«سایه» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «سایه» در غزلیات حافظ شیرازی
- سایه قد تو بر قالبم ای عیسی دم
عکس روحیست که بر عظم رمیم افتادست - منت سدره و طوبی ز پی سایه مکش
که چو خوش بنگری ای سرو روان این همه نیست - گدا چرا نزند لاف سلطنت امروز
که خیمه سایه ابر است و بزمگه لب کشت - ای آفتاب خوبان می جوشد اندرونم
یک ساعتم بگنجان در سایه عنایت - بتی دارم که گرد گل ز سنبل سایه بان دارد
بهار عارضش خطی به خون ارغوان دارد - از عدالت نبود دور گرش پرسد حال
پادشاهی که به همسایه گدایی دارد - سایه تا بازگرفتی ز چمن مرغ سحر
آشیان در شکن طره شمشاد نکرد - ظل ممدود خم زلف توام بر سر باد
کاندر این سایه قرار دل شیدا باشد - همای گو مفکن سایه شرف هرگز
در آن دیار که طوطی کم از زغن باشد - آن پریشانی شب های دراز و غم دل
همه در سایه گیسوی نگار آخر شد - می شکفتم ز طرب زان که چو گل بر لب جوی
بر سرم سایه آن سرو سهی بالا بود - سایه معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد
ما به او محتاج بودیم او به ما مشتاق بود - دولت از مرغ همایون طلب و سایه او
زان که با زاغ و زغن شهپر دولت نبود - گدایی در جانان به سلطنت مفروش
کسی ز سایه این در به آفتاب رود - یا رب اندر کنف سایه آن سرو بلند
گر من سوخته یک دم بنشینم چه شود - به سر سبز تو ای سرو که گر خاک شوم
ناز از سر بنه و سایه بر این خاک انداز - پرتو روی تو تا در خلوتم دید آفتاب
می رود چون سایه هر دم بر در و بامم هنوز - گلعذاری ز گلستان جهان ما را بس
زین چمن سایه آن سرو روان ما را بس - سایه افکند حالیا شب هجر
تا چه بازند شب روان خیال - سایه طوبی و دلجویی حور و لب حوض
به هوای سر کوی تو برفت از یادم - سایه ای بر دل ریشم فکن ای گنج روان
که من این خانه به سودای تو ویران کردم - ای گلبن جوان بر دولت بخور که من
در سایه تو بلبل باغ جهان شدم - مرا در خانه سروی هست کاندر سایه قدش
فراغ از سرو بستانی و شمشاد چمن دارم - ای شاه شیرگیر چه کم گردد ار شود
در سایه تو ملک فراغت میسرم - بر من فتاد سایه خورشید سلطنت
و اکنون فراغت است ز خورشید خاورم - تا بو که یابم آگهی از سایه سرو سهی
گلبانگ عشق از هر طرف بر خوش خرامی می زنم - باغ بهشت و سایه طوبی و قصر و حور
با خاک کوی دوست برابر نمی کنم - چون کائنات جمله به بوی تو زنده اند
ای آفتاب سایه ز ما برمدار هم - سایه طایر کم حوصله کاری نکند
طلب از سایه میمون همایی بکنیم - ای خونبهای نافه چین خاک راه تو
خورشید سایه پرور طرف کلاه تو - جلوه گاه طایر اقبال باشد هر کجا
سایه اندازد همای چتر گردون سای تو - ای که بر ماه از خط مشکین نقاب انداختی
لطف کردی سایه ای بر آفتاب انداختی - گنج عشق خود نهادی در دل ویران ما
سایه دولت بر این کنج خراب انداختی - همایی چون تو عالی قدر حرص استخوان تا کی
دریغ آن سایه همت که بر نااهل افکندی - ساقیا سایه ابر است و بهار و لب جوی
من نگویم چه کن ار اهل دلی خود تو بگوی - سعدی شیرازی
- «سایه» در غزلیات سعدی شیرازی
- جمال دوست چندان سایه انداخت
که سعدی ناپدیدست از حقارت - برخیز که در سایه سروی بنشینیم
کان جا که تو بنشینی بر سرو قیامست - ای پادشاه سایه ز درویش وامگیر
ناچار خوشه چین بود آن جا که خرمنست - خورشید زیر سایه زلف چو شام اوست
طوبی غلام قد صنوبرخرام اوست - دوش چون مشعله شوق تو بگرفت وجود
سایه ای در دلم انداخت که صد جا بگرفت - بخت آن نکند با من سرگشته که یک روز
همخانه من باشی و همسایه نداند - پندارم آهوان تتارند مشک ریز
لیکن به زیر سایه طوبی چریده اند - پارس در سایه اقبال اتابک ایمن
لیکن از ناله مرغان چمن غوغا بود - به رغم دشمنم ای دوست سایه ای به سر آور
که موش کور نخواهد که آفتاب برآید - همشیره جادوان بابل
همسایه لعبتان کشمیر - بیار ساقی و همسایه گو دو چشم ببند
که من دو گوش بیاکندم از حدیث عذول - شب ها گذرد بر من از اندیشه رویت
تا روز نه من خفته نه همسایه ز دستم - تو مگر سایه لطفی به سر وقت من آری
که من آن مایه ندارم که به مقدار تو باشم - گذر از دست رقیبان نتوان کرد به کویت
مگر آن وقت که در سایه زنهار تو باشم - همسایه گو گواهی مستی و عاشقی
بر من مده که خویشتن اقرار می کنم - شمع را باید از این خانه به دربردن و کشتن
تا به همسایه نگوید که تو در خانه مایی - نپندارم که سعدی را بیازاری و بگذاری
که بعد از سایه لطفت ندارد در جهان جایی - نوع تقصیری تواند بود ای سلطان عشق
تا به یک ره سایه لطف از گدا برداشتی - کاشکی خاک بودمی در راه
تا مگر سایه بر من افکندی - چون تو درخت دل نشان تازه بهار و گلفشان
حیف بود که سایه ای بر سر ما نگستری - چون همایم سایه ای بر سر فکن
تا در اقبالت شوم نیک اختری - هنوز در دلت ای آفتاب رخ نگذشت
که سایه ای به سر یار مهربان آری - چو سایه هیچ کست آدمی که هیچش نیست
مرا از این چه که چون آفتاب مشهوری - تو همایی و من خسته بیچاره گدای
پادشاهی کنم ار سایه به من برفکنی - ای آفتاب روش و ای سایه همای
ما را نگاهی از تو تمامست اگر کنی - خیام نیشابوری
- «سایه» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «سایه» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- شرح جدایی و درآمیختگی سایه و نور
لا یتناهی و لن جت بضعف مددا - نور مسبب بود و هر چه سبب سایه او
بی سببی قد جعل الله لكل سببا - سایه نوری تو و ما جمله جهان سایه تو
نور كی دیدست كه او باشد از سایه جدا - سایه زده دست طلب سخت در آن نور عجب
تا چو بكاهد بكشد نور خدایش به خدا - نیست ز نفس ما مگر نقش و نشان سایهای
چون به خم دو زلف تست مسكن و جای نفس ما - رو سایه سروش شو پیش و پس او میدو
گر چه چو درخت نو از بن بكند ما را - خورشید پناه آرد در سایه اقبالت
آری چه توان كردن آن سایه عنقا را - بی عقل چو سایه پیت ای دوست دوانیم
كان روی چو خورشید تو نبود دگری را - آن دم موسی ز دل برون كرد
همسایه و خویش و آشنا را - بگذار مرا كه خوش بخسپم
در سایهات ای درخت خرما - جمع گشته سایه الطاف با خورشید فضل
جمع اضداد از كمال عشق او گشته روا - تو چنین لرزان او باشی و او سایه توست
آخر او نقشیست جسمانی و تو جانی چرا - این همای دل كه خو كردست در سایه شما
جز میان شعله آذر مبادا بیشما - عافیت بادا تنت را ای تن تو جان صفت
كم مبادا سایه لطف تو از بالای ما - دولتی همسایه شد همسایگان را الصلا
زین سپس باخود نماند بوالعلی و بوالعلا - ناگهان بیضه شكافد مرغ معنی برپرد
تا هما از سایه آن مرغ گیرد فالها - سایه جسم لطیفش جان ما را جانهاست
یا رب آن سایه به ما واده برای طبعها - تو در آن سایه بنه سر كه شجر را كند اخضر
كه بدان جاست مجاری همگی امن و امان را - آنك خورشید بلا بر سر او تیغ زدست
گستران بر سر او سایه احسان و رضا - چونك خورشید نمودی رخ خود
سجده دادیش چو سایه همه را - ما سایه وار در پی آن مه دوان شدیم
ای دوستان همدل و همراه الصلا - منم ز سایه او آفتاب عالمگیر
كه سلطنت رسد آن را كه یافت ظل هما - شمس تبریز ابرسوز شدست
سایهاش كم مباد از سر ما - نقل كنم ور نكنم سایه را
سایه من كی بود از من جدا - مرا در سایهات ای كعبه جان
به هر مسجد ز خورشیدست محراب - چو سایه كل فنا گردم ازیرا
جهان خورشید لشكركش گرفتست - چو خوبان سایههای طیر غیبند
به سوی غیب آ طیار اینست - فكندم خویش را چون سایه پیشت
فكندن پیشت افكند عظیمست - اگر سایه كند گردن درازی
رخ خورشید آن دم در نقابست - چگونه جان برد سایه ز خورشید
كه جان او به دست آفتابست - جوییست جهان و ما برونیم
بر جوی فتاده سایه ماست - كو شعشعههای قرص خورشید
هر سایه نشین ز سایه بان گفت - سوگند به سایه لطیفت
سوگند نمیخورم به ذاتت - تن چو سایه بر زمین و جان پاك عاشقان
در بهشت عشق تجری تحتها الانهار مست - بر سر غنچه بسته كه نهان میخندد
سایه سرو خوش نادره بالا چه خوشست - خود اوست جمله طالب و ما همچو سایهها
ای گفت و گوی ما همگی گفت و گوی دوست - روزی بتافت سایه گل بر خیال دوست
بر دوست كار كرد كه این كار نازكست - چون باشد آن درخت كه برگش تو دادهای
چون باشد آن غریب كه همسایه هماست - یك لحظه سایه از سر ما دورتر مكن
دانستهای كه سایه عنقا مباركست - كبر و منی خلق حجاب تو میشود
در سایه بود از تو كسی كو منی نداشت - عاشق آن قند تو جان شكرخای ماست
سایه زلفین تو در دو جهان جای ماست - صلای چهره خورشید ما كه فردوسست
صلای سایه زلفین او كه جناتست - ماه ما شب برآمد و این خواب
همچو سایه ز آفتاب گریخت - وصف طلاق زن همسایه كرد
گفت به خاری زن خود هشت هشت - باشد ز بازیهای خوش بیذوق رود فرزین شود
در سایه فرخ رخی بیدق برفت و شاه شد - ای خانه را گشته گرو تو سایه پروردی برو
كز آفتاب آن سنگ را لعل بدخشان میرسد - گردش این سایه من سخره خورشید حق است
نی چو منجم كه دلش سخره استاره شود - ز سایه خود گریزانم كه نور از سایه پنهانست
قرارش از كجا باشد كسی كز سایه بگریزد - بود مه سایه را دایه به مه چون میرسد سایه
بگو ای مه نمیدانم تو را خانه كجا باشد - اگر عالم هما گیرد نجوید سایهاش عاشق
كه او سرمست عشق آن همای نام ور باشد - بس عاشق آشفته آسوده و خوش خفته
در سایه آن زلفی كو حلقه و خم دارد - معشوق تو همسایه و دیوار به دیوار
در بادیه سرگشته شما در چه هوایید - ز سایه طرههای درهم او
ز هر همسایهای درهم نگردد - وجودی كه نرست از سایه خوش
پناه سایه عنقاش نبود - بر ما خورشید سایه اندازد
وان شمع مقیم این لگن گردد - گر سایه برگ گل فتد بر تو
بر عارض نازكت نشان ماند - یا سایه خود بر او مینداز
كو خود چه كس است یا چه دارد - جمعیت جانهای خرم
در سایه آن دو زلف درهم - در عشق پدید شد سپاهی
در سایه چتر پادشاهی - همچون مه نو ز غم خمیدن
چون سایه به رو و سر دویدن - همچون مه بیپری پریدن
چون سایه به رو و سر دویدن - شاه گوید مر شما را از منست این یاد و بود
گر نباشد سایه من بود جمله گشت باد - چون ببیند عشق گوید زلف من سایه فكند
وانگهی عاشق در این دم مشك و عنبر بو كند - چو فتاد سایه تو سوی مفسدان مجرم
همه جرمهای ایشان چله و نماز گردد - شجری خوش و خرامان به میانه بیابان
كه كسی به سایه او چو بخفت مست خیزد - ز چپ و ز راست بنگر به قطارهای بیمر
پی روز همچو سایه به طریق آسمان شد - ما چو خورشیدپرستان همه صحرا كوبیم
سایه جویان چو زنان در پس دیوار شدند - تو كه در سایه مخلوقی و او دیواریست
ور نه ز آسیب اجل چون همه مردار شدند - نور احمد نهلد گبر و جهودی به جهان
سایه دولت او بر همگان تابان باد - دوش در خواب بدیدم صلاح الدین را
گسترد سایه دولت چو همایی برسد - سایه چون طلعت خورشید بدید
نكند سجده نخنبد چه كند - خالی مباد از سر خورشید سایهاش
تا روز را به دور حوادث سپر كنند - دست تو دست خدا چشم تو مست خدا
بر همه پاینده باد سایه رب العباد - عشق همایون پیست خطبه به نام ویست
از سر ما كم مباد سایه این كیقباد - به زیر سایه زلفت دلم چه خوش خفتهست
خراب و مست و لطیف و خوش و كش و آزاد - تنی كه تابش خورشید جان بر او آید
گمان مبر كه سر سایه هما دارد - چو پشت كرد به خورشید او نمازی نیست
از آنك سایه خود پیش و مقتدا دارد - همیرسد به گریبان آسمان دستش
كه او چو سایه ز ماه تو مقتدا دارد - چو یوسفم تو نباشی مرا به مصر چه كار
چو رفت سایه سلطان حشر چه سود كند - ز آفتاب مزن گفت و گوی چون سایه
ز سایه ذره گریزد همه ضیا خواهد - به سایهها و به خورشید شمس تبریزی
كه بیمكان و زمان آفتاب و فی باشد - هما و سایهاش آن جا چو ظلمتی باشد
ز نور ظلمت غیر فنا چه سود كند - در آن فلك كه شعاعات آفتاب دلست
هزار سایه و ظل هما چه سود كند - همای سایه دولت چو شمس تبریزیست
نگر كه در دل آن شاه جا توانی كرد - خنك او را كه شد برهنه ز بود
وای آن را كه جست سایه بید - كی باشد آن در سفته من الحمدلله گفته من
مستطرب و خوش خفته من در سایههای آن شجر - خیز كه روز میرود فصل تموز میرود
رفت و هنوز میرود دیو ز سایه عمر - ای چشم كه پردردی در سایه او بنشین
زنهار در این حالت در چهره او بنگر - همسایه ما بودی چون چهره تو بنمودی
تا خانه یكی كردی ای خوش قمر انور - همایی بین كه سایه بر تو افكند
به زاغی كز كف تو جست منگر - در سایهات ای درخت طوبی
ما راست سعادت مكرر - چون سحر این مای ما مشتاق آن ما گشته بود
ما درآمد سایه وار و شد برون آن مای یار - سایه شادیست غم غم در پی شادی دود
ترك شادی كن كه این دو نسكلد از همدگر - سایه افكندست عشقش همچو دامی بر زمین
عشق چون صیاد او بر آسمانست ای پسر - نه كه همسایه آن سایه احسان توام
تو مرا همسفر و مشفق و غمخوار مگیر - باز در حین ببرد از بر همسایه گرو
بخورد بامی و چنگی همه با خمر و خمار - پرده خوش آن بود كز پس آن پرده دار
با رخ چون آفتاب سایه نماید نگار - یك دم ای ماه وش اسب و عنان را بكش
ای تو چو خورشید و خور سایه ز ما زو مبر - ولیك طالع خورشید و مه سفر باشد
كه تاز گردششان سایه شد سوار سفر - سایه یار به كه ذكر خدای
این چنین گفتست صدر كبار - در سایه دوست چون بود جان
همچون ماهی میان كوثر - موم و آتش چو گشت همسایه
نقش و رنگش فنا شود ناچار - در این خمخانه ما را میهمان كن
بدان همسایه كان جا داری امروز - بگستر بر سر ما سایه خود
كه خورشیدانه سیما داری امروز - چو ماه همره من شد سفر مرا حضرست
به زیر سایه او میروم نشیب و فراز - دل ز تو برهان طلبد سایه برهان نه تویی
بر مثل سایه برو باز به برهان و مترس - سایه كه فانی كندش طلعت خورشید بقا
سایه مخوانش تو دگر عبرت ماكان و مترس - خفاش اگر سگالد خورشید غم ندارد
خورشید را چه نقصان گر سایه شد منكس - چون گوهری ناسفتهام فارغ ز خام و پختهام
در سایهات خوش خفتهام سرمست از آن افیون خوش - ای روز ز روی تو شب سایه موی تو
چون ماه برآ امشب ای طالع و فالت خوش - چو آن خورشید بر وی سایه انداخت
ز دوزخ ایمنست و زمهریرش - ای هما كز سایهات پر یافت كوه قاف نیز
ای همای خوش لقای آن جهانی شاد باش - سایهها را همه پنهان كن و فانی در نور
برگشا طلعت خورشیدرخ انور خویش - آن كه چون سایه ز شخص تو جدا نیست منم
مكش ای دوست تو بر سایه خود خنجر خویش - ای درختی كه به هر سوت هزاران سایهست
سایهها را بنواز و مبر از گوهر خویش - سایه تو پیش و پس جان مرا دسترس
سایه آن نخل بس باروری گو مباش - هر كی ترش بینیش دانك ز آتش گریخت
غوره كه در سایه ماند هست سر و پا ترش - از شرر آفتاب شیشه گردون نكفت
سایه بیسایهای دید دراشكست دوش - جهان سایه توست روش از تو دارد
ز نور تو باشد بقا و فنایش - مها از سر او چو تو سایه بردی
چه سود و چه راحت ز سایه همایش - بیا كه چشمه خورشید زیر سایه تست
هزار زهره تو داری بر آسمان سماع - روا بود چو تو خورشید و در زمین سایه
روا بود چو تو ساقی و در زمانه مفیق - بگرد مركبم بودی به زیر سایه آن شاه
هزاران شاه در خدمت به صفها در قطار ای دل - به درگاه خدا نالم كه سایه آفتابی را
به ما آرد كه دل را نیست بی او پود و تار ای دل - سردی از سایه بود شمس بود روشن و گرم
فانی طلعت آن شمس شو ای سرد چو ظل - دولتش همسایه شد همسایگان را مژده شو
مرغ جانها را ببخشد كر و فرش پر و بال - در سایهات تا آمدم چون آفتابم بر فلك
تا عشق را بنده شدم خاقان و سلطان سنجرم - چشمه خورشید تویی سایه گه بید منم
چونك زدی بر سر من پست و گدازنده شدم - معنی هر قد و خدم سایه لطف احدم
كعبه هر نیك و بدم دایه باغ و چمنم - گر تو بدین كژ نگری كاسه زنی كوزه خوری
سایه عدل صمدم جز كه مناسب نتنم - تو به صفت سرو چمن من به صفت سایه تو
چونك شدم سایه گل پهلوی گل خیمه زنم - در پی آفتاب تو سایه بدم ضیاطلب
پاك چو سایه خوردیم چون كه ضیا بخواستم - من شاخ ترم اما بیباد كجا رقصم
من سایه آن سروم بیسرو كجا گردم - چون سایه فنا گردم در تابش خورشیدی
كاندر پی او دایم من سیر قمر دارم - در سایه آن گلشن اقبال بخفتیم
وز غرقه آن قلزم زخار رهیدیم - روی تو گلستان و لب تو شكرستان
در سایه این هر دو همه گلشكر آییم - در سایه سرو تو مها سیر نخفتیم
وز باغ تو از بیم نگهبان نچریدیم - چون سایه گذشتیم به هر پاكی و ناپاك
اكنون به تو محویم نه پاك و نه پلیدیم - در نیرب شاهانه بدیدیم درختی
در سایه آن شسته و دروای دمشقیم - مرا سایه هما چندان نوازد
كه گویی سایه او شد من همایم - مقیم خانه ما شو چو سایه
كه ما خورشید را همسایگانیم - از خانه به باغ راه داریم
همسایه سرو و یاسمینیم - گر سایه من در این جهان است
غم نیست كه من در آن جهانم - همخانه گریخت از نفیرم
همسایه گریست از فغانم - ما سایه آن بتیم گویی
كز اصل وجود بت پرستیم - سایه بنماید و نباشد
ما نیز چو سایه نیست هستیم - همچو سایه در طوافم گرد نور آفتاب
گه سجودش می كنم گاهی به سر می ایستم - گه درازم گاه كوته همچو سایه پیش نور
جمله فرعونم چو هستم چون نیم موسیستم - چونك در باغت به زیر سایه طوبیستم
گرم در كار آمدم موقوف مطرب نیستم - همچو سایه بر طوافم گرد نور آفتاب
گه سجودش می كنم گاهی به سر می ایستم - گه درازم گاه كوته همچو سایه پیش نور
جمله فرعونم چو هستم چون نیم موسیستم - چو منم سایه حسنت بكنم آنچ بكردی
چو بخوردی تو بخوردم چو نشستی تو نشستم - شمس تبریز كه مشهورتر از خورشید است
من كه همسایه شمسم چو قمر مشهورم - من چو در سایه آن زلف پریشان جمعم
لازمم نیست كه من راه پریشان بكشم - شمس تبریز كه آفاق از او شد پرنور
من به هر سوی چو سایه ز پیش گردیدم - صد هزاران گل صدبرگ ز خاكم روید
چونك در سایه آن سرو گلستان میرم - من همایم سایه كردم بر سرت
تا كه افریدون و سلطانت كنم - سایه ساز ماست نور سایه سوز
زانك همچون مه به میزان توییم - سایه شخصم و اندازه او
قامتش چند بود چندانم - هر كی او سایه ندارد چو فلك
او بداند كه ز خورشیدانم - ای آب زندگانی با تو كجاست مردن
در سایه تو بالله جستم ز مرگ جستم - عمری است كز عطای تو من طبل می خورم
در سایه لوای كرم طبل می زنم - هر چند سایه كرم شاه حافظ است
در ره همان بهست كه با كاروان رویم - كجا روم به سر خویش كی دلی دارم
من و تن و دل من سایه شهنشاهم - فسرده ماند یخی كه به زیر سایه بود
ندید شعشعه آفتاب رخشانم - ز آفتاب خرد گر چه پشت من گرم است
برای سایه نشینان چو خیمه برپایم - هر جا تویی جنت بود جنت بود هر جا روی رحمت بود رحمت بود
چون سایهها در چاشتگه فتح و ظفر پیشت دود پیشت دود - گر سایه عاشق فتد بر كوه سنگین برجهد
نه چرخ صدقها زند تو منكری نك آزمون - خورشید اندر سایهاش افزون شده سرمایهاش
صد ماه اندر خرمنش چون نسر طایر دانه چین - در سایه سدره نظر جبریل خو آمد بشر
درخورد او نبود دگر مهمانی عجل سمین - ای سایه معشوق را معشوق خود پنداشته
ای سالها نشناخته تو خویش را از پیرهن - ای آفتابت دایهای ما در پیت چون سایهای
ای دایه بیالطاف تو ماندیم تنها نی مكن - گفت در آب و گل نهای سایه توست این طرف
برد تو را از این جهان صنعت جان ربای من - با ستم و جفا خوشم گر چه درون آتشم
چونك تو سایه افكنی بر سرم ای همای من - در عجبی فتم كه این سایه كیست بر سرم
فضل توام ندا زند كان من است آن من - هر لطف كه بنمایی در سایه آن آیی
بسیار بیاساییهاده چه به درویشان - بی سایه نباشد تن سایه نبود روشن
برپر تو سوی روزن پرواز تو تنها كن - چه روزن كفتاب نو برآمد
كه سایه نیست آن جا قدر سوزن - سایه خویشی فنا شو در شعاع آفتاب
چند بینی سایه خود نور او را هم ببین - از فلك آمد همایی بر سر من سایه كرد
من فغان كردم كه دور از پیش آن خوب ختن - عشق باشد چون درخت و عاشقان سایه درخت
سایه گر چه دور افتد بایدش آن جا شدن - ای قمر زیر میغ خویش ندیدی دریغ
چند چو سایه دوی در پی این دیگران - عشق چو باشد كم نشود جان
دور مبادا سایه جانان - ز سایه تو جهان پر ز لیلی و مجنون
هزار ویسه بسازد هزار گون رامین - وگر نه سایه نمودی جمال وحدت تو
در این جهان نه قران هست آمدی نه قرین - تو آفتابی و جز تو چو سایه تابع توست
گهی رود به شمال و گهی دود به یمین - تو سرو و گلی من سایه تو
من كشته تو تو حیدر من - دور مكن سایه خود از سرم
باز مكن سلسله از پای من - سایه وی است و نور او جمع وی است و دور او
نور ز عكس روی او سایه ز عكس موی او - سایه كه باز میشود جمع و دراز میشود
هست ز آفتاب جان قوت جست و جوی او - سایه توست ای پسر هر چه برست ای پسر
سایه فكند ای پسر در دو جهان همای تو - ای تو امان هر بلا ما همه در امان تو
جان همه خوش است در سایه لطف جان تو - ور دو هزار سال تو در پی سایه میدوی
آخر كار بنگری تو سپسی و پیش او - سایه و نور بایدت هر دو به هم ز من شنو
سر بنه و دراز شو پیش درخت اتقوا - چند گریختم نشد سایه من ز من جدا
سایه بود موكلم گر چه شوم چو تار مو - نیست جز آفتاب را قوت دفع سایهها
بیش كند كمش كند این تو ز آفتاب جو - روزیم چو سایه ما بر گرد درخت تو
شب تا به سحر نالان ایمن ز ملال تو - صحبت ابرار و هم اشرار كان جا زحمت است
در حریم سایه آن مهتر اخیار كو - من همایم سایه كردم بر سرت از فضل خود
تا كه افریدون و سلطانت كنم نیكو شنو - لیك سایه آن صنم باید كه بر تو اوفتد
آن صنم كش مثل اندر جمله اصنام كو - آفتاب و فلك اندر كنف سایه توست
گر رود این فلك و اختر تابان تو مرو - چو سایه خسپم و كاهل مرا اگر جویی
به زیر سایه آن سرو پایدار بجو - ای طالع ما قرص مه تو
سایه گه ما موی خوش تو - كی باشد ای گفت زبان من از تو مستغنی شده
با آفتاب معرفت در سایه شاه آمده - بیا سجده كنان چون سایهای دوست
كه بر منبر برآمد امشب آن ماه - جان عاشق لامكان و این بدن سایه الست
آفتاب جان به رقص و این بدن پا كوفته - تاب مشرق تن ما را مثل سایه بخورد
كه به صورت مثل كون و مكانیم همه - در سایههای عشقت ای خوش همای عرشی
هر لحظه باز جانها تا عرش برپریده - كو سایه منصور حق تا فاش فرماید سبق
كز مستعینی میرهی در مستعانی میروی - چون شمس تبریزی رود چون سایه جان در پی رود
در دیده خاكش توتیا یا كحل نور سرمدی - ور لانسلم گوی ظن اسلمت گفتی چون خلیل
نفس چو سایه سرنگون خورشید سربالاستی - آنك میان مردمان شهره شد و حدیث شد
سایه بایزید بد مایه بایزید نی - ز آنك عمارت ار بود سایه كند وجود را
سایه ز آفتاب او كی نگرد شرارتی - درختی بین بسی بابر نه خشكش بینی و نی تر
به سایه آن درخت اندر بخسپی و بیاسایی - وگر چو آفتابی هم روی بر طارم چارم
چو سایه در ركاب تو همیآیم به پنهانی - اندر پس دیواری در سایه خورشیدش
در نیم شب هجران بگشود مرا كاری - بگریز ز همسایه گر سایه نمیخواهی
در خود منگر زیرا در دیده خود مویی - ور طایر غیبی به تو بر سایه فكندی
سیمرغ جهان در نظر تو مگسستی - واجب كند ای دوست كه آرم به صد اخلاص
در سایه زلف تو مناجات افندی - چون سایه فناییم به خورشید جمالت
ایمن شده از جمله آفات افندی - صد كاسه همسایه مظلوم شكستی
صد كیسه در این راه به حیلت ببریدی - جز حضرت او نیست فقیرانه حضوری
جز سایه خورشید رخش نیست امانی - خراباتی است در همسایه تو
كه از بوهای می خمار گشتی - سر دلها به زیر سایهات باد
كه دلها را در این مرعا شبانی - به زیر سایه اقبال خفتم
برون پنج حس راهم گشودی - چو سایه میدود جان در پی تو
گذشت از سایه جان در بیقراری - بیا ای سرو گلرخ سوی گلشن
كه به از سرو نبود سایه بانی - به فر سایهات چون آفتابیم
همایی تو همایی تو همایی - تو خورشیدی و جانها سایه تو
نه چون خورشید گردون در زوالی - تا خوش بخوریم و خوش بخسبیم
در سایه لطف لایزالی - او سرو بلند و تو چو سایه
او باد شمال و تو غباری - از سوزش آفتاب محنت
در عشق چو سایه همایی - گه كوته و گه دراز گشتیم
با سایه صورت همایی - با سایه یار رو یكی شو
منمای ز خویشتن نشانی - آفتاب لطف حق بر عاشقان تابنده باد
تا بیفتد بر همه سایه همای بیخودی - صورت ما خانهها و روح ما مهمان در آن
نقش و جانها سایه تو جان آن مهمان تویی - صد هزاران ساله از هست و عدم زان سوتری
وز تواضع مر عدم را هست خوش همسایهای - آه كان سایه خدا گوهردلی پرمایهای
آفتاب او نهشت اندر دو عالم سایهای - در هوای سایهای عنقای آن خورشید لطف
دل به غربت برگرفته عادت عنقاییی - چو شه است سایه بانم چو روان شود روانم
چو نشیند او نشستم به كرانه دكانی - چو مرا نماند مایه منم و حدیث سایه
چه كند دهان سایه تبعیت دهانی - پس از این چو سایه باشم پس و پیش هر امامی
كه بكاهم و فزایم ز حراك سایه بانی - به ركوع سایه منگر به قیام سایه منگر
مطلب ز سایه قصدی مطلب ز سایه جانی - ز حساب رست سایه كه به جان غیر جنبد
كه همیزند دو دستك كه كجاست سایه دانی - نرسی به باز پران پی سایهاش همیدو
به شكارگاه غیب آ بنگر شكار باری - تو چنان همایی ای جان كه به زیر سایه تو
به كف آورند زاغان همه خلقت همایی - این همه ترس و نفاق و دودلی باری چیست
نه كه در سایه و در دولت این مولایی - صورت عشق تویی صورت ما سایه تو
یك دمم زشت كنی باز توام آرایی - در سرا چون سایه آمیز است نور
نور خواهی زین سرا بر بام آی - چون بخسبم زیر سایه نخل او
من شوم شیرینتر از خرما بلی - در سایه خدایی خسپند نیكبختان
زنهار ای برادر جای دگر نخسپی - بالاترك پر ای جان ای جان بنده فرمان
كه مه بود به بالا سایه بود به پستی - ما را چو سایه دیدی از پای درفتاده
جانا چو سرو سركش از سایه سر كشیدی - از سایههای خرما شیرین شوی چو خرما
وز پختگی خرما تو پختگی پذیری - هر شهر كو خراب شد و زیر او زبر
زان شد كه دور ماند ز سایه شهنشهی - سایه هماست فتنه شاهان و این هما
جویای شاه تا كه همایی بدیدهای - گر سایه چمن نبدی و فروغ او
من چون درخت بخت خسان بیاصولمی - طلعت خورشید تو اگر ننماید
یمن نیاید ز سایههای همایی - مرادم آنك شود سایه و آفتاب یكی
كه تا ز عشق نمایم تمام خوش كامی - تو آفتاب و دلم همچو سایه در پی تو
دو چشم در تو نهادهست و گشته هرجایی - كفیل قافیه عمر سایهاش بادا
ففی الحقیقه منه الدلیل و الحادی - از اینها گذشتم مبر سایه از ما
كه در باغ دولت گل و سرو مایی - برافكن برو سایهی از سعادت
كه مسجود قانی و جان همایی - اندر این شهر قحط خورشیدست
سایه شهریار بایستی - زیر سایه درخت بخت آور
زود منزل كنی فرود آیی - ور تو خواهی كه بخت بگشاید
زیر هر سایه رخت نگشایی - اندر این شهر قحط خورشیدست
سایه شهریار بایستی - باد جاوید بر مسلمانان
سایهات كفتاب اسلامی - این همه ترس و نفاق و دودلی باری چیست
نه كه در سایه و در دولت این مولایی؟! - سایه بر بندگان فكن، كه تو مهتاب هر شبی
سخنی گو، خمش مكن، كه به غایت شكر لبی - «سایه» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- آن سایهی تو جایگه و خانهی ما است
وان زلف تو بند دل دیوانهی ما است - اندر پس پردهها یکی دایهی ماست
ما آمده نیستیم این سایهی ماست - در معرفتش همین قدر دانم
ما سایه اوئیم و جهان سایه ماست - توبه چکنم که توبهام سایهی تست
بار سر توبه جمله سرمایهی توست - از خواب چو سایه عقلها سر زیر است
فردا ز پگه بیا که امشب دیر است - ور سجده کنم چو سایه هرسو که مه است
پنهان چه کنم ماه بدین قانع نیست - مینال که آن ناله شنو همسایه است
مینال که بانک طفل مهر دایه است - اندر پس پردهها یکی دایهی ماست
ما آمده نیستیم این سایهی ماست - گه سایه طلب کنند و گاهی خورشید
آن ذره که او سایه نخواهد جانست - تا گوهر جان در این طبایع افتاد
همسایه شدند با وی این چار فساد - زان گور بدان گور از آن رنگ گرفت
همسایهی بدخدای کس را ندهاد - دل با هوس تو زاد و بودی دارد
با سایهی تو گفت و شنودی دارد - تا داشتی آفتاب در سایهی زلف
جان بر صفت ذره معلق میزد - ز اول که مرا عشق نگارم بربود
همسایهی من ز نالهی من نغنود - ای ظل تو از سایهی طوبی خوشتر
ای رنج تو از راحت عقبی خوشتر - مائیم و دمی کوته و سودای دراز
در سایهی دل فکنده دو پای دراز - در سایهی زلف تو دمی میخسبم
تو نیز موافقت کنی وقت تو خوش - با سایهی خود ز خوی خود در جنگی
خود سایهی تست خصم تو، تنها باش - از بیم زوال آفتاب عشقت
حقا که من از سایهی خود میترسم - در خدمت تو چو سایه من پیش روم
تو شیری و من سیاه گوشم ای شاه - از سایهی عاشقان اگر دور شوی
بر تو زند آفتاب و رنجور شوی - پیش و پس عاشقان چو سایه میدر
تا چون مه و آفتاب پرنور شوی - عرش است نشیمن تو شرمت ناید
چون سایه مقیم خطهی خاک شوی - فردوسی
- «سایه» در شاهنامه فردوسی
- کسی کو شود زیر نخل بلند
همان سایه زو بازدارد گزند - توانم مگر پایهای ساختن
بر شاخ آن سرو سایه فکن - ز گیتی پرستندهی فر و نصر
زید شاد در سایهی شاه عصر - چنین گفت کاین شهریار یمن
سر انجمن سرو سایه فکن - کنون خواه تاجش ده و خواه تخت
شد آن سایهگستر نیازی درخت - نهاده ز هر چیز گنجی به جای
فگنده برو سایه پر همای - پلنگش بدی کاشکی مام و باب
مگر سایهای یافتی ز آفتاب - ابا خویشتن بر یکی پر من
خجسته بود سایهی فر من - چو بر شد به خورشید و شد سایهدار
به خاک اندر آمد سر مایهدار - گیاهی که گویمت با شیر و مشک
بکوب و بکن هر سه در سایه خشک - بدو مال ازان پس یکی پر من
خجسته بود سایهی فر من - من و رستم و اسب شبدیز و تیغ
نیارد برو سایه گسترد میغ - بر و بازوی شیر و هم زور پیل
وزو سایه گسترده بر چند میل - ز شبگیر تا سایه گسترد هور
همی این برآن آن برین کرد زور - چو شد نیزهها بر زمین سایهدار
شکست اندر آمد سوی مایهدار - جوانی به کردار تابنده ماه
نشسته بران تخت بر سایهگاه - چو دیدند مر پهلوان را به راه
پذیره شدندش ازان سایهگاه - بیامد دمان تا لب رودبار
نشستند در زیر آن سایهدار - هرانکس که در سایهی من پناه
نیابد ازو کم شود پایگاه - درستی و پستی مرا فر تست
روان و خرد سایهی پر تست - نماند آنگهی جایگاه سخن
خرامید زان سایهی سروبن - ابا دودمان نزد خسرو شوی
بدان سایهی مهر او بغنوی - درخشیدن تیغهای بنفش
ازان سایهی کاویانی درفش - بران سایه بنشست مرد جوان
پر از درد پیچان و تیرهروان - درختی گشن سایه بر پیش آب
نهان گشته زو چشمهی آفتاب - در آیین پیشینیان منگرید
برین سایهی سروبن بگذرید - جهان ویژه کردنم به دین خدای
به کشور برافگنده سایهی همای - به زیر درختی که بد سایهدار
نهادش بدان جایگه نامدار - بران سایه بر اسپ و گردون بداشت
روان را به اندیشه اندر گماشت - به بخت تو از هر بد ایمن شوم
بدین سایهی مهر تو بغنوم - همان روز کز بهر کاوس شاه
بدی پرده و سایهی بارگاه - نبد جا تنش را همی بر دو تخت
تنی بود با سایه گستر درخت - پدر کشته و بند سایه نیا
به مغز اندرون خون بود کیمیا - بداند که ما تخت را مایهایم
جهاندار پیروز را سایهایم - بیاید بر آن سایه زیر درخت
ز گنجور می خواهد و تاج و تخت - سر تنگ تابوت کردند سخت
شد آن سایه گستر دلاور درخت - جهان یکسر از رای وز فر تست
خنک آنک در سایهی پر تست - همی مشتری بارد از ابر اوی
بتازیم در سایهی فر اوی - پراگنده گشت آن بزرگ انجمن
همه شاد زان سرو سایه فگن - تو گفتی همی فره ایزدیست
برو سایهی رایت بخردیست - به ره هست چندانک باید به کار
درختان بارآور و سایهدار - فرود آمد از باره جایی نهفت
یله کرد و در سایهی کوه خفت - نمانم مگر سایهی خوشنواز
که باشد بروی زمین بر دراز - نباید که آن بوم ویران بود
که در سایهی شاه ایران بود - چو ویران بود بوم در بر من
نتابد درو سایهی فر من - بخفت اندران سایه بوزرجمهر
یکی چادر اندرکشیده به چهر - ز هامون بر مرغزاری رسید
درخت و گیا دید و هم سایه دید - وگر زیردستی شود مایه دار
همان شهریارش بود سایه دار - هم آنگه رسیدند نزدیک شاه
پیاده شدند اندران سایه گاه - کسی کو درین سایهی شاه شاد
نباشد ورا روشنایی مباد - که هم شاه وهم موبد وهم ردی
مگر بر زمین سایهی ایزدی - همیبود خسرو بران مرغزار
درخت بلند ازبرش سایه دار - به ایران که دید از بنه سایهام
وگر سایهی تاج و پیرایهام