«اندیشه» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «اندیشه» در غزلیات حافظ شیرازی
- درویش نمی پرسی و ترسم که نباشد
اندیشه آمرزش و پروای ثوابت - تیری که زدی بر دلم از غمزه خطا رفت
تا باز چه اندیشه کند رای صوابت - به کوی میکده هر سالکی که ره دانست
دری دگر زدن اندیشه تبه دانست - که گفت حافظ از اندیشه تو آمد باز
من این نگفته ام آن کس که گفت بهتان گفت - صوفی ار باده به اندازه خورد نوشش باد
ور نه اندیشه این کار فراموشش باد - طبیب عشق منم باده ده که این معجون
فراغت آرد و اندیشه خطا ببرد - کس چو حافظ نگشاد از رخ اندیشه نقاب
تا سر زلف سخن را به قلم شانه زدند - گر شوند آگه از اندیشه ما مغبچگان
بعد از این خرقه صوفی به گرو نستانند - پیش از اینت بیش از این اندیشه عشاق بود
مهرورزی تو با ما شهره آفاق بود - دوش می گفت به مژگان درازت بکشم
یا رب از خاطرش اندیشه بیداد ببر - حافظ اندیشه کن از نازکی خاطر یار
برو از درگهش این ناله و فریاد ببر - اندیشه از محیط فنا نیست هر که را
بر نقطه دهان تو باشد مدار عمر - فکر بلبل همه آن است که گل شد یارش
گل در اندیشه که چون عشوه کند در کارش - حافظ قلم شاه جهان مقسم رزق است
از بهر معیشت مکن اندیشه باطل - پاسبان حرم دل شده ام شب همه شب
تا در این پرده جز اندیشه او نگذارم - مست بگذشتی و از حافظت اندیشه نبود
آه اگر دامن حسن تو بگیرد آهم - ساغر لطیف و دلکش و می افکنی به خاک
و اندیشه از بلای خماری نمی کنی - حافظ مکن اندیشه که آن یوسف مه رو
بازآید و از کلبه احزان به درآیی - سعدی شیرازی
- «اندیشه» در غزلیات سعدی شیرازی
- سعدی از سرزنش خلق نترسد هیهات
غرقه در نیل چه اندیشه کند باران را - مرا به عشق تو اندیشه از ملامت نیست
و گر کنند ملامت نه بر من تنهاست - بسیار در دل آمد از اندیشه ها و رفت
نقشی که آن نمی رود از دل نشان توست - در دجله که مرغابی از اندیشه نرفتی
کشتی رود اکنون که تتر جسر بریدست - سعدی مبر اندیشه که در کام نهنگان
چون در نظر دوست نشینی همه کامست - هر لحظه در برم دل از اندیشه خون شود
تا خود غلام کیست که سعدی غلام اوست - دانند جهانیان که در عشق
اندیشه عقل معتبر نیست - سعدی چو امید وصل باقیست
اندیشه جان و بیم سر نیست - به خدا و به سراپای تو کز دوستیت
خبر از دشمن و اندیشه ز دشنامم نیست - ساربانا خبر از دوست بیاور که مرا
خبر از دشمن و اندیشه بدگویان نیست - دل شوریده ما عالم اندیشه ماست
عالم از شوق تو در تاب که غوغا بگرفت - در دلم هیچ نیاید مگر اندیشه وصلت
تو نه آنی که دگر کس بنشیند به مکانت - در اندیشه ببستم قلم وهم شکستم
که تو زیباتر از آنی که کنم وصف و به یانت - سر تسلیم نهادیم به حکم و رایت
تا چه اندیشه کند رای جهان آرایت - گر از مقابله شیر آید از عقب شمشیر
نه عاشقست که اندیشه از خطر دارد - طالب وصل تو چون مفلس و اندیشه گنج
حاصل آنست که سودای محالی دارد - هوشم نماند با کس اندیشه ام تویی بس
جایی که حیرت آمد سمع و بصر نباشد - شاید این طلعت میمون که به فالش دارند
در دل اندیشه و در دیده خیالش دارند - سعدیا گر نکند یاد تو آن ماه مرنج
ما که باشیم که اندیشه ما نیز کنند - من در اندیشه که بت یا مه نو یا ملکست
یار بت پیکر مه روی ملک سیما بود - هرگز اندیشه یار از دل دیوانه عشق
به تماشای گل و سبزه و صحرا نرود - هر لحظه در برم دل از اندیشه خون شود
تا منتهای کار من از عشق چون شود - هرگزم در سر نبود اندیشه سودا ولیک
پیل اگر دربند می افتد مسخر می شود - هر شب اندیشه دیگر کنم و رای دگر
که من از دست تو فردا بروم جای دگر - هر که سودای تو دارد چه غم از هر که جهانش
نگران تو چه اندیشه و بیم از دگرانش - هرگز اندیشه نکردم که تو با من باشی
چون به دست آمدی ای لقمه از حوصله بیش - ز عقل اندیشه ها زاید که مردم را بفرساید
گرت آسودگی باید برو عاشق شو ای عاقل - یک دم نمی رود که نه در خاطری ولیک
بسیار فرق باشد از اندیشه تا وصول - اولم اندیشه بود تا نشود نام زشت
فارغم اکنون ز سنگ چون بشکستند جام - شب ها گذرد بر من از اندیشه رویت
تا روز نه من خفته نه همسایه ز دستم - نه فراموشیم از ذکر تو خاموش نشاند
که در اندیشه اوصاف تو حیران بودم - عقل مسکین به چه اندیشه فرادست کنم
دل شیدا به چه تدبیر شکیبا دارم - هرگز اندیشه نکردم که کمندت به من افتد
که من آن وقع ندارم که گرفتار تو باشم - من در اندیشه آنم که روان بر تو فشانم
نه در اندیشه که خود را ز کمندت برهانم - از آن شاهد که در اندیشه ماست
ندانم زاهدی در شهر معصوم - توبه گویندم از اندیشه معشوق بکن
هرگز این توبه نباشد که گناهیست عظیم - طمع وصل تو می دارم و اندیشه هجر
دیگر از هر چه جهانم نه امیدست و نه بیم - گرت اندیشه می باشد ز بدگویان بی معنی
چو معنی معجری بربند و چون اندیشه پنهان آی - نه مرا حسرت جاست و نه اندیشه مال
همه اسباب مهیاست تو در می بایی - دیوانه عشقت را جایی نظر افتاده ست
کان جا نتواند رفت اندیشه دانایی - غم و اندیشه در آن دایره هرگز نرود
به حقیقت که تو چون نقطه میانش باشی - ترک عمل بگفتم ایمن شدم ز عزلت
بی چیز را نباشد اندیشه از حرامی - خیام نیشابوری
- «اندیشه» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «اندیشه» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- ای رستخیز ناگهان وی رحمت بیمنتها
ای آتشی افروخته در بیشه اندیشهها - در سینهها برخاسته اندیشه را آراسته
هم خویش حاجت خواسته هم خویشتن كرده روا - می ده گزافه ساقیا تا كم شود خوف و رجا
گردن بزن اندیشه را ما از كجا او از كجا - دستگه و پیشه تو را دانش و اندیشه تو را
شیر تو را بیشه تو را آهوی تاتار مرا - كاهل و ناداشت بدم كام درآورد مرا
طوطی اندیشه او همچو شكر خورد مرا - هر اندیشه كه میپوشی درون خلوت سینه
نشان و رنگ اندیشه ز دل پیداست بر سیما - ای عشق طرب پیشه خوش گفت خوش اندیشه
بربای نقاب از رخ آن شاه نقابی را - خاموش كه سرمستم بربست كسی دستم
اندیشه پریشان شد تا باد چنین بادا - میندیش میندیش كه اندیشه گریها
چو نفطند بسوزند ز هر بیخ تریها - كه اندیشه چو دامست بر ایثار حرامست
چرا باید حیلت پی لقمه بریها - ساقیا تو تیزتر رو این نمیبینی كه بس
میدود اندر عقب اندیشههای لنگ ما - در طرب اندیشهها خرسنگ باشد جان گداز
از میان راه برگیرید این خرسنگ ما - تن چو سنگ و آب او اندیشهها
سنگ گوید آب داند ماجرا - عقل تا تدبیر و اندیشه كند
رفته باشد عشق تا هفتم سما - عشق تو چون درآمد اندیشه مرد پیشش
عشق تو صبح صادق اندیشه صبح كاذب - جمله اندیشهها چو برگ بریخت
گرد بنشست بر همه اسباب - آن سواران تیزاندیشه
همه ماندند چون خران به خلاب - سخن در پوست میگویم كه جان این سخن غیبست
نه در اندیشه میگنجد نه آن را گفتن امكانست - امروز نه هوش است و نه گوش است و نه گفتار
كان اصل هر اندیشه و گفتار مرا یافت - در بیشه شیران رو وز زخم میندیش
كاندیشه ترسیدن اشكال زنانهست - مشین این جا تو با اندیشه خویش
اگر مردی برو آن جا كه یارست - كه پروانه نیندیشد ز آتش
كه جان عشق را اندیشه عارست - چو ز اندیشه به گفت آید چه گویم
كه خانه كنده و رسوای كویست - بر در اندیشه ترسان گشتهایم از هر خیال
خواجه را این جا خیالی هست آری هست نیست - چو من از خویش برستم ره اندیشه ببستم
هله ای سرده مستم برهانم به تمامت - گر چه شب بازرهد خلق ز اندیشه به خواب
در رخ شمس ضحی دیده بینا چه خوشست - ابر غمگین در غم و اندیشه است
سر پرآتش عجب گریان كیست - این همه لشكر اندیشه دل
ز سپاهان عدم یك علمست - تصویرهای ناخوش و اندیشه ركیك
از طبع سست باشد و این نیست سوی دوست - غمگین مشو دلا تو از این ظلم دشمنان
اندیشه كن در این كه دلارام داورست - اندیشه را رها كن و دل ساده شو تمام
چون روی آینه كه به نقش و نگار نیست - روز نو و شام نو باغ نو و دام نو
هر نفس اندیشه نو نوخوشی و نوغناست - هر آن فریب كز اندیشه تو میزاید
هزار گوهر و لعلش بها و كابینست - ز دردی غم و اندیشه سیر چون نشوی
جمال یار و شراب مغانه را چه شدست - چونك هر اندیشه خیالی گزید
مجلس عشاق خیالش جداست - تابش اندیشه هر منكری
مقت خدا بیند اگر كور نیست - پرده اندیشه جز اندیشه نیست
ترك كن اندیشه كه مستور نیست - هر آن آتش كه میزاید غم و اندیشه را سوزد
به هر جایی كه گل كاری نهالش گلستان باشد - چه زهره دارد اندیشه كه گرد شهر من گردد
كی قصد ملك من دارد چو او خاقان من باشد - دم همدم او نبود جان محرم او نبود
و اندیشه كه این داند او نیز نمیشاید - شمس الحق تبریزی اندیشه چو باد خوش
جان تازه كند زیرا صحرای تو میآید - دریای دل از لطفش پرخسرو و پرشیرین
وز قطره اندیشه صد گونه گهر سازد - با غمزه غمازه آن یار وفادار
اندیشه این عالم غدار كی دارد - مرا همشیره است اندیشه تو
از این شیره بسی مل میتوان كرد - ای خمش چونی از این اندیشههای آتشین
میرسد اندیشهها با لشكر جرار خود - بامدادان اندر این اندیشه بودم ناگهان
عشق تو در صورت مه پیشم آمد شاد شاد - ز اندیشهها نخسپی ز اصحاب كهف باشی
نوری شوی مقدس از جان و جا چه باشد - گر ساعتی ببری ز اندیشهها چه باشد
غوطی خوری چو ماهی در بحر ما چه باشد - اندیشه كن از آنها كاندیشههات دانند
كم جو وفا از اینها چون بیوفات كردند - پیش آر جام آتش اندیشه سوز را
كاندیشههاست در سرم از بیم و از امید - درده ز جام باده كه یسقون من رحیق
كاندیشه را نبرد جز عشرت جدید - لشكر اندیشهها میرسد از بیشهها
سوی دلم طلب طلب وز غم من شاد شاد - چو عنكبوت زدود لعاب اندیشه
دگر مباف كه پوسیده پود و تار بود - برو تو بازده اندیشه را بدو كه بداد
به شه نگر نه به اندیشه كان نثار بود - دلی كه نیست در اندیشه سال و جواب
وی آفتاب جهان شد بدو شتاب كنید - نام و ناموس و شرم و اندیشه
پیش جاروبشان غبار بود - هیچ كردی به خیر اندیشه
كه جزا از سپس نمیآید - نگذاشت شیر بیشهای از هست ما یك ریشهای
الا كه نیم اندیشهای در روز و شب هجران شمر - غم و اندیشه را گردن بریدند
كه آمد دور وصل و لطف و ایثار - مرا در دست اندیشه بمسپار
كه اندیشهست خون آشام دیگر - می بیار ای عشق بهر جان فرزندان خویش
محو كن اندیشهها را زان شراب چون شرر - در خرابات دلم اندیشههاست
در هم افتاده چو مستان ای پسر - اسرار آسمان را اندیشه و نهان را
احوال این و آن را دانی و چیز دیگر - اندیشه را رها كن اندر دلش مگیر
زیرا برهنهای تو و اندیشه زمهریر - اندیشه میكنی كه رهی از زحیر و رنج
اندیشه كردن آمد سرچشمه زحیر - ز اندیشهها برون دان بازار صنع را
آثار را نظاره كن ای سخره اثیر - مستی آمد ز راه بام دماغ
برو اندیشه و ره در گیر - دراشكن كشتی اندیشهها را
كه كفی همچو دریا داری امروز - ای غم و اندیشه رو باده و بای غمست
چونك بغرید شیر رو چو فرس خون بمیز - وسوسه و اندیشه بر وی در گشاد
راند عشق لاابالی از درش - اندیشهای كه آید در دل ز یار گوید
جان بر سرش فشانم پرزر كنم دهانش - ز اندیشه میگذارم تا خود چه حیله سازم
با او كه مكر و حیله تلقین كند الهش - اندیشه و دل به خشم با هم
استاره و مه ز رشك در جنگ - و آنك در اندیشه یك جو زر است
او خر پالان بود و پالهنگ - هر كی ز اندیشه دلارام ساخت
كشتی برساخت ز پشت نهنگ - در جام می آویختم اندیشه را خون ریختم
با یار خود آمیختم زیرا درون پردهام - آویختم اندیشه را كاندیشه هشیاری كند
ز اندیشه بیزاری كنم ز اندیشهها پژمردهام - دل را ز خود بركندهام با چیز دیگر زندهام
عقل و دل و اندیشه را از بیخ و بن سوزیدهام - زوبع اندیشه شدم صدفن و صدپیشه شدم
كار تو را دید دلم عاقبت از كار شدم - كمر نابسته در خدمت مرا تاج خرد داد او
تو خود اندیشه كن با خود چه بخشد گر بپیوندم - مرا می گوید اندیشه ز عشق آموختم پیشه
ز عدل دوست قفلستم ز لطف او كلیدستم - چه شك ماند مرا در حشر چون صد ره در این محشر
چو اندیشه بمردم زار و چون اندیشه برجستم - بود اندیشه چون بیشه در او صد گرگ و یك میشه
چه اندیشه كنم پیشه كه من ز اندیشه ده مستم - ندارم غصه دانه اگر چه گرد این خانه
فرورفته به اندیشه چو بوتیمار می گردم - چو شاخ بید اندیشه ز هر بادی اگر پیچد
چو بیخ سدره خضرا اصول متفق دارم - چو شمعی ام كه بیگفتن نمایم نقش هر چیزی
مكن اندیشه كژمژ كه غماز رقم باشم - از كان شكر جستن اندر شب آبستن
بگداخت در اندیشه مانند شكر خوابم - اندیشه پرنده زین سوخته پر گشته
كه من قفص تنگم كه جعفر طیارم - بس كن همه تلوینم در پیشه و اندیشه
یك لحظه چو پیروزه یك لحظه چو پیروزم - به اندیشه فروبرد مرا عقل چهل سال
به شصت و دو شدم صید و ز تدبیر بجستم - چو دولاب چه گردیم پر از ناله و افغان
چو اندیشه بیشكوت و گفتار بگردیم - حكیمان خبیریم كه قاروره نگیریم
كه ما در تن رنجور چو اندیشه دویدیم - زین جان پر از وهم كژاندیشه گذشتیم
زین چرخ پر از مكر جگرخوار رهیدیم - وان روز كه چون جان شوی از چشم نهانی
من همچو دل مرغ ز اندیشه طپانم - این ناطقه خاموش و چو اندیشه نهان رو
تا بازنیابد سبب اندیش نشانم - چنین اندیشهها را من كی باشم
تو جان مهربانی من چه دانم - زان ره خرد دقیقه بین را
اندیشه ابلهانه دیدم - اندیشه عیش بیحضورش
ترسم كه بدو رسد نخواهم - ای در اندیشه فرورفته كه آوه چون كنم
خود بگو من كدخدایم من خدایی نیستم - عشق را اندیشه نبود زانك اندیشه عصاست
عقل را باشد عصا یعنی كه من اعمیستم - عشق را اندیشه نبود زانك اندیشه عصاست
عقل را باشد عصا یعنی كه من اعمیستم - سر سودای تو دارم سر اندیشه نخارم
خبرم نیست كه چونم نظرم نیست كه چندم - ساقیا آب درانداز مرا تا گردن
زانك اندیشه چو زنبور بود من عورم - نیست غمگین و پراندیشه و بیهوشی جوی
تا من او را به می و رطل گران بفریبم - مست را با غم و اندیشه و تدبیر چه كار
كه سزای سر صدریم و یا دربانیم - هین كه اندیشه و غم پهلوی ما خانه گرفت
باده ده تا كه از او ما به دو فرسنگ شویم - نقش و اندیشه من از دم توست
گویی الفاظ و عبارات توام - ز اندیشههای چاره دل بود پاره پاره
بیچارگی است چاره ناچار توبه كردم - منزلگه ما خاك نی گر تن بریزد باك نی
اندیشهام افلاك نی ای وصل تو كیوان من - من زین قیامت حاملم گفت زبان را می هلم
می ناید اندیشه دلم اندر زبان اندر زبان - یادت نمیآید كه او می كرد روزی گفت گو
می گفت بس دیگر مكن اندیشه گلزار من - در وهم ناید ذات من اندیشهها شد مات من
جز احولی از احولی كی دم زند ز اشراك من - چون منزل ما خاك نیست گر تن بریزد باك نیست
اندیشهام افلاك نیست ای وصل تو كیوان من - دلم بدرید ز اندیشه شكسته گشته چون شیشه
كه عقل از چه طمع دارد نهان دان را فریبیدن - هر اندیشه كه برجوشد روان گردد پی صیدی
نمكها را هوس چه بود نمكدان را فریبیدن - گر شرح كنم این را ترسم كه مقلد را
آید به خیال اندر اندیشه سرگردان - هر اندیشه كه در دل دفن كردی
یكایك بر تو برخواند خمش كن - ز هر اندیشه مرغی آفریند
در آن عالم بپراند خمش كن - بیا ای مونس جانهای مستان
ببین اندیشه و سودای مستان - تو گویی این كجا باشد همان جا
كه اندیشه كجا گشتهست جویان - اندیشه چو دزد در دل افتاد
مستم كن و دزد را فنا كن - زاده از اندیشههای خوب تو ولدان و حور
زاده از اندیشههای زشت تو دیو كلان - سر اندیشه مهندس بین شده قصر و سرا
سر تقدیر ازل را بین شده چندین جهان - لاله رخ افروخته وز خشم شد دل سوخته
سنبله پرسود و كژگردن ز اندیشه گران - چند فرزندان به هر اندیشه بعد مرگ خویش
گرد جان خویش بینی در لحد باباكنان - همچو اندیشه به هر سینه بود مسكنشان
همچو خورشید به هر خانه فتد لشكرشان - نم اندیشه بیا قلزم اندیشه نگر
صورت چرخ بدیدی هله اكنون جان بین - زان جام بیدریغ در اندیشهها بریز
در بیخودی سزای دل خودپسند كن - مستان مسلمند ز اندیشهها و غم
آن كو نشد مسلم او را نژند كن - بس كن از اندیشه بس كو گودت هر نفس
كای عجب آن را چه شد اه چه كنم كو فلان - لباس فكرت و اندیشهها برون انداز
كه آفتاب نتابد مگر كه بر عوران - دركشد اندیشه گری دست خود
چونك برافشاند یار آستین - اندیشهات جایی رود وآنگه تو را آن جا كشد
ز اندیشه بگذر چون قضا پیشانه شو پیشانه شو - ای خنك آن دل كه تویی غصه و اندیشه او
ای خنك آن ره كه تویی باج ستاننده او - به یك اندیشه حنظل را كنی بر من چو صد شكر
به یك اندیشه شكر را كنی چون زهر دشمن تو - تویی شكر تویی حنظل تویی اندیشه مبدل
تویی مور و سلیمان تو تویی خورشید و روزن تو - همچو اندیشه كه دانی تو و دانای ضمیر
سخنی بینقط و بیمد و ادغام بگو - خانه در او حیران شده اندیشه سرگردان شده
صد عقل و جان اندر پیش بیدست و بیپا آمده - ز اندیشه جانت رسته شد راه خطرها بسته شد
آن كو به تو پیوسته شد پیوسته باشد در چله - در روز چون ایمن شدی زین رومی باعربده
شب هم مكن اندیشهای زین زنگی پرزنگله - اندیشه جز زیبا مكن كو تار و پود صورت است
ز اندیشهای احسن تند هر صورتی احسن شده - باده در آن جام فكن گردن اندیشه بزن
هین دل ما را مشكن ای دل و دلدار بده - ز علم او است هر مغزی پر از اندیشه و حیله
ز لطف او است هر چشمی كه مخمور است و سحاره - دلم شد جای اندیشه و یا دكان پرشیشه
بگو ای شمس تبریزی دلت سنگ است یا خاره - برست او از خوداندیشی چنان آمد ز بیخویشی
كه از هر كس همیپرسد عجب خود هست اندیشه - كه درد زه ازان دارد كه تا شه زادهای زاید
نتیجه سربلند آمد چو شد سربست اندیشه - فلك از خوف دل كم زد دو دست خویش بر هم زد
كه از من كس نرست آخر چگونه رست اندیشه - چو در دل پای بنهادی بشد از دست اندیشه
میان بگشاد اسرار و میان بربست اندیشه - چو دل از غم رسول آمد بر دل جبرئیل آمد
چو مریم از دو صد عیسی شدهست آبست اندیشه - چنین اندیشه را هر كس نهد دامی به پیش و پس
گمان دارد كه درگنجد به دام و شست اندیشه - به پیش جان درآمد دل كه اندر خود مكن منزل
گران جان دید مر جان را سبك برجست اندیشه - چو شهد شمس تبریزی فزاید در مزاجم خون
از آن چون زخم فصادی رگ دل خست اندیشه - چو هر نقشی كه میجوید ز اندیشه همیروید
تو مر هر نقش را مپرست و خود بپرست اندیشه - رسید از عشق جاسوسش كه بسم الله زمین بوسش
در این اندیشه بیخود شد به حق پیوست اندیشه - جواهر جمله ساكن بد همه همچون اماكن بد
شكافید این جواهر را و بیرون جست اندیشه - خرابات بتان درشد حریف رطل و ساغر شد
همه غیبش مصور شد زهی سرمست اندیشه - جهان كهنه را بنگر گهی فربه گهی لاغر
كه درد كهنه زان دارد كه نوزاد است اندیشه - خداوندا در این بیشه چه گم گشتهست اندیشه
تنی تن كجا ماند میان جان و جانانه - از شعله آن بیشه تابان شده اندیشه
تا قالب جان پیشه بیجا و مكان گشته - ای جان تو جانم را از خویش خبر كرده
اندیشه تو هر دم در بنده اثر كرده - ای نور روان كرده از پیه دو چشم ما
و اندیشه روان كرده از خون دل پاره - تا عشق كنار خویش بگشاد
اندیشه گریخت بر كناره - دل ما چون دل مرغ است ز اندیشه برون
كه سبك دل شده زان رطل گرانیم همه - اندیشه كرد سیران در هجر و گشت سكران
صافت چگونه باشد چون جان فزاست درده - چشمه شكر جوشان كنم اندر دل تنگ نیی
اندیشههای خوش نهم اندر دماغ و كلهای - اندیشه و فرهنگها دارد ز عشقت رنگها
شب تا سحرگه چنگها ماه تو را حنانهای - عقل و جنون آمیخته صد نعل در ره ریخته
در جعد تو آویخته اندیشه همچون شانهای - خاموش باش اندیشه كن كز لامكان آید سخن
با گفت كی پردازیی گر چشم تو آن جاستی - دكان ز خود پرداختم انگازها انداختم
قدر جنون بشناختم ز اندیشهها گشتم بری - خیالی بیند این خفته در اندیشه فرورفته
وگر زین خواب آشفته بجستی در نعم بودی - چو زین لوت و از این فرنی شود آزاد و مستغنی
پی ملكی دگر افتد تو را اندیشه و زاری - وگر از راه اندیشه بدین مستان رهی بودی
خرد در كار عشق ما چرا بیدست و پایستی - وگر غولان اندیشه همه یك گوشه رفتندی
بیابانهای بیمایه پر از نوش و نوایستی - مسلمانان مسلمانان ز جان پرسید كای سابق
ورای طور اندیشه حریفان را چه میپایی - مسلمانان مسلمانان بشویید از دل من دست
كز این اندیشه دادم دل به دست موج دریایی - اندیشه مكن الا از خالق اندیشه
اندیشه جانان به كاندیشه نان بینی - با وسعت ارض الله بر حبس چه چفسیدی
ز اندیشه گره كم زن تا شرح جنان بینی - از ابجد اندیشه یا رب تو بشو لوحم
در مكتب درویشان خود ابجد و حطی نی - در هر ره و هر پیشه در لشكر اندیشه
هر چستی و هر سستی آید ز كمین یا نی - گر باد ز اندیشه نجنبد تو نجنبی
و آن باد اگر هیچ نشیند تو نشینی - چه اندیشه كه میكردی و ناگاه
به راه دور و ناهموار رفتی - نگارا تو در اندیشه درازی
بیاوردی كه با یاران نسازی - چو اندیشه به جاسوسی اسرار
درون سینهها گردنده باشی - چرا ز اندیشه ای بیچاره گشتی
فرورفتی به خود غمخواره گشتی - به روز و شب مرا اندیشه توست
كز این روز و شب خون خوار چونی - ز اندیشه دوست بو نبردی
ز اندیشه خود فزون نگشتی - ای داده دو قطره خون دل را
اندیشه و فكر و خرده دانی - اندیشه و غم چه پای دارد
با آن قدح وفا كه دادی - كنج زندان را به یك اندیشه بستان میكنی
رنج هر زندان ز توست و ذوق هر بستان تویی - داد عشاق ز اندازه جان بیرون است
تو در اندیشه و در وسوسه بیهدهای - ای دل از خویش و از اندیشه تهی شو زیرا
نی تهی گشت از آن یافت ز وی دمسازی - مرغ اندیشه كه اندر همه دلها بپری
به خدا كز دل و از دلبر ما بیاثری - این سر مخمور اندیشه پرست
مست گردد زان می احمر بلی - پیش خورشید همان خفاشی
گر چه ز اندیشه چو بوتیماری - همه دلها چو در اندیشه توست
تو كجایی به چه اندیشه دری - تا تو خمش نكردی اندیشه گرد نامد
وا شد دهان دل چون بربسته شد دهانی - میخندد آن لبت صنما مژده میدهد
كاندیشه كردهای كه از این پس وفا كنی - ساقی بیار باده سغراق ده منی
اندیشه را رها كن كاری است كردنی - ای دل دریاصفت موج تو ز اندیشههاست
هر دم كف میكنی بر چه گهر عاشقی - گر آن بدی كه تو اندیشه كردهای ز زحیر
بتان و لاله رخان جمله زار و زردندی - سخن تو گو كه مرا از حلاوت لب تو
نه عقل ماند و نه اندیشهای و نی رایی - تو همچو عیسی و اندیشهها جهودانند
ز مكر و فعل جهودان بگو مرا چونی - بخر جان و دلرا ز اندیشها
كه بر جانها حاكم مطلقی - تو جان مایی، ماه سمایی
فارغ ز جمله اندیشهایی - كرم بریشم، اندیشه دارد
زیرا كه جوید صنعت نمایی - خواهی ز جنون بویی ببری
ز اندیشه و غم میباش بری - رخت اندیشه میكشی هرجا
بنگر آخر، جز او كرا داری؟ - بر در حیرت، بكش اندیشه را
حاكم ارواح و شه مطلقی - بردر و بشكن غم و اندیشه را
حاكم و سلطان و شه مطلقی - اخلایی اخلایی،بشویید از دل من دست
كزین اندیشه دادم دل به دست موج دریایی - اخلایی اخلایی خبر جان را كه میدانم
كه تو بر راه اندیشه حریفان را همی پایی - كه از اندیشه بیزارم، بده می
مرا تا كی به اندیشه سپاری؟! - ز اندیشه شو پیاده، تا بر خوری ز باده
من راوق قدیم، مستكملالقوام - «اندیشه» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- چون یاد کنی شبی تو شبهای مرا
اندیشه مکن بیادبیهای مرا - امروز چو هر روز خرابیم خراب
مگشا در اندیشه و برگیر رباب - اندیشه مکن بکن تو خود را در خواب
کاندیشه ز روی مه حجابست حجاب - دل چون ماهست در دل اندیشه مدار
انداز تو اندیشه گری را در آب - اندیشه و غم را نبود هستی و تاب
آنجا که شرابست و ربابست و کباب - ای خواجه ترا غم جمال و جاهست
و اندیشهی باغ و راغ و خرمنگاهست - این شکل سفالین تنم جام دلست
و اندیشهی پختهام می خام دلست - این غمزه که میرنی ز نوری دگر است
و اندیشه که میکنی عبوری دگر است - اندیشه در این واقعه سرگردانست
این واقعه نیست درد بیدرمانست - اندیشه مکن به عیب ایشان کایشان
زانبیش که اندیشه کنی میدانند - اندیشهی هشیار تو هشیار کشد
زارش کشد و بزاری زار کشد - هرگز حق صحبت قدیمت نبود
واندیشهی این سیه گلیمت نبود - اندیشهی دهرت ز چه بگداخت جگر
طبع تو مزاج دهر نشناخت مگر - ماهی بچهای عمر نداری بیآب
اندیشه مکن خویش در این جوی انداز - زان آتش آب گونه یک شعله برآر
در بنگه اندیشه زن و پاک بسوز - تا باز چشد مرارت بیخوابی
و اندیشه کند به عقل ارجم ترحم - خون غم و اندیشه حلالست حلال
خواب و هوس خواب حرامست حرام - با این همه اندیشه کنانت باشم
تا حکم تو چیست آنچنانت باشم - یک دم که ز دیدار تو یک سو افتم
از وسوسه اندیشه به صد کو افتم - حرص و حسد و کینه ز دل بیرون کن
خوی بدو اندیشه تو دیگرگون کن - با زنگی زلف او در آنور مجوی
اندیشهی باریک چنین پیشه مکن - در بادهکشی تو خویش را ریشه مکن
وز باده و از ساده تو اندیشه مکن - در پوش سلاح وقت جنگ است ای جان
اندیشه مکن که وقت تنگ است ای جان - وانگه عمل کمان به مو وابسته است
گر مو شود اندیشه نگنجد به میان - وانگه عمل کمان به مو وابسته است
گر مو شود اندیشه نگنجد به میان - اندیشه چو تیشه است گزافه مندیش
هان تا نزنی تو پای خود را تیشه - جانیست غذای او غم و اندیشه
جانی دگر است همچو شیر بیشه - صاحبنظران راست تحیر پیشه
مر کوران را تفکر و اندیشه - نی در غلطم تو با عروسان چمن
ز اندیشهی پوشیدهی من حیرانی - در بیخبری خبر نبودی چه بدی
و اندیشهی خیر و شر نبودی چه بدی - رو ای غم و اندیشه خطا میگوئی
از کان وفا چرا جفا میگوئی - فردوسی
- «اندیشه» در شاهنامه فردوسی
- به نام خداوند جان و خرد
کزین برتر اندیشه برنگذرد - نیابد بدو نیز اندیشه راه
که او برتر از نام و از جایگاه - خرد را و جان را همی سنجد اوی
در اندیشهی سخته کی گنجد اوی - از این پرده برتر سخنگاه نیست
ز هستی مر اندیشه را راه نیست - مرا اختر خفته بیدار گشت
به مغز اندر اندیشه بسیار گشت - بر اندیشهی شهریار زمین
بخفتم شبی لب پر از آفرین - بسی رنج برد اندران روزگار
به افسون و اندیشهی بیشمار - دگر پنجه اندیشهی جامه کرد
که پوشند هنگام ننگ و نبرد - کجا کارشان همگنان پیشه بود
روانشان همیشه پراندیشه بود - چو ضحاک بشنید اندیشه کرد
ز خون پدر شد دلش پر ز درد - وزان پس یکی چارهای ساختن
ز هر گونه اندیشه انداختن - که اندیشهای در دلم ایزدی
فراز آمدست از ره بخردی - سرانجام رفتم سوی بیشهای
که کس را نه زان بیشه اندیشهای - کش اندیشهی گاه او آمدی
و گرش آرزو جاه او آمدی - دلش گشت غرقه به آزاندرون
به اندیشه بنشست با رهنمون - از ایران دلم خود به دو نیم بود
به اندیشه اندیشگان برفزود - ولیکن گر اندیشه گردد دراز
خرد با دل تو نشیند براز - هم این یک سخن قارن اندیشه کرد
که برگاشتش سلم روی از نبرد - مرا و ترا بندگی پیشه باد
ابا پیشهمان نیز اندیشه باد - چو شب تیره شد رای خواب آمدش
از اندیشهی دل شتاب آمدش - ز ماهی بر اندیشه تا چرخ ماه
چو تو شاه ننهاد بر سر کلاه - بیامد پر اندیشه دستان سام
که تا چون زید تا بود نیک نام - شب آمد پر اندیشه بنشست زال
به نادیده برگشت بیخورد و هال - پر از پور سامست روشن دلم
به خواب اندر اندیشه زو نگسلم - همیشه دلم در غم مهر اوست
شب و روزم اندیشهی چهر اوست - ز نخچیر کامد سوی خانه باز
به دلش اندر اندیشه آمد دراز - سرش گشت از اندیشهی دل گران
بخفت و نیاسوده گشت اندران - پر اندیشه شد جان سیندخت ازوی
به آواز گفت از کجایی بگوی - بدو گفت سیندخت بنماییام
دل بسته ز اندیشه بگشاییام - چنین داد پاسخ به مهراب باز
که اندیشه اندر دلم شد دراز - اگر باشد این نیست کاری شگفت
که چندین بد اندیشه باید گرفت - به پیش پدر شد پر از خون جگر
پر اندیشه دل پر ز گفتار سر - چو بشنید سیندخت بنشست پست
دل چارهجوی اندر اندیشه بست - پر اندیشه بنشست برسان مست
بکش کرده دست و سرافگنده پست - کز اندیشهی بد مکن یاد هیچ
دلت شاد کن کار مهمان بسیچ - برفت و بپیمود بالای شب
پر اندیشه دل پر ز گفتار لب - زمانی پر اندیشه شد زال زر
برآورد یال و بگسترد بر - نخستین به می ماه را مست کن
ز دل بیم و اندیشه را پست کن - به پیش پدر شد پراندیشه دل
که اندیشه دارد همی پیشه دل - به دست وی اندر یکی پشهام
وزان آفرینش پر اندیشهام - پر اندیشه بود آن شب دیرباز
چو خورشید بنمود تاج از فراز - چو کاووس بشنید از او این سخن
یکی تازه اندیشه افگند بن - یکی شاه را بر دل اندیشه خاست
بپیچیدش آهرمن از راه راست - ورین رنج آسان کنم بر دلم
از اندیشهی شاه دل بگسلم - چنین پاسخ آورد کاووس باز
کز اندیشهی تو نیم بینیاز - از اندیشه دل را بپرداختم
سخن آنچ دانستم انداختم - برت را به ببر بیان سخت کن
سر از خواب و اندیشه پردخت کن - که زنده شد از تو گو پیلتن
وگرنه پراندیشه بود از کفن - ازان رفتن میش اندیشه خاست
بدل گفت کابشخور این کجاست - پر اندیشه شد تا چه آمد پدید
که یارد بدین جایگاه آرمید - بپیچید و اندیشه زو دورداشت
به مردی ز خورشید منشور داشت - هوا گفتی از نیزه چون بیشه گشت
خور از گرد اسپان پراندیشه گشت - بیاویخت از نیزه ران بره
ببست اندر اندیشه دل یکسره - دل شاه ازان دیو بیراه شد
روانش ز اندیشه کوتاه شد - پراندیشه شد جان آن پادشا
که تا چون شود بی پر اندر هوا - یک امشب به می شاد داریم دل
وز اندیشه آزاد داریم دل - تهمتن به گفتار او شاد شد
روانش ز اندیشه آزاد شد - درستست و اکنون به زنهار اوست
پراندیشه جان از پی کار اوست - برین سان که گژدهم گوید همی
از اندیشه دل را بشوید همی - گزاینده کاری بد آمد به پیش
کز اندیشهی آن دلم گشت ریش - به هومان چنین گفت سهراب گرد
که اندیشه از دل بباید سترد - دل رستم اندیشهای کرد بد
که کاووس را بیگمان بد رسد - به لشکرگه خویش تازید زود
که اندیشهی دل بدان گونه بود - به لشکر گه خویش بنهاد روی
پراندیشه جان و سرش کینه جوی - وزان آبخور شد به جای نبرد
پراندیشه بودش دل و روی زرد - بپیچید زانپس یکی آه کرد
ز نیک و بد اندیشه کوتاه کرد - چو اندیشهی گنج گردد دراز
همی گشت باید سوی خاک باز - کسی را که اندیشه ناخوش بود
بدان ناخوشی رای اوگش بود - زمانی همی با دل اندیشه کرد
بکوشید تا دل بشوید ز گرد - مدار ایچ اندیشهی بد به دل
همه شادی آرای و غم برگسل - سیاوش ز گفتار او شاد شد
نهانش ز اندیشه آزاد شد - بسی مهتر اندیشه کرد اندر آن
نیمد همی بر دلش برگران - ز ناگاه روی سیاوش بدید
پراندیشه گشت و دلش بردمید - وزین دختر شاه هاماوران
پر اندیشه گشتی به دیگر کران - پراندیشه از تخت زرین برفت
به سوی شبستان خرامید تفت - پراندیشه شد جان کاووس کی
ز فرزند و سودابهی نیکپی - پراندیشه شد زان سخن شهریار
سخن کرد هرگونه را خواستار - ز هاماوران زان پس اندیشه کرد
که آشوب خیزد پرآواز و درد - دل شاه کاووس شد بدگمان
برفت و در اندیشه شد یک زمان - اگر با من اکنون تو پیمان کنی
نپیچی و اندیشه آسان کنی - که هر چند فرزند هست ارجمند
دل شاه از اندیشه یابد گزند - نگه کرد سودابه خیره بماند
به اندیشه افسون فراوان بخواند - سیاوش ازان دل پراندیشه کرد
روان را از اندیشه چون بیشه کرد - به رای و به اندیشهی نابکار
کجا بازگردد بد روزگار - چو از رفتنش رستم آگاه شد
روانش ز اندیشه کوتاه شد - وزین کار کاندیشه کردست شاه
بر آشوبد این نامور پیشگاه - بدین خواهش اندیشه باید بسی
همان نیز پرسیدن از هر کسی - سیاوش بدو گفت کز کار تو
پراندیشه بودم ز گفتار تو - پس اندیشه کرد اندر آن یک زمان
همی داشت بر نیک و بد بر گمان - نفرمایم و خود نسازم به بد
به اندیشه دل را نیازم به بد - ز کار پدر دل پراندیشه کرد
ز ترکان و از روزگار نبرد - اگر جنگ فرمان دهد جنگ ساز
مکن خیره اندیشهی دل دراز - گمان و دل و دانش و رای من
چنینست اندیشه بر جای من - پراندیشه شد جان افراسیاب
چنین گفت با دیده کرده پرآب - همه بردل اندیشه این بد نخست
که بیند دو چشمم ترا تندرست - سیاوش چو آن دید آب از دو چشم
ببارید و ز اندیشه آمد به خشم - بیامد بران تخت زر بر نشست
هشیوار جان اندر اندیشه بست - پس افراسیاب اندر آن بسته شد
غمی گشت و اندیشه پیوسته شد - بر شاه رفتی زمان تا زمان
بداندیشه گرسیوز بدگمان - پراندیشه بنشست بیدار دیر
همی گفت رازیست این را به زیر - ز گوهر مرا با دل اندیشه خاست
که یاد آمدم زان سخنهای راست - مرا هرچ اندر دل اندیشه بود
خرد بود وز هر دری پیشه بود - گر ایدونک اندیشه زین کودک است
همانا که این درد و رنج اندک است - سپهدار پیران بدان شاد شد
از اندیشه و درد آزاد شد - کز اندیشهی بد همه شب دلم
بپیچید وز غم همی بگسلم - از اندیشهی بد بپرداز دل
برافراز تاج و برفراز دل - کنون بودنی هرچ بایست بود
ندارد غم و رنج و اندیشه سود - پراندیشه بد تا به ایوان رسید
کزان رنج و مهرش چه آید پدید - از اندیشهی خرد و شاه سترگ
بیامد به ما بر زیانی بزرگ - به یک رزم اگر باد ایشان بجست
نباید چنین کردن اندیشه پست - پر اندیشه مر گیو را پیش خواند
وزان خواب چندی سخنها براند - چو گردن به اندیشه زیر آوری
ز هستی مکن پرسش و داوری - ز بالا به ایوان نهادند روی
پراندیشه مغز و روان راهجوی - چنان بد که روزی پراندیشه بود
به پیشش یکی بارور بیشه بود - بدو گفت کای شاه دل شاد دار
خرد را ز اندیشه آزاد دار - فرود آمد و اسپ را برگذاشت
بخفت و همی بر دل اندیشه داشت - که شاید که اندیشهی پهلوان
کنم آشکارا به روشن روان - بدو گفت زین اسپ فرخ نژاد
یکی بر دل اندیشه آمدت یاد - ز روز گذر کردن اندیشه کن
پرستیدن دادگر پیشه کن - چنین بود اندیشهی پهلوان
که اهریمن آمد بر این جوان - بپرسید و زو ماند اندر شگفت
غمی گشت و اندیشه اندر گرفت - به یاران چنین گفت کاینت شگفت
کزین برتر اندیشه نتوان گرفت - غمی شد دل طوس و اندیشه کرد
که امروز اگر من بسازم نبرد - بدو گفت طوس ای گو نامدار
ازین گونه اندیشه در دل مدار - بزد اسپ و راند از میان گروه
پراندیشه بنهاد سر سوی کوه - ستودن مر او را ندانم همی
از اندیشه جان برفشانم همی - همانگاه کردش سر از تن جدا
همه کام و اندیشه شد بینوار - سپاسی برین کار بر من نهی
کز اندیشه گردد دل من تهی - ابا باده و رود و گردان بهم
بدان تا کند بر دل اندیشه کم - نگر تا که دل را نداری تباه
ز اندیشه و داد فریاد خواه - سوی شهر ایران یکی بیشه بود
که ما را بدان بیشه اندیشه بود - تو این گفتهها از من اندر پذیر
جوانم ولیکن باندیشه پیر - بیامد بنزدیک آن بیشه شد
دل کامجویش پر اندیشه شد - چو بشنید گفتار کاراگهان
پراندیشه بنشست شاه جهان - جفا پیشه گشت آن دل نیکخوی
پر اندیشه شد رزم کرد آرزوی - سپه خواست کاندیشهی جنگ داشت
ز بیژن بدان گونه دل تنگ داشت - باندیشه از بی گزندان بود
همیشه پناهش به یزدان بود - بیامد پس لشکر افراسیاب
بر اندیشهی رزم بگذاشت آب - برفت و بر اندیشه بر بود دیر
بفرمود تا پیش او شد زریر - چو کیخسرو از تو پر اندیشه گشت
ترا داد تخت و خود اندر گذشت - چو آمد به ایوان پسندیده مرد
ز هرگونه اندیشهها یاد کرد - چو گشتاسپ نزدیک آن بیشه شد
دل رزمسازش پر اندیشه شد - چو بشنید میرین ز اهرن سخن
بپژمرد و اندیشه افگند بن - به گشتاسپ گفت ای نشسته دژم
چه داری ز اندیشه دل را به غم - براندیش با این سخن با خرد
که اندیشه اندر سخن به خورد - شب آمد پر اندیشه پیچان بخفت
تو گفتی که با درد و غم بود جفت - پر اندیشه بنشست لهراسپ دیر
بفرمود تا پیش او شد زریر - چو قیصر شنید این سخن زان جوان
پراندیشه شد مرد روشنروان - از اندیشهی دل نیامدش خواب
به رزم و به بزمش گرفته شتاب - نبردی به پیوند او کس گمان
پر اندیشه گشت این دل شادمان - بماندند زان کار گردان شگفت
سپه یکسر اندیشه اندر گرفت - بران سایه بر اسپ و گردون بداشت
روان را به اندیشه اندر گماشت - همی در دل اندیشه بفزایدش
همی تاج و تخت آرزو آیدش - دل شاه زان در پراندیشه شد
سرش را غم و درد هم پیشه شد - بد اندیشه و گردش روزگار
همی بر بدی بودش آموزگار - همی بود پیشش پرستارفش
پراندیشه و دست کرده به کش - ز دیده بیامد به درگاه رفت
زمانی به اندیشه بر زین بخفت - نشست از بر بارهی بادپای
پراندیشه از کوه شد باز جای - چو بشنید رستم ز بهمن سخن
پراندیشه شد نامدار کهن - ازان جایگه رخش را برنشست
دل خسته را اندر اندیشه بست - چو رستم برفت از لب هیرمند
پراندیشه شد نامدار بلند - چو بسیار شد گفتها میخوریم
به می جان اندیشه را بشکریم - دل رستم از غم پراندیشه شد
جهان پیش او چون یکی بیشه شد - چنین گفت پس با سرافراز مرد
که اندیشه روی مرا زرد کرد - به روی زمین یکسر اندیشه کرد
خرد چون تبر هوش چون تیشه کرد - چگونه کنم ترس را از دلم
بدین سان کز اندیشهها بگسلم - چو بشنید دستان ز رستم سخن
پراندیشه شد جان مرد کهن - بخندید از گفت او زال زر
زمانی بجنبید ز اندیشه سر - چو بشنید رستم دلش شاد شد
از اندیشهی بستن آزاد شد - در اندیشهی مهتر کابلی
چنان بد کزو رستم زابلی - بگفتند و هر دو برابر شدند
به اندیشه از ماه برتر شدند - ز من جای مهرت بیاندیشه کن
ز گیتی سواری مرا پیشه کن - چو بشنید داراب خیره بماند
روان را به اندیشه اندر نشاند - خرامید داراب نزدیک اوی
پراندیشه بد جان تاریک اوی - چنین گفت کاینت شگفتی شگفت
کزین برتر اندیشه نتوان گرفت - بدو گفت کای گازر پیشهدار
همیشه روان را به اندیشه دار - ازان بوی شد شاه ایران دژم
پراندیشه جان ابروان پر ز خم - ببینیم فرجام تا چون بود
که گردش ز اندیشه بیرون بود - یکی نامه بنویس نزدیک او
پراندیشه کن جان تاریک او - کس آن را گزارش ندانست کرد
پراندیشه شدشان دل و روی زرد - سکندر بدو ماند اندر شگفت
ز هر گونه اندیشهها برگرفت - سکندر بیامد ز نزدیک اوی
پراندیشه بد جان تاریک اوی - بجوییم و بر کوه خارا بریم
پر اندیشه و پر مدارا بریم - بیامد به لشکرگه خویش باز
دلی پر ز اندیشههای دراز - شب تیره کرد از جهاندار یاد
پس اندیشه بر آب حیوان نهاد - سپه سوی آواز بنهاد گوش
پراندیشه شد هرکسی زان خروش - بیاندازه بردند چیزی که خواست
چو شد ساخته کار و اندیشه راست - سکندر بماند اندر ایشان شگفت
غمی گشت و اندیشهها برگرفت - ازان کوه راه بیابان گرفت
غمی گشت و اندیشهی جان گرفت - سکندر به نزدیک فغفور شد
از اندیشهی بد دلش دور شد - بیامد ز دهلیز تا پیش اوی
پراندیشه جان بداندیش اوی - به مردی و رادی و بخش و خرد
ز اندیشهی هر کسی بگذرد - چو بشنید فغفور چین این سخن
یکی دیگر اندیشه افگند بن - بران بودش اندیشه کاندر جهان
نماند کسی از نژاد مهان - ازان بد که کردی میندیش نیز
از اندیشه درویش را بخش چیز - سکندر چو پاسخ بران گونه یافت
به اندیشه و رای دیگر شتافت - چنین گفت کز مرگ خود چاره نیست
مرا دل پر اندیشه زین باره نیست - پراندیشه شد زان سخن رهنمای
نهاده برو گوش پاسخسرای - به دیگر شباندر چو بابک بخفت
همی بود با مغزش اندیشه جفت - بران مهتران آفرین گسترید
به دل در ز اندیشه کین گسترید - دل شاه ز اندیشه آزاد شد
سوی آذر رام خراد شد - پراندیشه شد نامجوی از سباک
دلش گشت زان پیر پر بیم و باک - جهاندیده بیدار دل بود پیر
بدانست اندیشهی اردشیر - چو بشنید زو اردشیر این سخن
یکی دیگر اندیشه افگند بن - هران بد کز اندیشه بیرون بود
ز بخشش به کوشش گذر چون بود - چو آسوده گردید یکسر به بزم
که زود آید اندیشهی روز رزم - پراندیشهی رزم شد اردشیر
چو این داستان بشنوی یادگیر - چو آگاهی آمد به شاه اردشیر
پراندیشه شد بر لب آبگیر - پراندیشه بود آن شب از کرم شاه
چو بنشست خورشید بر جایگاه - جهاندار زان لرزه شد بدگمان
پراندیشه از گردش آسمان - پس اندیشه کرد آنک دشمن بسیست
گمان بد و نیک با هرکسیست - بدو ماند شاه جهان درشگفت
ازان کودک اندیشهها برگرفت - بدو گفت شاها انوشه بدی
روان را به اندیشه توشه بدی - کنون گاه شادی و می خوردنست
نه هنگام اندیشهها کردنست - بدو بازده تا ببینم که چیست
مگرمان نباید به اندیشه زیست - فروماند زان کار گیتی شگفت
بخندید و اندیشه اندر گرفت - نه کس چون تو دارد ز شاهان خرد
نه اندیشه از رای تو بگذرد - به دل نیز اندیشهی بد مدار
بداندیش را بد بود روزگار - بیامد پراندیشه ز آبادبوم
همی رفت زین سان سوی مرز روم - همه راز و اندیشه با او بگفت
همی داشت از هرکس اندر نهفت - یکی چاره باید کنون ساختن
ز هر گونه اندیشه انداختن - ببست اندر اندیشه دل را نخست
از آخر دو اسپ گرانمایه جست - به اندیشه دل را به جای آورید
خرد را بران رهنمای آورید - پراندیشه شد جان شاپور شاه
که فردا چه سازد کنیزک پگاه - برانوش بنشست و اندیشه کرد
ز روم و ز آوردگاه نبرد - سه جام می خسروانی بخورد
پراندیشه شد سر سوی خواب کرد - مگر زان یکی دو گزین آیدم
هم اندیشهی آفرین آیدم - ز شاهی پراندیشه شد یزدگرد
ز هر کشوری موبدان کرد گرد - پراندیشه باشید و یاری کنید
به مرگ پدر سوگواری کنید - ز منذر چو بشنید زانسان سخن
یکی روشن اندیشه افگند بن - جز از تو زبر داوری دیگرست
کز اندیشهی برتران برترست - چو بشنید بهرام ازو این سخن
یکی تازه اندیشه افگند بن - پراندیشه آن شب به ایوان بخفت
بخندید و آن راز با کس نگفت - بماند اندران شاه ایران شگفت
ز راز دل اندیشهها برگرفت - بدیدم چو یک دل دو اندیشه کرد
ز هر دو برآورد ناگاه کرد - همان از یک اندیشه آباد شد
دل شاه ایران ازین شاد شد - فروماند زان آسیابان شگفت
شب تیره اندیشه اندر گرفت - همه کار گیتی به اندازه به
دل شاه ز اندیشهها تازه به - چو بهرامشاه این سخنها شنود
پشیمانی آمدش ز اندیشه زود - پراندیشه شد زان سخن شهریار
که بد شد ورا نام زان مایهکار - شب تیره ز اندیشه پیچان بخفت
همه شب دلش با ستم بود جفت - گر اندیشهی بد کنی بد رسد
چه باید به شاهان چنین گشت بد - ز خون ریختن دست گردان ببست
پراندیشه شد شاه یزدانپرست - چو شد کار توران زمین ساخته
دل شاه ز اندیشه پرداخته - کز اندیشه کژ و فرمان دیو
ببرد دل از راه گیهان خدیو - جز از بندگی پیشهی من مباد
جز از راست اندیشهی من مباد - چو نرسی بشد هفتهیی برگذشت
دل شاه ز اندیشه پردخته گشت - بدو گفت موبد که اندیشه کن
کز اندیشه بازیب گردد سخن - ز دینار و گوهر ز مشک و عبیر
فزون گشت از اندیشهی تیزویر - از اندیشهی دیو باشید دور
گه جنگ دشمن مجویید سور - چو بشنید شاه آن پراندیشه شد
جهان پیش او چون یکی بیشه شد - شگفتی بان بارگه بر بماند
دلش را به اندیشه اندر نشاند - به جای دگر مرگ من چون بود
که اندیشه ز اندازه بیرون بود - کس اندیشه زینگونه هرگز نکرد
به راه چنین رای هرگز مگرد - ز گفتار او گشت بهرام شاد
نخفت اندر اندیشه تا بامداد - که یارد بدین گونه اندیشه کرد
مگر بخت را گوید از ره بگرد - چه گویم تراکانک فرزند بود
به اندیشهی من خردمند بود - که کردار چون بود و اندیشه چون
که بودم بدین داستان رهنمون - فروماند زان کاخ شنگل شگفت
به می خوردن اندیشه اندر گرفت - چو دی رفت و فردا نیامد هنوز
نباشم ز اندیشه امروز کوز - بشد رای و اندیشهی کشت و ورز
به هر کشوری راست بیکار مرز - ز مرگ و ز روز بد اندیشه کرد
دلش گشت پر درد و رخساره زرد - چو دستور او برگرفت آن شمار
پراندیشه آمد بر شهریار - چو بشنید بهرام و اندیشه کرد
ز دانش غم نارسیده نخورد - کنون پرسخن مغزم اندیشه کرد
بگویم جهان جستن یزدگرد - برو خوار بود آنچ گفتم سخن
هم اندیشهی روزگار کهن - بدان پهلوان دل همی شاد کرد
روان را ز اندیشه آزاد کرد - وزان پس بدو راز بگشاد و گفت
که اندیشه از تو تخواهم نهفت - پراندیشه بودم ز کار جهان
سخن را همیداشتم در نهان - همیراندم با دل خویش راز
چو اندیشه پیش خرد شد فراز - هر آنکس که اندیشهی بد کند
به فرجام بد با تن خود کند - مخسبید ناایمن از شهریار
مدارید ز اندیشه دل نابکار - از اندیشهی دل کس آگاه نیست
به تنگی دل اندر مرا راه نیست - در و دشت یه کسر همه بیشه بود
دل شاه ایران پراندیشه بود - جهاندار بر داوران داورست
ز اندیشهی هر کسی برترست - بدین ارز تو نزد من بیش گشت
دلم سوی اندیشه خویش گشت - ازین بر دل اندیشه و باک نیست
اگر کیش فرزند ما پاک نیست - چنین گفت کز خسرو دادگر
نپیچید باید به اندیشه سر - چنین داد پاسخ که اندر خرد
جز اندیشه چیزی نه اندر خورد - ز داننده چون شاه پاسخ نیافت
پراندیشه دل را سوی چاره تافت - روانش ز اندیشه پر دود بود
که زروان بداندیش مهبود بود - به اندیشه بنشست با رایزن
بزرگان لشکر شدند انجمن - دلش زان سخنها بدو نیم شد
وز اندیشه مغزش پر از بیم شد - پراندیشه بنشست با رایزن
چنین گفت با نامدار انجمن - که ای بخردان روی این کارچیست
پراندیشه وخسته ز آزار کیست - به چهره همه دیو بودند و دد
به دل دور ز اندیشه نیک و بد - پراندیشه بنشست شاه جهان
ز گفتار بیدار کارآگهان - شگفت اندرو مرد جادو بماند
دلش را به اندیشه اندر نشاند - به شطرنج و اندیشهی هندوان
نگه کرد و بفزود رنج روان - خرد بادل روشن انباز کرد
به اندیشه بنهاد برتخت نرد - دل شاه ایران ازو خیره ماند
خرد را باندیشه اندر نشاند - بیاورد شطرنج بوزرجمهر
پراندیشه بنشست و بگشاد چهر - همانا زمانت فراز آمدست
کت اندیشههای دراز آمدست - ازاندیشهای دور و ز تاج و تخت
نخواند تو را دانشی نیکبخت - بدو گفت مادر که تندی مکن
براندیشه باید که رانی سخن - پر اندیشه فرزانه را پیش خواند
ز پاسخ فراوان سخنها براند - ببردند برزوی رانزد اوی
پراندیشه دل سرپرازگفت وگوی - از اندیشه دل را مدار ایچ تنگ
که دوری تو از روزگار درنگ - ز اندیشه شد شاه را پشت راست
فرستاده و درج را پیش خواست - دلش تنگتر گشت و باریک شد
دوچمش ز اندیشه تاریک شد - ازان بند بازوی و مرغ سیاه
از اندیشه گوهر و خواب شاه - همیگفت کین راز گردان سپهر
بیارد باندیشه بوزرجمهر - دل وجان دستورباشد به رنج
ز اندیشهی کدخدایی و گنج - شهنشاه چون دید ز اندیشه رنج
بفرمود تا جامه دستی ز گنج - هش و دانش و رای دستور ماست
زمین گنج و اندیشه گنجور ماست - چو بشنید بوزرجمهر این سخن
نگر تا چه اندیشه افگند بن - بنیروی یزدان که اندیشه داد
روان مرا راستی پیشه داد - پرستنده را دل پراندیشه گشت
بدان تا دگر بار بنهاد تشت - زمانی نباشد بدان شادمان
باندیشه دارد همیشه روان - چنین داد پاسخ که اندیشه نیست
دل شاه با چرخ گردان یکیست - چنین داد پاسخ که دانا سخن
ببخشید واندیشه افگند بن - بپرسید شادان دل شهریار
پر اندیشه بینم بدین روزگار - پراندیشه شد جان کسری ز مرگ
شد آن لعل رخساره چون زرد برگ - پیمبر باندیشه باریک بود
بیامد بشهری که نزدیک بود - چوسال اندر آمد بهفتاد و چار
پراندیشهی مرگ شد شهریار - که آن زهرشد بر تنش کارگر
گر اندیشهی ما نیامد ببر - بهر کار درویش دارد دلم
نخواهم که اندیشه زو بگسلم - همه نامداران فرو ماندند
ز هر گونه اندیشهها راندند - چو بشنید گفتار او انجمن
پر اندیشه گشتند زان تن بتن - دل موبد موبدان تنگ شد
رخانش ز اندیشه بیرنگ شد - ز پیغام اوشد دلش پرشکن
پراندیشه شد مغزش از خویشتن - همیراند اندیشه برخوب و زشت
سوی چاره کشتن زردهشت - ازان ماند بهرام اندر شگفت
بپژمرد واندیشه اندر گرفت - سخن گفتن موبدان گوهرست
مرا در دل اندیشه دیگرست - به پیروزی اندر چنین کش شدی
وز اندیشه گنج سرکش شدی - تو را دل پراندیشه مهتریست
ببینیم تا رای یزدان بچیست - زخشنودی ایزد اندیشه کن
خردمندی و راستی پیشه کن - کزین گفتن اندیشه من تباه
شود چون بگویند پیش سپاه - بباشد نگردد باندیشه باز
مبادا که آید بدشمن نیاز - همیبود تا خور شد اندر نهفت
بیامد پر اندیشه دل بخفت - نوشته شد آن شمع برداشتند
شب تیره باندیشه بگذاشتند - چو بشنید خسرو بدان شاد گشت
روانش از اندیشه آزاد گشت - ز بیگانه قیصر به پرداخت جای
پر اندیشه بنشست با رهنمای - ازیشان چوبشنید قیصر سخن
یکی دیگر اندیشه افگند بن - چو خسرو بدید آن دلش تنگ شد
رخانش ز اندیشه بیرنگ شد - چوقیصر نگه کرد و نامه بخواند
ز هر گونه اندیشه بر دل براند - به فرمود قیصر به نیرنگ ساز
که پیش آرد اندیشههای دراز - بسی گفت و زن هیچ پاسخ نداد
پراندیشه شد مرد مهتر نژاد - نباشد جزاندیشهی دوستان
فلک یارومهر ردان بوستان - باندیشه آمد به نزدیک شاه
ابا هدیه و نامه ونیک خواه - که این بی کرانه یکی لشکرند
ز اندیشه ما همیبگذرند - دل و جان خسرو پراندیشه بود
جهان پیش چشمش یکی بیشه بود - چوهنگام باشد بگویم تو را
زاندیشه بد بشویم تو را - چوبهرام آواز خسرو شنید
باندیشه آن جادوی را بدید - پی دشمن از بوم برداشتی
همه کار ز اندیشه بگذاشتی - پر اندیشه بد تا بایوان رسید
کلاهش ز شادی به کیوان رسید - همان نامه بنمود و برخواندند
بزرگان به اندیشه درماندند - چو این نامه آرند نزدیک تو
پر اندیشه کن رای تاریک تو - چو بشنید خاقان پر اندیشه شد
ورا در دل اندیشه چون بیشه شد - پراندیشه بد مرد بسیاردان
شکیبا دل و زیرک و کاردان - که برد این ستون جهان را ز جا
براندیشهی بد که بد رهنما - ز کار تو اندیشه کردم دراز
نشسته خرد با دل من براز - نخوردم غم خرد فرزند اوی
نه اندیشهی خویش و پیوند اوی - به دستور پاکیزه یک روز گفت
که اندیشه تا کی بود در نهفت - ز گفتار او گردیه گشت سست
شداندیشهها بر دلش بر درست - نبودی نه اندیشه کردی ز بد
چنان کز ره نامداران سزد - پر اندیشه بد زان سخن شهریار
بران هفته کس را ندادند بار - ز روم و ز ایران پر اندیشهام
شب تیره اندیشه شد پیشهام - در اندیشهی دل نگنجد خدای
به هستی همو با شدت رهنمای - همه شهر زان کار غمگین شدند
پر اندیشه و درد و نفرین شدند - بیازردم از بهر آزارتان
پراندیشه گشتم ز تیمارتان - بدو گفت مرد وی کایدون کنم
ز مغز تو اندیشه بیرون کنم - به کار اندر اندیشه باید نخست
بدان تا شود ایمن و تن درست - هر آنکس که او سوی بالا نگاه
کند گردد اندیشه او تباه - چواین نامه آمد بنزد گراز
پر اندیشه شد کهتر دیوساز - ز اندیشه پاک دل رابشست
فراوان زهر گونهیی چاره جست - چو اندیشه روشن آمد فراز
یکی نامه بنوشت نزد گراز - چواین نامه آرند نزدیک تو
پراندیشه کن رای تاریک تو - برای و به دل ویژه با قیصرند
نهانی به اندیشه دیگرند - پر اندیشه شد نامدار از بهی
ندید اندر و هیچ فال بهی - همان زان سپاه پراگندگان
پر اندیشه و تیره دل بندگان - چو اندیشه ایزدی داشتیم
سخنها همیخوار بگذاشتیم - ایا پور کم روز و اندک خرد
روانت ز اندیشه رامش برد - زن و کودک و بوم ایرانیان
به اندیشهی بد منه در میان - از اندیشه او چو آگه شدیم
از ایران شب تیره بی ره شدیم - از اندیشهی او گناهم نبود
جز از جستن او شاه را هم نبود - به شیرین سپردم چو برخواندم
ز هر گونه اندیشهها را ندم - توانی مگر چارهیی ساختن
ز هرگونه اندیشه انداختن - مرا کاشکی این خرد نیستی
گر اندیشه نیک و بد نیستی - فرخ زاد گفت و جهانبان شنید
یکی دیگر اندیشه آمد پدید - شهنشاه گفت این سخن درخورست
مرا در دل اندیشهی دیگرست - مهان را چنین پاسخ آورد شاه
کز اندیشه گردد دل من تباه - تو را زود یاد آید این روزگار
به پیچی ز اندیشهی نابکار - تو از بندهی بندگان کمتری
به اندیشهی دل مکن مهتری - همه شب ز اندیشه پر خون بدم
جهاندار داند که من چون بدم - چو بشنید بیژن از آن شادشد
ببالید وز اندیشه آزاد شد - چو بگذشت سال ازبرم شست و پنج
فزون کردم اندیشهی درد و رنج