«چشمه» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «چشمه» در غزلیات حافظ شیرازی
- من همان دم که وضو ساختم از چشمه عشق
چارتکبیر زدم یک سره بر هر چه که هست - از حیای لب شیرین تو ای چشمه نوش
غرق آب و عرق اکنون شکری نیست که نیست - ز دیده ام شده یک چشمه در کنار روان
که آشنا نکند در میان آن ملاح - ز سروقد دلجویت مکن محروم چشمم را
بدین سرچشمه اش بنشان که خوش آبی روان دارد - چشمه چشم مرا ای گل خندان دریاب
که به امید تو خوش آب روانی دارد - حافظا بازنما قصه خونابه چشم
که بر این چشمه همان آب روان است که بود - حافظ از چشمه حکمت به کف آور جامی
بو که از لوح دلت نقش جهالت برود - ذره را تا نبود همت عالی حافظ
طالب چشمه خورشید درخشان نشود - کنون که چشمه قند است لعل نوشینت
سخن بگوی و ز طوطی شکر دریغ مدار - به شوق چشمه نوشت چه قطره ها که فشاندم
ز لعل باده فروشت چه عشوه ها که خریدم - گر چه گردآلود فقرم شرم باد از همتم
گر به آب چشمه خورشید دامن تر کنم - عاشقان را گر در آتش می پسندد لطف دوست
تنگ چشمم گر نظر در چشمه کوثر کنم - به هواداری او ذره صفت رقص کنان
تا لب چشمه خورشید درخشان بروم - کلک تو بارک الله بر ملک و دین گشاده
صد چشمه آب حیوان از قطره سیاهی - ساقی بیار آبی از چشمه خرابات
تا خرقه ها بشوییم از عجب خانقاهی - شاید که به آبی فلکت دست نگیرد
گر تشنه لب از چشمه حیوان به درآیی - سعدی شیرازی
- «چشمه» در غزلیات سعدی شیرازی
- جانور از نطفه می کند شکر از نی
برگ تر از چوب خشک و چشمه ز خارا - بازآی که از غم تو ما را
چشمی و هزار چشمه آبست - لب های تو خضر اگر بدیدی
گفتی لب چشمه حیاتست - چون خضر دید آن لب جان بخش دلفریب
گفتا که آب چشمه حیوان دهان توست - هرگز نشان ز چشمه کوثر شنیده ای
کو را نشانی از دهن بی نشان توست - ای خضر حلالت نکنم چشمه حیوان
دانی که سکندر به چه محنت طلبیدست - گو چشمه آب کوثر و بستان بهشت باش
ما را مقام بر سر این کوی خوشترست - بسیار چو ذوالقرنین آفاق بگردیدست
این تشنه که می میرد بر چشمه حیوانت - همچو مستسقی بر چشمه نوشین زلال
سیر نتوان شدن از دیدن مهرافزایت - ستیزه بردن با دوستان همین مثلست
که تشنه چشمه حیوان به گل بینبارد - ملک یا چشمه نوری پری یا لعبت حوری
که بر گلبن گل سوری چنین زیبا نمی باشد - اگر به دست کند باغبان چنین سروی
چه جای چشمه که بر چشم هات بنشاند - خط سبز و لب لعلت به چه ماننده کنی
من بگویم به لب چشمه حیوان ماند - آب حیات در لب اینان به ظن من
کز لوله های چشمه کوثر مکیده اند - خار در پای گل از دور به حسرت دیدن
تشنه بازآمدن از چشمه حیوان تا چند - تشنگانت به لب ای چشمه حیوان مردند
چند چون ماهی بر خشک توانند طپید - به انتظار تو آبی که می رود از چشم
به آب چشم نماند که چشمه می زاید - آتش آست و دود می رودش تا به سقف
چشمه چشمست و موج می زندش بر کنار - قیامت باشد آن قامت در آغوش
شراب سلسبیل از چشمه نوش - نمی شاید گرفتن چشمه چشم
که دریای درون می آورد جوش - سعدی از این چشمه حیوان که خورد
سیر نگردد به مرور ای صنم - گر بر این چاه زنخدان تو ره بردی خضر
بی نیاز آمدی از چشمه حیوان دیدن - صد چشمه ز چشم من گشاید
چون چشم برافکنم بر آن رو - ندیدم آبی و خاکی بدین لطافت و پاکی
تو آب چشمه حیوان و خاک غالیه بویی - تا کی ای چشمه سیماب که در چشم منی
از غم دوست به روی چو زرم برخیزی - تشنگانت به لب ای چشمه حیوان مردند
تشنه تر آن که تو نزدیک دهانش باشی - خیام نیشابوری
- «چشمه» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «چشمه» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- از كف سلطان رسدم ساغر و سغراق قدم
چشمه خورشید بود جرعه او را چو گدا - چشمه سوزن هوس تنگ بود یقین بدان
ره ندهد به ریسمان چونك ببیندش دوتا - با لب خشك گوید او قصه چشمه خضر
بر قد مرد میبرد درزی عشق او قبا - چشمه خضر و كوثری ز آب حیات خوشتری
ز آتش هجر تو منم خشك دهان چرا چرا - به سوی خطه تبریز چه چشمه آب حیوانست
كشاند دل بدان جانب به عشق چون كنب ما را - خضر خضرانست و از هیچ عجب نیست
كز چشمه جان تازه كند او جگری را - ز چاه و آب چه رنجور گشتیم
روان كن چشمههای كوثری را - این چشمه آب زندگانیست
مشكی پر كن سقا از این جا - چون چشمه بجوش از دل سنگ
بشكن تو سبوی جسم و جان را - تن همیگوید به جان پرهیز كن از عشق او
جانش میگوید حذر از چشمه حیوان چرا - خاك تبریزست اندر رغبت لطف و صفا
چون صفای كوثر و چون چشمه حیوان ما - چشمه رواق می را نحل بگشا سوی عیش
تا ز چشمه میشود هر چشم و چارت ساقیا - شكر ایزد را كه جمله چشمه حیوانها
تیره باشد پیش لطف چشمه حیوان ما - شاه جانست آن خداوند دل و سر شمس دین
كش مكان تبریز شد آن چشمه رواق را - تو اسیر بو و رنگی به مثال نقش سنگی
بجهی چو آب چشمه ز درون سنگ خارا - ای تو سرچشمه حیوان و حیات همگان
جوی ما خشك شدهست آب از این سو بگشا - ای میرآب بگشا آن چشمه روان را
تا چشمها گشاید ز اشكوفه بوستان را - هر جا كه چشمه باشد باشد مقام پریان
بااحتیاط باید بودن تو را در آن جا - این پنج چشمه حس تا بر تنت روانست
ز اشراق آن پری دان گه بسته گاه مجری - وان پنج حس باطن چون وهم و چون تصور
هم پنج چشمه میدان پویان به سوی مرعی - هر چشمه را دو مشرف پنجاه میرابند
صورت به تو نمایند اندر زمان اجلا - ماندست چند بیتی این چشمه گشت غایر
برجوشد آن ز چشمه خون برجهیم فردا - بر چشمه ضمیرت كرد آن پری وثاقی
هر صورت خیالت از وی شدست پیدا - نگر به عیسی مریم كه از دوام سفر
چو آب چشمه حیوانست یحیی الموتی - از چشمه جان پر كرد شكم
كای تشنه بیا ای تشنه بیا - از بوی تو جان قانع نشود
ای چشمه جان ای چشم رضا - بگشا در بیا درآ كه مبا عیش بیشما
به حق چشم مست تو كه تویی چشمه وفا - ای كرمت شاه هزاران كرم
چشمه فرستی جگر خاره را - چشمه حیوان بگشا هر طرف
نقل كن آن قصه و افسانه را - از آن آبی كه چشمه خضر و الیاس
ندیدست و نبیند آن چنان آب - زهی سرچشمهای كز فر جوشش
بجوشد هر دمی از عین جان آب - از نیست برآوردی ما را جگری تشنه
بردوختهای ما را بر چشمه این دولت - گویم سخن شكرنباتت
یا قصه چشمه حیاتت - چشمهای خواهم كه از وی جمله را افزایش است
دلبری خواهم كه از وی مرده را آسایش است - چون خیالت بر كه آید چشمهها گردد روان
خود گرفتم كاین دل ما جز كه و جز خاره نیست - شمس تبریز اگر نیست مقیم اندر چشم
چشمه شهد از او در بن هر دندان چیست - جمله را آب درانداز و در آن آتش شو
كتش چهره او چشمه گه حیوانست - چاره روپوشها هست چنین جوشها
چشمه این نوشها در سر و چشم شماست - به چشمهای كه در او آب زندگانی بود
سبو ببردم و دیدم كه چشمه پرخونست - گوشه گرفتست و جهان مست اوست
او خضر و چشمه حیوان ماست - بنه سر گر نمیگنجی كه اندر چشمه سوزن
اگر رشته نمیگنجد از آن باشد كه سر دارد - چو تو از باد بگذشتی مقیم چشمهای گشتی
حریف همدمی گشتی كه آبی بر جگر دارد - مترسان دل مترسان دل ز سختیهای این منزل
كه آب چشمه حیوان بتا هرگز نمیراند - آن میوه یعقوبی وان چشمه ایوبی
از منظره پیدا شد هنگام نظر آمد - موسی نهان آمد صد چشمه روان آمد
جان همچو عصا آمد تن همچو حجر آمد - گر چشمه بود دلكش دارد دهنت را خوش
لیكن همه گوهرها دریای عدن دارد - چو آن چشمه بدیدیت چرا آب نگشتید
چو آن خویش بدیدیت چرا خویش پسندید - بس چشمه حیوان كه از آن حسن بجوشید
بس باده كز آن نادره در چشم و سر افتاد - زان جام شراب ارغوانی
زان چشمه آب زندگانی - آمدم با چشم گریان تا ببیند چشم من
چشمههای سلسبیل از مهر آن عیار خود - ز دو صد روضه رضوان ز دو صد چشمه حیوان
دو هزاران گل خندان ز دل خار برآمد - مفسران آب سخن را و از آن چشمه میار
تا وی اطلس بود آن سوی و در این جانب برد - ور خضروار قلاووز شوی
تا لب چشمه حیوان چه شود - ور چو الیاس قلاووز شوی
تا لب چشمه حیوان چه شود - آه كه دریای عشق بار دگر موج زد
وز دل من هر طرف چشمه خون برگشاد - مثل شدست كه انگور خور ز باغ مپرس
كه حق ز سنگ دو صد چشمه رضا سازد - هزار چشمه شیر و شكر روان شد از او
شكاف كرد و به طفلان گاهواره رسید - چو سینه شیر دهد شیره هم تواند داد
ز سینه چشمه جاریش ماجرا گوید - ادیم روی سهیلیم هر كجا بنمود
غلام چشمه عشقیم هر كجا بگشاد - ز راه غیرت گوید كه تا بپوشاند
رها كند سر چشمه حدیث پا گوید - نمیهلند كه مخلص بگویم اینها را
ز اصل چشمه بجویید آن چو جویایید - هزار چشمه حیوان چه در شمار آید
اگر از او لطف بیشمار بازآید - چون دلم از چشمه تو آب خورد
غرقه شد اندر تو و سیلم ربود - والله منت همه بر جان اوست
هر كه سوی چشمه حیوان شود - میگرید بیخبر ولیكن
صد چشمه شیر از او در اسرار - سوسمار از آب خوردن فارغست
مر ورا با چشمه و سقا چه كار - چشمه خضر تو را میخواند
كه سبو كش دو سه فرسنگ بیار - بر منبرست این دم مذكر مذكر
چون چشمه روانه مطهر مطهر - اندیشه میكنی كه رهی از زحیر و رنج
اندیشه كردن آمد سرچشمه زحیر - دلا از سنگ صد چشمه روان كن
كه احسان موفا داری امروز - حدیث موسی و سنگ و عصا و چشمه آب
ز اشك بنده ببینی به وقت رفتارش - بیا كه چشمه خورشید زیر سایه تست
هزار زهره تو داری بر آسمان سماع - تشنه چه بیند به خواب چشمه و حوض و سبو
تشنه وصل توام كی بگذارم طواف - ز سنگ چشمه روان كردهای و میگویی
بیا عطا بستان ای دل فسرده چو سنگ - مهم را لطف در لطفست از آنم بیقرار ای دل
دلم پرچشمه حیوان تنم در لاله زار ای دل - شد پی این لولیان در حرم ذوالجلال
چشمه و سبزه مقام شوخی و دزدی حلال - چشمه خورشید تویی سایه گه بید منم
چونك زدی بر سر من پست و گدازنده شدم - ای چشمه آگاهی شاگرد نمیخواهی
چه حیله كنم تا من خود را به تو دردوزم - چون جوی شد این چشم ز بیآبی آن جوی
تا عاقبت امر به سرچشمه رسیدیم - از چشمه بونواس مگر آب نخوردی
ما عاشق آن ساعد سقای دمشقیم - چو جوشد سنگ او هفتاد چشمه
سبو و كوزه و ساغر بگیریم - كمینه چشمهاش چشمی است روشن
كه ما از نور او صد فر بگیریم - سبوی جسمم از چشمهات پرآب است
مكن ای سنگ دل مشكن سبویم - من ماهی چشمه حیاتم
من غرقه بحر شهد و شیرم - از شهنشه شمس دین من ساغری را یافتم
در درون ساغرش چشمه خوری را یافتم - تن ما را همه جان كن همه را گوهر كان كن
ز طرب چشمه روان كن به سوی باغ و بهارم - علم عشق برآمد برهانم ز زحیرم
به لب چشمه حیوان بكشم پای بمیرم - چه حدیث است كجا مرگ بود عاشق را
این محالت كه در چشمه حیوان میرم - عاشقی چه بود كمال تشنگی
پس بیان چشمه حیوان كنم - یك دمم چشمه خورشید كند
یك دمی جمله شبستان كندم - در بزم چون عقار و گه رزم ذوالفقار
در شكر همچو چشمه و در صبر خارهایم - نگفتمت مرو آن جا كه آشنات منم
در این سراب فنا چشمه حیات منم - نگفتمت كه صفتهای زشت در تو نهند
كه گم كنی كه سرچشمه صفات منم - لگن نهاد خیالش به چشمه چشمم
بهانه كرد كز این آب جامه می شویم - امشب ز سیلاب دلم ویران شود آب و گلم
كمد به میرابی دل سرچشمه انهار من - زین سو بگردان یك نظر بر كوی ما كن رهگذر
برجوش اندر نیشكر ای چشمه حیوان من - صخره موسی گر از او چشمه روان گشت چو جو
جوی روان حكمت حق صخره و خارا دل من - زنم گاهیش بر دریا برآرم گرد از دریا
زنم گاهیش بر سنگی بجوشد چشمه حیوان - چه خنجر می كشی این جا تو گردن پیش خنجر نه
كه تا زفتی نگنجی تو درون چشمه سوزن - در جنت چو تنگ آمد مثال چشمه سوزن
اگر خواهی چو پشمی شو لتغزل ذاك تغزیلا - حرز دل یعقوبم سرچشمه ایوبم
هم چستم و هم خوبم هم خسرو و هم شیرین - وان دم كه تو را گوید والله ز تو بیزارم
آن آب خضر باشد از چشمه گه حیوان - از چشمه جان ره شد در خانه هر مسكین
ماننده كاریزی بیتیشه و بیمیتین - ز چشمه چشم پریان سر برآرند
چو ماه و زهره و خورشید و پروین - ای صد گل سرخ عاشق تو
بر چشمه و سبزه زار خندان - زعفرانستان خود را آب خواهم داد آب
زعفران را گل كنم از چشمه حیوان من - یار خود را خواب دیدم ای برادر دوش من
بر كنار چشمه خفته در میان نسترن - تا بشكنی شكاری پهلوی چشمه ساری
ای شیر بیشه دل چنگال در جگر كن - هر سو كه خشك بینی تو چشمهای روان كن
هر جا كه سنگ بینی از عكس خود گهر كن - از تو كدو گریخت رسن بازیی گرفت
آن نیم كوزه كی رهد از چشمه معین - یار شو و یار بین دل شو و دلدار بین
در پی سرو روان چشمه و گلزار بین - زمانه روشن و تاریك و گرم و سرد شود
مقام جز به سرچشمه زمانه مكن - نور منی باش در این چشم من
چشم من و چشمه حیوان من - جوش برآورد و روان كرد آب
از شفقت چشمه حیوان من - آب روان داد ز چشمه حیات
تا بدمد سبزه ز آب و ز طین - رقص از تو آموزد شجر پا با تو كوبد شاخ تر
مستی كند برگ و ثمر بر چشمه حیوان تو - راست بگو نهان مكن پشت به عاشقان مكن
چشمه كجاست تا كه من آب كشم سبو سبو - دلم جوشید و میخواهد كه صد چشمه روان گردد
ببست او راه آب من به ره بستن نكیر است او - زین پنج حسن ظاهر و زین پنج حسن سر
ده چشمه گشاینده در این قاره ما كو - موسی كه در این خشك بیابان به عصایی
صد چشمه روان كرد از این خاره ما كو - چشمهها بر دل بجوشد هر دم از دریای تو
چشم دل پرك زن انوار تو انوار تو - چون ز شورستان تن رفتی سوی بستان جان
جز گل و ریحان و لاله و چشمههای آب كو - هله دلدار بخوان باقی این بر منكر
تا دو صد چشمه روان گردد از مرمر او - چون سبوی تو در آن عشق و كشاكش بشكست
بر لب چشمه دهان مینه و خوش میكش از او - از سنگ سبو ترسد اما چو شود چشمه
هر لحظه سبو آید تازان به سوی خاره - صد چشمه بجوشانی در سینه چون مرمر
ای آب روان كرده از مرمر و از خاره - یا چشمه خضر است روان گشته بدین سو
یا ترك خوش ماست ز بلغار رسیده - كی بود آب كه دارد به لطافت صفت او
كه دو صد چشمه برآرد ز دل مرمر و خاره - در عین مرگ چشمه آب حیات دید
آن چشمه ای كه مایه دیدار آمده - چشمه شكر جوشان كنم اندر دل تنگ نیی
اندیشههای خوش نهم اندر دماغ و كلهای - چنگ از شمال و از یمین اندر بر حوران عین
در گلشنی پر یاسمین بر چشمهای فوارهای - چون معبرم خیره نگر نی رخنه پیدا و نه در
چون چشمهای بركرده سر بیمعدنی از خارهای - ور دو سه روز چشم را بند كنی باتقوا
چشمه چشم حس را بحر در عیان كنی - مایه صد ملامتی شورش صد قیامتی
چشمه مشك دیدهای جوشش خنب بادهای - گلستان و گل و ریحان نروید جز ز دست تو
دو چشمه داری ای چهره چرا پرنم نمیگردی - عصای عشق از خارا كند چشمه روان ما را
تو زین جوع البقر یارا مكن زین بیش بقاری - به باغ و چشمه حیوان چرا این چشم نگشایی
چرا بیگانهای از ما چو تو در اصل از مایی - یكی چشمه عجب بینی كه نزدیكش چو بنشینی
شوی همرنگ او در حین به لطف و ذوق و زیبایی - چو با چشمه درآمیزی نماید شمس تبریزی
درون آب همچون مه ز بهر عالم آرایی - دلی دارم پر از آتش بزن بر وی تو آبی خوش
نه ز آب چشمه جیحون از آن آبی كه تو داری - ولیكن عشق كی پنهان شود با شعله سینه
خصوصا از دو دیده سیل همچون چشمه جاری - از عشق تو جان بردن وز ما چو شكر مردن
زهر از كف تو خوردن سرچشمه حیوانی - برگو غزلی برگو پامزد خود از حق جو
بر سوخته زن آبی چون چشمه حیوانی - در خدمت خاك او عیشی و تماشایی
در آتش عشق او هر چشمه حیوانی - ما تشنه و هر جانب یك چشمه حیوانی
ما طامع و پیش و پس دریا كف وهابی - شش چشمه پیوسته میگردد شب بسته
زان سوش روان كرده آن فاتح ابوابی - گه دور بگردانی گاهی شكر افشانی
گه غوطه خوری عریان در چشمه ایوبی - ای ساغر پنهانی تو جامی و یا جانی
یا چشمه حیوانی یا صحت بیماری - در چشمه سوزن تو خواهی كه رود اشتر
ای بسته تو بر اشتر شش تنگ به سرباری - ای چشمه خورشید كه جوشیدی از آن بحر
تا پرده ظلمات به انوار دریدی - گر آب حیاتی تو و گر آب سیاهی
این چشم ببستی تو در آن چشمه رسیدی - بر چشمه دل گر نه پری خانه حسن است
ای جان سراسیمه پری دار چرایی - كه آورد آن پری رو رنگ دیگر
ز چشمه زندگی جوشید آبی - زین نوع كه مات كرد دلها را
آن چشمه زندگی كجا دیدی - از چشمه سلسبیل می خوردی
عشرت گه خاص اولیا دیدی - در هر حرفیش مستمع را
بگشاید چشمه معانی - آب حیوان بكش از چشمه به سوی دل خود
ز آنك در خلقت جان بر مثل كاریزی - خانه در دیده گرفتی و تو را یار نشد
آنك از چشمه او جوش كند دیده وری - ای كه تو چشمه حیوان و بهار چمنی
چو منی تو خود خود را كی بگوید چو منی - ای شه جاودانی وی مه آسمانی
چشمه زندگانی گلشن لامكانی - چون عصای عشق او بر دل بزد
صد هزاران چشمه بین از خارهای - پست و بالا عشق پر شد همچو بحر
چشمه چشمه جوش جوش سرمدی - ور نه غیرت خاك زد در چشم دل
چشمه چشمه سوی دریاهاستی - گر ز آنك زندگانی بودی مثال سنگی
خوش چشمهها دویدی از سنگ زندگانی - از چشم من بپرس چرا چشمه گشتهای
وز قد من بپرس كه از كی خمیدهای - ما را اشارتی است ز تبریز و شمس دین
چون تشنه را ز چشمه كوثر اشارتی - چشمه بجوشد ز تو چون ارس از خارهای
نور بتابد ز تو گر چه سیه چردهای - چشمه آن آفتاب خواب نبیند فلك
چشمت از او روشنست تیزنظر عاشقی - رفیق خضر خرد شو به سوی چشمه حیوان
كه تا چو چشمه خورشید روز نور فشانی - ولیك این همه محنت به گرد باغ چو خاری
درون باغ گلستان و یار و چشمه جاری - به هر دلی كه درآیی چو عشق بنشینی
بجوشد از تك دل چشمه چشمه شیرینی - به سوی مجلس خوبان بكش حریفان را
به خضر و چشمه حیوان بكن قلاوزی - زهی سعادت آن تشنگان كه بوی برند
به اصل چشمه آب خوش مصفایی - به برج آبی فرمود خاك را تر كن
به شكر آنك درون چشمه روان داری - دایهی هستیها، چشمهی مستیها
سرده مستانی، و افت سرهایی - ماهیان میطپند اندر ریگ
چشمه یا جویبار بایستی - «چشمه» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- تا تن نبری دور زمانم کشته است
آن چشمهی آب حیوانم کشته است - درنه قدمی که چشمه حیوانست
میگرد چو چرخ تا مهت گرانست - در یک گندم هزار خرمن گنجد
صد عالم و در چشمهی سوزن گنجد - آن چشمه آبست چه آن آب حیات
آب حیوان نگردد آتش نشود - در میطلبی ز چشمه در بر ناید
جوینده در به قعر دریا باید - آن غم که نگنجد در افلاک و زمین
اندر دل چون چشمهی سوزن گنجد - یک چشمهی آب در درون خانه
به زان رودی که از برون میید - گر در طلبی ز چشمه در بر ناید
جویندهی در به قعر دریا باید - با آنکه درون سینه بیکام و زبان
سرچشمهی هر گفت توئی گویان باش - در چشمهی دل مهی بدیدیم به چشم
ز آن چشمه بسی آب کشیدیم به چشم - ز آن روز بگرد گرد آن چشمهی دل
مانندهی دل، همی دویدیم به چشم - ور با لب خشک عشق را خشک آریم
این چشمهی چشم همچو جو را چه کنیم - او در تن چون خیال من شد چو خیال
یعنی که ز چشمها کنون دورتریم - آن چشمه که خضر خورد از او آب حیات
اندر ره تست لیکن انباشتهای - تا همچو خلیل اندر آتش نروی
چون خضر به سرچشمهی حیوان نرسی - فردوسی
- «چشمه» در شاهنامه فردوسی
- خداوند جوی می و انگبین
همان چشمهی شیر و ماء معین - دوچشم از بر سر چو دو چشمه خون
ز دود دهانش جهان تیرهگون - اگر جادویی باید آموختن
به بند و فسون چشمها دوختن - شود روز چون چشمه روشن شود
جهان چون نگین بدخشان شود - دوم روز چون چشمهی آفتاب
بجنیبد و بیدار شد سر ز خواب - جهان چون عروسی رسیده جوان
پر از چشمه و باغ و آب روان - یکی خیمه زد بر سر او دود و قیر
سیه شد جهان چشمها خیره خیر - برین چشمه آبشخور میش نیست
همان غرم دشتی مرا خویش نیست - سوی چشمهی روشن آمد بر آب
چو سیراب شد کرد آهنگ خواب - بره بر یکی چشمه آمد پدید
چو میش سراور بدانجا رسید - زمین شد به زیر تنش ناپدید
یکی چشمه خون از برش بردمید - چو چشم تذروان یکی چشمه دید
یکی جام زرین برو پر نبید - نشست از بر چشمه فرخندهپی
یکی جام زر دید پر کرده می - سپه را ز غم چشمها تیره شد
مرا چشم در تیرگی خیره شد - نپرد ز پستان نخچیر شیر
شود آب در چشمهی خویش قیر - شود در جهان چشمهی آب خشک
نگیرد به نافه درون بوی مشک - دل گیو خندان شد از زور خشم
که چون چشمه بودیش دریا به چشم - زمین سبز و چشمه پر از آب دید
همی جای آرامش و خواب دید - یکی چشمهای دید تابان ز دور
یکی سرو بالا دل آرام پور - چو کیخسرو از چشمه او را بدید
بخندید و شادان دلش بردمید - یکی لشکری ساخت افراسیاب
که تاریک شد چشمهی آفتاب - بیامد گرازان بران چشمه باز
دلش جنگ جویان بچنگ دراز - چو بگرفتش از آب روشن شتاب
به پیش آمدش چشمهی چون گلاب - برآسود و بگشاد بند میان
بر چشمه بنهاد ببر بیان - بدان چشمه آمد کجا خفته بود
بران دیو بدگوهر آشفته بود - گواهی دهد بر زمین خاک و آب
همان بر فلک چشمه آفتاب - درختی گشن سایه بر پیش آب
نهان گشته زو چشمهی آفتاب - ببد چشمهی روز چون سندروس
ز هر سو برآمد دم نای و کوس - فرود آمدند از چمنده ستور
شکسته دل و چشمها گشته کور - چنان بردوانند باره بر آب
که تاری شود چشمهی آفتاب - بپوشیده شد چشمهی آفتاب
ز پیکانهاشان درفشان چو آب - یکی کوه پیش آمدش پرگیا
بدو اندرون چشمه و آسیا - دو چشمش چو دو چشمه تابان ز خون
همی آتش آمد ز کامش برون - جهانجوی چون چشمها باز کرد
به گردان گردنکش آواز کرد - فرود آمد از بارگی چون سزید
ز بیشه لب چشمهیی برگزید - ندید از درخت اندرو آفتاب
به هر جای بر چشمهیی چون گلاب - چنین داد پاسخ کز ایدر ستور
نیابد مگر چشمهی آب شور - دگر چشمهی آبیابی چو زهر
کزان آب مرغ و ددان راست بهر - به یاد شهنشاه رستم بخورد
برآورد ازان چشمهی زرد گرد - بدو اندرون چشمه بود و درخت
به شادی نهادند هرجای تخت - چو با خستگی چشمها برگشاد
بدید آن بداندیش روی شغاد - یکی چشمه دیدم به دشتی فراخ
وزو بر زبر برده ایوان و کاخ - همه دشت یکسر پر از آب و نم
ز خشکی لب چشمه گشت دژم - دگر چشمهیی دیدی از آب خشک
به گرد اندرش آبهای چو مشک - ز مردم زمین بود چون پر زاغ
سیه گشته و چشمها چون چراغ - خرد یافته مرد یزدانپرست
بدو در یکی چشمه گوید که هست - ز فردوس دارد بران چشمه راه
بشوید برآن تن بریزد گناه - پس چشمهدر تیره گردد جهان
شود آشکارای گیتی نهان - فرود آمد و بامداد پگاه
به نزدیک آن چشمه شد بیسپاه - همی بود تا گشت خورشید زرد
فرو شد بران چشمهی لاژورد - نهاده بر چشمه زرین دو تخت
برو خوابنیده یکی شوربخت - خروش آمد از چشمهی آب شور
که ای آرزومند چندین مشور - همه خانه قندیلهای بلور
میان اندرون چشمهی آب شور - بباید بدین چشمه آمد فرود
که شد باره و مرد بیتار و پود - برآورد زان چشمه آتشکده
بدو تازه شد مهر و جشن سده - یکی شارستان کرد پر کاخ و باغ
بدو اندرون چشمه و دشت و راغ - یکی چشمه بد بیکران اندروی
فراوان ازو رود بگشاد و جوی - یکی چشمهیی بود بر کوهسار
ز تخت اندرآمد میان حصار - دگر بوم میسان و رود فرات
پر از چشمه و چارپای و نبات - چو از باختر چشمه اندر کشید
شب آن چادر قار بر سر کشید - چو بخت شهنشاه بدرو شود
از ایدر سوی چشمهی سو شود - که من چشمهی سو نبینم به چشم
نه هنگام شادی نه هنگام خشم - ترا چاره اینست کز راه شهد
سوی چشمهی سو گرایی به مهد - چو نزدیکی چشمهی سو رسید
برون آمد از مهد و دریا بدید - چو او کشته شد اسپ آبی چوگرد
بیامد بران چشمهی لاژورد - تذروان زرین و طاوس زر
همه سینه و چشمهاشان گهر - ز شادی جوان شد دل مرد پیر
به چشمه درون آبها گشت شیر - درفشی بزد چشمهی آفتاب
سر شاه گیتی سبک شد ز خواب - همان چشمهی عنبر و عود و مشک
دگر گنج کافور ناگشته خشک - سپهر اندران رزمگه خیره شد
ز گرد سپه چشمها تیره شد - چنین با بزرگان روشن روان
همیراند تا چشمهی نهروان - اگر چشمه خواهی که بینی بچشم
شوی خیره زو بازگردی بخشم - همی چشمه گردد بیابان ز خون
مسیحا نبود اندرین رهنمون - شد آن شیر کپی به چشمه درون
به غلتید و برخاست و آمد برون - چو خسرو گشاده در باغ دید
همه چشمهی باغ پر ماغ دید - سدیگر کجا هفت چشمه گهر
همیخواندی نام او دادگر - شب آید یکی چشمه رخشان کند
نهفته کسی را خروشان کند