«گوهر» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «گوهر» در غزلیات حافظ شیرازی
- آن شد که بار منت ملاح بردمی
گوهر چو دست داد به دریا چه حاجت است - حافظ این گوهر منظوم که از طبع انگیخت
ز اثر تربیت آصف ثانی دانست - صوفی از پرتو می راز نهانی دانست
گوهر هر کس از این لعل توانی دانست - یا رب آن شاهوش ماه رخ زهره جبین
در یکتای که و گوهر یک دانه کیست - چشمی که نه فتنه تو باشد
چون گوهر اشک غرق خون باد - چو عاشق می شدم گفتم که بردم گوهر مقصود
ندانستم که این دریا چه موج خون فشان دارد - گوهری کز صدف کون و مکان بیرون است
طلب از گمشدگان لب دریا می کرد - چه آسان می نمود اول غم دریا به بوی سود
غلط کردم که این طوفان به صد گوهر نمی ارزد - تو خود ای گوهر یک دانه کجایی آخر
کز غمت دیده مردم همه دریا باشد - زمان خوشدلی دریاب و در یاب
که دایم در صدف گوهر نباشد - کسی گیرد خطا بر نظم حافظ
که هیچش لطف در گوهر نباشد - گریه شام و سحر شکر که ضایع نگشت
قطره باران ما گوهر یک دانه شد - مدار نقطه بینش ز خال توست مرا
که قدر گوهر یک دانه جوهری داند - گوهر پاک تو از مدحت ما مستغنیست
فکر مشاطه چه با حسن خداداد کند - گر به نزهتگه ارواح برد بوی تو باد
عقل و جان گوهر هستی به نثار افشانند - یاد باد آن که به اصلاح شما می شد راست
نظم هر گوهر ناسفته که حافظ را بود - گوهر مخزن اسرار همان است که بود
حقه مهر بدان مهر و نشان است که بود - گوهر پاک بباید که شود قابل فیض
ور نه هر سنگ و گلی لؤلؤ و مرجان نشود - به سعی خود نتوان برد پی به گوهر مقصود
خیال باشد کاین کار بی حواله برآید - گر نثار قدم یار گرامی نکنم
گوهر جان به چه کار دگرم بازآید - معرفت نیست در این قوم خدا را سببی
تا برم گوهر خود را به خریدار دگر - تویی آن گوهر پاکیزه که در عالم قدس
ذکر خیر تو بود حاصل تسبیح ملک - حافظا شاید اگر در طلب گوهر وصل
دیده دریا کنم از اشک و در او غوطه خورم - بازکش یک دم عنان ای ترک شهرآشوب من
تا ز اشک و چهره راهت پرزر و گوهر کنم - گوهر معرفت آموز که با خود ببری
که نصیب دگران است نصاب زر و سیم - چون می رود این کشتی سرگشته که آخر
جان در سر آن گوهر یک دانه نهادیم - دوستان عیب من بی دل حیران مکنید
گوهری دارم و صاحب نظری می جویم - ای قبای پادشاهی راست بر بالای تو
زینت تاج و نگین از گوهر والای تو - دلم که گوهر اسرار حسن و عشق در اوست
توان به دست تو دادن گرش نکو داری - ز کنج صومعه حافظ مجوی گوهر عشق
قدم برون نه اگر میل جست و جو داری - نصیحت گوش کن کاین در بسی به
از آن گوهر که در گنجینه داری - گوهر جام جم از کان جهانی دگر است
تو تمنا ز گل کوزه گران می داری - تاج شاهی طلبی گوهر ذاتی بنمای
ور خود از تخمه جمشید و فریدون باشی - سعدی شیرازی
- «گوهر» در غزلیات سعدی شیرازی
- وصفش نداند کرد کس دریای شیرینست و بس
سعدی که شوخی می کند گوهر به دریا می برد - سعدی دل روشنت صدف وار
هر قطره که خورد گوهر آورد - گوهر قیمتی از کام نهنگان آرند
هر که او را غم جانست به دریا نرود - پرتو خورشید عشق بر همه افتد ولیک
سنگ به یک نوع نیست تا همه گوهر شود - دفتر فکرت بشوی گفته سعدی بگوی
دامن گوهر بیار بر سر مجلس ببار - من مفلسم در کاروان گوهر که خواهی قصد کن
نگذاشت مطرب دربرم چندان که بستاند عسس - گر تو به حسن افسانه ای یا گوهر یک دانه ای
از ما چرا بیگانه ای ما نیز هم بد نیستیم - لعلش چو عقیق گوهرآگین
زلفش چو کمند تاب داده - ای صورتت ز گوهر معنی خزینه ای
ما را ز داغ عشق تو در دل دفینه ای - همراه من مباش که غیرت برند خلق
در دست مفلسی چو ببینند گوهری - دامن دوست به دنیا نتوان داد از دست
حیف باشد که دهی دامن گوهر به خسی - خیام نیشابوری
- «گوهر» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «گوهر» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- یك پاره اخضر میشود یك پاره عبهر میشود
یك پاره گوهر میشود یك پاره لعل و كهربا - گوهر كنی خرمهره را زهره بدری زهره را
سلطان كنی بیبهره را شاباش ای سلطان ما - بر خاك و دشت بینوا گوهرفشان كرد آسمان
زین بینوایی میكشند از عشق طراران ما - یك قطرهاش گوهر شود یك قطرهاش عبهر شود
وز مال و نعمت پر شود كفهای كف خاران ما - گوهر نو به گوهری برد سبق ز مشتری
جان و جهان همیبری جان و جهان چرا چرا - بیا درده می احمر كه هم بحر است و هم گوهر
برهنه كن به یك ساغر حریف امتحانی را - ای شیخ نمیبینی این گوهر شیخی را
این شعشعه نو را این جاه و جلالت را - زهی فر زهی نور زهی شر زهی شور
زهی گوهر منثور زهی پشت و تولا - خواهی كه ز معده و لب هر خام گریزی
پرگوهر و روتلخ همیباش چو دریا - بنشاند به ملكت ملكی بنده بد را
بخرید به گوهر كرمش بیگهری را - بدان دریادلی كز جوش و نوشش
به دست آورد گوهر گوهری را - به روی بحر خاشاكست اغانی
نیاید گوهری بر روی دریا - هر چند به صورت از زمینی
پس رشته گوهر یقینی - مخمور توام به دست من ده
آن جام شراب گوهری را - با چنین شمشیر دولت تو زبون مانی چرا
گوهری باشی و از سنگی فرومانی چرا - سكه رخسار ما جز زر مبادا بیشما
در تك دریای دل گوهر مبادا بیشما - از مقال گوهرین بحر بیپایان تو
لعل گشته سنگها و ملك گشته حالها - زر و سیم و در و گوهر نه كه سنگیست مزور
ز پی سنگ كشیدن چو خری ساخته جان را - من از این فاتحه بستم لب خود باقی از او جو
كه درآكند به گوهر دهن فاتحه خوان را - جهت گوهر فایق به تك بحر حقایق
چو به سر باید رفتن چه كنم پای دوان را - تا كه آب از عكس تو گوهر شود
تا كه آتش واهلد مر جنگ را - ای كف چون بحر گوهرداد تو
از كف پایم بكنده خارها - از بحر لامكان همه جانهای گوهری
كرده نثار گوهر و مرجان جانها - دریا به جوش از تو كه بیمثل گوهری
كهسار در خروش كه ای یار غار ما - گوهر معنی اوست پر شده جان و دلم
اوست اگر گفت نیست ثالث و ثانی مرا - ز جوش شوق تو من همچو بحر غریدم
بگو تو ای شه دانا و گوهر دریا گویا - رسید آن بانگ موج گوهرافشان
جهان پرموج و دریا ناپدیدست - پر از درست بحر لایزالی
درونش گوهر انسان كدامست - هلا در خواب كن اوباش تن را
كه گوهرهای جانی جمله سفتهست - خزینه دار گوهر بحر بدخوست
كه آب جو و چه تن جامه شویست - خاموش كه بحر اگر ترش روست
هم معدن گوهرست و دریاست - در یم صدفی قرار گیرد
كو را به درونه گوهری هست - بنده بحر محیطم كز محیطی برتر است
سنگ و گوهر هر دو را از فضل او بخشایش است - شمس تبریزی تویی دریا و هم گوهر تویی
زانك بود تو سراسر جز سر خلاق نیست - گوهر آینه جان همه در ساده دلیست
میل تو بهر تصدر همه در فضل و فن است - این جهان و آن جهان یك گوهر است
در حقیقت كفر و دین و كیش نیست - چون مست گشت مردم شد گوهرش برهنه
پهلو شكست كان را زان كس كه پهلوانست - در خاك كی بود كه دلش گنج گوهر است
دلتنگ كی بود كه دلارام در كش است - جز فیض بحر فضل تو ما را امید نیست
جز گوهر ثنای تو ما را نثار نیست - گوهر پاك از كجا عالم خاك از كجا
بر چه فرود آمدیت بار كنید این چه جاست - هر آن فریب كز اندیشه تو میزاید
هزار گوهر و لعلش بها و كابینست - چه گوهری تو كه كس را به كف بهای تو نیست
جهان چه دارد در كف كه آن عطای تو نیست - همیشه كشتی احمق غریق طوفانست
كه زشت صنعت و مبغوض گوهر و رسواست - از تو اگر سنگ رسد گوهرست
گر تو كنی جور به از صد وفاست - در تك این بحر چه خوش گوهری
كه مثل موج قراریم نیست - در بن دریا به تك آب تلخ
در طلب گوهر رعنا خوشست - هم بحر پرگوهر شود هم شوره چون گوهر شود
هم سنگ لعل كان شود هم جسم جمله جان شود - عالم همه ویران شود جان غرقه طوفان شود
آن گوهری كو آب شد آب بر گوهر زند - تن را بدیدی جان نگر گوهر بدیدی كان نگر
این نادره ایمان نگر كایمان در او گمراه شد - حارس آن گوهر جان بودم روزان و شبان
در تك دریای گهر فارغم از گوهر خود - آب چه دانست كه او گوهر گوینده شود
خاك چه دانست كه او غمزه غمازه شود - چو او از هفتمین دریا به كوه قاف رو آرد
از آن دریا چه گوهرها كنار خاك درریزد - چیست از دور آن گوهر عجب ماهست یا اختر
كه چون قندیل نورانی معلق ز آسمان باشد - دلی همچون صدف خواهم كه در جان گیرد آن گوهر
دل سنگین نمیخواهم كه پندار گهر دارد - در بحر عجایبها باشد بجز از گوهر
اما نه چو سلطانی كو بحر و درر سازد - آن را كه منم منصب معزول كجا گردد
آن خاره كه شد گوهر او خاره نخواهد شد - در گوهر جان بنگر اندر صدف این تن
كز دست گران جانی انگشت همیخاید - چون جان بپرد از تو این گوهر زندانی
چون ذره به اصلش شد خوانیش ولی ناید - گر گوهر و مرجانی جز خرد مشو این جا
زیرا كه در این حضرت جز ذره نمیشاید - گر چشمه بود دلكش دارد دهنت را خوش
لیكن همه گوهرها دریای عدن دارد - یك دسته گل كو اگر آن باغ بدیدیت
یك گوهر جان كو اگر از بحر خدایید - ز مستی من ترازو را شكستم
ترازو كان گوهر را نسنجد - دو چشم من چو جیحون شد ز گریه
كه آن گوهر در این دریا كجا شد - هر چند كز انبیا بلافید
از گوهر انبیا چه دارد - گر سنگ دلان زنندتان سنگ
با گوهر خویش یار غارید - گوهر آیینه كلست با او دم مزن
كو از این دم بشكند چون بشكند تاوان كند - عشق تو حیران كند دیدار تو خندان كند
زانك دریا آن كند زیرا كه گوهر این كند - نه چنان گوهر مرده كه نداند گهر خود
همه گویا همه جویا همگی جانور آید - همه را بیازمودم ز تو خوشترم نیامد
چو فروشدم به دریا چو تو گوهرم نیامد - عاشقان بر درت از اشك چو باران كارند
خوش به هر قطره دو صد گوهر جان بردارند - آنك بحر تو چو خاشاك به یك سوش افكند
چو بجویند از او گوهر ایمان چه كند - گوهر از هر طرفی میتابد
پای كوبان سوی جان میآید - یك گوهری چون بیضه جوشید و گشت دریا
كف كرد و كف زمین شد وز دود او سما شد - آن سو كه میوهها را این پختگی رسیدست
آن سو كه سنگها را اوصاف گوهر آمد - تو گوهری نهفته در كاه گل گرفته
گر رخ ز گل بشویی ای خوش لقا چه باشد - ای دل تو مفلسی و خریدار گوهری
آن جا حدیث زر به خروار میرود - هر دل كه تشنهست به دریا همیبرند
وان را كه گوهرست گهرها همیدهند - گوهر مزاد كرد كه این را كی میخرد
كس را بها نبود همو خود ز خود خرید - شاه چو دریا خزینهاش همه گوهر
لیك شهم را خزینه دار نه این بود - كنار خاك ز اشكم چو لعل و گوهر پر شد
اگر به وصل گشاید دمی كنار چه باشد - سخن كه خیزد از جان ز جان حجاب كند
ز گوهر و لب دریا زبان حجاب كند - ز موج بحر برقصند خلق همچو صدف
ولیك همچو صدف بیخبر ز گوهر عید - چو مهرها كه شود محو نطع آن گوهر
دغای عشق چو خانه قمار بازآید - ای گوهر بحر بقا چون حق تو بس پنهان لقا
مخدوم شمس الدین را تبریز شهر و مشتهر - زهی دریا كه آگندی ز گوهر
كه هر قطره نمود انبار دیگر - چونك ابر هجر تو ماه تو را پوشیده كرد
صد هزاران در و گوهر بر سرم باریده گیر - ای كه تو از اصل كان زر و گوهر بودهای
پس تو را از كیمیاهای جهان ننگست و عار - روز روشن شمس دین و چرخ گردان شمس دین
گوهر كان شمس دین و شمس دین لیل و نهار - خنك آن چشم كه گوهر ز خسی بشناسد
خنك آن قافلهای كه بودش دوست خفیر - دلو گردون چو از آن آب حیات آمد پر
شود آن سنبله خشك از او گوهربار - گوهرش اسرار و هر سویی از او
سالكی را سوی معنی راه بر - چون جنس همدگر بگرفتند جنس جنس
هر جنس جنس گوهر خود كرد اختیار - غیر دل و غیر تن هست تو را گوهری
بیخبری زان گهر تا نشوی بیخبر - برج من آن سوترست دور ز خشك و ترست
نیك عجب گوهرست نیك پر از شور و شر - در ره عشاق او روی معصفر شناس
گوهر عشق اشك دان اطلس خون جگر - چو قطره از وطن خویش رفت و بازآمد
مصادف صدف او گشت و شد یكی گوهر - شمس تبریز گوهر عشقست
گوهر عشق را تو خوار مدار - گوهر اشكم نگر از رشك عشق
وز صفا و موج آن دریا مپرس - دیده و گوش بشر دان كه همه پرگلست
از بصر پروحل گوهر منظر مپرس - چون گوهری ناسفتهام فارغ ز خام و پختهام
در سایهات خوش خفتهام سرمست از آن افیون خوش - جانی بباید گوهری تا ره برد در دلبری
این ننگ جانها را ز خود بیرون كن و بر دار كش - بگفتم پیر را بالله تویی اسرار گفت آری
منم دریای پرگوهر به دریابار جوییدش - زهی گوهر كه دریا را به نور خویش پر دارد
مسلمانان مسلمانان در آن انوار جوییدش - چه باشد در چنان دریا به غیر گوهر گویا
چه باتابست آن گردون ز عكس بحر دربارش - الا ای شحنه خوبی ز لعل تو بسی گوهر
بدزدیدست جان من برنجانش برنجانش - میگو سخنش بسته در گوش دل آهسته
تا كفر به پیش آرد صد گوهر ایمانش - گوهر آدم به عالم شمس تبریزی تویی
ای ز تو حیران شده بحر معانی شاد باش - هر كه در دیده عشاق شود مردمكی
آن نظر زود سوی گوهر انسان كشدش - ای درختی كه به هر سوت هزاران سایهست
سایهها را بنواز و مبر از گوهر خویش - عقل تاجست چنین گفت به تثمیل علی
تاج را گوهر نو بخش تو از گوهر خویش - بترین مرگها بیعشقی است
بر چه میلرزد صدف بر گوهرش - در تك دریا گریزد هر صدف
تا بنربایند گوهر از برش - بگویمت كه چرا بحر موج در موجست
كیش به رقص درآورد نور گوهر عیش - گوهر چشم و دل رسول حقست
حلقه گوش ساز پیغامش - ای گوهر دریای دل چه جای جان چه جای دل
روشن ز تو شبهای دل خرم ز تو ایام دل - ای عاشقان ای عاشقان من خاك را گوهر كنم
وی مطربان ای مطربان دف شما پرزر كنم - دل را منه بر دیگری چون من نیابی گوهری
آسان درآ و غم مخور تا منت غمخواری كنم - ور سر نماند با كله من سر شوم جمله چو مه
زیرا كه بیحقه و صدف رخشانتر آید گوهرم - از چار مادر برترم وز هفت آبا نیز هم
من گوهر كانی بدم كاین جا به دیدار آمدم - عالم این خاك و هوا گوهر كفر است و فنا
در دل كفر آمدهام تا كه به ایمان برسم - خیره كشی مكن بتا خیره مریز خون من
تنگ دلی مكن بتا درمشكن تو گوهرم - گهی خورشید را مانم گهی دریای گوهر را
درون عز فلك دارم برون ذل زمین دارم - تو هر گوهر كه می بینی بجو دری دگر در روی
كه هر ذره همیگوید كه در باطن دفین دارم - تو را هر گوهری گوید مشو قانع به حسن من
كه از شمع ضمیر است آن كه نوری در جبین دارم - اگر بالاست پراختر وگر دریاست پرگوهر
وگر صحراست پرعبهر سر آن هم نمیدارم - اندر جبل صالح كانی است ز گوهر
زان گوهر ما غرقه دریای دمشقیم - شوم شیرین ز لطف گوهر تو
اگر چون بحر تلخ و شور باشم - دلی دارد غمش چون سنگ مرمر
از آن مرمر دو صد گوهر بگیریم - چون بحر اگر ترش كنم رو
پرگوهر و در بود كنارم - تا گوهر حسن تو بدیدیم
رخ همچو زریم ما چه دانیم - در حلقه عاشقان قدسی
سرحلقه چو گوهر نگینیم - شمس تبریز ارمغانم گوهر بحر دل است
من ز شرم جان پاكت همچو عمان می برم - بس صدفهای چو گوهر زیر سنگی كوفتیم
تا به سوی گنجهای در مكنون تاختیم - ساعتی می كرد بر ما شكر و گوهر نثار
ساعتی از شكر او ما مگس می راندیم - گه از آن كف گوهر هستی و سرمستی بریم
گه از آن دف نعره و فریاد زیر و بم خوریم - تن ما را همه جان كن همه را گوهر كان كن
ز طرب چشمه روان كن به سوی باغ و بهارم - لعل در كوه بود گوهر در قلزم تلخ
از پی لعل و گهر این بخورم آن بكشم - شهر ما از شه ما كان عقیق و گهر است
من ز گنجینه گوهر به حجر می نروم - ای صدف چون آمدی در بحر ما
چون صدفها گوهرافشانت كنم - گوهری را زیر مرمر می كشم
مرمری را لعل و گوهر می كنم - بحری است شهریار و شرابی است خوشگوار
درده شراب لعل ببین ما چه گوهریم - امن دو عالم تویی گوهر آدم تویی
هین كه رسید از حبش بر سر كوی حشم - پیشتر آ می لبا تا همه شیدا شویم
بیشتر آ گوهرا تا همه دریا رویم - شاه سوارا به سر تاج بجنبان چنین
تاج تو را گوهریم اسپ تو را ما جویم - اگر ز جود كف تو به بحر راه برم
تمام گوهر هستی خویش بنمایم - بر امید خیال گوهر تو
جاذب هر مسی چو قلابم - من پنهان در دل و دل هم نهان
زانك در این هر دو صدف گوهرم - از طلب گوهر گویای عشق
موج زند موج چو دریا دلم - بس سنگ و بس گوهر شدم بس ممن و كافر شدم
گه پا شدم گه سر شدم در عودت و تكرار من - بیهوشی جانهاست این یا گوهر كانهاست این
یا سرو بستانهاست این یا صورت روح الامین - خورشید و ماه از وی خجل گوهر نثار سنگ دل
كز بیم او پشمین شود هر لحظه كوه آهنین - خوش می روی در جان من خوش می كنی درمان من
ای دین و ای ایمان من ای بحر گوهردار من - خری كه او را نیست بن می گوید ای خاك كهن
دامن گشا گوهرستان كی دیدهای امساك من - آن باده بر مغزت زند چشم و دلت روشن كند
وانگه ببینی گوهری در جسم چون خاشاك من - سیلم سوی دریا روم روحم سوی بالا روم
لعلم به گوهرها روم یا تاج باشم یا نگین - دریای چشمم یك نفس خالی مباد از گوهرت
خالی مبادا یك زمان لعل خوشت از كان من - سوخته و لاغر تو در طلب گوهر تو
آمده و خیمه زده بر لب دریا دل من - عشق بود خوب جهان مادر خوبان شهان
خاك شود گوهر از آن فخر كند مادر از این - گه آب نیل صافی را به دشمن خون نمودم من
نمودم سنگ خاكی را به عامه گوهر و مرجان - زهی دریای پرگوهر زهی افلاك پراختر
زهی صحرای پرعبهر زهی بستان پرسوسن - ز تو اجسام را چستی ز تو ارواح را مستی
ایا پر كرده گوهرها جهان خاك را دامن - خیالت را نشانیها زر و گوهرفشانیها
كز او خندان شود دندان كز او گویا شود الكن - نمیآید دریغ او را چو دریا گوهرافشانی
ولیكن تو روا داری بدین آن را فریبیدن - برون جه از جهان زوتر درآ در بحر پرگوهر
جهندهست این جهان بنگر جهانش كن جهانش كن - چه باشد سنگ بیقیمت چو خورشید اندر او تابد
كه از سنگی برون ناید نگردد گوهر روشن - درویش به دلق اندر و اندر بغلش گوهر
او ننگ چرا دارد از در به در افتادن - بیندیش و خمش باش چنین راز مگو فاش
دریغ است بر اوباش چنین گوهر و مرجان - مرا بحر صفا گفت كه كامی نرسد مفت
گر آن گوهر با توست صدف را هله بشكن - تو گوهر صفایی و ما صدف به گردت
صدف چه قیمت آرد چو رفت گوهر كان - تو گوهر شو كه خواهند و نخواهند
نشانندت همه بر تاج زرین - ای خوش آوازی كه آوازت به هر دل می رسد
شرح كن این را كه گوهرهای آن دریاست این - عقل گوید گوهرم گوهر شكستن شرط نیست
عشق گوید سنگ ما بستان و بر گوهر بزن - سنگ ما گوهر شكست و حیف هم بر سنگ ماست
حیف هم بر روح باشد گر شدش قربان بدن - خاك تبریز ای صبا تحفه بیار از بهر من
زانك در عزت به جای گوهر كانی است آن - صبر كن تا دررسد یك مژدهای زان مه لقا
صبر كن تا رو نماید ابر گوهردار من - عشق شمس حق و دین كان گوهر كانی است آن
در دو عالم جان و دل را دولت معنی است آن - خانه شاه بزن نقب اگر نقب زنی
گوهری دزد از آن خانه گه دزدیدن - گوهر باقی درآ در دیدهها
سنگ بستان باقیان را برشكن - چون زین قفص برستی در گلشن است مسكن
چون این صدف شكستی چون گوهر است مردن - گر بحر با تو كوشد در كین تو بجوشد
آتش كن آب او را در در و گوهرش زن - دامان پر ز گوهر كرد و نشست بر سر
وز رشك تلخ گشته دریا كه همچنین كن - آبی است تلخ دریا در زیر گنج گوهر
بگذار آب تلخش تو زیر او زبر كن - بیگفت شو چو ماهی و صافی چو آب بحر
تا زود بر خزینه گوهر شوی امین - چارق ما نطفه دان خون رحم پوستین
گوهر عقل و بصر از شه بیدار بین - گوهر پیشین بنه تا كندت میر ده
كهنه ده و نو ستان دانه ده انبار بین - ای خضر راستین گوهر دریاست این
از تو در این آستین همچو فراویز من - ذره به ذره مشتریندت
گوهر خود را هین مده ارزان - جفای تلخ تو گوهر كند مرا ای جان
كه بحر تلخ بود جای گوهر و مرجان - ز تو باده دادن ز من سجده كردن
ز من شكر كردن ز تو گوهرافشان - ای هفت دریا گوهر عطا كن
وین مسها را پركیمیا كن - اسحاق تویی من والد تو
كی بشكنمت ای گوهر من - بربند دهان غماز مشو
غماز بس است آن گوهر من - اگرت كار چون زر است نه گرو پیش گازر است
گرت امسال گوهر است نه تو از پار یاد كن - گوهر طاعت شد از آن كیمیا
زلت و انكار و جنایات من - نفس كل و عقل كل و آن دگر
بحر منی گوهر و غواص من - كفر من و گوهر ایمان من
جرم من و واعظ و قصاص من - جوشش دریای معلق مگر
از لمع گوهر گویای من - از جام رحیق او مست است عشیق او
پیغام عقیق او ای گوهر كان برگو - دادهست ز كان تو لعل تو نشانیها
آن گوهر جانی را آخر ننمایی تو - جمله نور حق گرفته همچو طور این جان از او
همچو گوهر تافته از عین كان این است او - چون نظر كردم نكو من در صفای گوهرت
ماه رخ بنمود از سیمای تو سیمای تو - ای صدف چون آمدی در بحر ما غمگین مباش
چون صدفها گوهرافشانت كنم نیكو شنو - میرود شمس و قمر هر شب در گور غروب
میدهدشان فر نو شعشعه گوهر او - ای بمرده هر چه جان در پای او
هر چه گوهر غرقه در دریای او - ماهیانیم اندر آن دریا كه هست
روز روزش گوهر و مرجان نو - آخر چه بودهای و چه بودهست اصل تو
آخر چه گوهری و چه بودهست كان تو - تردامنم مبین كه از آن بحر تر شدم
گر گوهری ببین كه چه دریاست آرزو - از او مدزد بجز گوهر زمانه بها
اگر تو واقفی از لطف و از سریرت او - چو در كان روم او عقیق است و لعل
چو در بحر آیم بود گوهر او - خوش گوهری كو گوهری هشت از هوای بحر او
تا بحر شد در سر خود در اصطفا پا كوفته - ای دلنواز و دلبری كاندرنگنجی در بری
ای چشم ما از گوهرت افزون ز دریا آمده - عالم همه چون دریا تن چون صدف جویا
جان وصف گهر گویا زینها همه گوهر به - ای غایب بس حاضر بر حال همه ناظر
وی بحر پر از گوهر از مات سلام الله - و آن لعل چو بگشاید تا قند شكر خاید
از عرش نثار آید بس گوهر ناسفته - به عشق آنك فرشت گوهر آمد
چو موج قلزم زخار برجه - ای سراندازان همه در عشق تو پا كوفته
گوهر جان همچو موسی روی دریا كوفته - از پی آن جان جان جانها چنان گوهر شده
مس جان با جان جان چون كیمیا آمیخته - دو كف به سوی دعا سوی بحر میرانی
نه گوهر تو به جیب تو است پیوسته - خورشید گوید سنگ را زان تافتم بر سنگ تو
تا تو ز سنگی وارهی پا درنهی در گوهری - عیسی مست را زر كند ور زر بود گوهر كند
گوهر بود بهتر كند بهتر ز ماه و مشتری - پای درختان بسته بد تو برگشادی پایشان
صحن گلستان خاك بد فرشش ز گوهر ساختی - ای جان بیا گوهر بچین ای دل بیا خوبی ببین
المستغاث ای مسلمین زین آفتی شور و شری - ای گوهری از كان من وی طالب فرمان من
آخر ببین احسان من باشد كه با ما خو كنی - ای رحمه للعالمین بخشی ز دریای یقین
مر خاكیان را گوهری مر ماهیان را راحتی - موجش گهی گوهر دهد لطفش گهی كشتی كشد
چندین خلایق اندر او مر هر یكی را حالتی - تا نكنی كوه بسی دست به لعلی نرسد
تا سوی دریا نروی گوهر و مرجان نبری - مهره ز انبان نبرم گوهر ایمان ببرم
گو تو به جان بخل كنی جان بر جانان نبری - ور بجهید بر زبر قیمت او است بیشتر
بیش كنش نثار زر هست عزیز گوهری - مرد چو گوهری بود قیمت خویش خود كند
شاد نشد به شحنگی هیچ قباد و سنجری - ذره به ذره ای جهان جانب تو نظركنان
گوهر آب و آتشی مونس نر و مادهای - اهل هزار بحر و كف گوهر عشق را صدف
زان سوی عزت و شرف سخت بلندهمتی - آتش عشق لامكان سوخته پاك جسم و جان
گوهر فقر در میان بر مثل سمندری - ای دل بیقرار من راست بگو چه گوهری
آتشیی تو آبیی آدمیی تو یا پری - دولت سنگ پارهای گر چه بیافت چارهای
در تن خویش بنگرد بیند وصف گوهری - این دل بیقرار را از قدحی قرار ده
وین صدف وجود را بخش صفای گوهری - سیمبرا نه من زرم لعل لبا نه گوهرم
جوهر زر نمودمی گر نه درون كانمی - گر ز فلك نهان بود در ظلمات كان بود
گوهر سنگ را بود با فلك آشناییی - تویی گوهر ز دست تو كه بجهد یا ز شست تو
همه مصرند مست تو ز كور و كر چه اندیشی - بر این صورت چه میچفسی ز بیمعنی چه میترسی
چو گوهر در بغل داری ز بدگوهر چه اندیشی - زهی شمشیر پرگوهر كه نامش باده و ساغر
تویی حیدر ببر زوتر سر بیگانهای ساقی - منال ای دست از این خنجر چو در كف آمدت گوهر
هزاران درد زه ارزد ز عشق یوسف آبستی - چو من دزدی بدم رهبر طمع كردم بدان گوهر
برآوردم یكی شكلی كه بیرون از گمانستی - وگر كشتی رخت من نگشتی غرقه دریا
فلك با جمله گوهرهاش پیش من گدایستی - چه باشد زر چه باشد جان چه باشد گوهر و مرجان
چو نبود خرج سودایی فدای خوبی یاری - بر این صورت چه میچفسی ز بیمعنی چه میترسی
چو گوهر در بغل داری ز بیگوهر چه غم داری - یكی قطره شود گوهر چو یابد او علف از تو
كه قافی شود ذره چو دربندی و بستیزی - بسی دلها چو گوهرها ز نور لعل تو تابان
بسی طوطی كه آموزند از قندت شكرخایی - به هر شب شمس تبریزی چه گوهرها كه میبیزی
چه سلطانی چه جان بخشی چه خورشیدی چه دریایی - بازآ كه در آن محبس قدر تو نداند كس
با سنگ دلان منشین چون گوهر این كانی - صحراست پر از شكر دریاست پر از گوهر
یك جو نبری زین دو بیكوشش و اسبابی - خوش باش كز آن گوهر عالم همه شد چون زر
ماننده آن دلبر بنما كه كجا داری - و آن جنی ما بهتر زیبارخ و خوش گوهر
از دیو و پری برده صد گوی به عیاری - در حال نهانی شد پنهان چو معانی شد
چون گوهر كانی شد غیرت شده ستاری - جان پیشكشت چه بود خرما به سوی بصره
وز گوهر چون گویم چون غیرت عمانی - كو گوهر جان بودن كو حرف بپیمودن
كو سینه ره بینی كو دیده شه بینی - چیزی كه تو را باید افلاك همان زاید
گوهر چه كمت آید چون در تك دریایی - مردم ز تو شد ای جان هر مردمك دیده
بیتو چه بود دیدهای گوهر بینایی - در خاك میامیز كه تو گوهر پاكی
در سركه میامیز كه تو شكر و شیری - طوق ملكی این دم اگر گوهر پاكی
رد فلكی این دم اگر زشت و پلیدی - طوق ملكی این دم اگر گوهر پاكی
رد فلكی این دم اگر جان پلیدی - در آن گوهر نبودهست هیچ نقصان
اگر هستت خیال آنها تو دیدی - نه آن گوهر كه از دریا برآمد
نه آن دریا كه آرامد زمانی - چون گوهر میبتافت بر خاكم
خاك تن من نمود مینایی - گوهر تو و این جهان چو حقه
باده تو و جام زندگانی - ای گوهر عشق از چه بحری
وی آتش عشق از چه درسی - از خرمن خویش ده زكاتم
زان خرمن گوهر نهانی - آفتاب حشر را ماند گدازد هر جماد
از زمین و آسمان و كوه و سنگ و گوهری - چون ز پیش رشتهای در لعل چون آتش بتافت
موج زد دریای گوهر از میان خارهای - جان همیتابید از نور جلالت موج موج
ز آنك تو در بحر جان دریا و گوهر داشتی - آه كان سایه خدا گوهردلی پرمایهای
آفتاب او نهشت اندر دو عالم سایهای - بی علاج و حیلهها گر سنگ باشی در زمان
گوهری گردی از آن جنسی كه تو نشمردهای - تویی گوهری كه محو است دو هزار بحر در تو
تویی بحر بیكرانه ز صفات كبریایی - هر چه گویی تو اگر تلخ و اگر شور خوش است
گوهر دیده و دل جانی و جان افزایی - هر روز خطبهای نو هر شام گردكی نو
هر دم نثار گوهر نی قبضه فلوسی - ای گوهر خدایی آیینه معانی
هر دم ز تاب رویت بر عرش ارمغانی - دی عهد و توبه كردی امروز درشكستی
دی بحر تلخ بودی امروز گوهرستی - دی دامنش گرفتم كای گوهر عطایی
شب خوش مگو مرنجان كامشب از آن مایی - زیرا كه قهر و لطف كز آن بحر دررسید
بر سنگ اشارتی است و به گوهر اشارتی - بر سنگ اشارتی است كه بر حال خویش باش
بر گوهر است هر دم دیگر اشارتی - دریا بدیدهایم كه در وی گهر بود
دریا درون گوهر كی كرد باوری - جانم فدات یا رب ای دل چه گوهری
نی چرخ قیمت تو شناسد نه مشتری - ای جان تو در گزینش جانها چه میكنی
وی گوهری فزوده ز دریا چگونهای - بحری كه كمترین شبه را گوهری كند
حاشا از او كه لاف برآرد ز گوهری - ما همه یك گوهریم یك خرد و یك سریم
لیك دوبین گشتهایم زین فلك منحنی - تربیت آن پری چشم بشر باز كرد
یافته دیو و ملك گوهر جان زان پری - هزار جان مقدس هزار گوهر كانی
فدای جاه و جمالت كه روح بخش جهانی - برون ز دور زمانی مثال گوهر كانی
نشستهایم چو جانی اگر كشی و بداری - سری ز روزن دركن وثاق پرشكر كن
جهان پر از گوهر كن بیا ز ما باور كن - چو غیر گوهر معشوق گوهری دانی
تو را گهر نپذیرد ازانك بدگهری - روحها دریادان، جسمها كفها دان
تو بیا، ای آنك گوهر دریایی - گهر سنگ بود وز تو گشت گوهر
عطا كن، عطا كن، كه بحر عطایی - از این ساحل آب و گل درگذر
به گوهر سفر كن كه دریا تویی - درآشام یك جام دریا دلا
اگر ظاهر كند گوهر آدمی - اگر تو از دل و جان دوستداری
كسی كو گوهرش نبود بهایی - گهی آفتابی ز بالا بتابی
گهی ابرواری چو گوهر بتابی - زمین گوهرت را به جای چراغی
نهد پیش مهمان به شبهای تاری - «گوهر» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- از بادهی لعل ناب شد گوهر ما
آمد به فغان ز دست ما ساغر ما - ای داده بنان گوهر ایمانی را
داده بجوی قلب یکی کانی را - ای دریا دل تو گوهر و مرجان را
درباز که راه نیست کم خرجان را - با عشق نشین که گوهر کان تو است
آنکس را جو که تا ابد آن تو است - دل در بر هر که هست از دلبر ماست
هرجا جهد این برق از آن گوهر ماست - آزادهدلان زنده به جان دگرند
آن گوهر پاکشان زکانی دگر است - آن کان نبات و تنگ شکر نامد
وان آب حیات بحر گوهر نامد - بیبحر صفا گوهر ما سنگ آمد
بیجان جهان جان و جهان تنگ آمد - تا گوهر جان در این طبایع افتاد
همسایه شدند با وی این چار فساد - این گوهر قیمتی کسی را شاید
کز آب حیات تشنه بیرون آید - دست تو به جود طعنه بر میغ زند
در معرکه تیغ گوهر آمیغ زند - این گوهر قیمتی کسی را شاید
کز آب حیات تشنه بیرون آید - امروز خوشم به جان تو فردا نیز
هم آبم و هم گوهرم و دریا نیز - گر گوهر طاعتی نسفتم هرگز
ور گرد بدی ز دل نرفتم هرگز - چون گشت طلسم جسم آدم چالاک
با خاک درآمیخته شد گوهر پاک - ای سنبل پرتاب ز تو درتابم
ای گوهر کمیاب ترا کی یابم - گر پاره کنم هزار گوهر ز غمت
روزی او را ز لعل تو چاره کنم - ور میخواهی که کان گوهر باشی
دل را بگشای و سینه را دریا کن - هیچی تو و هیچ را چنین گوهر
به زین نتوان نهاد در دیدهی تو - مقصود تو گوهر است بشتاب و بجو
زو جوش کنی کن بسوی گوهر زو - آن دم که رسی به گوهر ناسفته
سرها به هم آورده و سرها گفته - تا در طلب گوهر کانی کانی
تا در هوس لقمهی نانی نانی - چشمان خمار و روی رخشان داری
کان گوهر و لعل بدخشان داری - ور راه به سوی گوهر ما بودی
هر قطره ز جوش همچو دریا بودی - گر آنکه صدف را غم گوهر نبدی
بگشاده لب و عاشق و مضطر نبدی - گوهر چه بود به بحر او جز سنگی
گردون چه بود بر در او سرهنگی - چون سنگ زدم سبوی تو بشکستم
صد گوهر و صد بحر نیرزی چکنی - فردوسی
- «گوهر» در شاهنامه فردوسی
- سخن هر چه زین گوهران بگذرد
نیابد بدو راه جان و خرد - از آغاز باید که دانی درست
سر مایهی گوهران از نخست - سرمایهی گوهران این چهار
برآورده بیرنج و بیروزگار - چو این چار گوهر به جای آمدند
ز بهر سپنجی سرای آمدند - روان اندرو گوهر دلفروز
کزو روشنایی گرفتست روز - جوان بود و از گوهر پهلوان
خردمند و بیدار و روشن روان - نخستین یکی گوهر آمد به چنگ
به آتش ز آهن جدا کرد سنگ - به فر کیانی یکی تخت ساخت
چه مایه بدو گوهر اندر نشاخت - به جمشید بر گوهر افشاندند
مران روز را روز نو خواندند - دو پاکیزه از گوهر پادشا
دو مرد گرانمایه و پارسا - بران بیبها چرم آهنگران
برآویختی نو به نو گوهران - بیاراست آن را به دیبای روم
ز گوهر بر و پیکر از زر بوم - همان جامه و گوهر شاهوار
همان اسپ تازی به زرین عذار - همه زر و گوهر برآمیختند
به تاج سپهبد فرو ریختند - چو ناسفته گوهر سه دخترش بود
نبودش پسر دختر افسرش بود - همی گوهر و زعفران ریختند
همی مشک با می برآمیختند - ز گوهر یمن گشت افروخته
عماری یک اندردگر دوخته - بزرگان برو گوهر افشاندند
همی پاک توران شهش خواندند - که از گوهر بد نیاید مهی
مرا دل همی داد این آگهی - انوشه که کردید گوهر پدید
درود از شما خود بدین سان سزید - همی شاه را تخت پیروزه ساخت
همی تاج را گوهر اندر شاخت - ابر پشت پیلانش بر تخت زر
ز گوهر همه طوق شیران نر - چه با مهد زرین به دیبای چین
بگوهر بیاراسته همچنین - برو آفرین کرد بس شهریار
بسی دادش از گوهر شاهوار - گرین کودک از پاک پشت منست
نه از تخم بد گوهر آهرمنست - غلامان رومی به دیبای روم
همه گوهرش پیکر و زرش بوم - چو بر پهلوان آفرین خواندند
ابر زال زر گوهر افشاندند - یکی تاج با گوهر شاهوار
یکی طوق زرین زبرجد نگار - به دیبا و گوهر بیاراسته
بسان بهشتی پر از خواسته - که از گلستان یک زمان مگذرید
مگر با گل از باغ گوهر برید - درم خواست و دینار و گوهر ز گنج
گرانمایه دیبای زربفت پنج - نهادند دینار و گوهر به پیش
بپرسید رودابه از کم و بیش - ابا یاره و طوق و با گوشوار
ز دینار و گوهر چو باغ بهار - شده بام از آن گوهر تابناک
به جای گل سرخ یاقوت خاک - بدانست کز گوهر اژدهاست
و گر چند بر تازیان پادشاست - چنین داد پاسخ که آمد پدید
سخن هر چه از گوهر بد سزید - دو گوهر چو آب و چو آتش به هم
برآمیخته باشد از بن ستم - بیاوردمش افسر پرنگار
یکی حلقه پرگوهر شاهوار - بدو گفت ای شسته مغز از خرد
ز پرگوهران این کی اندر خورد - مرا سام یک زخم ازان خواندند
جهان زر و گوهر برافشاندند - یکی تاج پرگوهر شاهوار
ابا طوق و با یاره و گوشوار - اگر ما گنهکار و بدگوهریم
بدین پادشاهی نه اندر خوریم - شما گرچه از گوهر دیگرید
همان تاج و اورنگ را در خورید - همه پیکرش گوهر آگنده بود
میان گهر نقشها کنده بود - همه سام را آفرین خواندند
پس از جام گوهر برافشاندند - سر ماه با افسر نام دار
سر شاه با تاج گوهرنگار - بترسم ز آشوب بد گوهران
به ویژه ز گردان مازنداران - برو زر و گوهر برافشاندند
ابر کردگار آفرین خواندند - غلامان و اسپان زرین ستام
پر از گوهر سرخ زرین دو جام - همی آتش افروزد از گوهرش
همی مغز پیلان بساید سرش - به شاهی نشست از برش کیقباد
همان تاج گوهر به سر برنهاد - چو کشواد و خراد و برزین گو
فشاندند گوهر بران تاج نو - ابر کردگار آفرین خواندند
برو زر و گوهر برافشاندند - یکی تخت پیروزه و میشسار
یکی خسروی تاج گوهر نگار - به جای درم زر و گوهر دهیم
سپاسی ز گنجور بر سر نهیم - همه گوهر و زعفران ریختند
به دینار و عنبر برآمیختند - ازیرا سرت ز آسمان برترست
که تخم تو زان نامور گوهرست - سخن زین درازی چه باید کشید
هنر برتر از گوهر آمد پدید - فرستادمش زر و گوهر بسی
بر مادر او به دست کسی - که تندی مرا گوهرست و سرشت
چنان زیست باید که یزدان بکشت - سخن گفت ناگفته چون گوهرست
کجا نابسوده به سنگ اندرست - همانا که داری ز گردان نژاد
کنی پیش من گوهر خویش یاد - به سودابه فرمود تا پیش اوی
نثار آورد گوهر و مشک و بوی - بسی زر و گوهر برافشاندند
سراسر همه آفرین خواندند - ز دینار و از بدرههای درم
ز دیبای و از گوهر بیش و کم - بهشتم بفرمود تا تاج زر
ز گوهر درافشان کلاه و کمر - فرود آمد از تخت و شد پیش اوی
به گوهر بیاراسته روی و موی - بتان را به شاه نوآیین نمود
که بودند چون گوهر نابسود - گر از گوهر شهریاران بدی
ازین زیجها جستن آسان بدی - یکی تاج پرگوهر شاهوار
ز گستردنی صد شتروار بار - درم نیز چندان که بودش به کار
ز دینار وز گوهر شاهوار - سیاوش برو آفرین کرد سخت
که از گوهر تو مگر داد بخت - ز لشکر همی هر کسی با نثار
ز دینار وز گوهر شاهوار - ندانست کس گنج او را شمار
ز یاقوت و ز تاج گوهرنگار - به گوهر شود باز چون شد سترگ
نترسد ز آهنگ پیل بزرگ - ز گوهر مرا با دل اندیشه خاست
که یاد آمدم زان سخنهای راست - نوازندهی رود با میگسار
بیامد بر تخت گوهرنگار - جهانی بدو کرده دیده پرآب
ز کردار بدگوهر افراسیاب - شبان نیست از گوهر تو کسی
و زین داستان هست با من بسی - چو این گوهران را بجا آورد
دلاور شود پر و پا آورد - مرا با تو بدگوهر دیوزاد
چرا کرد باید همی نام یاد - خرد باید و گوهر نامدار
هنر یار و فرهنگش آموزگار - از ایران و توران دو بهر آن تست
همان گوهر و گنج و شهر آن تست - ترا با هنر گوهرست و خرد
روانت همی از تو رامش برد - همه هدیه ها ساختند و نثار
ز دینار و ز گوهر شاهوار - در گنج دینار و پرمایه تاج
همان گوهر و دیبه و تخت عاج - یکایک ز هر سو به چنگ آمدش
بسی گوهر از گنج گنگ آمدش - یکی تاج پرگوهر شاهوار
دو تا یاره و طوق با گوشوار - ز پشت سیاوش یکی شهریار
هنرمند و از گوهر نامدار - ازین تخمه از گوهر کیقباد
ز مادر سوی تور دارد نژاد - ز دینار وز گوهر شاهوار
ز یاقوت وز تاج گوهرنگار - ز گوهر که پرمایهتر یافتند
ببردند چندانک برتافتند - چنین گفت با گیو کای برده رنج
ببین تا ز گوهر چه خواهی ز گنج - سپهبد فرستاده را پیش خواند
بران نامهی گیو گوهر فشاند - یکی تاج با یاره و گوشوار
یکی طوق پر گوهر شاهوار - به زر و به گوهر بیاراست گاه
چنان چون بباید سزاوار شاه - کسی کاو بود شهریار زمین
هنر باید و گوهر و فر و دین - ز گنجش زبرجد نثار آورید
بسی گوهر شاهوار آورید - به شاهی برو آفرین خواندند
همه زر و گوهر برافشاندند - بیامد نشست از بر پیل شاه
نهاده بسر بر ز گوهر کلاه - بیاورد صد جامه دیبای روم
همه پیکر از گوهر و زر بوم - یکی طوق پر گوهر شاهوار
فروهشته از تاج دو گوشوار - هم از خز و منسوج و هم پرنیان
یکی جام پر گوهر اندر میان - وزانجا بیامد به جای نشست
گرفته چنان جام گوهر به دست - هنر با نژادست و با گوهر است
سه چیزست و هر سه بهبنداندرست - پرستار و آن جامهی زرنگار
بیاورد با گوهر شاهوار - ازین هر سه گوهر بود مایهدار
که زیبا بود خلعت کردگار - می آورد و رامشگران را بخواند
همه شب همی زر و گوهر فشاند - تو دانی که او را بدی گوهرست
همان بدنژادست و افسونگرست - همو مرد جنگست و گرد و سوار
بگوهر بزرگ و بتن نامدار - تو گفتی به کان اندرون زر نماند
برآمد یکی ابر و گوهر فشاند - بپرسیدی از گوهر و نام من
بدل دیگر آمد ترا کام من - بیاورد ده جام گوهر ز گنج
بزر بافته جامهی شاه پنج - بدان چشمه آمد کجا خفته بود
بران دیو بدگوهر آشفته بود - همان طوق کیخسرو و گوشوار
همان یارهی گیو گوهرنگار - ببرد سران گرازان بتیغ
ندارم ازو گنج گوهر دریغ - ز هر گونه گوهر برو ریختند
همه یک بدیگر برآمیختند - تو برداشتی گوهر و سیم و زر
تو بستی مرین رزمگه را کمر - چو گرگین چنین گفت بیژن جوان
بجوشیدش آن گوهر پهلوان - جفاپیشه بدگوهر افراسیاب
ز کینه نیاید شب و روز خواب - همه لشکر از گنج و دینار شاه
بسر بر نهادند گوهر کلاه - ز اسپان پرمایه و گوهران
ز دیبا و دینار وز افسران - درفش خجسته میان سپاه
ز گوهر درفشان بکردار ماه - بدان تیغزن دست گوهرفشان
ز گیتی نجوید همی جز نشان - بیاراست ایوان گوهرنگار
نهادند خوان و می خوشگوار - ز دینار وز گوهر شاهوار
بیاورد چندان کش آمد به کار - کتایون بیاندازه پیرایه داشت
ز یاقوت و هر گوهری مایه داشت - یکی گوهری از میان برگزید
که چشم خردمند زان سان ندید - ببردند نزدیک گوهرشناس
پذیرفت ز اندازه بیرون سپاس - هم از گوهر سلم دارد نژاد
پدر بر پدر نام دارد به یاد - بسی هدیه بگزید با آن ز گنج
ز یاقوت و گوهر همه پنجپنج - ز میرین به هر گوهری بگذرم
به تیغ و به گنج درم برترم - غلام و پرستار رومی هزار
یکی طوق پر گوهر شاهوار - چو بند روان بینی و رنج تن
به کانی که گوهر نیابی مکن - دو گوهر بد این با دو گوهر فروش
کنون شاه دارد به گفتار گوش - ببخشید گنجی بر اسفندیار
یکی تاج پر گوهر شاهوار - هم از گوهر و افسر و رنگ و بوی
فروشندهام هم خریدار جوی - دگر پنج هرگونهیی گوهران
یکی تخت زرین و تاج سران - به پای اندرون کفش و در تن گلیم
به بار اندرون گوهر و زر و سیم - یکی طاس پر گوهر شاهوار
ز دینار چندی ز بهر نثار - صد از مشک و ز عنبر و گوهران
صد از تاج وز نامدار افسران - اگر زین نشان رای تو رفتنست
همه کام بدگوهر آهرمنست - می آورد و رامشگران را بخواند
بسی زر و گوهر بریشان فشاند - بنه بر سرت افسر خسروی
نگارش همه گوهر پهلوی - نمانم که بادی بتو بر وزد
بران سان که از گوهر من سزد - ندارم ازو گنج و گوهر دریغ
نه برگستوان و نه گوپال و تیغ - هنر بین و این نامور گوهرم
که از تخمهی سام کنداورم - که دستان بدگوهر دیوزاد
به گیتی فزونی ندارد نژاد - هم اورند از گوهر کیپشین
که کردی پدر بر پشین آفرین - لب مرد برنا پر از خنده شد
همی گوهر آن خنده را بنده شد - ازو نیستی گنج و گوهر دریغ
نه برگستوان و نه گوپال و تیغ - هزارانت گوهر دهم شاهوار
همان یارهی زر با گوشوار - ز کافور وز مشک وز عود تر
هم از عنبر و گوهر و سیم و زر - همه شهر با من بدین یاورند
جز آنکس که بددین و بدگوهرند - ازین پس نگوییم کو رستمست
نه زو مردی و گوهر ما کمست - مرابر سر انجمن خوار کرد
همان گوهر بد پدیدار کرد - تهمتن چنین داد پاسخ بدوی
که ای مرد بدگوهر چارهجوی - هر آنکس که او باشد از آب پاک
نیارد سر گوهر اندر مغاک - ز دینار وز گوهر نابسود
ز تخت وز گستردنی هرچ بود - ببستند بس گوهر شاهوار
به بازوی آن کودک شیرخوار - به زن گفت گازر که این نیک جفت
چه خاک و چه گوهرمرا در نهفت - ببردند داراب را در کنار
نکردند جز گوهر و زر به بار - به شهری که بد نامور مهتری
فرستاد نزدیک او گوهری - که این گوهران را چه سازی کنون
که باشد بدین دانشت رهنمون - بدو داد دینار چندانک بود
بماند آن گران گوهر نابسود - شما را که باشم به گوهر کیم
به نزدیک گازر ز بهر چیم - ز صندوق وز کودک شیرخوار
ز دینار وز گوهر شاهوار - سپهبد پذیرفت زو آنچ بود
ز دینار وز گوهر نابسود - ز دینار گنجی فرو ریختند
می و مشک و گوهر برآمیختند - زن گازر و شوی و گوهر بهم
شده هر دو از بیم خواری دژم - بگفتند با او سخن هرچ بود
ز صندوق وز گوهر نابسود - همان سرخ گوهر بدو داد و گفت
که با باد باید که گردی تو جفت - یکی تاج پرگوهر شاهوار
دو یاره یکی طوق گوهرنگار - برافشاند آن گوهر شاهوار
فرو ریخت از دیده خون برکنار - چنین داد پاسخ به مادر جوان
که تو هستی از گوهر پهلوان - چو بر تاج شاه آفرین خواندند
بران تخت بر گوهر افشاندند - ز زر خایهی ریخته صدهزار
ابا هر یکی گوهر شاهوار - چهل کرده مثقال هر خایهیی
همان نیز گوهر گرانمایهیی - ده استر همه بار دیبای روم
بسی پیکر از گوهر و زر بوم - به جام اندرون گوهر شاهوار
بتآرای با افسر و گوشوار - ابا برده و بدره و با نثار
دو صندوق پرگوهر شاهوار - شبی خفته بد ماه با شهریار
پر از گوهر و بوی و رنگ و نگار - کمر خواست پرگوهر شاهوار
یکی خسروی جامهی زرنگار - بخندید از آیین او شهریار
یکی جام پرگوهر شاهوار - همه گنج گشتاسپ و اسفندیار
همان یاره و تاج گوهرنگار - بیاراستندش به دیبای روم
همه پیکرش گوهر و زر بوم - دگر گفت کز گوهر پادشا
نزاید مگر مردم پارسا - ببر طوق با یاره و گوشوار
یکی تاج پر گوهر شاهوار - ببردند ز ایران فراوان نثار
ز دینار وز گوهر شاهوار - همان گوهر و جامهی نابرید
ز چیزی که شایستهتر برگزید - ببردند سیصد شتروار بار
همان جامه و گوهر شاهوار - به دانا سپردند و داننده گفت
که من گوهری دارم اندر نهفت - به کوه اندر آگند چیزی که بود
ز دینار وز گوهر نابسود - دو صد بارکش خواسته بر نهاد
صد افسر ز گوهر بران سر نهاد - بدو شاد شد نصر و گوهر بگفت
همه رازها برگشاد از نهفت - عقیق و زبرجد بروبر نگار
میان اندرون گوهر شاهوار - ز ایوان شاهان سرش برترست
که ایوان تو معدن گوهرست - سر پایها چون سر اژدها
ندانست کس گوهرش را بها - ازو چارصد گوهر شاهوار
همان سرخ یاقوت بد زین شمار - یکی تاج بد کاندران شهر و مرز
کسی گوهرش را ندانست ارز - بپرسید خود گوهر از بهر چیست
کش از بهر بیشی بباید گریست - ببردند پس تاجها پیش اوی
همان جامه و گوهر و رنگ و بوی - ز دیبا کشیده برو چادری
ز هر گوهری بر سرش افسری - یکایک بسختیم و کردیم تل
اباگوهران هر یکی سی رطل - کنار یکی پر ز یاقوت بود
یکی را پر از گوهر نابسود - پشیمانتر آنکس که خود برنداشت
ازان گوهر پربها سر بگاشت - همی ریخت هر گوهری یک رده
چو از خاک تا تیغ شد آژده - بسی نفت و روغن برآمیختند
همی بر سر گوهران ریختند - فتاده فروغ ستاره در آب
ز گوهر همه خانه چون آفتاب - یکی سرخ گوهر به جای چراغ
فروزان شده زو همه بوم و راغ - برو همگنان آفرین خواندند
همه زر و گوهر برافشاندند - به سنگ درم هر یکی شست من
ز زر و ز گوهر یکی کرگدن - نخستین بفرمود پنجاه تاج
به گوهر بیاگنده ده تخت عاج - همان افسر و گوهر و سیم و زر
که آورده بود او ز پیش پدر - دگر گفت ما چون تو باشیم زود
که بودی تو چون گوهر نابسود - سخن ماند اندر جهان یادگار
سخن بهتر از گوهر شاهوار - بپرسیدش از گوهر و از نژاد
شبان زو بترسید و پاسخ نداد - بگوید ز گوهر همه هرچ هست
چو دستم بگیری به پیمان به دست - بیاموختندش هنر هرچ بود
هنر نیز بر گوهرش بر فزود - که گلنار بد نام آن ماهروی
نگاری پر از گوهر و رنگ و بوی - بیامد خرامان بر اردشیر
پر از گوهر و بوی مشک و عبیر - جهانجوی چون روی گلنار دید
همان گوهر و سرخ دینار دید - کنیزک در گنجها باز کرد
ز هر گوهری جستن آغاز کرد - ز یاقوت وز گوهر شاهوار
ز دینار چندانک بودش به کار - بیامد به جایی که بودش نشست
بدان خانه بنهاد گوهر ز دست - از ایوان بیامد به کردار تیر
بیاورد گوهر بر اردشیر - به دو گوهر از هرکسی برتری
سزد بر تو شاهی و کنداوری - همه شهر بگرفت و او را بکشت
بسی گوهر و گنجش آمد به مشت - بسی گوهر از گنج بگزید نیز
ز دیبا و دینار و هرگونه چیز - ز دینار شد تارکش ناپدید
ز گوهر کسی چهرهی او ندید - به دستور بر نیز گوهر فشاند
به کرسی زر پیکرش برنشاند - برو زر و گوهر بسی ریختند
زبر مشک و عنبر بسی بیختند - گر از گوهر مهرک نوشزاد
برآمیزد این تخمه با آن نژاد - بیفزایدش گنج و کاهدش رنج
تو شو کینهی این دو گوهر بسنج - بسی زر و گوهر به درویش داد
خردمند را خواسته بیش داد - به رزم آسمان را خروشان کند
چو بزم آیدش گوهرافشان کند - به شاهی برو آفرین خواندند
همه مهتران گوهر افشاندند - بگویش که با تو ز یک گوهرم
هم از تخم نرسی کنداورم - ز دینار وز گوهران بار کرد
ازان سی شتر بار دینار کرد - ازین بار چیزی کش اندر خورست
همه گوهر و آلت لشکرست - درم بار کردند خروار شست
هم از گوهر و جامهی بر نشست - کجا نور و ظلمت بدو اندرست
ز هر گوهری گوهرش برترست - سرشت تن از چار گوهر بود
گذر زین چهارانش کمتر بود - ز گفتارشان شاد شد شهریار
ببخشیدشان گوهر شاهوار - رکابش دو زرین دو سیمین بدی
همان هر یکی گوهر آگین بدی - اگر کند بودی گشاد برم
ازین زخم ننگی شدی گوهرم - ازین پس ترا هرچ آید به کار
ز دینار وز گوهر شاهوار - ز مادر نبیرهی شمیران شهم
ز هر گوهری با خرد همرهم - بزرگان برو گوهر افشاندند
بران تاج نو آفرین خواندند - وزان پس همه آفرین خواندند
همه بر سرش گوهر افشاندند - به اسپ و سنان و به خفتان جنگ
ز خود و ز هر گوهری رنگرنگ - ببخشید اگر چندشان بد گناه
که با گوهر و دادگر بود شاه - ز در و ز یاقوت و هر گوهری
ز هر بدرهیی بر سرش افسری - که گوهر فزون زین به گنج تو نیست
همان مانده خروار باشد دویست - سخن بهتر از گوهر نامدار
چو بر جایگه بر برندش به کار - همه ماهروی و همه جعدموی
همه جامه گوهر مه مشک موی - فروشید گوهر به زر و به سیم
زن بیوه و کودکان یتیم - یکی بزمگه ساخت چون نوبهار
بیاراست ایوان گوهرنگار - به دوریش بخشیدی این گوهران
همان گاو گوهر کران تا کران - یکی خانهی گوهر آمد پدید
که چرخ فلک داشت آن را کلید - صد اشتر بد از بهر رامشگران
همه بر سران افسر از گوهران - برفتند هر سه به نزدیک شاه
نهادند بر سر ز گوهر کلاه - چو آواز چنگ اندر آمد به گوش
بشد شاه تا خان گوهر فروش - همین گوسفندان گوهرفروش
به دشت اندر آوردم از کوه دوش - شهنشاه بهرام بود آنک دوش
بیامد سوی خان گوهرفروش - همه زیردستان چو گوهرفروش
بمانند با نالهی چنگ و نوش - به خروار با نامور گوهرست
همان زر و سیمست و هم زیورست - نثارش کن از گوهر شاهوار
سه یاقوت سرخ از در شهریار - اگر بشمری گوهر ماهیار
فزون آید از بدرهی شهریار - کجا باشد ایوان گوهرفروش
پدیدار کن راه و بر ما مپوش - ازان پس بدو گفت گوهرفروش
کجا شد که ما مست گشتیم دوش - من از جام می همچنانم که دوش
نتابد می این پیر گوهر فروش - نشنید بدان خان گوهر فروش
همه سوی گفتار دارید گوش - بشد آرزو تا به مشکوی شاه
نهاده به سر بر ز گوهر کلاه - یکایک دل مرد گوهرفروش
ز گفتار دربان برآمد به جوش - کنون نه صد و سی زن از مهتران
همه بر سران افسر از گوهران - یکی تازیانه به زر تافته
به هرجای گوهر برو بافته - به زیر زمین در چه گوهر چه سنگ
کزو خورد و پوشش نیاید به چنگ - مر او را چه دینار و گوهر چه خاک
چو بایست کردن همی در مغاک - چنین گفت گوینده کاندر زمین
ورا زر و گوهر فزونست زین - بگوید که بر کوی بر شهر جز
گر از گوهر و زر و دیبا و خز - بشد زان ده بینوا شهریار
بیامد به ایوان گوهرنگار - به لشکر یکی مرد بد شمر نام
خردمند و با گوهر و رای و کام - به زر و به گوهر بیاراستند
سر تخت آذر بپیراستند - ز دینار و گوهر ز مشک و عبیر
فزون گشت از اندیشهی تیزویر - برادرش را دید بر زیرگاه
نهاده به سر بر ز گوهر کلاه - همان کوه و دریای گوهر مراست
به من دارد اکنون جهان پشت راست - همه بوم ما را بدینسان برست
اگر زر و سیمست و گر گوهرست - چو گشتند مست از می خوشگوار
برفتند ز ایوان گوهرنگار - بیاراست ایوان گوهرنگار
ز قنوج هرکس که بد نامدار - بسی زر و گوهر به درویش داد
نیاز آنک بنهفت ازو بیش داد - همه ویژه با گوهر و سیم و زر
یکی چتر هندی ز طاوس نر - ز زر افسری بر سر میگسار
به پای اندرون کفش گوهرنگار - ز دینار و ز گوهر شاهوار
ز تیغ و ز خود و کمر بیشمار - همی خواست تا گنجها بنگرد
زر و گوهر و جامهها بشمرد - بران تخت شاهیش بنشاندند
بسی زر و گوهر برافشاندند - اسیران وز خواسته هرچ بود
ز سیم و زر و گوهر نابسود - ز کسری چنان شاد شد شهریار
که شاخش همی گوهر آورد بار - به شاهی برو آفرین خواندند
به سر برش گوهر برافشاندند - تو گفتی بکان اندرون زر نماند
همان در خوشاب و گوهر نماند - بداندیش و بیکار و بدگوهرند
بدین زیردستی نه اندر خورند - وگر چون بباید نیاری به کار
همان سنگ وهم گوهر شاهوار - نشست اندر ایوان گوهرنگار
همی رای زد با می ومیگسار - یکی کاخ کرد اندران شهریار
بدو اندر ایوان گوهرنگار - یکی جام فرمود پس شهریار
که کردند پرگوهر شاهوار - زنی بود هم گوهرش هوشمند
هنرمند و با دانش و بیگزند - گنهکار هم پیش یزدان تویی
که بد نام و بد گوهر و بد خویی - به گوهر مگر هم نژاده نیند
همان از گهر پاکزاده نیند - بدو گفت پس نامور شهریار
که بی بدره و گوهر شاهوار - دو یاره بهاگیر و دو گوشوار
یکی طوق پرگوهر شاهوار - درم بود و گوهر چپ و دست راست
جز از جامهی شاه چیزی نخواست - سه گوهر بدان حقه اندر نهفت
چنان هم که دانای ایران بگفت - نخستین ز گوهر یکی سفته بود
دوم نیم سفت و سیم نابسود - ببازو نگه کرد وگوهر بدید
کسی رابه نزدیک او برندید - همه موبدان آفرین خواندند
بدان دانشی گوهر افشاندند - چومرغ سیه بند بازوی بدید
سر در ز آن گوهران بردرید - ازان بند بازوی و مرغ سیاه
از اندیشه گوهر و خواب شاه - چوبدرید گوهر یکایک بخورد
همان در خوشاب و یاقوت زرد - چراجستی از برتری کمتری
ببد گوهر و ناسزا داوری - چنین داد پاسخ که آز و نیاز
دو دیوند بدگوهر و دیر ساز - در و دشت گفتی که زرین شدست
کمرها ز گوهر چو پروین شدست - که امروز قیصر جوانست و نو
به گوهر بدین مرزها پیشرو - که خاقان نژادست و بد گوهرست
ببالا و دیدار چون مادرست - گرانمایگان را همه خواندند
بر آن تاج نو گوهر افشاندند - کرا گوهر تن بود با نژاد
نگوید سخن با کسی جز بداد - سخن گفتن موبدان گوهرست
مرا در دل اندیشه دیگرست - همی گوهر افشانی اندر سخن
تو داناتری هرچ باید بکن - مرا چون الان شاه خوانی همی
زگوهر بیک سوم دانی همی - همین یاره وطوق واین گوشوار
همین جامهی زر گوهرنگار - دلاور شدی تیز وبرترمنش
ز بد گوهر آمد تو را بدکنش - هنر بهتر از گوهر نامدار
هنرمند باید تن شهریار - سپاه مرا خیره بفریفتی
زبد گوهر خویش نشکیفتی - دگر آنک بد گوهر افراسیاب
ز توران بدانگونه بگذاشت آب - همه رومیان آفرین خواندند
بپا اندرش گوهر افشاندند - بیاراست کاخی به دیبای روم
همه پیکرش گوهر و زر بوم - همه یک زبان آفرین خواندند
بران تخت زر گوهر افشاندند - جوانی و از گوهر پهلوان
مگر با تو او برگشاید زبان - چنین گفت کز آهنست آن سوار
همه خانه از گوهر شاهوار - همان قبله شان برترین گوهرست
که از آب و خاک و هوا برترست - بدینار وگوهر نباشند شاد
نجویند نام و نشان جز بداد - عماری بیاراست زرین چهار
جلیلش پر ازگوهر شاهوا ر - چهل مهد دیگر بد از آبنوس
ز گوهر درفشان چو چشم خروس - فرستاد هر کس که بد بردرش
ز گوهر نگار افسری بر سرش - ز زرینه و گوهر شاهوار
ز یاقوت وز جامهی زرنگار - همان یاره و طوق با گوشوار
سه تاج گرانمایه گوهرنگار - بپوشید پس جامهی شهریار
بیاویخت آن تاج گوهرنگار - صلیبی فرستاد گوهر نگار
یکی تخت پرگوهر شاهوار - به دستور فرمود پس شهریار
که آن جامهی روم گوهر نگار - چو خسرو فرود آمد از تخت بار
ابا جامهی روم گوهر نگار - ز زرین و سیمین گوهرنگار
ز دینار وز گوهر شاهوار - ز سیمین و زرین که آید به کار
ز دینار وز گوهر شاهوار - ازو مه به گوهر مقاتوره نام
که خاقان ازو یافتی نام و کام - ز دینار وز گوهر شاهوار
ز هرگونه یی آلت کار زار - همی شر کپی خورد دخترم
بگوییم و ننگی شود گوهرم - به بهرام برآفرین خواندند
بسی گوهر و زر برافشاندند - همیگفت بهرام بدگوهرست
از آهر من بد کنش بدترست - دهانش پر از گوهر شاهوار
بیاگند و دینار چون صد هزار - نخستین ز تن دست و پایش برید
بران سان که از گوهر او سزید - همه سرکشان آفرین خواندند
بران نامه برگوهر افشاندند - ز دینار وز گوهر شاهوار
کس آن را ندانست کردن شمار - چنین هم به مشکوی زرین من
چه در خانهی گوهر آگین من - به دستور گفت آن زمان شهریار
که بد گوهری باید و نابکار - پدر بر پدر و پسر بر پسر
مبادا که این گوهر آید به سر - همان چند زرین و سیمین دده
بگوهر بر و چشمشان آژده - به گوهر بیاگنده هر یک چو سنگ
نهادند بر هر یکی مهر تنگ - ز دیبای چینی صد و چل هزار
ازان چند زربفت گوهرنگار - یکی از برش سرخ دیبای روم
همه پیکرش گوهر و زر بوم - که او را به مشکوی زرین برند
سوی خانهی گوهر آگین برند - هرآن گوهری کش بهاخوار بود
کمابیش هفتاد دینار بود - دو تخت از بر تخت پرمایه بود
ز گوهر بسی مایه بر مایه بود - ازین تابدان پایه بودی چهار
همه پایه زرین و گوهرنگار - بگوهر همه ریشهها بافته
زبر شوشهی زر برو تافته - بزرگان به رو گوهر افشاندند
که فرش بزرگش همیخواندند - ازان تختها چند زرین بدی
چه مایه ز زر گوهر آگین بدی - دهان و برش پر ز گوهر کنم
برین رود سازانش مهتر کنم - غلام و پرستنده از هر دری
ز در و ز یاقوت و هر گوهری - به زر سرخ گوهر برو بافته
به زر اندرون رشتهها تافته - تو این گوهران از که دزدیدهای
گر از بنده خفته ببریدهای - سوی زاد فرخ شدند آن سه مرد
ابا گوهر و زر و با کارکرد - چو آن گوهران زاد فرخ بدید
سوی شهریار نو اندر کشید - چنین گفت شیروی با باغبان
که گر زین خداوند گوهر نشان - مرآن گوهران را بها سی هزار
درم بد کسی را که بودی به کار - نگویی هم اکنون ببرم سرت
همان را که او باشد از گوهرت - ببردند هر دو به گوهر فروش
که این را بها کن بدانش بکوش - برید این چنین شاخ گوهر ازوی
مراداد و گفتا کز ایدر بپوی - برین مهر بر آفرین خوانمت
سزایی که گوهر برافشانمت - همان زر و گوهر برو بافته
سراسر یک اندر دگر تافته - که هرحقهیی را چو پنجه هزار
به دادی درم مرد گوهر شمار - شمارا به چیزی نبودی نیاز
ز دینار وز گوهر و یوز و باز - ز یاقوت وز گوهر شاهوار
همان آلت و جامهی زرنگار - چو دیهیم ما بیست وشش ساله گشت
ز هر گوهری گنجها ماله گشت - کجا آن سرخود و زرین زره
ز گوهر فگنده گره بر گره - همان تشت زرین و سیمین بدی
چو زرین بدی گوهر آگین بدی - بران تخت شاهیش بنشاندند
بزرگان برو گوهر افشاندند - نه تخت ونه تاج و نه زرینه کفش
نه گوهر نه افسر نه بر سر درفش - به بد گوهران بر بس ایمن مشو
که این را یکی داستانست نو - که هر چند بر گوهر افسون کنی
به کوشی کزو رنگ بیرون کنی - بسی گنج و گوهر پراگنده شد
بسی سر به خاک اندر آگنده شد - نباید که آن بد نژاد پلید
چو این بشنود گوهر آرد پدید - پر از گوهر نابسود افسرش
ز دیبای چینی فروزان برش - چنان دان که شاهی و پیغمبری
دو گوهر بود در یک انگشتری - و گرنه هم اکنون ببرم سرت
نمانم کسی زنده از گوهرت - به نزدیک ماهوی رفتند زود
ابا یاره و گوهر نابسود - بد اندیشگان را همه برکشید
بدانسان که از گوهر او سزید - تو را گفته بد تخت زرین اوی
همان یارهی گوهر آگین اوی