زن، زندگی، آزادی
«سلطان» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «سلطان» در غزلیات حافظ شیرازی
- به ملازمان سلطان که رساند این دعا را
که به شکر پادشاهی ز نظر مران گدا را - گفتم ای سلطان خوبان رحم کن بر این غریب
گفت در دنبال دل ره گم کند مسکین غریب - بیار باده که در بارگاه استغنا
چه پاسبان و چه سلطان چه هوشیار و چه مست - گل در بر و می در کف و معشوق به کام است
سلطان جهانم به چنین روز غلام است - واعظ شحنه شناس این عظمت گو مفروش
زان که منزلگه سلطان دل مسکین من است - آن کس که به دست جام دارد
سلطانی جم مدام دارد - و گر گوید نمی خواهم چو حافظ عاشق مفلس
بگوییدش که سلطانی گدایی همنشین دارد - گر از سلطان طمع کردم خطا بود
ور از دلبر وفا جستم جفا کرد - شکوه تاج سلطانی که بیم جان در او درج است
کلاهی دلکش است اما به ترک سر نمی ارزد - درویش را نباشد برگ سرای سلطان
ماییم و کهنه دلقی کآتش در آن توان زد - من از جان بنده سلطان اویسم
اگر چه یادش از چاکر نباشد - خیال آب خضر بست و جام اسکندر
به جرعه نوشی سلطان ابوالفوارس شد - چون من گدای بی نشان مشکل بود یاری چنان
سلطان کجا عیش نهان با رند بازاری کند - گر چه بی سامان نماید کار ما سهلش مبین
کاندر این کشور گدایی رشک سلطانی بود - حافظ ز شوق مجلس سلطان غیاث دین
غافل مشو که کار تو از ناله می رود - عدل سلطان گر نپرسد حال مظلومان عشق
گوشه گیران را ز آسایش طمع باید برید - طریق خدمت و آیین بندگی کردن
خدای را که رها کن به ما و سلطان باش - نقش مستوری و مستی نه به دست من و توست
آن چه سلطان ازل گفت بکن آن کردم - من که دارم در گدایی گنج سلطانی به دست
کی طمع در گردش گردون دون پرور کنم - به تخت گل بنشانم بتی چو سلطانی
ز سنبل و سمنش ساز طوق و یاره کنم - جهان فانی و باقی فدای شاهد و ساقی
که سلطانی عالم را طفیل عشق می بینم - سلطان ازل گنج غم عشق به ما داد
تا روی در این منزل ویرانه نهادیم - افسر سلطان گل پیدا شد از طرف چمن
مقدمش یا رب مبارک باد بر سرو و سمن - سلطان غم هر آن چه تواند بگو بکن
من برده ام به باده فروشان پناه از او - سلطان من خدا را زلفت شکست ما را
تا کی کند سیاهی چندین درازدستی - سلطان و فکر لشکر و سودای تاج و گنج
درویش و امن خاطر و کنج قلندری - احمد الله علی معدله السلطان
احمد شیخ اویس حسن ایلخانی - سعدی شیرازی
- «سلطان» در غزلیات سعدی شیرازی
- سلطان که خشم گیرد بر بندگان حضرت
حکمش رسد ولیکن حدی بود جفا را - دنیا و دین و صبر و عقل از من برفت اندر غمش
جایی که سلطان خیمه زد غوغا نماند عام را - گر دلی داری به دلبندی بده
ضایع آن کشور که سلطانیش نیست - هر ملک وجودی که به شوخی بگرفتی
سلطان خیالت بنشاندی به خلافت - گل مژده بازآمدنت در چمن انداخت
سلطان صبا پرزر مصریش دهان کرد - سلطان خیالت شبی آرام نگیرد
تا بر سر صبر من مسکین ندواند - پرده بر عیبم بپوشیدند و دامن بر گناه
جرم درویشی چه باشد تا به سلطان گفته اند - کم از مطالعه ای بوستان سلطان را
چو باغبان نگذارد کز او ثمر گیرند - سر سعدی سرای سلطانست
نادر آن جا کسی گذار کند - سوار عقل که باشد که پشت ننماید
در آن مقام که سلطان عشق روی نمود - عشق دانی چیست سلطانی که هر جا خیمه زد
بی خلاف آن مملکت بر وی مقرر می شود - سعدیا لشکر سلطان غمش ملک وجود
هم بگیرد که دمادم یزکی می آید - کاش بیرون نیامدی سلطان
تا ندیدی گدای بازارش - چه کند بنده حقیر فقیر
که نباشد به امر سلطانش - افسر خاقان وان گاه سر خاک آلود
خیمه سلطان وان گاه فضای درویش - او رفت و جان می پرورد این جامه بر خود می درد
سلطان که خوابش می برد از پاسبانانش چه غم - یک روز به بندگی قبولم کن
روز دگرم ببین که سلطانم - گر سیاست می کند سلطان و قاضی حاکمند
ور ملامت می کند پیر و جوان آسوده ایم - ما گدایان خیل سلطانیم
شهربند هوای جانانیم - سلطان صفت همی رود و صد هزار دل
با او چنان که در پی سلطان رود سپاه - غیرت سلطان جمالت چو باز
چشم من از هر که جهان دوخته - من خود به چه ارزم که تمنای تو ورزم
در حضرت سلطان که برد نام گدایی - نوع تقصیری تواند بود ای سلطان عشق
تا به یک ره سایه لطف از گدا برداشتی - بر دیده من برو که مخدومی
پروانه به خون بده که سلطانی - گر بنده خود خوانی افتیم به سلطانی
ور روی بگردانی رفتیم به مسکینی - خیام نیشابوری
- «سلطان» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «سلطان» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- رنج و بلایی زین بتر كز تو بود جان بیخبر
ای شاه و سلطان بشر لا تبل نفسا بالعمی - ای جان جان جان جان ما نامدیم از بهر نان
برجه گدارویی مكن در بزم سلطان ساقیا - جان من و جانان من كفر من و ایمان من
سلطان سلطانان من چیزی بده درویش را - امروز صد چندان شدی حاجب بدی سلطان شدی
هم یوسف كنعان شدی هم فر نور مصطفی - گوهر كنی خرمهره را زهره بدری زهره را
سلطان كنی بیبهره را شاباش ای سلطان ما - گل كرد بلبل را ندا كای صد چو من پیشت فدا
حارس بدی سلطان شدی تا كی زنی طال بقا - رستم از این بیت و غزل ای شه و سلطان ازل
مفتعلن مفتعلن مفتعلن كشت مرا - دلق من و خرقه من از تو دریغی نبود
و آنك ز سلطان رسدم نیم مرا نیم تو را - از كف سلطان رسدم ساغر و سغراق قدم
چشمه خورشید بود جرعه او را چو گدا - شكسته پشت شیطان را بدیده روی سلطان را
كه هر خس از بنا داند به استدلال بانی را - بدم بیعشق گمراهی درآمد عشق ناگاهی
بدم كوهی شدم كاهی برای اسب سلطان را - ز شمس الدین تبریزی به ناگه ساقی دولت
به جام خاص سلطانی مدام آورد مستان را - خیالت همچو سلطانی شد اندر دل خرامانی
چنانك آید سلیمانی درون مسجد اقصی - همان سلطان همان سلطان كه خاكی را نبات آرد
ببخشد جان ببخشد جان نگاران نباتی را - چون ناز كند جانان اندر دل ما پنهان
بر جمله سلطانان صد ناز رسد ما را - درویش فریدون شد هم كیسه قارون شد
همكاسه سلطان شد تا باد چنین بادا - شاهانه پیامی كن یك دعوت عامی كن
تا كی بود ای سلطان این با تو و آن تنها - علمهای الهی ز پس كوه برآمد
چه سلطان و چه خاقان چه والی و چه والا - شراب صرف سلطانی بریزیم
بخوابانیم عقل ذوفنون را - یكی دم رام كن از بهر سلطان
چنین سگ را چنین اسب حرون را - ساقیان سیمبر را جام زرینها به كف
رویشان چون ماه تابان پیش آن سلطان ما - عشق معراجیست سوی بام سلطان جمال
از رخ عاشق فروخوان قصه معراج را - عقل سلطان نهان و آسمان چون چتر او
تاج و تخت و چتر این سلطان مبادا بیشما - از مدد لطف او ایمن گشتم از آنك
گوید سلطان غیب لست ترانی مرا - صلاح الحق و دین نماید تو را
جمال شهنشاه و سلطان ما - گر خزان غارتی مر باغ را بیبرگ كرد
عدل سلطان بهار آمد برای فتح باب - این تنجو ان سلطان الهوی
جاذب العشاق جبار طلوب - جان را ز تست هر دم سلطانیی مسلم
این شكر از كی گویم از شاه یا ز صاحب - فی الجمله هر آن كس كه در این خانه رهی یافت
سلطان زمینست و سلیمان زمانهست - از اول امروز حریفان خرابات
مهمان توند ای شه و سلطان خرابات - دلم هر شب به دزدی و خیانت
ز لعل بار سلطان وش گرفتست - قرین صد هزاران نقش و معنی
نهان تصریف سلطان وحیدیست - غلامانه است اشیاء را قباها
میان بندگان سلطان كدامست - سلطان حقایق و معانی
وز نور قدیم چتر و رایات - گر به فقرت ناز باشد ژنده برگیر و برو
نزد این سلطان ما آن جمله جز زنار نیست - بزم سلطان است این جا هر كه سلطانی است نوش
خوان رحمت گسترید و ساقی اخوان شدست - این قدر عقل نداری كه ببینی آخر
گر نه شاهیست پس این بارگه سلطان چیست - دیدن روی دلارام عیان سلطانی است
هم خیال صنم نادره در دیده خوش است - عقل اگر سلطان این اقلیم شد
همچو دزد آویخته بر دار ماست - عقل اگر سلطان این اقلیم شد
همچو دزد آویخته بر دار ماست - شمس تبریزی كه نور اولیاست
با چنان عز و شرف سلطان كیست - بر چرخ سبزپوشان پر میزنند یعنی
سلطان و خسرو ما آنست و صد چنانست - بشنیدم از هوای تو آواز طبل باز
باز آمدم كه ساعد سلطانم آرزوست - دیدم آن شاه را آن شه آگاه را
گفتم این شاه كیست خسرو و سلطان كیست - نقد سخن را بمان سكه سلطان بجو
كای زر كامل عیار نقد تو از كان كیست - نه هیچ عاقل بفریبدت به حیلت عقل
نه پای بند كند جاده هیچ سلطانت - به مفلسان كه ز بازارشان نصیبی نیست
ز مخزن زر سلطان همیكشند زكات - آنك از این قبله گدایی كند
در نظرش سنجر و سلطان گداست - چون كرد بر عالم گذر سلطان مازاغ الصبر
نقشی بدید آخر كه او بر نقشها عاشق نشد - امروز خندانیم و خوش كان بخت خندان میرسد
سلطان سلطانان ما از سوی میدان میرسد - مست و خرامان میروم پوشیده چون جان میروم
پرسان و جویان میروم آن سو كه سلطان میرسد - ای دل چه مستی و خوشی سلطانی و سلطان وشی
با این دماغ و سركشی چون عشق رامت میكند - خود او پیدا و پنهانست جهان نقش است و او جانست
بیندیش این چه سلطانست مگر نور خدا باشد - ملوكانند درویشان ز مستی جمله بیخویشان
اگر چه خاكیند ایشان ولیكن شاه و سلطانند - به خط خویشتن فرمان به دستم داد آن سلطان
كه تا تختست و تا بختست او سلطان من باشد - بیا و بزم سلطان بین ز جرعه خاك خندان بین
كه یاغی رفت و از نصرت نسیم مشك بیز آمد - در بحر عجایبها باشد بجز از گوهر
اما نه چو سلطانی كو بحر و درر سازد - چون آتش نو كردی عقلم به گرو كردی
خاك توم ای سلطان یعنی بنمی ارزد - باقیش ز سلطان جو سلطان سخاوت خو
زو پرس خبرها را كو كان خبر آمد - حكمی كه كند یزدان راضی بود و شادان
ور سر كشد از سلطان در حلق كنب بیند - سلطان عرفناك بدش محرم اسرار
تا سر تجلی ازل جمله بیان كرد - چو در سلطان بیعلت رسیدی
هلا بر علت و معلول میخند - برو بر بام پرس از پاسبانان
كه آن سلطان بیهمتا كجا شد - چه دانند ملك دل را تن پرستان
گدایان طبع سلطانان چه دانند - اینك آن چوگان سلطانی كه در میدان روح
هر یكی گو را به وحدت سالك میدان كند - رخت بربندید ای یاران كه سلطان دو كون
ایستاده بر فراز عرش سنجق میزند - ای حسام الدین تو بنویس مدح آن سلطان عشق
گر چه منكر در هوای عشق او دق میزند - من نیم سلطان ولیكن خاك پای او شدم
خاك پای خویشتن را او لقب سلطان نهاد - گویی آتش خوشتر آید مر تو را یا كوثرش
خوشترم آنست كان سلطان مرا خوشتر كشد - آنك از حاجت نظر دارد به كاسه هر كسی
لطف او برگیرد و همكاسه سلطان كند - خبرت هست كه جان مست شد از جام بهار
سرخوش و رقص كنان در حرم سلطان شد - چونك سرزیر شود توبه كند بازآید
نیك و بد نیك شود دولت تو سلطان باد - شمس تبریز تو سلطان همه خوبانی
هم جمال تو مگر یوسف كنعان باشد - ور بپوشند و بیابند یكی خلعت نو
این غلامان و ضعیفان ز تو سلطان چه شود - ور بپوشیم یكی خلعت نو
ما غلامان ز تو سلطان چه شود - ور بپوشیم یكی خلعت نو
ما غلامان ز تو سلطان چه شود - گویی ز بس عنایت آن ماهیست سلطان
وان بحر بینهایت او را وزیر باشد - ای مفلسان باغ خزان راهتان بزد
سلطان نوبهار به ایثار میرسد - عقل معقل شبی شد بر سلطان عشق
گفت به اقبال تو نفس مقید رسید - آمد شهر صیام سنجق سلطان رسید
دست بدار از طعام مایده جان رسید - دزد كی باشد چو رفت شحنه ایمان به شهر
شحنه كی باشد بگو چون شه و سلطان رسید - شراب صافی و سلطان ندیم و دولت یار
دگر نیارم گفتن كه در میانه چه بود - چو یوسفم تو نباشی مرا به مصر چه كار
چو رفت سایه سلطان حشر چه سود كند - مادر عشق طفل عاشق را
پیش سلطان بیامان نبرد - هر كه سبوی تو كشد عاقبت
در حرم عشرت سلطان شود - از پس دور قمر دولت بگشاد در
دلق برون كن ز سر خلعت سلطان رسید - كوری هشیاران ده آن جام سلطانی بده
تا جسم گردد همچو جان تا شب شود همچون سحر - از عشق آن سلطان من وان دارو و درمان من
كی سیر گردد جان من در جان من جوع البقر - ز بابا بشنو و برجه كه سلطانیت میخواند
كه خاك اوت كیخسرو بمیرد پیش او سنجر - خمش كن تا خموش ما بگوید
ویست اصل سخن سلطان گفتار - چنانك روزی در خواب رفت گلخن تاب
به خواب دید كه سلطان شدست و شد مغرور - ان كان نطقی مدرسی قد ظل عشقی مخرسی
و العشق قرن غالب فینا و سلطان الظفر - ان كان نطقی مدرسی قد ظل عشقی مخرسی
و العشق قرن غالب فینا و سلطان الظفر - شمس تبریزی تویی سلطان سلطانان جان
چون تو محمودی نیامد همچو من دیگر ایاز - من از خزینه سلطان عقیق و در دزدم
نیم خسیس كه دزدم قماشه بزاز - شمس الحق تبریزی كو هر دل بیدل را
میآرد و میآرد تا حضرت سلطانش - چو آن سلطان بیچون را بدیدی
غنی گشتی رهیدی از كم و بیش - گفت جان من مینیایم تا بننمایی نشان
كو نشان كو مهر سلطان من نشان آوردمش - دوش رفتم در میان مجلس سلطان خویش
بر كف ساقی بدیدم در صراحی جان خویش - شمس تبریزی تویی سلطان من
بازگشتم باز سلطان را مكش - در حرم خندان بود سلطان ولیك
مینماید خویش در دیوان ترش - باز فرود آمدیم بر در سلطان خویش
بازگشادیم خوش بال و پر جان خویش - در شهر یك سلطان بود وین شهر پرسلطان عجب
بر چرخ یك ماهست بس وین چرخ پرماه و زحل - سوی آن سلطان خوبان الرحیل
سوی آن خورشید جانان الرحیل - چرا ز صید نپرد به سوی سلطان باز
چو بشنود خبر ارجعی ز طبل و دوال - تو كن ندا و تو آواز ده كه سلطانی
تو راست لطف جواب و تو راست علم سال - چگونه طبل نپرد بپر كرمنا
كه باشدش چو تو سلطان زننده و طبال - در سایهات تا آمدم چون آفتابم بر فلك
تا عشق را بنده شدم خاقان و سلطان سنجرم - ای بیكسان ای بیكسان جاء الفرج جاء الفرج
هر خسته غمدیده را سلطان كنم سنجر كنم - امروز همچون آصفم شمشیر و فرمان در كفم
تا گردن گردن كشان در پیش سلطان بشكنم - چون در كف سلطان شدم یك حبه بودم كان شدم
گر در ترازویم نهی می دان كه میزان بشكنم - دكان چرا گیرم چو او بازار و دكانم بود
سلطان جانم پس چرا چون بنده جانداری كنم - قد شیدوا اركاننا و استوضحوا برهاننا
حمدا علی سلطاننا شیرم چه كفتاری كنم - مستی كه شد مهمان من جان منست و آن من
تاج من و سلطان من تا برنشیند بر سرم - گه تاج سلطانان شوم گه مكر شیطانان شوم
گه عقل چالاكی شوم گه طفل چالیكی شوم - در حضرت فرد صمد دل كی رود سوی عدد
در خوان سلطان ابد چون غیر سرخوانی كنم - چرخ بود جای شرف خاك بود جای تلف
بازرهم زین دو خطر چون بر سلطان برسم - نیم پروانه آتش كه پر و بال خود سوزم
منم پروانه سلطان كه بر انوار می گردم - كسی باشد ملول ای جان كه او نبود قبول ای جان
منم آل رسول ای جان پس سلطان همیگردم - اگر طبال اگر طبلم به لشكرگاه آن فضلم
از این تلوین چه غم دارم چو سلطان را حشم باشم - فروبندید دستم را چو دریابید هستم را
به لشكرگاه فرعونی كه من جاسوس سلطانم - با عشق در این پستی كردم طرب و مستی
گفتم چه كسی گفتا سلطان خراباتم - من همدم سلطانم حقا كه سلیمانم
كلی همه ایمانم ایمان خراباتم - گفتم كه تو سلطانی جانی و دو صد جانی
تو خود نمكستانی شوری دگر آوردم - ای از رخ شاه جان صد بیذق را سلطان
بر اسب نشین ای جان تا غاشیه برگیرم - ز شادی دوش آن سلطان نخفتهست
كه من بنده مر او را یاد كردم - چو بازان ساعد سلطان گزیدم
چو كركس بوی مرداری نخواهم - عالم چون را مثال ذرهها برهم زدیم
تا به پیش تخت آن سلطان بیچون تاختیم - شمس تبریزی تو سلطانی و ما بنده توییم
لاجرم در دور تو باده به جام جم خوریم - این كنیم و صد چنین و منتش بر جان ماست
جان و دل خدمت دهیم و خدمت سلطان كنیم - خدمت خاص نهانی تیزنفع و زودسود
چیست پیش حضرت درگاه این سلطان صیام - ز شكربوره سلطان نه ز مهمانی شیطان
بخورم سیر بر این خوان سر ناهار ندارم - رخم از خون جگر صدره اطلس پوشید
چه شود گر ز خطا خلعت سلطان بكشم - ای خوشا روز كه پیش چو تو سلطان میرم
پیش كان شكر تو شكرافشان میرم - شهر ما تختگه و مجلس آن سلطان است
من ز سلطان سلاطین به حشر می نروم - داغ پروانه ستم از شمع الست
خدمت شمع همان سلطان كنم - من همایم سایه كردم بر سرت
تا كه افریدون و سلطانت كنم - من اگر پرغم اگر شادانم
عاشق دولت آن سلطانم - من اگر پرغم اگر خندانم
عاشق دولت آن سلطانم - در عشق شمس تبریز سلطان تاجدارم
چون او به تخت آید من پیش او وزیرم - ز داد عشق بود كار و بار سلطانان
به عشق درنروم در كدام كار روم - چو بر براق سعادت كنون سوار شدم
به سوی سنجق سلطان كامیار روم - جهان عشق به زیر لوای سلطانی است
چو از رعیت عشقم بدان دیار روم - همیخوریم می جان به حضرت سلطان
چنانك بیلب و ساغر نخست می خوردیم - كمان عشق بدرم كه تا بداند عقل
كه بینظیرم و سلطان بینظیرانم - چون شبم روز گشت ای سلطان
فارغ از بام و پاسبان گردم - گر به صورت گدای این كوییم
به صفت بین كه ما چه سلطانیم - ای فخر من سلطان من سلطان من فرمان ده و خاقان من خاقان من
چون سوی من میلی كنی میلی كنی روشن شود چشمان من چشمان من - خورشید رخشان می رسد مست و خرامان می رسد
با گوی و چوگان می رسد سلطان میدانی است این - گویی شوی بیدست و پا چوگان او پایت شود
در پیش سلطان می دوی كاین سیر ربانی است این - آن آب بازآمد به جو بر سنگ زن اكنون سبو
سجده كن و چیزی مگو كاین بزم سلطانی است این - پس دست در انبان كنم خواهنده را سلطان كنم
مر بدر را بدره دهم چون بدر شد مهمان من - ای خسرو و سلطان من سلطان سلطانان من
ای آتشی انداخته در جان زیركسار من - عشق است آن سلطان كه او از جمله دزدان دل برد
تا پیش آن سركش برد حق سركشان را موكشان - خواهند از سلطان امان چون دزد افزونی كند
دزدی چو سلطان می كند پس از كجا خواهند امان - كباب است و شراب امشب حرام و كفر خواب امشب
كه امشب همچو چتر آمد نهان در چتر شب سلطان - خمش كن كه زبان دربان شدهست از حرف پیمودن
چو دل بیحرف می گوید بود در صدر چون سلطان - بیا ای شمس تبریزی كه سلطانی و خون ریزی
قضا را گو كه از بالا جهان را در بلا مفكن - پیاده قاضیم می خوان درون محكمه قاصد
و یا خود داعی سلطان دعاها را كنم آمین - زر خود چه بود عاشق سلطان سلاطین است
ایمن شدن از مردن وز تاج سر افتادن - گفتم كه ملیحی تو مانا كه مسیحی تو
شاد آمدی ای سلطان ای چاره هر مسكین - گر جفت شوی ای حس با آنك حست كرد او
وز غیر بپرهیزی باشی سلطان ای جان - بگریز از این دربند بر جمله تو در دربند
جز شمس حق تبریز سلطان شكرقندان - صلا روز وصال است همه جاه و جمال است
همه لطف و كمال است زهی نادره سلطان - مزن تشنیع بر سلطان عشقش
كه او كس را نرنجاند خمش كن - ندای ارجعی آخر شنیدی
از آن سلطان و شاهنشاه شیرین - درون خانه بنشستن حرام است
كه سلطان می خرامد سوی میدان - كه جز در ظل آن سلطان خوبان
دل ترسندگان را نیست ممن - چون باشد شهر شهریارا
بی دولت داد و عدل سلطان - ویرانه ز توست چون تو رفتی
معمور شود به عدل سلطان - صاع سلطان اگر بجویی
یابی به جوال ابن یامین - ای باز خدا درآ به آواز
از كنگرههای شهر سلطان - من كه باشم مر تو را من آنك تو نامم نهی
تو كی باشی مر مرا سلطان من سلطان من - عاقبت آن ماه رویان كاه رویان می شوند
حال دزدان این بود در حضرت سلطان من - روز روز مجلس است ای عشق دست ما بگیر
می كشان تا بزم خاص و تخت سلطان همچنین - او به اوصاف الهی گشته موصوف كمال
بر سریر و بر سران تخت سلطان نازنین - تو سبب سازی و دانایی آن سلطان بین
آنچ ممكن نبود در كف او امكان بین - این طناب خیمه را برهم مزن
خیمه توست آخر ای سلطان مكن - آن باغها بخفته وین باغها شكفته
وین قسمتی است رفته در بارگاه سلطان - گفت كه سلطان منم جان گلستان منم
حضرت چون من شهی وآنگه یاد فلان - من كجا بودم عجب غایب از سلطان خویش
ساعتی ترسان چو دزد ساعتی چون پاسبان - خرابم كن ای جان كه از شهر ویران
خراجی نجوید نه دیوان نه سلطان - سجده گه اصل من و فرع من
تاج سر من شه و سلطان من - مكن جانا مكن جانا كه هم خوبی و هم دانا
كرم منسوخ شد مانا نشد منسوخ ای سلطان - ز رنجم گنجها داری ز خارم جفت گلزاری
چه مینالی به طراری منم سلطان طراران - آن شاه ابراهیم بین كادهم به دستش معرفت
مر تخت را و تاج را كردهست آن سلطان گرو - گر یك جهان ویرانه شد از لشكر سلطان عشق
خود صد جهان جان جان شد در عوض بنیاد از او - ندارد فر سلطانی نشاید هم به دربانی
كه اندر عشق تتماجی برهنه همچو سیر است او - سلطان خوشان آمد و آن شاه نشان آمد
تا چند كشی گوشم ای گوش كشان برگو - زهی غیرت كه بر خود دارد آن شه
كه سلطان هم وی است و پرده دار او - كیست آن مه خداوند شمس تبریز
درآ در ظل آن سلطان و میرو - دیگرانت عشق میخوانند و من سلطان عشق
ای تو بالاتر ز وهم این و آن بیمن مرو - من همایم سایه كردم بر سرت از فضل خود
تا كه افریدون و سلطانت كنم نیكو شنو - كی بود ذره كه گوید تو مرو ای خورشید
كی بود بنده كه گوید به تو سلطان تو مرو - گفت ای گربه بشارت مر تو را
كه تو را شیری كند سلطان تو - خاصه كسی كه عاشق سلطان ما بود
سلطان بینظیر وفادار قندخو - ای شه و سلطان ما ای طربستان ما
در حرم جان ما بر چه رسیدی بگو - عشقا تویی سلطان من از بهر من داری بزن
روشن ندارد خانه را قندیل ناآویخته - آن عقل و دل گم كردگان جان سوی كیوان بردگان
بیچتر و سنجق هر یكی كیخسرو و سلطان شده - چون آینه آن سینه شان آن سینه بیكینه شان
دلشان چو میدان فلك سلطان سوی میدان شده - سلطان سلطانان جان شمس الحق تبریزیان
هر جان از او دریا شده هر جسم از او مرجان شده - سلطان سلطانان شوی در ملك جاویدان شوی
بالاتر از كیوان شوی بیرون شوی زین مزبله - زهی سلطان زهی نجده سری بخشد به یك سجده
اسیر او شوی بهتر كاسیر نفس مكاره - تا طفل بود سلطان دایه كندش زندان
تا شیر خورد ز ایشان نبود شه میخواره - در دولت سلطانی گر یاوه شود جانی
یك جان چه محل دارد در خدمت جانانه - همچو ماهی میگدازی در غم سرلشكری
بینمت چون آفتابی بیحشم سلطان شده - دوش دیدم صورت دل را چنانك
باز خوش بر دست سلطان آمده - بشكن طلسم صورت بگشای چشم سیرت
تا شرق و غرب بینی سلطان من گرفته - جام آتش دركش دركش
پیش سلطان فی ستر الله - ای ظاهر و پنهان چو جان وی چاكر و سلطان چو جان
كی بینمت پنهان چو جان در بیزبانی میروی - از دار ملك لم یزل ای شاه سلطان آمدی
بر قلب ماهان برزدی سنجق ز شاهان بستدی - هم ملك و هم سلطان شوی هم خلد و هم رضوان شوی
هم كفر و هم ایمان شوی هم شیر و هم آهو شوی - رحمت به پستی میرسد اكسیر هستی میرسد
سلطان مستی میرسد با لشكر جرارهای - سلطان و شاهنشه شوم اجری فرست مه شوم
نیكولقا آنگه شود كید لقای آشتی - خاك كه خاكی نهلد سوسن و نسرین نشود
تا نكنی دلق كهن خلعت سلطان نبری - تو را دنیا همیگوید چرا لالای من گشتی
تو سلطان زادهای آخر منم لایق به لالایی - میان خاك چون موشان به هر مطبخ رهی سازی
چرا مانند سلطانان بر این طارم نمیگردی - بیا ای خاصه جانان پناه جان مهمانان
تویی سلطان سلطانان ز بوالفنجر چه اندیشی - مبارك باشد آن رو را بدیدن بامدادانی
به بوسیدن چنان دستی ز شاهنشاه سلطانی - بیامد عید ای ساقی عنایت را نمیدانی
غلامانند سلطان را بیارا بزم سلطانی - كنون دوران جان آمد كه دریا را درآشامد
زهی دوران زهی حلقه زهی دوران سلطانی - هزاران بند بردرد به سوی دست ما پرد
الیناراجعون گردد كه او بازی است سلطانی - مرا پرسید آن سلطان به نرمی و سخن خایی
عجب امسال ای عاشق بدان اقبالگه آیی - پیاپی گردد از وصلش قدحها بر مثال آن
كه اندر جنگ سلطانی قدح تیر خدنگستی - نمیدانی كه سلطانی تو عزرائیل شیرانی
تو آن شیر پریشانی كه صندوق خود اشكستی - گر آن سلطان خوبی از گریبان سر برآوردی
همه دراعههای حسن تا دامن بخندیدی - به گوش زهره میگفتم كه گوشت گرم شد از می
سر اندر بزم سلطان كن ببین سودای سر باری - كر و فر قلم باشد به قدر حرمت كاتب
اگر در دست سلطانی اگر در كف سالاری - ایا ای جان جان جان پناه جان مهمانان
ایا سلطان سلطانان تو از سنجر چه غم داری - چو امشب خواب من بستی مبند آخر ره مستی
كه سلطان قوی دستی و هش بخشی و هشیاری - حریف من شو ای سلطان به رغم دیده شیطان
كه تا بینی رخ خوبان سر آن شاهدان خاری - مرا بر تخت خود بنشان دوزانو پیش من بنشین
مرا سلطان كن و میدو به پیشم چون سلحداری - تو خود بیتخت سلطانی و بیخاتم سلیمانی
تو ماهی وین فلك پیشت یكی طشت نگوساری - ورای كفر و ایمانی و مركب تند میرانی
چه بس بیباك سلطانی همین میكن كه تو آنی - تو سلطانی و جانداری تو هم آنی و آن داری
مشوران مرغ جانها را كه ایشان را سلیمانی - نه زان نوری كه آن باشد به جان چاكران لایق
از آن نوری كه آن باشد جمال و فر سلطانی - به هر شب شمس تبریزی چه گوهرها كه میبیزی
چه سلطانی چه جان بخشی چه خورشیدی چه دریایی - پنهان به میان ما میگردد سلطانی
و اندر حشر موران افتاده سلیمانی - ای چشم نمیبینی این لشكر سلطان را
وی گوش نمینوشی این نوبت سلطانی - ای آتش در آتش هم میكش و هم میكش
سلطان سلاطینی بر كرسی سبحانی - چندان بدوان لنگان كاین پای فروماند
وآنگه رسد از سلطان صد مركب میدانی - گر خسته شود كفت كفی دگرت بخشد
ور خسته شود حلقت در حلقه سلطانی - شهد و شكرش گویم كان گهرش گویم
شمع و سحرش خوانم یا نادره سلطانی - با این همه سلطانی آن خصم مسلمانی
بربود به قهر از من در راه حرمدانی - صد صنعت سلطانی دارد ز تو پنهانی
زیرا كه ضعیفی تو بیطاقت و بیتابی - بگریزد عقل و جان از هیبت آن سلطان
چون دیو كه بگریزد از عمر خطابی - هم دور قمر یارا چون بنده بدی ما را
هم ساغر سلطانی اندر دورانستی - خورشید جهانی تو سلطان شهانی تو
بیهوشی جانی تو گیرم كه جفا كردی - هم عاقبت ای سلطان بردی همه را مهمان
در بخشش و در احسان حاجات روا كردی - آن طبع زرافشانی و آن همت سلطانی
پیران و جوانان را آموخت جوامردی - ای شادی آن شهری كش عشق بود سلطان
هر كوی بود بزمی هر خانه بود سوری - اول تو و آخر تو بیرون تو و در سر تو
هم شاهی و سلطانی هم حاجب و چاووشی - شمس الحق تبریزی من باز چرا گردم
هر لحظه به دست تو گر ز آنك نه سلطانی - چون دیگ سیه پوشی اندر پی تتماجی
كو نخوت كرمنا كو همت سلطانی - بس جان گزین بوده سلطان یقین بوده
سردفتر دین بوده از عشق تو بیدینی - عاشق شو و عاشق شو بگذار زحیری
سلطان بچهای آخر تا چند اسیری - سلطان بچه را میر و وزیری همه عار است
زنهار بجز عشق دگر چیز نگیری - بگشای دهان ز آنچ نگفتم تو بیان كن
بگشا در دلها كه تو سلطان خطابی - سلطان غزلهاست و همه بنده اینند
هر بیتش مفتاح مرادات افندی - با جمله روانها به تك روح روانی
سلطان جهادی اگر از نفس جهیدی - جاندار سراپرده سلطان عدم باش
تا بازرهی از دم این جان هوایی - چو روی شمس تبریزی بدیدی
سزد كز عشق آن سلطان نخسبی - گر این سلطان ما را بنده باشی
همه گریند و تو در خنده باشی - سیه كاری مكن با باز چون زاغ
تو باز چتر سلطان را چه دانی - ببینی تو چه سلطانان معنی
به گوشه بامشان چون پاسبانی - چه باشد ای صبا گر این غزل را
به خلوتخانه سلطان فرستی - ایم هو كی اسیرانه چه باشی
همان سلطان و بارون شو كه بودی - مثال باز سلطان است هر نقش
شكار است او و میجوید شكاری - بلی گو نی مگو ای صورت عشق
كه سلطان بلی شاه الستی - فلك چتر است و سلطان عقل كلی
نگشتی چتر اگر سلطان نگشتی - چو آهن گشت آیینه به آخر
بگفتا شكر ای سلطان هادی - به صد عالم نگنجد از جلالت
چنین سلطان و اعظم شهریاری - به تو درویش و با غیر تو سلطان
ز تو دارند تاج شهریاری - خمش با دل نشین و رو در او نه
كه از سلطان دل صاحب لوایی - درآ در مجلس سلطان باقی
ببین گردان جفان كالجوابی - خیالت شحنه شهر فراق است
تو زان پاكی تو سلطان وصالی - بیا ای آنك سلطان جمالی
كمالات كمالان را كمالی - مشرق چه كند چراغ افروزی
سلطان چه كند شهی و مولایی - مستی و خوشی و شادكامی
سلطان دلی و كیقبادی - صد هزاران نقش را تو بنده نقشی كنی
گویی سلطان است آن دام است خود سلطان تویی - شب چو چتر و مه چو سلطان میدود در زیر چتر
وز تو تخت و تاج ما و چتر ما شاد آمدی - هم تو جان را گاه مسكین و اسیر انداختی
هم تواش سلطان و شاهنشاه و سنجر داشتی - مشك تاتاری به هر دم میكند غمزی به خلق
چونك سلطان خطایی وز ختن پنهان شدی - داغ سلطان مینهند اندر دل مردان عشق
تخت سلطان در میان و گرد سلطان آتشی - در چنین شمعی نمیبینی كه از سلطان عشق
دم به دم در میرسد پروانه دیوانگی - دم به دم خط میدهد جانها كه ما بنده توایم
ای سراسر بندگی عشق تو سلطانیی - بدوان مست و خرامان به سوی مجلس سلطان
بنگر مجلس عالی كه تویی مجلس عالی - شدهام چو موم ای جان به هوای مهر سلطان
برسان به موم مهرش كه گزیدهتر نگینی - گر خمش باشی و سر پنهان كنی
سر شود پیدا از آن سلطان بلی - حال ما بنگر ببر پیغام ما
چون به پیش تخت سلطان میروی - جان سلطان زادگان را بنده وار
پیش عقل پاسبان افكندهای - چونك سلطان ملاحت داد داد
داد بستانیم از هر دد بلی - بازده خاك و بدان قیمت خود
نی غلامی ملكی سلطانی - كعبه ما كوی او قبله ما روی او
رهبر ما بوی او در ره سلطانیی - صورت تن را مبین زانك نه درخورد توست
پوشد سلطان گهی خرقه پشمینهای - بگو بگو تو چه جستی كه آنت پیش نرفت
بیا بیا كه تو سلطان این سلاطینی - به هر سحر كه درخشی خروس جان گوید
بیا كه جان و جهانی برو كه سلطانی - هزار جان مقدس فدای سلطانی
كه دست كفر برو برنبست پالانی - نگفتمت كه تو سلطان خوبرویانی
به جای سبزه تو از خاك خوب رویانی - مگر زمین مسلم دهد تو را سلطان
چنانك داد به بشر و جنید بغدادی - بگذار دستان برسان به مستان
ز عطای سلطان قدح عطایی - سلطان منی سلطان منی
و اندر دل و جان ایمان منی - حكم نو كن كه شاه دورانی
سكه تازه زن كه سلطانی - خرسواره چرا شدی شاها
خسروی وز نژاد سلطانی - دوش ز هجر تو جفا دیدهام
ای كه تو سلطان وفا بودهای - دست و دهان را چو بشویی ز حرص
صاحب و همكاسهی سلطان شوی - بردر و بشكن غم و اندیشه را
حاكم و سلطان و شه مطلقی - سلطان خیل مایی، لیلی لیل مایی
یا لدةاللیالی، یا بهجةالنهار - سجود كل اوج او حضیض
بشمسالدین سلطان المعانی - یا ولی نعمتی و سلطانی
سابقالحسن ما له ثانی - «سلطان» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- درویشی و عاشقی به هم سلطانیست
گنجست غم عشق ولی پنهانیست - سلطان ملاحت مه موزون منست
در سلسلهاش این دل مجنون منست - سلطان منم و غلط نمایم بشما
گویم که کسی هست که سلطان منست - اجری ده ارواحی و سلطان ابد
گرچه به قلب بهاء دینی و ولد - خاک در او باش که سلطان و فقیر
این سلطنت و فقر از او یافتهاند - شهری که درو هیبت سلطان نبود
ویران شده گیر اگرچه ویران نبود - بر ما گذری اگر کنی سلطانی
ور بوسه مزید بر فزائی همه خوش - در مجلس سلطان بشکستم جامش
تا جنگ شود بشنوم آن دشنامش - مهمان توایم ما و مهمان سماع
ای جان معاشران و سلطان سماع - ای مفخر و سلطان همه دلداران
جالینوسی برای این بیماران - عید آمد و عیدانه جمال سلطان
عیدانه که دیده است چنین در دو جهان - فرخ باشد جمال سلطان دیدن
جان زنده شود ز روی جانان دیدن - گر آب دهی مرا اگر آتش باری
سلطان ولایتی و فرمانداری - در عالم حسن اینت سلطان که توئی
در خطهی لطف شهره برهان که توئی - در عربدهی نفس رکیکی تو هنوز
بیهوده حدیث سر سلطان چکنی - از هجر مگو به پیش سلطان وصال
میترس کزین حدیث محروم شوی