی بلند اختری
جهاندار وز نامداران سری - بگویم که او از چه گفت این سخن
جهانجوی و داننده مرد کهن - بکشتند هیتالیان ناگهان
نگون شد سرتخت شاه جهان - ببهرام گوید که نوشه بدی
جهان را بدیدار توشه بدی - کس اندر جهان این شگفتی ندید
که اکنون بنوی به ایران رسید - که تا زنده باشد جهاندار شاه
نباشد سپهبد سزاوار گاه - کنون ناپدیدست اندر جهان
یکی نامداری ز تخت مهان - جهاندیده سنباد برپای جست
میان بسته وتیغ هندی بدست - که تا آفرید این جهان کردگار
پدید آمد این گردش روزگار - چنین گفت کای نامدار بلند
توی در جهان تابوی سودمند - پر از درد دیدم دل پارسا
که اندر جهان دیو بد پادشا - ز آزادگان بندگان خواست کرد
کجا در جهانش نبد هم نبرد - گوایی نوشتند یکسر مهان
که بهرام شد شهریار جهان - نجوید جز از راستی درجهان
چه در آشکار و چه اندر نهان - چو پنهان شد آن چادر لاژورد
جهان شد ز دیدار خورشید زرد - جهان آفرین برتن کیقباد
ببخشید و گیتی بدو باز داد - بدین زودی اندر جهاندار شاه
بیاید نشیند برین پیشگاه - جهان جوی بندوی تنها برفت
سوی خیمهها روی بنهاد تفت - بدان دادگر کو جهان آفرید
توانایی و ناتوان آفرید - ز بازارگان بستد آن آب گرم
بدن تا ندارد جهاندار شرم - چوخسرو نگه کرد و نامه بخواند
ز کار جهان در شگفتی بماند - وزان شارستان سوی مانوی راند
که آن را جهاندار مانوی خواند - زما نوییان هرک بیدار بود
خردمند و راد و جهاندار بود - ببی راه پیدا یکی دیر بود
جهانجوی آواز راهب شنود - ز گفتار او در شگفتی بماند
برو بر جهان آفرین رابخواند - بدین آمدن شاد و گستاخ باش
جهان را یکی بارور شاخ باش - چو با بندگان کار زارت بود
جهاندار بیدار یارت بود - به پاکیزه یزدان که ماه آفرید
جهان را بسان تو شاه آفرید - بابر اندر آورد برنده تیغ
جهانجوی شد سوی راه وریغ - که هرگز نسازم بدی درنهان
براندیش از کردگار جهان - که پوینده گشتیم گرد جهان
بشرم آمدیم از کهان ومهان - بفرمود گستهم و بالوی را
همان اندیان جهانجوی را - بخراد بر زین جهاندار گفت
که این نیست برمرد دانا نهفت - شنیدند آواز فرخ جوان
جهاندیده گردان روشن روان - چو بشنید قیصر کز ایران مهان
فرستادهی شهریار جهان - نخست آفرین بر جهاندار کرد
جهان را بدان آفرین خوارکرد - پدید آمد آن تخمهی اندرجهان
ببود آشکار آنچ بودی نهان - دبیر جهاندیده را پیش خواند
بران پیشگاه بزرگی نشاند - که ما تا سکندر بشد زین جهان
ز ایرانیانیم خسته نهان - نگه کن کنون نا نیاکان ما
گزیده جهاندار و پاکان ما - به مردی و دانش کجا داشت کس
جهان داورت باد فریاد رس - که سرها بدادند هر دو بباد
جهاندار پیمان شکن خود مباد - چو خواهی که داردت پیروزبخت
جهاندار و با لشکر و تاج و تخت - که ما کهترانیم و قیصر تویی
جهاندار با تخت و افسر تویی - نه پندم پذیرد نه گوید سخن
جهان نو از رنج او شد کهن - بدو گفت آن کو جهان آفرید
تو را نامدار مهان آفرید - جهاندار دهقان یزدان پرست
چوبر واژه برسم بگیرد بدست - وزان پس چو دانست کامد سپاه
جهان شد ز گرد سواران سیاه - ز گستهم شایستهتر در جهان
نخیزد کسی از میان مهان - بران آفریدش خدای جهان
که تا آشکارا شود زو نهان - جهاندار خسرو به موسیل گفت
که رنج تو کی ماند اندرنهفت - چو بیکار شد مرد خسروپرست
جهانجوی فرمود تا بر نشست - بشد هیربد زند و استا بدست
به پیش جهاندار یزدان پرست - فرستاد بیدار کارآگهان
که تا باز جویند کارجهان - به لشکر گهش یار بندوی بود
که بندوی خال جهانجوی بود - که تا درجهان تخم ساسانیان
پدید آمد اندر کنار و میان - ازیشان نرفتست جزبرتری
بگرد جهان گشتن و داوری - نخست از سر بابکان اردشیر
که اندر جهان تازه شد داروگیر - جهاندار چون نامهها را بخواند
مر او را بکرسی زرین نشاند - سرنامه گفت از جهان آفرین
همیخواهم اندر نهان آفرین - چو مرد جهانجوی نامه بخواند
هوارا بخواند وخرد را براند - دل و جان خسرو پراندیشه بود
جهان پیش چشمش یکی بیشه بود - چو رومی به نیزه درآمد زجای
جهانجوی بر جای بفشارد پای - جهان را تو بیلشکر روم دان
همان تیغ پولاد را موم دان - نگه کرد خسرو بدان رزمگاه
جهان دید یکسر زلشکر سیاه - بن غارهم بسته آمد زکوه
بماند آن جهاندار دور ازگروه - نگهبان آن دست گردوی بود
که مردی دلیر وجهانجوی بود - کزین پس شوی بر جهان پادشا
نباید که باشی جز از پارسا - تو هم دشمن و بد تن و ریمنی
جهان آفرین را به دل دشمنی - بگفت این سخن نیز و شد ناپدید
کس اندر جهان این شگفتی ندید - جهان جوی بیدار دل برنشست
کمندی به فتراک و تیغی بدست - چو آن دید بهرام خیره بماند
جهان آفرین را فراوان بخواند - اگر پیشم آید جهان را بسم
اگر بر نیایم ازو ناکسم - ورامیمنه دار گردوی بود
که گرد ودلیر وجهانجوی بود - خراشید مریم دو رخسار خویش
ز تیمار جفت جهاندار خویش - جهاندار ناکام برگاشت اسپ
پس اندر همیرفت ایزدگشسپ - همه قلبگه پاک برهم درید
درفش جهاندار شد ناپدید - نهان داشت دارنده کارجهان
برین بنده گشت آشکارا نهان - هم آنگه ز کوه اندر آمد سپاه
جهان شد ز گرد سواران سیاه - جهان جوی بندوی ز آنجا برفت
میان دو لشکر خرامید تفت - به یزدانش بخشید شاه جهان
گناهیکه کرد آشکار و نهان - بدو گفت کای مام با فرهی
ز کار جهان چیستت آگهی - جهاندار بگزید نستود را
جهان جوی بیتار و بیپود را - دگر گفت کز کردگار جهان
همه نیکوی دیدم اندر نهان - سرنامه کرد از جهاندار یاد
خداوند پیروزی و فرو داد - جز از داد و خوبی مکن در جهان
چه در آشکار و چه اندر نهان - دگر گفت کاین شهریار جهان
همانا که ترسا شد اندر نهان - نیاطوس گفت ای جهاندیده شاه
خردمندی از مست رومی مخواه - جهاندار بگرفت و از نهان
به زمزم همی رای زد با مهان - بیامد به تخت پدر برنشست
جهاندار پیروز یزدان پرست - بدان کار بندوی بد کدخدای
جهاندیده و راد و فرخندهرای - بهرکار دستور بد بر ز مهر
دبیری جهاندیده و خوب چهر - که ای زیردستان شاه جهان
مخوانید جز آفرین در نهان - همیخواهم از کردگار جهان
ز روزی ده آشکار و نهان - جهاندار خاقان بدو ننگرید
نه گفتار آن ترک جنگی شنید - تو دانی که از شهریار جهان
نباشد کسی ایمن اندر نهان - هم آنگه زدینار بردی هزار
ز گنج جهاندیده نامدار - بخندید یک روز گفت ای بلند
توی بر مهان جهان ارجمند - جهانجوی گفت ای سر انجمن
تو کردی و را خیره بر خویشتن - چو باشد جهاندار بیدار و گرد
عنان را به کهتر نباید سپرد - مقاتوره کرد از جهاندار یاد
دو زاغ کمان را به زه برنهاد - بخندید خاقان به دل در نهان
شگفت آمدش زان سوار جهان - بدو گفت خاتون که من کین خویش
بخواهم ز بهر جهان بین خویش - چنان بد که خاقان یکی سور کرد
جهان را بران سور پر نور کرد - جهاندار خاقان ز بهر شکار
بدشتی دگر بود زان مرغزار - بیک دم شد او از جهان در نهان
سرآمد بران خوب چهره جهان - بدو گفت بهرام کاری رواست
جهاندار بر بندگان پادشاست - همه چین همیگفت ما بندهایم
ز بهر تو اندر جهان زندهایم - نهان نیست کردار او در جهان
میان کهان و میان مهان - به پاسخ نوشت آفرین نهان
ز من بنده بر کردگار جهان - فروشد جهاندیدگان را به چیز
که آن چیزگفت نیرزد پشیز - بدان آفرین کو جهان آفرید
بلند آسمان و زمین گسترید - ندانست کس در جهان نام اوی
ز گیتی بر آمد همه کام اوی - نه با اینش مهر و نه با آنش کین
نداند کس این جز جهان آفرین - نخست اندر آیم ز جم برین
جهاندار طهمورث بافرین - بدو گفت خاقان که بیخواسته
مبادی تو اندر جهان کاسته - وگر نه ز هدیه تو روشنتری
بدانندگان جهان افسری - تو را شاه پرویز شهری دهد
همان از جهان نیز بهری دهد - فدای تو بادا تن و جان من
به بیچارگی بر جهانبان من - بدو گفت روزی که کس در جهان
ندارد دلی کش نباشد نهان - وگر خود کشندت جهاندیدهای
همه نیک و بدها پسندیدهای - گر ایدون که یابی زکشتن رها
جهان را خریدی و دادی بها - زبدها جهاندارتان یاربس
مگویید زاندوه وشادی بکس - که برد این ستون جهان را ز جا
براندیشهی بد که بد رهنما - الا ای سوار سپهبد تنا
جهانگیر و ناباک و شیر اوژنا - کجا شد به گفتار دیوان ز شاه
جهان کرد بر خویشتن بر سیاه - همان نیز بیدار کاوس کی
جهاندار نیک اختر و نیک پی - ازان کار او در شگفتی بماند
جهاندیدگان را همه پیش خواند - بد و باد روشن جهان بین من
که چونین بجوید همی کین من - دل او ز تیمار خسته مباد
امید جهان زو گسسته مباد - فراوان فرستاده را هدیه داد
جهاندیده از مرو برگشت شاد - جهانجوی با نامور رام شد
به نزدیک کسهای بهرام شد - یکی ناگهان مرگ بود آن نه خرد
که کس در جهان ز آن گمانی نبرد - چنان کرد خاقان که شاهان کنند
جهاندیده و پیشگاهان کنند - جهاندار خاقان بیاراستست
سخنها ز هر گونه پیراستست - به روز چهارم به آموی شد
ندیدی زنی کو جهانجوی شد - بدانست کو را جهاندار شاه
به کین پدر کرد خواهد تباه - که سالار بودی تو بهرام را
ازو یافتی در جهان کام را - چو این کرده باشی سپاه تو را
همان در جهان نیک خواه تو را - گر او رفت ما از پس اورویم
بداد خدای جهان بگرویم - پراگنده گشت آن سپاه سترگ
به بخت جهاندار شاه بزرگ - بگرد جهان چار سالار من
که هستند بر جان نگهبان من - بشاه جهان گفت دستور باش
یکی چشم بگشا ز بد دور باش - همیجست هرکس بگرد جهان
ز شهر کسان از کهان و مهان - همه شهر یکسر پر از داغ و درد
کس اندر جهان یاد ایشان نکرد - جهان از نم ابر پر ژاله شد
همه کوه وهامون پراز لاله شد - نهادی یکی گنج خسرو نهان
که نشناختی کهتری در جهان - گزین کرد از ایران چل و هشت هزار
جهاندیده گردان و جنگی سوار - جهان را ببخشید بر چار بهر
یکایک همه نامزد کرد شهر - بدان سرکشان گفت بیدار بید
همه در پناه جهاندار بید - ز کار سپاه و ز کار جهان
به گفتی به شاه آشکار و نهان - سیم بهره گاه نیایش بدی
جهان آفرین را ستایش بدی - ازان پس چو گسترده شد دست شاه
سراسر جهان شد ورا نیک خواه - بدیدی که فرجام این کار چیست
ز زیچ اختر این جهاندار چیست - برین خویشی ما جهان رام گشت
همه کار بیهوده پدرام گشت - جهاندار فرزند هرمزد شاه
که زیبای تاج است و زیبای گاه - درود جهان آفرین بر تو باد
همان آفرین زمین بر تو باد - ز دشمن برستند چندی جهان
برو آفرین از کهان و مهان - مبادا جهان بیچنین شهریار
برومند بادا برو روزگار - چو آن نامهی قیصر آمد ببن
جهاندار بشنید چندان سخن - جهاندار بیدار فرخ کناد
مرا اندرین روز پاسخ کناد - جهان بی سر و افسر تو مباد
بر و بوم بی لشکر تو مباد - بدین آرزو شهریار جهان
ببخشاید از ما کهان و مهان - چنین گفت کاین نامه سوی مهست
جهاندار پرویز یزدان پرست - شود فرخ این جشن و آیین ما
درخشان شود در جهان دین ما - جهاندار و بیدار و پدرام شهر
که یزدانش تاج و خرد داد بهر - ازی را جهاندار یزدان پاک
برآورد بوم تو را بر سماک - همه مهتران پشت برگاشتند
مرا در جهان خوار بگذاشتند - ز کین نو آیین و کین کهن
مگر در جهان تازه گردد سخن - همیشه جهاندار یار تو باد
سر اختر اندر کنار تو باد - سرنامه گفت آفرین مهان
بران باد کو باد دارد جهان - ز چیزی که خیزد ز هر کشوری
که چونان نبد در جهان دیگری - بد و نیک بیند ز یزدان پاک
وزو دارد اندر جهان بیم و باک - پسندش نبودی جزو در جهان
ز خوبان وز دختران مهان - ز شیرن جدا بود یک روزگار
بدان گه که بد در جهان شهریار - بگرد جهان در بیآرام بود
که کارش همه رزم بهرام بود - ورا در زمین دوست شیرین بدی
برو بر چو روشن جهان بین بدی - مرین خوب رخ را به خسرو دهید
جهان را بدین مژدهی نو دهید - بیاراست برسان شاهنشهان
که بوند ازو پیشتر در جهان - چو بشنید شیرین که آمد سپاه
به پیش سپاه آن جهاندار شاه - که شیرین به مشکوی خسرو شدست
کهن بود کار جهان نوشدست - شنیدی بسی نیک و بد در جهان
ز کار بزرگان و کار مهان - همان تخت به دوازده لخت بود
جهانی سراسر همه تخت بود - برو بافته تاج شاهنشهان
چنان جامه هرگز نبد درجهان - جهاندار شاه آفریدون سه چیز
بران پادشاهی برافزود نیز - یکی تخت و آن گرزهی گاوسار
که ماندست زو در جهان یادگار - بدو گفت شاهایکی بندهام
به آواز تو در جهان زندهام - بدو گفت هر کس که شاه جهان
گزیدست را مشگری در نهان - چو آید بدین باغ شاه جهان
مرا راه ده تاببینم نهان - جهاندار بستد ز کودک نبید
بلور از می سرخ شد ناپدید - جهاندیده آنگه ره اندر گرفت
که از بخت شاه این نباشد شگفت - که ای زیردستان شاه جهان
مباشید تیره دل و بدگمان - جهان بر کهان و مهان بگذرد
خردمند مردم چرا غم خورد - بر خسرو آمد جهاندیده مرد
برو کار و زخم بنایاد کرد - چودیوار ایوانش آمد به جای
بیامد به پیش جهان کد خدای - کس اندر جهان زخم چونین ندید
نه ازکاردانان پیشین شنید - بران سان بزرگی کس اندر جهان
ندارد بیاد از کهان و مهان - کزان بیشتر نشنوی در جهان
اگر چند پرسی ز دانا مهان - که هرگز کس اندر جهان آن ندید
نه از پیر سر کاردانان شنید - که نیک و بد اندر جهان بگذرد
زمانه دم ما همیبشمرد - جهاندار هم داستانی نکرد
از ایران و توران برآورد گرد - از ایران چرا بازگشتی بگوی
مرا کردی اندر جهان چارهجوی - اگر با سپاه اندر آیم به جنگ
کنم بر بدان جهان جای تنگ - بیاریم بیباک شیروی را
جوان و دلیر جهانجوی را - شب تیره شاه جهان خفته بود
چو شیرین به بالینش بر جفته بود - ندیدی جهان از بنه به بدی
اگر که بدی مرد اگر مه بدی - اگر باز خواهی بگویم همه
پیام جهاندار شاه رمه - جهان رابداریم با ایمنی
ببریم کردار آهرمنی - جهاندار بر شاد و رد بزرگ
نوشته همه پیکرش میش و گرگ - بپردازم آن گه به کار جهان
بکوشم به داد آشکار و نهان - از آن خفتگی خویشتن کرد راست
جهان آفریننده را یار خواست - بدیشان چنین گفت کای بخردان
جهاندیده و کارکرده ردان - جهاندار از اشتاد برگاشت روی
بدان تا ندید از بهی رنگ و بوی - مدارید کار جهان را به رنج
که از رنج یابد سرافراز گنج - گلینوش گفت ای جهاندیده مرد
به کام تو بادا همه کارکرد - کسی کاین جهان داد دیگر دهد
نه بر من سپاسی همیبرنهد - نه پرخاش بهرام یکباره بود
جهانی بران جنگ نظاره بود - همیکرد خواهی جهان پرگزند
پراز درد کاری و ناسودمند - چو زین گونه بر من سرآید جهان
همی تیره گردد امید مهان - جهان آفرین داور داد وراست
همی روزگاری دگرگونه خواست - کنم آفرین بر جهان سر به سر
که او را ندیدم مگر برگذر - چو گستهم شد در جهان ناپدید
ز گیتی یکی گوشهیی برگزید - هم آرایش پادشاهی بود
جهان بیدرم در تباهی بود - درستست گفتار فرزانگان
جهاندیده و پاک دانندگان - چو پرسد ز من کردگار جهان
بگویم بو آشکار و نهان - فریدون فرخ که او از جهان
بدی دور کرد آشکار و نهان - که چون ماه آذر بد و روز دی
جهان را تو باشی جهاندار کی - بدان رزم یزدان مرا یاربود
سپاه جهان نزد من خوار بود - پیام من اینست سوی جهان
به نزد کهان و به نزد مهان - همان در جهان یادگاری بود
خردمند را غمگساری بود - قباد آنک آمد ز البرز کوه
به مردی جهاندار شد با گروه - چنین بود تا بود کارجهان
بزرگان و شاهان و رای مهان - بگوید تو را زاد فرخ همین
جهان را به چشم جوانی مبین - همان چون شنیدم ز فرمان تو
جهان را بد آمد ز پیمان تو - به پرداختند این جهان فراخ
بماندند میدان و ایوان و کاخ - که هرکس که او دشمن ایزدست
ورا در جهان زندگانی بدست - برفتی خود از گنج ما ناگهان
مسیحا شد او نیستی در جهان - کسی کو گنهکار خواند تو را
از آن پس جهاندار خواند تو را - نماند کس اندر جهان رامشی
نباید گزیدن به جز خامشی - جهان را سپردم به نیک و به بد
نه آن را که روزی به من بد رسد - بر آنکس کزو در جهان جزگزند
نبینی مر او را چه کمتر ز بند - کجات آن همه مردی و زور و فر
جهان راهمیداشتی زیر پر - جهان رامخوان جز دلاور نهنگ
بخاید به دندان چو گیرد به چنگ - کس اندر جهان زهرهی آن نداشت
زمردی همان بهرهی آن نداشت - ندانست کس نام او در جهان
میان کهان و میان مهان - سبک رفت و جامه ازو در کشید
جگرگاه شاه جهان بر درید - برین گونه گردد جهان جهان
همی راز خویش از تو دارد نهان - جهاندار چیزی نیارست گفت
همیداشت آن انده اندر نهفت - به جویید تا کیست اندر جهان
که این رنج برماسرآرد نهان - بدان گفتم این بد که من زندهام
جهان آفرین را پرستندهام - بدان گه که من جفت خسرو بدم
به پیوستگی در جهان نو بدم - کجا در جهان جادویی جز بنام
شنو دست و بو دست زان شادکام - که شیروی را زهر دادند نیز
جهان را ز شاهان پرآمد قفیز - از آن پس بران کامگاری رسید
که کس در جهان آن ندید و شنید - که باشند پیش تو دانندگان
جهاندیده و چیز خوانندگان - مرا از هنر موی بد در نهان
که آن راندیدی کس اندر جهان - بسی کس به گفتار من شهر یافت
ز هر گونهیی از جهان بهر یافت - به مزد جهاندار خسرو بداد
به نیکی روان ورا کرد شاد - که چون او زنی نیست اندر جهان
چه در آشکار و چه اندر نهان - همه خادمان و پرستندگان
جهانجوی و بیدار دل بندگان - چنین گفت شیرین که ای مهتران
جهان گشته و کار دیده سران - که شد تیره این تخت ساسانیان
جهانجوی باید که بندد میان - به جویی بسی یار برنا و پیر
جهان را بپردازی از اردشیر - همه یار پیروز خسرو شدند
اگر نو جهانجوی اگر گو بدند - مباش ایمن و گنج را چاره کن
جهان بان شدی کار یکباره کن - جهان را بسه پور فرخنده داد
که اندر جهان او بد از داد شاد - به مرد و به گنج این جهان را بدار
نزاید ز مادر کسی شهریار - همی زر بر چشم بر دوختی
جهان را به دینار بفروختی - به دشنام لبها بیاراستند
جهانی همه مرگ او خواستند - همیداشت این زن جهان را به مهر
نجست از بر خاک باد سپهر - بیامد به تخت کیان برنشست
گرفت این جهان جهان رابه دست - نخستین چنین گفت کای بخردان
جهان گشته و کار کرده ردان - چو برتخت بنشست و کرد آفرین
ز نیکی دهش بر جهان آفرین - منم گفت فرزند شاهنشهان
نخواهم جز از ایمنی در جهان - ستاند ز تو دیگری را دهد
جهان خوانیش بیگمان بر جهد - که رستم بدش نام و بیدار بود
خردمند و گرد و جهاندار بود - بکوشیم و مردی به کار آوریم
به ریشان جهان تنگ و تار آوریم - چوگاه آیدش زین جهان بگذرد
از آن رنج او دیگری برخورد - دو دیده زشاه جهان برمدار
فدی کن تن خویش در کارزار - سوی سعد و قاص جوینده جنگ
جهان کرده بر خویشتن تار و تنگ - سرنامه گفت از جهاندار پاک
بباید که باشیم با بیم و باک - جهان گر بر اندازه جویی همی
سخن بر گزافه نگویی همی - سخن گوی مردی بر مافرست
جهاندیده و گرد و زیبافرست - نبیره جهاندار نوشین روان
که با داد او پیرگردد جوان - به عنوان بر از پور هرمزد شاه
جهان پهلوان رستم نیک خواه - جهانی مکن پر ز نفرین خویش
مشو بد گمان اندر آیین خویش - تن یزدگرد و جهان فراخ
چنین باغ و میدان و ایوان وکاخ - جهانی کجا شربتی آب سرد
نیرزد دلت را چه داری به درد - چو دیدار رستم ز خون تیره شد
جهانجوی تازی بدو چیره شد - بسی تشنه بر زین بمردند نیز
پر آمد ز شاهان جهان را قفیز - برو تا سوی بیشهی نارون
جهانی شود بر تو بر انجمن - فرخ زاد گفت و جهانبان شنید
یکی دیگر اندیشه آمد پدید - جهاندار باید که او را به رنج
نماند بجای وشود سوی گنج - که ما بوم آباد بگذاشتیم
جهان در پناه تو پنداشتیم - فرخ زاد هرمزد لشکر براند
ز ایران جهاندیدگان را بخواند - توی یک تن و دشمنان صد هزار
میان جهان چون کنی کار زار - دبیر جهاندیده راپیش خواند
دل آگنده بودش همه برفشاند - جهاندار چون کرد آهنگ مرو
به ماهوی سوری کنارنگ مرو - ز رستم کجا کشته شد روز جنگ
ز تیمار بر ما جهان گشت تنگ - پراگنده گردد بدی در جهان
گزند آشکارا و خوبی نهان - درود جهان بر کم آزار مرد
کسی کو ز دیهیم ما یاد کرد - ز شاه جهان یزدگرد بزرگ
پدر نامور شهریار سترگ - همانا شنیدند گردنکشان
خنیده شد اندر جهان این نشان - از ایوان شاه جهان کنگره
فتادی به میدان او یکسره - چو برگشت ماهوی شاه جهان
بدانست نیرنگ او در نهان - فرود آمد از باره شاه جهان
ز بدخواه در آسیا شد نهان - به سه روز شاه جهان را ز رزم
نبود ایچ پردازش خوان و بزم - که شاه جهان با سپاه ای درست
ابا تاج و گاهست و با افسرست - سبک مهتر او را بمردی سپرد
جهان دیده را پیش ماهوی برد - چو بیژن نگه کرد و آن نامه دید
جهان پیش ماهوی خودکامه دید - جهاندار زین خود نه آگاه بود
که ماهوی سوریش بدخواه بود - برهنه شود درجهان زشت تو
پسر بدرود بیگمان کشت تو - بترس از خدای جهان آفرین
که تخت آفریدست و تاج و نگین - تو را زین جهان سرزنش بینم آز
ببر گشتنت گرم و رنج گداز - نه پیوند با آن نه با اینش کین
که دانست راز جهان آفرین - چو ضحاک بگرفت روی زمین
پدید آمد اندر جهان آبتین - همه موبدان تا جهان شد سیاه
بر آیین خورشید بنشست ماه - بزاد آفریدون فرخ نژاد
جهان را یکی دیگر آمد نهاد - برهنه شد این راز من در جهان
شنیدند یکسر کهان و مهان - جهاندار کیخسرو از پشت اوی
بیامد جهان کرد پرگفت و گوی - نگر تا چه گویی بپرهیز ازین
مشو بد گمان با جهان آفرین - وگر خون او را بریزی بدست
که کین خواه او در جهان ایزدست - بود اردشیرش بهشتم پدر
جهاندار ساسان با داد و فر - اگر راه یابد کسی زین جهان
بباشد ندارد خرد در نهان - که در آسیا ماه روی تو را
جهاندار و دیهیم جوی تو را - گشاده تن شهریار جوان
نبیره جهاندار نوشین روان - که بخشش ز کوشش بود درنهان
که خشنود بیرون شود زین جهان - ازان پس بگرد جهان بنگرید
ز تخم بزرگان کسی را ندید - ببخشید روی زمین بر مهان
منم گفت با مهر شاه جهان - به دستور گفت ای جهاندیده مرد
فراز آمد آن روز ننگ و نبرد - جهان را سراسر به بخشش گرفت
ستاره نظاره برو ای شگفت - جزین بود چاره مرا در نهان
چرا ریختم خون شاه جهان - طلایه به پیش سپاه اندرون
جهان دیدهیی نام او گرستون - همه شب ز اندیشه پر خون بدم
جهاندار داند که من چون بدم - به فرمان شاه جهان یزدگرد
که سالار بد او بر این هفت گرد - جهاندیدگان را همه گرد کن
زبان تیز گردان به شیرین سخن - کس آمد به ماهوی سوری بگفت
که شاه جهان گشت با خاک جفت - مرانیست چیزی جزین در جهان
همانا که هست این ز تازی نهان - بکشت او خداوند را در نهان
چنان پادشاهی بزرگ جهان - جهاندار شه را برادر به دست
پسر گر نبود ایچ دختر به دست - چو بشنید بیژن سپه برگرفت
ز کار جهان دست بر سرگرفت - همان گنج و تاجش فرستم به چاج
تو را باید اندر جهان تخت عاج - جهانجوی ماهوی شوریده هش
پر آزار و بیدین خداوندکش - پدر بر پدر شاه و خود شهریار
ز نوشین روان در جهان یادگار - جهاندار اگر نیستی تنگ دست
مرا بر سرگاه بودی نشست - چنانش ستایم که اندر جهان
سخن باشد از آشکار ونهان - ز هجرت شده پنج هشتادبار
به نام جهانداور کردگار