«شمع» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «شمع» در غزلیات حافظ شیرازی
- ز روی دوست دل دشمنان چه دریابد
چراغ مرده کجا شمع آفتاب کجا - سرکش مشو که چون شمع از غیرتت بسوزد
دلبر که در کف او موم است سنگ خارا - سوز دل بین که ز بس آتش اشکم دل شمع
دوش بر من ز سر مهر چو پروانه بسوخت - ترک افسانه بگو حافظ و می نوش دمی
که نخفتیم شب و شمع به افسانه بسوخت - شمع اگر زان لب خندان به زبان لافی زد
پیش عشاق تو شب ها به غرامت برخاست - شمع دل دمسازم بنشست چو او برخاست
و افغان ز نظربازان برخاست چو او بنشست - ای مجلسیان سوز دل حافظ مسکین
از شمع بپرسید که در سوز و گداز است - گو شمع میارید در این جمع که امشب
در مجلس ما ماه رخ دوست تمام است - به جانت ای بت شیرین دهن که همچون شمع
شبان تیره مرادم فنای خویشتن است - یا رب این شمع دل افروز ز کاشانه کیست
جان ما سوخت بپرسید که جانانه کیست - دولت صحبت آن شمع سعادت پرتو
بازپرسید خدا را که به پروانه کیست - بازآی که بی روی تو ای شمع دل افروز
در بزم حریفان اثر نور و صفا نیست - وفا مجوی ز دشمن که پرتوی ندهد
چو شمع صومعه افروزی از چراغ کنشت - بر شمع نرفت از گذر آتش دل دوش
آن دود که از سوز جگر بر سر ما رفت - آن شمع سرگرفته دگر چهره برفروخت
وین پیر سالخورده جوانی ز سر گرفت - افشای راز خلوتیان خواست کرد شمع
شکر خدا که سر دلش در زبان گرفت - پس از چندین شکیبایی شبی یا رب توان دیدن
که شمع دیده افروزیم در محراب ابرویت - کسی به وصل تو چون شمع یافت پروانه
که زیر تیغ تو هر دم سری دگر دارد - شب ظلمت و بیابان به کجا توان رسیدن
مگر آن که شمع رویت به رهم چراغ دارد - من و شمع صبحگاهی سزد ار به هم بگرییم
که بسوختیم و از ما بت ما فراغ دارد - گر خود رقیب شمع است اسرار از او بپوشان
کان شوخ سربریده بند زبان ندارد - چو شمع صبحدمم شد ز مهر او روشن
که عمر در سر این کار و بار خواهم کرد - بدان سان سوخت چون شمعم که بر من
صراحی گریه و بربط فغان کرد - می خواستم که میرمش اندر قدم چو شمع
او خود گذر به ما چو نسیم سحر نکرد - من ایستاده تا کنمش جان فدا چو شمع
او خود گذر به ما چو نسیم سحر نکرد - دلا ز نور هدایت گر آگهی یابی
چو شمع خنده زنان ترک سر توانی کرد - میان گریه می خندم که چون شمع اندر این مجلس
زبان آتشینم هست لیکن در نمی گیرد - خوش است خلوت اگر یار یار من باشد
نه من بسوزم و او شمع انجمن باشد - آتش رخسار گل خرمن بلبل بسوخت
چهره خندان شمع آفت پروانه شد - غنیمتی شمر ای شمع وصل پروانه
که این معامله تا صبحدم نخواهد ماند - آتش آن نیست که از شعله او خندد شمع
آتش آن است که در خرمن پروانه زدند - یاد باد آن که رخت شمع طرب می افروخت
وین دل سوخته پروانه ناپروا بود - خیره آن دیده که آبش نبرد گریه عشق
تیره آن دل که در او شمع محبت نبود - آن کشیدم ز تو ای آتش هجران که چو شمع
جز فنای خودم از دست تو تدبیر نبود - به کوی میکده یا رب سحر چه مشغله بود
که جوش شاهد و ساقی و شمع و مشعله بود - روی بنما و مرا گو که ز جان دل برگیر
پیش شمع آتش پروا نه به جان گو درگیر - بدین سپاس که مجلس منور است به دوست
گرت چو شمع جفایی رسد بسوز و بساز - پروانه را ز شمع بود سوز دل ولی
بی شمع عارض تو دلم را بود گداز - تو شمع انجمنی یک زبان و یک دل شو
خیال و کوشش پروانه بین و خندان باش - تا چند همچو شمع زبان آوری کنی
پروانه مراد رسید ای محب خموش - بامدادان که ز خلوتگه کاخ ابداع
شمع خاور فکند بر همه اطراف شعاع - کوه صبرم نرم شد چون موم در دست غمت
تا در آب و آتش عشقت گدازانم چو شمع - رشته صبرم به مقراض غمت ببریده شد
همچنان در آتش مهر تو سوزانم چو شمع - همچو صبحم یک نفس باقیست با دیدار تو
چهره بنما دلبرا تا جان برافشانم چو شمع - گر کمیت اشک گلگونم نبودی گرم رو
کی شدی روشن به گیتی راز پنهانم چو شمع - سرفرازم کن شبی از وصل خود ای نازنین
تا منور گردد از دیدارت ایوانم چو شمع - در میان آب و آتش همچنان سرگرم توست
این دل زار نزار اشک بارانم چو شمع - آتش مهر تو را حافظ عجب در سر گرفت
آتش دل کی به آب دیده بنشانم چو شمع - در شب هجران مرا پروانه وصلی فرست
ور نه از دردت جهانی را بسوزانم چو شمع - در وفای عشق تو مشهور خوبانم چو شمع
شب نشین کوی سربازان و رندانم چو شمع - بی جمال عالم آرای تو روزم چون شب است
با کمال عشق تو در عین نقصانم چو شمع - روز و شب خوابم نمی آید به چشم غم پرست
بس که در بیماری هجر تو گریانم چو شمع - خوش بسوز از غمش ای شمع که اینک من نیز
هم بدین کار کمربسته و برخاسته ام - شمع هر جمع مشو ور نه بسوزی ما را
یاد هر قوم مکن تا نروی از یادم - پروانه او گر رسدم در طلب جان
چون شمع همان دم به دمی جان بسپارم - صفای خلوت خاطر از آن شمع چگل جویم
فروغ چشم و نور دل از آن ماه ختن دارم - تو همچو صبحی و من شمع خلوت سحرم
تبسمی کن و جان بین که چون همی سپرم - پروانه راحت بده ای شمع که امشب
از آتش دل پیش تو چون شمع گدازم - ور چو پروانه دهد دست فراغ بالی
جز بدان عارض شمعی نبود پروازم - در عاشقی گزیر نباشد ز ساز و سوز
استاده ام چو شمع مترسان ز آتشم - طراز پیرهن زرکشم مبین چون شمع
که سوزهاست نهانی درون پیرهنم - شب رحلت هم از بستر روم در قصر حورالعین
اگر در وقت جان دادن تو باشی شمع بالینم - ببار ای شمع اشک از چشم خونین
که شد سوز دلت بر خلق روشن - بر خود چو شمع خنده زنان گریه می کنم
تا با تو سنگ دل چه کند سوز و ساز من - گر چو شمعش پیش میرم بر غمم خندان شود
ور برنجم خاطر نازک برنجاند ز من - شمع سحرگهی اگر لاف ز عارض تو زد
خصم زبان دراز شد خنجر آبدار کو - چراغ روی تو را شمع گشت پروانه
مرا ز حال تو با حال خویش پروا نه - به مژده جان به صبا داد شمع در نفسی
ز شمع روی تواش چون رسید پروانه - هر کسی با شمع رخسارت به وجهی عشق باخت
زان میان پروانه را در اضطراب انداختی - هزار جان مقدس بسوخت زین غیرت
که هر صباح و مسا شمع مجلس دگری - جدا شد یار شیرینت کنون تنها نشین ای شمع
که حکم آسمان این است اگر سازی و گر سوزی - سوختم در چاه صبر از بهر آن شمع چگل
شاه ترکان فارغ است از حال ما کو رستمی - تو بدین نازکی و سرکشی ای شمع چگل
لایق بندگی خواجه جلال الدینی - شرح این قصه مگر شمع برآرد به زبان
ور نه پروانه ندارد به سخن پروایی - درودی چو نور دل پارسایان
بدان شمع خلوتگه پارسایی - چون شمع نکورویی در رهگذر باد است
طرف هنری بربند از شمع نکورویی - سعدی شیرازی
- «شمع» در غزلیات سعدی شیرازی
- برخی جانت شوم که شمع افق را
پیش بمیرد چراغدان ثریا - شبی و شمعی و جمعی چه خوش بود تا روز
نظر به روی تو کوری چشم اعدا را - آرزو می کندم شمع صفت پیش وجودت
که سراپای بسوزند من بی سر و پا را - امشب که بزم عارفان از شمع رویت روشنست
آهسته تا نبود خبر رندان شاهدباز را - فتنه باشد شاهدی شمعی به دست
سرگران از خواب و سرمست از شراب - دل برده شمع مجلس او
پروانه به شادی و سعادات - شمعی به میان ما برافروز
یا شمع مکن که ماهتابست - شمع فلک با هزار مشعل انجم
پیش وجودت چراغ باز نشستست - شاهد که در میان نبود شمع گو بمیر
چون هست اگر چراغ نباشد منورست - شمعی به پیش روی تو گفتم که برکنم
حاجت به شمع نیست که مهتاب خوشترست - شب ها من و شمع می گدازیم
اینست که سوز من نهانست - چه رویست آن که پیش کاروانست
مگر شمعی به دست ساروانست - بر من که دلم چو شمع یکتاست
پیراهن غم چو شمع ده توست - سعدی آتش زبانم در غمت سوزان چو شمع
با همه آتش زبانی در تو گیراییم نیست - دلی که دید که پیرامن خطر می گشت
چو شمع زار و چو پروانه در به در می گشت - انصاف نباشد که من خسته رنجور
پروانه او باشم و او شمع جماعت - هیچ کس را بر من از یاران مجلس دل نسوخت
شمع می بینم که اشکش می رود بر روی زرد - هر که ز ذوقش درون سینه صفاییست
شمع دلش را ز شاهدی نگزیرد - مرا به عاقبت این شوخ سیمتن بکشد
چو شمع سوخته روزی در انجمن بکشد - به خنده گفت که من شمع جمعم ای سعدی
مرا از آن چه که پروانه خویشتن بکشد - شمع پیشت روشنایی نزد آتش می نماید
گل به دستت خوبرویی پیش یوسف می فروشد - مجلس یاران بی ناله سعدی خوش نیست
شمع می گرید و نظارگیان می خندند - شمع جانم را بکشت آن بی وفا
جای دیگر روشنایی می کند - من پروانه صفت پیش تو ای شمع چگل
گر بسوزم گنه من نه خطای تو بود - گر بگریم چو شمع معذورم
کس نگوید در آتشم مگداز - شاهد بخوان و شمع بیفروز و می بنه
عنبر بسای و عود بسوزان و گل بریز - چشم خدا بر تو ای بدیع شمایل
یار من و شمع جمع و شاه قبایل - خلیانی نحو منظوری اقف
تا چو شمع از سر بسوزم تا قدم - شمع بخواهد نشست بازنشین ای غلام
روی تو دیدن به صبح روز نماید تمام - دعوت بی شمع را هیچ نباشد فروغ
مجلس بی دوست را هیچ نباشد نظام - سخن بگوی که بیگانه پیش ما کس نیست
به غیر شمع و همین ساعتش زبان ببرم - شمع وش پیش رخ شاهد یار
دم به دم شعله زنان می سوزم - دلی چون شمع می باید که بر جانم ببخشاید
که جز وی کس نمی بینم که می سوزد به بالینم - چو روی دوست نبینی جهان ندیدن به
شب فراق منه شمع پیش بالینم - چو خلوت با میان آمد نخواهم شمع کاشانه
تمنای بهشتم نیست چون دیدار می بینم - عقل چون پروانه گردید و نیافت
چون تو شمعی در هزاران انجمن - پروانه بکشت خویشتن را
بر شمع چه لازمست تاوان - مردست که چون شمع سراپای وجودش
می سوزد و آتش نرسیدست به خامان - یا بگدازم چو شمع یا بکشندم به صبح
چاره همین بیش نیست سوختن و ساختن - زهد نخواهد خرید چاره رنجور عشق
شمع و شرابست و شید پیش تو نفروختن - هر که به شب شمع وار در نظر شاهدیست
باک ندارد به روز کشتن و آویختن - سوزناک افتاده چون پروانه ام در پای تو
خود نمی سوزد دلت چون شمع بر بالین من - مثال عاشق و معشوق شمع و پروانه ست
سر هلاک نداری مگرد پیرامون - می برزند ز مشرق شمع فلک زبانه
ای ساقی صبوحی درده می شبانه - شمع من روز نیامد که شبم بفروزی
جان من وقت نیامد که به تن بازآیی - شمع را باید از این خانه به دربردن و کشتن
تا به همسایه نگوید که تو در خانه مایی - هزار دیده چو پروانه بر جمال تو عاشق
غلام مجلس آنم که شمع مجلس اویی - شمع برکردی چراغت بازنامد در نظر
گل فرا دست آمدت مهر از گیا برداشتی - اول چراغ بودی آهسته شمع گشتی
آسان فراگرفتم در خرمن اوفتادی - گر تو شاهد با میان آیی چو شمع
مبلغی پروانه ها گرد آوری - گر شمع نباشد شب دلسوختگان را
روشن کند این غره غرا که تو داری - یار گرفته ام بسی چون تو ندیده ام کسی
شمع چنین نیامدست از در هیچ مجلسی - پرده برانداز شبی شمع وار
تا همه سوزیم به پروانگی - بیم آنست دمادم که چو پروانه بسوزم
از تغابن که تو چون شمع چرا شاهد عامی - سروی چو در سماعی بدری چو در حدیثی
صبحی چو در کناری شمعی چو در میانی - روان روشن سعدی که شمع مجلس توست
به هیچ کار نیاید گرش نسوزانی - شبست و شاهد و شمع و شراب و شیرینی
غنیمتست چنین شب که دوستان بینی - خیام نیشابوری
- «شمع» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «شمع» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- از سرو گویم یا چمن از لاله گویم یا سمن
از شمع گویم یا لگن یا رقص گل پیش صبا - امروز ای شمع آن كنم بر نور تو جولان كنم
بر عشق جان افشان كنم چیزی بده درویش را - این دو ره آمد در روش یا صبر یا شكر نعم
بی شمع روی تو نتان دیدن مر این دو راه را - چون نور آن شمع چگل میدرنیابد جان و دل
كی داند آخر آب و گل دلخواه آن عیار را - شمع جهان دوش نبد نور تو در حلقه ما
راست بگو شمع رخت دوش كجا بود كجا - دلبر بیكینه ما شمع دل سینه ما
در دو جهان در دو سرا كار تو داری صنما - برات آمد برات آمد بنه شمع براتی را
خضر آمد خضر آمد بیار آب حیاتی را - یك شمع از این مجلس صد شمع بگیراند
گر مردهای ور زنده هم زنده شوی با ما - در خانه چنین جمعی در جمع چنین شمعی
دارم ز تو من طمعی تا روز مشین از پا - مجلس به تو فرخنده عشرت ز دمت زنده
چون شمع فروزنده تا روز مشین از پا - چون شمع بدم سوزان هر شب به سحر كشته
امروز بنشناسم شب را ز سحر جانا - چو پروانهست خلق و روز چون شمع
كه از زیب خودش كردی تو زیبا - هر آن پروانه كه شمع تو را دید
شبش خوشتر ز روز آمد به سیما - همیپرد به گرد شمع حسنت
به روز و شب ندارد هیچ پروا - چه خواهد كرد شمع لایزالی
فلك را وین دو شمع سرنگون را - چراغ و شمع عالم گر بمیرد
چو غم چون سنگ و آهن هست برجا - شمع دیدم گرد او پروانهها چون جمعها
شمع كی دیدم كه گردد گرد نورش شمعها - شمع را چون برفروزی اشك ریزد بر رخان
او چو بفروزد رخ عاشق بریزد دمعها - از میان شمع بینی برفروزد شمع تو
نور شمعت اندرآمیزد به نور اولیا - طوری چگونه طوری نوری چگونه نوری
هر لحظه نور بخشد صد شمع منطفی را - شمع طراز گشتیم گردن دراز گشتیم
فحل و فراخ كردی زین می گلوی ما را - ای در ما را زده شمع سرایی درآ
خانه دل آن توست خانه خدایی درآ - برو بدزد ز پروانه خوی جانبازی
كه آن تو را به سوی نور شمع دین كشدا - عجبتر اینك خلایق مثال پروانه
همیپرند و نبینی تو شمع دلها را - زود فراموش شود سوز شمع
بر دل پروانه ز جهل و عما - قاف تویی مسكن سیمرغ را
شمع تویی جان چو پروانه را - همره پروانه شود دلشده
گردد بر گرد سر شمعها - گر چه از شمع تو میسوخت چو پروانه دلم
گرد شمع رخ خوب تو پریدم همه شب - در عشق حسد برند شاهان
زان روی كه عشق شمع دلهاست - شب خیز كنید ای حریفان
شمعست و شراب و یار تنهاست - شمس تبریزی چو جمع و شمعها پروانهاش
زانك اندر عین دل او را عیانی دیگرست - هر یكی با نازباز و هر یكی عاشق نواز
هر یكی شمع طراز و هر یكی صبح نجات - گریه شمع همه شب نه كه از درد سرست
چون ز سر رست همه نور شد از گریه برست - در كف عقل نهد شمع كه بستان و بیا
تا در من كه شفاخانه هر ممتحن است - شمع را تو گرو این لگن تن چه كنی
این لگن گر نبود شمع تو را صد لگنست - چشم بند ار نبدی كه گرو شمع شدی
كفتاب سحری ناسخ مهتاب شدست - ترسد ار شمع نباشد بنبیند مه را
دل آن گول از این ترس چو سیماب شدست - شمع عالم بود لطف چاره گر
شمع را پروانه كردی عاقبت - مطرب و یار من و شمع و شراب
این چنین عیش مهیا خوشكست - آن شهریار اعظم بزمی نهاد خرم
شمع و شراب و شاهد امروز رایگانست - زان شمع بینظیر كه در لامكان بتافت
پروانه وار سوخته هموارم آرزوست - بد دوش بیتو تیره شب و روشنی نداشت
شمع و سماع و مجلس ما چاشنی نداشت - نقش وفا وی كند پشت به ما كی كند
پشت ندارد چو شمع او همگی روست روست - پیش چنین ماه رو گیج شدن واجبست
عشرت پروانه را شمع و لگن واجبست - ما شب روی آموخته صد پاسبان را سوخته
رخها چو شمع افروخته كان بیذق ما شاه شد - خامش كنم فرمان كنم وین شمع را پنهان كنم
شمعی كه اندر نور او خورشید و مه پروانه شد - آن عید قربان را بگو وان شمع قرآن را بگو
وان فخر رضوان را بگو مستان سلامت میكنند - از آفتاب مشتعل هر دم ندا آید به دل
تو شمع این سر را بهل تا باز شمعت سر زند - سر زلفش همیگوید صلا زوتر رسن بازی
رخ شمعش همیگوید كجا پروانه تا سوزد - برای این رسن بازی دلاور باش و چنبر شو
درافكن خویش در آتش چو شمع او برافروزد - عجب قندیل جان باشد درفش كاویان باشد
عجب آن شمع جان باشد كه نورش بیكران باشد - چو من خود را نمییابم سخن را از كجا یابم
همان شمعی كه داد این را همو شمعم بگیراند - گر صورت شمع او اندر لگن غیرست
بر سقف زند نورش گر شمع لگن دارد - ایمان گودت پیش آ وان كفر گود پس رو
چون شمع تنت جان شد نی پیش و نی پس باشد - زین قبله بجو نوری تا شمع لحد باشد
آن نور شود گلشن چون نور خدا آمد - آن بنده آواره بازآمد و بازآمد
چون شمع به پیش تو در سوز و گداز آمد - هر شمع گدازیده شد روشنی دیده
كان را كه گداز آمد او محرم راز آمد - چون شمع بسوزاند پروانه مسكین را
چون جعد براندازد چون چهره بیاراید - چو پروانه جانباز بسایید بر این شمع
چه موقوف رفیقید چه وابسته بندید - از این شمع بسوزید دل و جان بفروزید
تن تازه بپوشید چو این كهنه فكندید - به عاشق ده تو هر جا شمع مردهست
كه او را صد هزار انوار باشد - میان ما چو شمعی نور میداد
كجا شد ای عجب بیما كجا شد - بر ما خورشید سایه اندازد
وان شمع مقیم این لگن گردد - شمس تبریزی برآمد بر افق چون آفتاب
شمعهای اختران را بیمحابا میكشد - شمع عشق افروز را یك بار دیگر اندرآر
كوری آن كس كه او از عشرت ما دور بود - آنك دیده هر شبش در سوختن مانند شمع
آنك هر صبحی كه آمد نالههای او شنید - صد هزارند ولیكن همه یك نور شوند
شمعها یك صفتند ار به عدد بسیارند - جان پروانه مسكین ز پی شعله شمع
تا نسوزد پر و بالش ز لگن مینرود - بهر نور شمس تبریزی تنم
شمع وارش با شرر آمیختند - شمع افروزان بنه در آفتاب
بنگرش چون محو آن انوار شد - نیست نور شمع هست آن نور شمع
هم نشد آثار و هم آثار شد - جان پروانه میان میبندد
شمع روشن به میان میآید - این سوز در دل ما چون شمع روشن آمد
وین حكم بر سر ما چون تاج مفخر آمد - آن چشم نیك را نرسد هیچ چشم بد
كو شمع حسن را ز ملاء در خلاء ببرد - مه چون هلال بود سفر كرد آن طرف
بدری منور آمد و شمع دیار شد - روز فضیلت گرفت زانك یكی شمع داشت
هر طرفی شب ز عجز شمع و چراغی نهاد - زمینیان را شمعم سماییان را نور
فرشتگان را روحم ستارگان را بود - خدای خصم شما گر به پیش آن خورشید
ز ماه و شمع و ستاره و چراغ نام برید - شمعها میزنند خورشیدند
تا كه ظلمات را شهید كنند - بس كن ایرا كه شمع این گفتار
جانب هر غلس نمیآید - آه در آن شمع منور چه بود
كتش زد در دل و دل را ربود - گفتم كی پیش قدت سرو نهالی
گفتم كی پیش رخت شمع فلك تار - آورد برون گردون از زیر لگن شمعی
كز خجلت نور او بر چرخ نماند اختر - چونك مستان را نباشد شمع و شاهد روی تو
صد هزاران خم باده هر طرف جوشیده گیر - چون ز شب نیمی بشد مستان همه بیخود شدند
ما بماندیم و شب و شمع و شراب و آن نگار - چونك شب شد ز آتش رخسار شمعی برفروخت
تا دو صد پروانه جان را پدید آمد مدار - همچو شمع نخل بندان كتشش در خود كشد
كاغذ پرنقش و صورت درفتد در آب در - شمعها میورشد از سرهای من
شرق تا مغرب گرفته از قطار - جانب تبریز تاز جانب شمع طراز
شمس حق سرفراز تا شودت زیب و فر - هزار مست چو پروانه جانب آن شمع
نهاده جان به طبق بر كه این بگیر و بیار - چو عود و شمع نسوزد چه قیمتش باشد
كه هیچ فرق نماند ز عود و كنده خار - خمار عشق درآرد به گور تو تحفه
شراب و شاهد و شمع و كباب و نقل و بخور - الا ای شمع گریان گرم میسوز
خلاص شمع نزدیكست شد روز - خلاص شمعها شمعی برآمد
كه بر زنگی ظلمتهاست پیروز - گر تو یارا عاشقی ماننده این شمع باش
جمله شب میگداز و جمله شب خوش میبسوز - اگر آتش است یارت تو برو در او همیسوز
به شب فراق سوزان تو چو شمع باش تا روز - من آتشین زبانم از عشق تو چو شمع
گویی همه زبان شو و سر تا قدم بسوز - غوغای روز بینی چون شمع مرده باش
چون خلوت شب آمد چون شمع برفروز - سوی تو جان چو بشتابد دهش شمعی كه ره یابد
چو خورشید تو را جوید چو ماهش در منازل كش - زهی شیرین كه میسوزم چو از شمعش برافروزم
زهی شادی امروزم ز دولتهای فردایش - مسلمانان كجا شد نامداری
كه میدیدم چو شمع اندر میانش - عارفان را شمع و شاهد نیست از بیرون خویش
خون انگوری نخورده باده شان هم خون خویش - بانگ بر طوفان بزن تا او نباشد خیره كش
شمع را تهدید كن كای شمع چون پروانه باش - متصلست او معتدلست او
شمع دلست او پیش كشیدش - كه نور من شرح الله صدره شمعیست
كه در دو كون نگنجد فروغ انوارش - بیا بیا كه تویی جان جان جان سماع
هزار شمع منور به خاندان سماع - تا درآمد بت خوبم ز در صومعه مست
چند قندیل شكستم پی آن شمع چگل - ای خواجه من جام میم چون سینه را غمگین كنم
شمع و چراغ خانهام چون خانه را تاری كنم - تا من بدیدم روی تو ای ماه و شمع روشنم
هر جا نشینم خرمم هر جا روم در گلشنم - هاروتیی افروختی پس جادویش آموختی
ز آنم چنین می سوختی تا شمع تاریكی شوم - گفت كه تو شمع شدی قبله این جمع شدی
جمع نیم شمع نیم دود پراكنده شدم - لطف صلاح دل و دین تافت میان دل من
شمع دل است او به جهان من كیم او را لگنم - به گرد شمع سمع تو دعاهاام همیگردد
از آن چون پر پروانه دعای محترق دارم - تو را هر گوهری گوید مشو قانع به حسن من
كه از شمع ضمیر است آن كه نوری در جبین دارم - صباح تو مرا نگذاشت تا شمعی برافروزم
عیان تو مرا نگذاشت تا من مستدل باشم - بسوزانم ز عشق تو خیال هر دو عالم را
بسوزند این دو پروانه چو من شمع چگل باشم - چو شمعی ام كه بیگفتن نمایم نقش هر چیزی
مكن اندیشه كژمژ كه غماز رقم باشم - دو صورت پیش می آرد گهی شمع است و گه شاهد
دوم را من چو آیینه نخستین را لگن باشم - اگر چه در لگن بودم مثال شمع تا اكنون
چو شمعم جمله گشت آتش چرا اندر لگن باشم - ای ساقی جان جانی شمع دل ویرانی
ویران دلم را بین ویران خراباتم - در زیر قبا جانا شمعی پنهان داری
خواهی كه زنی آتش در خرمن و انبارم - باری ز شكاف در برق رخ تو بینم
زان آتش دهلیزی صد شمع برافروزم - زان رنگ چه بیرنگم زان طره چو آونگم
زان شمع چو پروانه یا رب چه پریشانم - در آتش مشتاقی هم جمعم و هم شمعم
هم دودم و هم نورم هم جمع و پریشانم - ما آتش عشقیم كه در موم رسیدیم
چون شمع به پروانه مظلوم رسیدیم - ز من چون شمع تا یك ذره باقی است
نخواهد بود جز آتش مقامم - پروانه من چو سوخت بر شمع
دیگر ز چه باشد احترازم - جز شمع و شكر مگوی چیزی
چیزی بمگو كه من ندانم - عاشق كه چو شمع می بسوزد
او را چو فتیله ناگزیریم - دود آتش كفر باشد نور او ایمان بود
شمع جان را من ورای كفر و ایمان می برم - سوی شمع شمس تبریزی به بیشه شیر جان
بوده پروانه نپنداری كه اكنون تاختیم - چو تویی مشعله ما ز تو شمع فلكیم
چو تویی ساقی بگزیده گزین زمنیم - گر چه سنگیم پی مهر تو چون موم شویم
گر چه شمعیم پی نور تو پروانه شویم - داغ پروانه ستم از شمع الست
خدمت شمع همان سلطان كنم - سر نهادم همچو شمع اندر لگن
سر نگر كاندر لگن می آیدم - روز تاریك است بیرویش مرا
من برای شمع روشن می روم - منم آن شمع كه در آتش خود
هر چه پروانه بود بسپارم - هر لحظه روت گوید من شمع شب فروزم
هر لحظه موت گوید من ناف مشك بیزم - پروانه وار عالم پران به گرد شمعم
فریش می فرستم پریش می ستانم - پروانه را ز شمع تو هر روز مژدهای است
یعنی كه مات شو كه همیمات ضامنیم - جان چو فروزد ز تو شمع بروزد ز تو
گر بنسوزد ز تو جمله بود خام خام - بجز كه كور نخواهد كه من به هیچ سبب
به سوی ظلمت از آن شمع صدطراز روم - همه شب همچو شمع می سوزیم
ز آتشش جفت وز انگبین محروم - نور او شمعهای عشق فروخت
تا بشد صد هزار سر معلوم - بر مثل شمعم من پاكباز
ریختم آن دخل كه اندوختم - ای شمع من بس روشنی بس روشنی در خانهام چون روزنی چون روزنی
تیر بلا چون دررسد چون دررسد هم اسپری هم جوشنی هم جوشنی - زین شمعهای سرنگون زین پردههای نیلگون
خلقی عجب آید برون تا غیبها گردد عیان - هر سوی شمع و مشعله هر سوی بانگ و مشغله
كامشب جهان حامله زاید جهان جاودان - امروز سرمست آمدی ناموس را برهم زدی
هین شعله زن ای شمع جان ای فارغ از ننگ لگن - بس شمعها افروختی بیرون ز سقف آسمان
بس نقشها بنگاشتی بیرون ز شهر جان و تن - تا جان بااندازهات بر جان بیاندازه زد
جانت نگنجد در بدن شمعت نگنجد در لگن - بخت نگار و چشم من هر دو نخسبد در زمن
ای نقش او شمع جهان ای چشم من او را لگن - گفتی كه جان بخشم تو را نی نی بگو بكشم تو را
تا زندهای باشم تو را چون شمع در گردن زدن - بر گرد گل می گشت دی نقش خیال یار من
گفتم درآ پرنور كن از شمع رخ اسرار من - شارق من فارق من از نظر خالق من
شمع كشی دیده كنی در نظر و منظر من - كوری آنك گوید او بنده به حق كجا رسد
در كف هر یكی بنه شمع صفا كه همچنین - گفتم من به دل اگر بست رهت خمار غم
باده و نقل آرمت شمع و ندیم خوش ذقن - گفت دلم اگر جز او سازی شمع و ساقیم
بر سر مام و باب زن جام و كباب بابزن - ز شمع آموز ای خواجه میان گریه خندیدن
ز چشم آموز ای زیرك به هنگام سكون رفتن - شمعی تو برافروزی شمس الحق تبریزی
تا هندوی شب سوزی از روی چو صد پروین - مثال شمع شد خونم در آتش
ز دل جوشیدن و بر رخ فسردن - بیا ای میر خوبان و برافروز
ز شمع روی خود سیمای مستان - بزد آتش به جان بنده شمعی
كز او شد موم جان سنگ و آهن - برو ای دل به سوی دلبر من
بدان خورشید شرق و شمع روشن - بیا اكنون اگر افسانه خواهی
درآ در پیش من چون شمع بنشین - شمع و شاهد روی او و نقل و باده لعل او
ای ز لعلش مست گشته هم حسن هم بوالحسن - سرفرازی كار شمع و سرسپاری كار او
شرط باشد هر دو كارش هر كی شد شمع لگن - چاشنی سوز شمعت گر به عنقا برزدی
پر چو پروانه بدادی سر نهادی در لگن - چشم بد خود را خورد خود ماه ما زان فارغ است
شمع كی بدنام شد گر نور او بستد لگن - نام شمس الدین چو شمعی همچو پروانه بسوز
پیش آن چوگان نامش گوی جان را درفكن - نام شمس الدین به گوشت بهتر است از جسم و جان
نام شمس الدین چو شمع و جان بنده چون لگن - نام شمس الدین به گوشت بهتر است از جسم و جان
نام شمس الدین چو شمع و جان بنده چون لگن - پر پروانه پی درك تف شمع بود
چونك آن یافت نخواهد پر و دریازیدن - شمس تبریز آفتابی آفتاب
شمع جان و شمعدان را برشكن - از نظر رفتی ز دل بیرون نهای
ز آنك تو شمعی و جان و دل لگن - جمع و شمع خویش را برهم مزن
دشمنان را كور كن شادان مكن - شمع و فتیله بسته با گردن شكسته
میگفت نرم نرمك با ما كه همچنین كن - یك غزل آغاز كن بر صفت حاضران
ای رخ تو همچو شمع خیز درآ در میان - نور ده آن شمع را روح ده این جمع را
از دوزخ همچو شمع وز قدح همچو جان - عقل نخواهم بس است دانش و علمش مرا
شمع رخ او بس است در شب بیگاه من - ای شمع مستان وی سرو بستان
تا كی ز دستان آخر وفا كن - عالم همچون شب و تو همچو ماه
تو مثل شمعی و جانها لگن - شمع تویی شاهد تو باده تو
هم تو سهیلی و عقیق یمن - شمع تو پروانه جانم بسوخت
سر پی شكرانه نهم بر لگن - جرم تو گشت خدمتت رنج تو گشت نعمتت
شمع تو گشت ظلمتت بند تو گشت جست و جو - چو چرخم من چو ماهم من چو شمعم من ز تاب تو
همه عقلم همه عشقم همه جانم به جان تو - شد كفر چو شمعهای ایمان
كورد به سوی كافری رو - ای وعده تو چو صبح صادق
آن شمع و چراغ و آن ضیا كو - كعبه جانها نه آن كعبه كه چون آن جا رسی
در شب تاریك گویی شمع یا مهتاب كو - من غلام قمرم غیر قمر هیچ مگو
پیش من جز سخن شمع و شكر هیچ مگو - شمع بیدار نه در طشت زر است
به زمین در تو چو سیماب مرو - قبله جمعی شعله شمعی
قصه ایشان برگو برگو - بر آنم كز دل و دیده شوم بیزار یك باره
چو آمد آفتاب جان نخواهم شمع و استاره - هزاران گل در این پستی به وعده شاد میخندد
هزاران شمع بر بالا به امر او است سیاره - تا شمع نمیگرید آن شعله نمیخندد
تا جسم نمیكاهد جان مینشود فربه - در دیده هزار شمع رخشان
وین دیده چو شمعدان خیره - ای رخ شاهانهات آورده جان پروانهای
صد هزاران شمع دل اندر لگن پا كوفته - چو تو جمعیت جمعی تو در این جمع چو شمعی
چو در این حلقه نگینی مجه ای جان زمانه - چون از جهان رمیدی در نور جان رسیدی
چون شمع سر بریدی بشكن تو پای توبه - خواهی كه گرد شمعم پروانه روح باشد
زان آتشی كه داری بر شمع قابلم نه - جنبش پر ملكی مطلع بام فلكی
جمع صفا را نمكی شمع خدا را لگنی - شمع بدان صبور شد تا همگیش نور شد
نور به است از همه خاصه كه نور سرمدی - یكی سر نیست عاشق را كه ببریدی و آسودی
ببر هر دم سر این شمع فراشانهای ساقی - عدم را در وجود آری از این تبدیل افزونتر
تو نور شمع میسازی كه اندر شمعدانستی - چه آسان میشود مشكل به نور پاك اهل دل
چنانك آهن شود مومی ز كف شمع داوودی - چو خوف از خوف او گم شد خجل شد امن از امنش
به پیش شمع علم او فضیحت گشته طراری - به هر سوزی چو پروانه مشو قانع بسوزان سر
به پیش شمع چون لافی این سودای دهلیزی - تویی شمع و منم آتش چو افتم در دماغت خوش
یكی نیمه فروسوزی یكی نیمه فروریزی - چو شمعی برفروزی تو ایا اقبال و روزی تو
چو چونی را بسوزی تو درآید جان بیچونی - هر كو نمرد خندان تو شمع مخوان او را
بو بیش دهد عنبر در وقت پریشانی - شهد و شكرش گویم كان گهرش گویم
شمع و سحرش خوانم یا نادره سلطانی - ای خواجه این خانه چون شمع در این خانه
وز ننگ چنین خانه بر سقف سما رفتی - آن شمع كه میسوزد گویم ز چه میگرید
زیرا كه ز شیرینش در قهر جدا كردی - بفروز چنین شمعی در خانه همیگردان
باشد كه نهان باشد او از پس دیواری - در خانه همیگشتم در دست چنین شمعی
تا تیره شد این شمعم از تابش انواری - ای روز چه خوش روزی شمع طرب افروزی
او را برسان روزی جان را و پذیرایی - زیبایی پروانه به اندازه شمع است
آخر نه كه پروانه این شمع منیری - شمعی است برافروخته وز عرش گذشته
پروانه او سینه دلهای فلاحی - وگر با آه راهی نیز رفتی
شهنشاهی و شمع ره روانی - در نیم شبی رسید شمعی
در قالب مرده رفت جانی - درده قدح شراب و چون شمع
بنشین به میانه چند خسبی - تاریكی غم تمام برخاست
چون شمع در این میان نهادی - خورشید به پیش نور آن شمع
یك ذره شود ز شرمساری - شمعی كه در آسمان نگنجد
از گوشه سینهای برآری - آن شمع چو شد طرب فزایی
پروانه دلان به رقص آیی - مرغ دل پران مبا جز در هوای بیخودی
شمع جان تابان مبا جز در سرای بیخودی - جام همچون شمع را بر آتش می برفروز
پس بسوز این عقل را گر بیت احزانیستی - ای نرفته از دل من اندرآ شاد آمدی
ای تو شمع شب فروزی مرحبا شاد آمدی - با هزاران عقل بینا چون ببیند روی شمع
پر او در پای پیچد درفتد مستانهای - شمع گویم یا نگاری دلبری جان پروری
محض روحی سروقدی كافری جانانهای - پیش شمع نور جان دل هست چون پروانهای
در شعاع شمع جانان دل گرفته خانهای - ای تو شمع نه فلك كز نه فلك بگذشتهای
تا چه سر است اینك تو اندر لگن پنهان شدی - وقت لطف ای شمع جان مانند مومی نرم و رام
وقت ناز از آهن پولاد تو آهنتری - در چنین شمعی نمیبینی كه از سلطان عشق
دم به دم در میرسد پروانه دیوانگی - من ز شمع عشق او نان پارهای میخواستم
گفت بنویسید توقیعش پی پروانگی - تو بر این شمع چه گردی چو از آن شهد بخوردی
تو چو پروانه چه سوزی كه ز نوری نه ز ناری - چه كشیمش چه كشیمش تو بیا تا كه كشیمش
كه چراغ خلق است این بر آن شمع سمایی - شمس تبریز نه شمعی است كه غایب گردد
شب چو شد روز چرا منتظر فردایی - شیر ز آتش برمد سخت و دل آتشكدهای است
جان پروانه بود بر شرر شمع جری - هم تو شمعی هم تو شاهد هم تو می
هم بهاری در میان ماه دی - چه باشد ای برادر یك شب اگر نخسپی
چون شمع زنده باشی همچون شرر نخسپی - قهر است كار آتش گریهست پیشه شمع
از ما وفا و خدمت وز یار بیوفایی - آتش كه او نخندد خاكستر است و دودی
شمعی كه او نگرید چوبی بود عصایی - بریانههای فاخر سنبوسههای نادر
شمع و شراب و شاهد بس خلعت عطایی - مه كو منور آمد دایم مسافر آمد
ای ماه رو سفر كن چون شمع این سرایی - از دود گر گذشتی جان عین نور گشتی
جان شمع و تن چو طشتی جان آب و تن چو رودی - از تو دوگاه خواهند تو چارگاه برگو
تو شمع این سرایی ای خوش كه میسرایی - ای صد هزار شمع نشسته بدین امید
گرد تنور عشق تو بهر زبانهای - پروانه چون نسوزد چون شمع او بود
چون خم نیاورم ز چنان سروقامتی - از زیر دامنت تو برون آر شمع را
تا نقش حق بخندد بر نقش آزری - شمعی است آفتاب و تو پروانهای به فعل
پروانه وار گرد چنین شمع میتنی - عاشق آن نور كیست جز دل نورانیی
فتنه آن شمع چیست جز تن پروانهای - خسرو تبریزیی شمس حق و دین كه او
شمع همه جمعهاست من شده پروانهای - درون روزن دل چون فتاد شعله شمع
بداند این دل شب رو كه بر سر بامی - غلط تو هم نتوانی نگاه داشت مرا
عجب ز شمع تو پروانه را نگه داری - نه كمتری تو ز پروانه و حبیب از شمع
وگر كمی ز پر او چه باد پرانی - میان جمع مرا چون قدح چه گردانی
چو شمع را تو در این جمع در نمیآری - مرا بپرس كه این شمع كیست شمس الدین
كه خاك تبریز از وی بیافت بیداری - این شمع و خانه منم این دام و دانه منم
زین دام بیخبری چون دانه میشمری - برو سوی جمعی چو در وحشتی
بیفروز شمعی چرا مغاسی - جان مایی و شمع مجلس ما
السلام علیك خوش هستی - شمس تبریز شمعیست كه غایب گردد
شب چو شد روز چرا منتظر فردایی؟! - یا سمعی و یا شمعی یا سكری و یا شكری
یا راحی و یا روحی من غیرك اغیاری - ذاق القراش ذوقا والشمع ذاب شوقا
والدمع منه سارا كن هكذا حبیبی - «شمع» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- زنهار تن مرا چو شمع تنها مشمر
کو جمله به نمکزار خدا - آن شمع رخ تو لگنی نیست بیا
وان نقش تو از آب منی نیست بیا - زان میسوزم چو شمع تا در ره عشق
یک وقت شود جمله اوقات مرا - امشب ز تو صد شمع بخواهد افروخت
زنهار تو اندریم زنهار مخسب - هر گوشه یکی شمع و دو سه پروانه است
اما نه چو شمع که پروانهی ما است - این نعره عاشقان ز شمع طرب است
شمع آمد و پروانه خموش این عجب است - اینک شمعی که برتر از روز و شب است
بشتاب ای جان که شمع دل جان طلب است - گر مشعله جهانی و شمع بگیرد عالم
بیآهن و سنگ آن به بادی گرو است - شمعی به من آمد آتشی در من زد
آن شمع که آفتاب پروانهی اوست - شمعی که در اینخانه بدی خانه کجاست
در دیده بد امروز میان دلهاست - این بودن من عاشق و نابود چراست
پروانه ز سوز شمع خشنود چراست - با روی تو هیچکس ز باغ اندیشد
با عشق تو از شمع و چراغ اندیشد - گفتم که شوم شمع من پروانه
ای رو تو شمع روشنم گفت بمیر - گفتی که: بیا که باغ خندید و بهار
شمعست و شراب و شاهدان چو نگار - امروز منم مطربت ای شمع طراز
وز چرخ بود نثار و قوال انداز - بنمای بمن رخ ای شمع طراز
تا ناز کنم نه روزه دارم نه نماز - گر روشنی میطلبی همچون شمع
پروانه صفت تو خویشتن را در باز - معشوقهی ما کران نگیرد هرگز
وین شمع و چراغ ما نمیرد هرگز - ای کرده به پنج شمع روشن هر شش
ای اصل خوشی و هرچه داری همه خوش - گر فتنه شود کسی معافست معاف
بر شمع کند همیشه پروانه طواف - از چشم تو سحر مطلق آموختهام
وز عشق تو شمع روحافروختهام - چون شمع ز گریه آبرو میدارم
چون چنگ ز ناله با نوا میباشم - تا شمع تو افروخت پروانه شدم
با صبر ز دیدن تو بیگانه شدم - ای روی تو کعبهی دل و قبلهی جان
چون شمع ز غم سوختم ای شعلهی جان - شمع ازلست عالم افروزی من
زان شاهد اعظم است پیروزی من - بیشاهد و شمع ازل چون باشم
آری چکنم چو این بود روزی من - پروانه فرستاد که من آن توام
صد شمع به نور شد ز پروانهی او - بیدار شدم ز خواب مستی دیدم
دلبر شده شمع مرده ساقی خفته - جام می و شمع و نقل و مطرب همه هست
ای کاش تو میبودی و اینها همه نی - ای داده مرا چو عشق خود بیداری
وین شمع میان این جهان تاری - شرطست چو آفتاب رخ بنماید
گر شمع نمیرد بکشندش حالی - ای شمع تو صوفی صفتی پنداری
کاین شش صفت از اهل صفا میداری - ای آنکه تو جان بنده را جان شدهای
در ظلمت کفر شمع ایمان شدهای - از سوزش روزه نور گردی چون شمع
وز ظلمت لقمه لقمهی خاک شوی - شمعی است دل مراد افروختنی
چاکیست ز هجر دوست بردوختنی - فردوسی
- «شمع» در شاهنامه فردوسی
- چنان دید روشن روانم به خواب
که رخشنده شمعی برآمد ز آب - همه روی گیتی شب لاژورد
از آن شمع گشتی چو یاقوت زرد - که ما را به گیتی ز پیوند خویش
سه شمعست روشن به دیدار پیش - جهان سر به سر گشت دریای قار
برافروخته شمع ازو صدهزار - به مازندران آتش افروختند
به هر جای شمعی همی سوختند - یکی بنده شمعی معنبر به دست
خرامان بیامد به بالین مست - ابا چاکر و شمع و خیناگران
بیامد ورا دید مرده چنان - نهادند شمع و برآمد به تخت
همی بود لرزان بسان درخت - ببینم که رای جهاندار چیست
رخ شمع چرخ روان سوی کیست - خروشید و شمعی برافروختند
برش عود و عنبر همی سوختند - چنان دید سالار پیران به خواب
که شمعی برافروختی ز آفتاب - سیاوش بر شمع تیغی به دست
به آواز گفتی نشاید نشست - مرا گفت شمعت چباید همی
شب تیره خوبت بباید همی - بدو گفتم ای بت نیم مرد خواب
یکی شمع پیش آر چون آفتاب - بیاورد شمع و بیامد بباغ
برافروخت رخشنده شمع و چراغ - شب تیره میخواست از میگسار
ببردند شمع از بر جویبار - تو امشب بدین میزبان رای کن
بنه شمع و دریا دلآرای کن - به شمع آب دریا بیاراستند
خورشها بخوردند و می خواستند - بدو گفت چون تیره گردد هوا
فروزیدن شمع باشد روا - بفرمود تا شمع بفروختند
به هر سوی ایوان همی سوختند - دگر مهره باشد مرا شمع راه
به تاریک اندر شوم با سپاه - تو گویی که شمعست سیصدهزار
بیاویخته ز آسمان حصار - چو شمع از در دژ بیفروخت گفت
که گشتیم با بخت بیدار جفت - بر مست شمعی همی سوختند
به زاریش در چرم خر دوختند - چو می خورده شد خواب را جای کرد
به بالین او شمع بر پای کرد - شب آمد گوان شمعی افروختند
به هر جای آتش همی سوختند - بدو داد شنگل سپینود را
چو سرو سهی شمع بیدود را - همان دخترت شمع خاور بود
سر بانوان را چو افسر بود - چو پیراهن شب بدرید روز
پدید آمد آن شمع گیتی فروز - چوبرزد سر از کوه رخشنده روز
پدید آمد آن شمع گیتی فروز - چو هنگام شمع آمد از تیرگی
سرمهتران تیره از خیرگی - چوشمع جهان شد بخم اندرون
بیفشاند زلف شب تیره گون - ستون سپاهی بهنگام رزم
چوشمع درخشنده هنگام بزم - همه لشکرآتش برافروختند
بهر جای شمعی همیسوختند - نوشته شد آن شمع برداشتند
شب تیره باندیشه بگذاشتند - همیبود تاشمع گردان سپهر
دگرگونه ترشد به آیین و چهر - همیبود تا شمع رخشان بدید
به درگاه خاقان چینی دوید - به نامه چنین کار آسان مکن
مکن تیره این فر و شمع کهن - چو سازدندگان شمع ومیخواستند
همه کاخ ا ورا بیاراستند - هر آنگه که رفتی به می سوی باغ
نبردی جز از شمع عنبر چراغ - چو هشتاد در پیش و هشتاد پس
پس شمع یاران فریادرس