زن، زندگی، آزادی
«جانان» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «جانان» در غزلیات حافظ شیرازی
- مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم
جرس فریاد می دارد که بربندید محمل ها - ای باد اگر به گلشن احباب بگذری
زنهار عرضه ده بر جانان پیام ما - سینه از آتش دل در غم جانانه بسوخت
آتشی بود در این خانه که کاشانه بسوخت - تنم از واسطه دوری دلبر بگداخت
جانم از آتش مهر رخ جانانه بسوخت - شرح شکن زلف خم اندر خم جانان
کوته نتوان کرد که این قصه دراز است - یا رب این شمع دل افروز ز کاشانه کیست
جان ما سوخت بپرسید که جانانه کیست - از دل و جان شرف صحبت جانان غرض است
غرض این است وگرنه دل و جان این همه نیست - گر دلی از غمزه دلدار باری برد برد
ور میان جان و جانان ماجرایی رفت رفت - مزن ز چون و چرا دم که بنده مقبل
قبول کرد به جان هر سخن که جانان گفت - جان بی جمال جانان میل جهان ندارد
هر کس که این ندارد حقا که آن ندارد - نظر پاک تواند رخ جانان دیدن
که در آیینه نظر جز به صفا نتوان کرد - سراسر بخشش جانان طریق لطف و احسان بود
اگر تسبیح می فرمود اگر زنار می آورد - بر آستان جانان گر سر توان نهادن
گلبانگ سربلندی بر آسمان توان زد - منزل حافظ کنون بارگه پادشاست
دل بر دلدار رفت جان بر جانانه شد - ز مهربانی جانان طمع مبر حافظ
که نقش جور و نشان ستم نخواهد ماند - پیش از این کاین سقف سبز و طاق مینا برکشند
منظر چشم مرا ابروی جانان طاق بود - ز من ضایع شد اندر کوی جانان
چه دامنگیر یا رب منزلی بود - مجلس انس و بهار و بحث شعر اندر میان
نستدن جام می از جانان گران جانی بود - گدایی در جانان به سلطنت مفروش
کسی ز سایه این در به آفتاب رود - دست از طلب ندارم تا کام من برآید
یا تن رسد به جانان یا جان ز تن برآید - صبا ز منزل جانان گذر دریغ مدار
وز او به عاشق بی دل خبر دریغ مدار - حال ما در فرقت جانان و ابرام رقیب
جمله می داند خدای حال گردان غم مخور - چشم آلوده نظر از رخ جانان دور است
بر رخ او نظر از آینه پاک انداز - نام من رفته ست روزی بر لب جانان به سهو
اهل دل را بوی جان می آید از نامم هنوز - محمل جانان ببوس آن گه به زاری عرضه دار
کز فراقت سوختم ای مهربان فریاد رس - دگر ز منزل جانان سفر مکن درویش
که سیر معنوی و کنج خانقاهت بس - کمان ابروی جانان نمی پیچد سر از حافظ
ولیکن خنده می آید بدین بازوی بی زورش - غمزه ساقی به یغمای خرد آهخته تیغ
زلف جانان از برای صید دل گسترده دام - مرا عهدیست با جانان که تا جان در بدن دارم
هواداران کویش را چو جان خویشتن دارم - قصد جان است طمع در لب جانان کردن
تو مرا بین که در این کار به جان می کوشم - خرم آن روز کز این منزل ویران بروم
راحت جان طلبم و از پی جانان بروم - بر ما بسی کمان ملامت کشیده اند
تا کار خود ز ابروی جانان گشاده ایم - تا مگر جرعه فشاند لب جانان بر من
سال ها شد که منم بر در میخانه مقیم - ما درس سحر در ره میخانه نهادیم
محصول دعا در ره جانانه نهادیم - به چشم و ابروی جانان سپرده ام دل و جان
بیا بیا و تماشای طاق و منظر کن - به بوی زلف تو گر جان به باد رفت چه شد
هزار جان گرامی فدای جانانه - در آستان جانان از آسمان میندیش
کز اوج سربلندی افتی به خاک پستی - تا چو مجمر نفسی دامن جانان گیرم
جان نهادیم بر آتش ز پی خوش نفسی - عجب از وفای جانان که عنایتی نفرمود
نه به نامه پیامی نه به خامه سلامی - جلوه بخت تو دل می برد از شاه و گدا
چشم بد دور که هم جانی و هم جانانی - چراغ افروز چشم ما نسیم زلف جانان است
مباد این جمع را یا رب غم از باد پریشانی - روی جانان طلبی آینه را قابل ساز
ور نه هرگز گل و نسرین ندمد ز آهن و روی - سعدی شیرازی
- «جانان» در غزلیات سعدی شیرازی
- سعدیا در پای جانان گر به خدمت سر نهی
همچنان عذرت بباید خواستن تقصیر را - همین حکایت روزی به دوستان برسد
که سعدی از پی جانان برفت و جان انداخت - دیده باشی تشنه مستعجل به آب
جان به جانان همچنان مستعجلست - عاشقی می گفت و خوش خوش می گریست
جان بیاساید که جانان قاتلست - برو سعدی که کوی وصل جانان
نه بازاریست کان جا قدر جان هست - جان ندارد هر که جانانیش نیست
تنگ عیشست آن که بستانیش نیست - ای بوی آشنایی دانستم از کجایی
پیغام وصل جانان پیوند روح دارد - مشغول عشق جانان گر عاشقیست صادق
در روز تیرباران باید که سر نخارد - برون از خوردن و خفتن حیاتی هست مردم را
به جانان زندگانی کن بهایم نیز جان دارد - سر جانان ندارد هر که او را خوف جان باشد
به جان گر صحبت جانان برآید رایگان باشد - عیب جویانم حکایت پیش جانان گفته اند
من خود این پیدا همی گویم که پنهان گفته اند - حدیث عشق جانان گفتنی نیست
و گر گویی کسی همدرد باید - چون کنم کز دل شکیبایم ز دلبر ناشکیب
چون کنم کز جان گزیرست و ز جانان ناگزیر - حریف را که غم جان خویشتن باشد
هنوز لاف دروغست عشق جانانش - هر که هست التفات بر جانش
گو مزن لاف مهر جانانش - جانان هزاران آفرین بر جانت از سر تا قدم
صانع خدایی کاین وجود آورد بیرون از عدم - گر به عقبی درم از حاصل دنیا پرسند
گویم آن روز که در صحبت جانان بودم - باز از شراب دوشین در سر خمار دارم
وز باغ وصل جانان گل در کنار دارم - من دوست می دارم جفا کز دست جانان می برم
طاقت نمی دارم ولی افتان و خیزان می برم - ای ساربان آهسته رو با ناتوانان صبر کن
تو بار جانان می بری من بار هجران می برم - گویند مکن سعدی جان در سر این سودا
گر جان برود شاید من زنده به جانانم - باش تا جان برود در طلب جانانم
که به کاری به از این بازنیاید جانم - هر که بینی به جسم و جان زندست
من به امید وصل جانانم - من همان روز بگفتم که طریق تو گرفتم
که به جانان نرسم تا نرسد کار به جانم - جانست و از محبت جانان دریغ نیست
اینم که دست می دهد ایثار می کنم - ما گدایان خیل سلطانیم
شهربند هوای جانانیم - دل بود و به دست دلبر افتاد
جانست و فدای روی جانان - خفته خبر ندارد سر بر کنار جانان
کاین شب دراز باشد بر چشم پاسبانان - سهل باشد به ترک جان گفتن
ترک جانان نمی توان گفتن - نیم جانی چه بود تا ندهد دوست به دوست
که به صد جان دل جانان نتوان آزردن - سعدیا حسرت بیهوده مخور دانی چیست
چاره کار تو جان دادن و جانان دیدن - شبی خوش هر که می خواهد که با جانان به روز آرد
بسی شب روز گرداند به تاریکی و تنهایی - وفای صحبت جانان به گوش جانم گفت
نه عاشقی که حذر می کنی ز رسوایی - صبای روضه رضوان ندانمت که چه بادی
نسیم وعده جانان ندانمت که چه بویی - باری مگرت بر رخ جانان نظر افتاد
سرگشته چو من در همه آفاق بگشتی - بار بی اندازه دارم بر دل از سودای جانان
آخر ای بی رحم باری از دلی برگیر باری - ای خردمند که گفتی نکنم چشم به خوبان
به چه کار آیدت آن دل که به جانان نسپاری - اگر به تحفه جانان هزار جان آری
محقرست نشاید که بر زبان آری - حدیث جان بر جانان همین مثل باشد
که زر به کان بری و گل به بوستان آری - ای باد صبح بستان پیغام وصل جانان
می رو که خوش نسیمی می دم که خوش عبیری - چند از حدیث آنان خیزید ای جوانان
تا در هوای جانان بازیم عمر باقی - عشق جانان در جهان هرگز نبودی کاشکی
یا چو بود اندر دلم کمتر فزودی کاشکی - خیام نیشابوری
- «جانان» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «جانان» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- جان من و جانان من كفر من و ایمان من
سلطان سلطانان من چیزی بده درویش را - هر كز گران جانان بود چون درد در پایان بود
آنگه رود بالای خم كان درد او یابد صفا - ای جان جان جان را بكش تا حضرت جانان ما
وین استخوان را هم بكش هدیه بر عنقای ما - در این دام و در این دانه مجو جز عشق جانانه
مگو از چرخ وز خانه تو دیده گیر بامی را - چون ناز كند جانان اندر دل ما پنهان
بر جمله سلطانان صد ناز رسد ما را - میكشد هر كركسی اجزات را هر جانبی
چون نه مرداری تو بلك باز جانانی چرا - الصلا پروانه جانان قصد آن آتش كنید
چون بلی گفتید اول درروید اندر بلا - شرم آرد جان و دل تا سجده آرد هوشیار
پیش چشم مست مخمور خوش جانان ما - دوش آن جانان ما افتان و خیزان یك قبا
مست آمد با یكی جامی پر از صرف صفا - ز جان و تن برهیدی به جذبه جانان
ز قاب و قوس گذشتی به جذب او ادنی - عجب مدار اگر جان حجاب جانانست
ریاضتی كن و بگذار نفس غوغا را - آن شه فرخ رخ بیمثل را
آن مه دریادل جانانه را - منم قاضی خشم آلود و هر دو خصم خشنودند
كه جانان طالب جانست و جان جویای جانانست - اگر عقلست پس دیوانگی چیست
وگر جانست پس جانان كدامست - چشم پرنور كه مست نظر جانانست
ماه از او چشم گرفتست و فلك لرزانست - جان جانداران سركش را به علم
عاشق جانانه كردی عاقبت - ای جان جان جانان از ما سلام برخوان
رحم آر بر ضعیفان عشق تو بیامانست - جان كه صافی شدست در قالب
جز كه آیینه دار جانان نیست - این قطرههای هوشها مغلوب بحر هوش شد
ذرات این جان ریزهها مستهلك جانانه شد - بر ذكر ایشان جان دهم جان را خوش و خندان دهم
جان چون نخندد چون ز تن در لطف جانان میرود - تو خدمت جانان كنی سر را چرا پنهان كنی
زر هر دمی خوشتر شود از زخم كان زرگر زند - برآمد آفتاب جان كه خیزید ای گران جانان
كه گر بر كوه برتابم كمین ذرات من گردد - مرا عهدیست با شادی كه شادی آن من باشد
مرا قولیست با جانان كه جانان جان من باشد - بس كردم و بس كردم من ترك نفس كردم
خود گوید جانانی كز گوش بصر سازد - دیوانه دگر سانست او حامله جانست
چشمش چو به جانانست حملش نه بدو ماند - خور نور درخشاند پس نور برافشاند
تن گرد چو بنشاند جانان بر جان آید - رجب بیرون شد و شعبان درآمد
برون شد جان ز تن جانان درآمد - هر كه را در چشم آرد چشم او روشن شود
هر كه را از جان برآرد عرقه جانان كند - نفس چو محتاج شد روح به معراج شد
چون در زندان شكست جان بر جانان رسید - صبح دروغین گذشت صبح سعادت رسید
جان شد و جان بقا از بر جانان رسید - میان خلعت جانان قبول عشق خرامان
به بارگاه تجلی ز كار و بار چه میشد - خموش باش كه آن كس كه بحر جانان دید
نشاید و نتواند كه گرد جو گردد - كسی جان دهد در رهش كز شقاوت
ز جانان ره جان فزایی ندارد - مگریز ای جان ز بلای جانان
كه تو خام مانی چو بلا نباشد - عشق جانان مرا ز جان ببرید
جان به عشق اندرون ز خود برهید - عشق جانان چو سنگ مقناطیس
جان ما را به قرب خویش كشید - جان دوم را كه ندانند خلق
مغلطه گوییم به جانان سپرد - جان و دل از جذبه میل و هوس
همصفت دلبر و جانان شود - تا دیدمی جانان خود من جویمی درمان خود
كه گویمش هجران خود بنمایمش خون جگر - ز منقارش فلك سوراخ سوراخ
ز چنگالش گران جانان سبكبار - گر روی بر آسمان هفتمین ادریس وار
عشق جانان سخت نیكونردبانست ای پسر - گر ز سر عشق او داری خبر
جان بده در عشق و در جانان نگر - گر چه جان را نبود قوت این گستاخی
آنك جان از مدد رحمت جانان كشدش - هر نفس آید نثار بر سر یاران كار
از بر جانان كه اوست جان و دل افزای عشق - سوی آن سلطان خوبان الرحیل
سوی آن خورشید جانان الرحیل - ای شه حسام الدین حسن می گوی با جانان كه من
جان را غلاف معرفت بهر حسامت می كنم - تیز دوم تیز دوم تا به سواران برسم
نیست شوم نیست شوم تا بر جانان برسم - درخت و آتشی دیدم ندا آمد كه جانانم
مرا می خواند آن آتش مگر موسی عمرانم - ساقی می جانان بگذر ز گران جانان
دزدیده ز رهبانان آهسته كه سرمستم - چشم بگشا جان نگر كش سوی جانان می برم
پیش آن عید ازل جان بهر قربان می برم - بوی جان هر نفسی از لب من می آید
تا شكایت نكند جان كه ز جانان دورم - هر كی از صدر خبر دارد او دربان است
ما ز جان بیخبریم و بر آن جانانیم - هان ای حبیب و ای محب بشنو صلا و فاستجب
گر گشت جانان محتجب جان می رود نیكوش بین - بگو ای چشم حیران را چو دیدی لطف جانان را
چه خواهی دید خلقان را چه گردی گرد آهرمن - خرقه رقصان از تن است و جسم رقصان است ز جان
گردن جان را ببسته عشق جانان در رسن - خرما آن دم كه از مستی جانان جان ما
می نداند آسمان از ریسمان ای عاشقان - شمس تبریزی یكی رویی نمای
تا ابد تو روی با جانان مكن - جانهاست نارسیده در دامها خزیده
جانهاست برپریده ره برده تا به جانان - عشق چو باشد كم نشود جان
دور مبادا سایه جانان - جان بر جانان رود گوش و هوشم نشنود
بینی هر قلتبوز و چربك هر قلتبان - باید كه جمله جان شوی تا لایق جانان شوی
گر سوی مستان میروی مستانه شو مستانه شو - یك مدتی اركان بدی یك مدتی حیوان بدی
یك مدتی چون جان شدی جانانه شو جانانه شو - در عشق جانان جان بده بیعشق نگشاید گره
ای روح این جا مست شو وی عقل این جا دنگ شو - از آن جان كه روان شد سوی جانان
بر هر بیروان گویم زهی رو - سوی بیگوشی سماع چنگ میآید ولیك
چنگ جانان است آن را چوب یا اوتار كو - آب حیاتی شاخ نباتی
نكته جانان برگو برگو - خداوندا در این بیشه چه گم گشتهست اندیشه
تنی تن كجا ماند میان جان و جانانه - فریاد رس ای جانان ما را ز گران جانان
ای از عدمی ما را در چرخ درآورده - جانا به خرابات آ تا لذت جان بینی
جان را چه خوشی باشد بیصحبت جانانه - در دولت سلطانی گر یاوه شود جانی
یك جان چه محل دارد در خدمت جانانه - صید كرده جان هر مشتاق را
پر پرخون سوی جانان آمده - امروز تشریفت دهد تفهیم و تشریفت دهد
تركیب و تألیفت دهد با عقل كل جانانهای - از جان و دل گوید كسی پیش چنان جانانهای
از سیم و زر گوید كسی پیش چنان سیمین بری - مهره ز انبان نبرم گوهر ایمان ببرم
گو تو به جان بخل كنی جان بر جانان نبری - بیا ای خاصه جانان پناه جان مهمانان
تویی سلطان سلطانان ز بوالفنجر چه اندیشی - ای جان سوی جانان رو در حلقه مردان رو
در روضه و بستان رو كز هستی خود جستی - نانی دهدت جانان بیمعده و بیدندان
آبی دهدت صافی زان بحر كه دررفتی - چند است ز تو تا جان تو طرفه تری یا جان
آمیختهای با جان یا پرتو جانانی - ای شهره نوای تو جان است سزای تو
تو مطرب جانانی چون در طمع نانی - اندیشه مكن الا از خالق اندیشه
اندیشه جانان به كاندیشه نان بینی - ای خواجه چرا جویی دلداری از آن جانان
بس نیست رخ خوبش دلجویی و دلداری - همه ذرات عالم زنده گردد
چو جانم را بر جانان فرستی - تو هر روزی از آن پشته برآیی
كنی مر تشنه جانان را سقایی - در بزم سرای شاه جانان
نظاره شاهدان جانی - سرفرازی شیرگیری مست عشقی فتنهای
نزد جانان هوشیاری نزد خود دیوانهای - شمع گویم یا نگاری دلبری جان پروری
محض روحی سروقدی كافری جانانهای - پیش شمع نور جان دل هست چون پروانهای
در شعاع شمع جانان دل گرفته خانهای - سوی جانان برشدی دامن كشان دامن كشان
جانها را یك به یك بشناختی بشناختی - هر دلی را گر سوی گلزار جانان خاستی
در دل هر خار غم گلزار جان افزاستی - تا بنستانی تو انصاف از جهود خیبری
جان به جانان كی رسانی دل به حضرت كی بری - كفشهای آهنین جان پاره كرد اندر رهش
چون در او آتش بزد جانانه دیوانگی - عقل را گفتم میان جان و جانان فرق كن
شانه عقلم ز فرقش یاوه كرده شانگی - وگر آسمان و اختر دهدت نشان جانان
به چه ماند این دو فانی به جلالت معانی - همه ارواح مقدس چو تو را منتظرند
تو چرا جان نشوی و سوی جانان نپری - هر دم ای دل سوی جانان میروی
وز نظرها سخت پنهان میروی - شیشه دلی كه داری بربا ز سنگ جانان
باری به بزم شاه آ بنگر تو دلنوازی - آن دل كه گم شدهست هم از جان خویش جوی
آرام جان خویش ز جانان خویش جوی - مستم و گم كرده راه تن زن و پرسش مخواه
مست چهام بوی گیر باده جانانیی - نی دل خصم افكنی بل دل خویش افكنی
نی دل تن پروری عاشق جانانهای - دود رها كن نور نگر تو
از مه جانان در شب تاری - عنایتیست ز جانان چنین غریب كرامت
ز راه گوش درآید چراغهای عیانی - جهان ز نور تو ناچیز شد چه چیزی تو
طلسم دلبریی یا تو گنج جانانی - تو جانان مایی تو خاصان مایی
ز هر جا برنجی از این جا نرنجی - «جانان» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- اندازهی جان نیست چنان لطف و جمال
آهسته بگوئیم مگر جانانست - ای جان خبرت هست که جانان تو کیست
وی دل خبرت هست که مهمان تو کیست - جان و دل و تن حجاب ره بود کنون
تن دل شد و دل جان شد و جان جانان گشت - تو سیر شدی من نشدم درمان چیست
بنما عوض خود عوض جانان چیست - آن را که شراب وصل جانان دادند
در مذهب او کعبه و بتخانه یکیست - گر شش جهتت بسته شود باک مدار
کز قعر نهادت سوی جانان راهست - از دل چو بماند دلبرش دست کشید
از جان چو بجست پای جانانه گرفت - اندازهی جان نیست چنان لطف و جمال
آهسته بگوئیم مگر جانانست - میجوی نشان ز بینشانان مگریز
صد جان بده و ز درد جانان مگریز - فضل و هنرم یکی قدح میباشد
وان نیز مگر ز دست جانان نخورم - هر چیز خوشی که در جهان فرض کنی
آن را بدل و عوض برود جز جانان - فرخ باشد جمال سلطان دیدن
جان زنده شود ز روی جانان دیدن - آمد بر من خیال جانان ز پگه
در کف قدح باده که بستان ز پگه - گفتم که توئی می و منم پیمانه
من مردهام و تو جانی و جانانه - تا درد نیابی تو به درمان نرسی
تا جان ندهی به وصل جانان نرسی - جان دید ز جانان ازل دمسازی
میخواهد کز من ببرد هنبازی - کافر نشدی حدیث ایمان چکنی
بیجان نشدی حدیث جانان چکنی - گفتم صنما مگر که جانان منی
اکنون که همی نظر کنم جان منی - لعلی گردی چو گرد این کان گردی
جانی گردی چو گرد جانان گردی - هم دل به دلستانت رساند روزی
هم جان سوی جانانت رساند روزی