«آینه» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «آینه» در غزلیات حافظ شیرازی
- صوفی بیا که آینه صافیست جام را
تا بنگری صفای می لعل فام را - روی مقصود که شاهان به دعا می طلبند
مظهرش آینه طلعت درویشان است - نظیر دوست ندیدم اگر چه از مه و مهر
نهادم آینه ها در مقابل رخ دوست - روی تو مگر آینه لطف الهیست
حقا که چنین است و در این روی و ریا نیست - چشمم از آینه داران خط و خالش گشت
لبم از بوسه ربایان بر و دوشش باد - عکس روی تو چو در آینه جام افتاد
عارف از خنده می در طمع خام افتاد - حسن روی تو به یک جلوه که در آینه کرد
این همه نقش در آیینه اوهام افتاد - تا چه کند با رخ تو دود دل من
آینه دانی که تاب آه ندارد - دیدمش خرم و خندان قدح باده به دست
و اندر آن آینه صد گونه تماشا می کرد - روز در کسب هنر کوش که می خوردن روز
دل چون آینه در زنگ ظلام اندازد - نه هر که چهره برافروخت دلبری داند
نه هر که آینه سازد سکندری داند - هیچ رویی نشود آینه حجله بخت
مگر آن روی که مالند در آن سم سمند - بعد از این روی من و آینه وصف جمال
که در آن جا خبر از جلوه ذاتم دادند - جلوه گاه رخ او دیده من تنها نیست
ماه و خورشید همین آینه می گردانند - وصل خورشید به شبپره اعمی نرسد
که در آن آینه صاحب نظران حیرانند - سر مکش حافظ ز آه نیم شب
تا چو صبحت آینه رخشان کنند - یا رب این آینه حسن چه جوهر دارد
که در او آه مرا قوت تاثیر نبود - روزگاریست که دل چهره مقصود ندید
ساقیا آن قدح آینه کردار بیار - به پیش آینه دل هر آن چه می دارم
بجز خیال جمالت نمی نماید باز - چشم آلوده نظر از رخ جانان دور است
بر رخ او نظر از آینه پاک انداز - برکشد آینه از جیب افق چرخ و در آن
بنماید رخ گیتی به هزاران انواع - دل از جواهر مهرت چو صیقلی دارد
بود ز زنگ حوادث هر آینه مصقول - پیمان شکن هرآینه گردد شکسته حال
ان العهود عند ملیک النهی ذمم - آه کز طعنه بدخواه ندیدم رویت
نیست چون آینه ام روی ز آهن چه کنم - بدین دو دیده حیران من هزار افسوس
که با دو آینه رویش عیان نمی بینم - پیر میخانه سحر جام جهان بینم داد
و اندر آن آینه از حسن تو کرد آگاهم - در پس آینه طوطی صفتم داشته اند
آن چه استاد ازل گفت بگو می گویم - ای آفتاب آینه دار جمال تو
مشک سیاه مجمره گردان خال تو - ببین در آینه جام نقش بندی غیب
که کس به یاد ندارد چنین عجب زمنی - روی جانان طلبی آینه را قابل ساز
ور نه هرگز گل و نسرین ندمد ز آهن و روی - سعدی شیرازی
- «آینه» در غزلیات سعدی شیرازی
- روی تو خوش می نماید آینه ما
کآینه پاکیزه است و روی تو زیبا - تو را در آینه دیدن جمال طلعت خویش
بیان کند که چه بودست ناشکیبا را - مرا هرآینه روزی تمام کشته ببینی
گرفته دامن قاتل به هر دو دست ارادت - مرا هرآینه خاموش بودن اولیتر
که جهل پیش خردمند عذر نادانست - آینه ای پیش آفتاب نهادست
بر در آن خیمه یا شعاع جبینست - کمال حسن وجودت به وصف راست نیاید
مگر هم آینه گوید چنان که هست حکایت - کس این کند که ز یار و دیار برگردد
کند هرآینه چون روزگار برگردد - تو در آینه نگه کن که چه دلبری ولیکن
تو که خویشتن ببینی نظرت به ما نباشد - دل آینه صورت غیبست ولیکن
شرطست که بر آینه زنگار نباشد - که در آفاق چنین روی دگر نتوان دید
یا مگر آینه در پیش جمالش دارند - هرآینه لب شیرین جواب تلخ دهد
چنان که صاحب نوشند ضارب نیشند - من باری از تو بر نتوانم گرفت چشم
گم کرده دل هرآینه در جست و جو بود - طمع مدار وصالی که بی فراق بود
هرآینه پس هر مستیی خمار آید - تو را هرآینه باید به شهر دیگر رفت
که دل نماند در این شهر تا ربایی باز - چرخ شنید ناله ام گفت منال سعدیا
کاه تو تیره می کند آینه جمال من - ای رخ چون آینه افروخته
الحذر از آه من سوخته - گرت کسی بپرستد ملامتش نکنم من
تو هم در آینه بنگر که خویشتن بپرستی - مگر در آینه بینی و گر نه در آفاق
به هیچ خلق نپندارمت که مانندی - آینه را تو داده ای پرتو روی خویشتن
ور نه چه زهره داشتی در نظرت برابری - جز صورتت در آینه کس را نمی رسد
با صورت بدیع تو کردن برابری - عجب در آن نه که آفاق در تو حیرانند
تو هم در آینه حیران حسن خویشتنی - کسی در آینه شخصی بدین صفت بیند
کند هرآینه جور و جفا و کبر و منی - گرت در آینه سیمای خویش دل ببرد
چو من شوی و به درمان خویش درمانی - مولوی
- «آینه» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- چندان بنالم نالهها چندان برآرم رنگها
تا بركنم از آینه هر منكری من زنگها - آینهام آینهام مرد مقالات نهام
دیده شود حال من ار چشم شود گوش شما - آینه همدگر افتاد مسبب و سبب
هر كی نه چون آینه گشتست ندید آینه را - چو تو در آینه دیدی رخ خود
از آن خوشتر كجا باشد تماشا - رهید آن آینه از رنج صیقل
ز رویت میشود پاك و مصفا - آینه زیر بغل زن چو ببینی زشتی
ور نه بدنام كنی آینه را ای مولا - من نگویم آینه با روی تو
آسمان كهنه پرزنگ را - از قالب نمدوش رفت آینه خرد خوش
چندانك خواهی اكنون میزن تو این نمد را - عاشق خموش خوشتر دریا به جوش خوشتر
چون آینهست خوشتر در خامشی بیانها - چون آینه جان نقش تو در دل بگرفتهست
دل در سر زلف تو فرورفته چو شانهست - گوهر آینه جان همه در ساده دلیست
میل تو بهر تصدر همه در فضل و فن است - اندیشه را رها كن و دل ساده شو تمام
چون روی آینه كه به نقش و نگار نیست - صبر مرا آینه بیماریست
آینه عاشق غمخواریست - آینه جوییست نشان جمال
كه رخم از عیب و كلف عاریست - آینه رنج ز فرعون دور
كان رخ او رنگی و زنگاریست - ز آینه صد نقش شد و هر یكی
آنچ مر او راست میسر گرفت - خالق ارواح ز آب و ز گل
آینهای كرد و برابر گرفت - هر جا كه بینی شاهدی چون آینه پیشش نشین
هر جا كه بینی ناخوشی آیینه دركش در نمد - گفتار رها كن بنگر آینه عین
كان شبهه و اشكال ز گفتار برآمد - نماید آینه سیمای هر كس
ازیرا صورت و سیماش نبود - به روزی صد هزاران عیب و خوبی
بگوید آینه غوغاش نبود - ندارد آینه با زشت بغضی
هوای چهره زیباش نبود - در آینه عكس قیصر روم
گر نیست بدانك زنگ دارد - دم مزن با آینه تا با تو او همدم بود
گر تو با او دم زنی او روی خود پنهان كند - دل آهنم چو آتش چه خواست در منارش
نه كه آینه شود خوش چو در او صفا درآمد - نقشها بود پس پرده دل پنهانی
باغها آینه سر دل ایشان شد - آنچ بینی تو ز دل جوی ز آیینه مجوی
آینه نقش شود لیك نتاند جان شد - صورت هر دو جهان جمله ز آیینه عشق
بنماید چو كه بر آینه زنگی نبود - سوگند خورده بودم كز دل سخن نگویم
دل آینهست و رو را ناچار مینماید - شمس الحقی كه نورش بر آینهست تابان
در جنبش این و آن را دیوار مینماید - فروكشم به نمد در چو آینه رخ فكرت
چو آینه بنمایم كی رام شد كی حرون شد - گر آهنست دل تو ز سختیاش مگری
كه صیقل كرمش آینه صفا سازد - چو آینهست و ترازو خموش و گویا یار
ز من رمیده كه او خوی گفت و گو دارد - هلا كه شاهد جان آینه همیجوید
به صیقل آینهها را ز زنگ بزدایید - خموش آینه منمای در ولایت زنگ
نما به قیصر رومش كه تا مرید شود - شمس الحق تبریزی در آینه صافت
گر غیر خدا بینم باشم بتر از كافر - آینه چینی تو را با زنگی اعشی چه كار
كر مادرزاد را با ناله سرنا چه كار - صورت كون تویی آینه كون تویی
داد آینه به تصویر بقا اولیتر - سادگی را ببرد گر چه سخن نقش خوشست
بر رخ آینه از نقش صفا اولیتر - سوی بحر شمس تبریزی گریز
تا برآرد ز آینه جانت گهر - آینهست و مظهر روی بتان
با نكوسیماش و بدسیما چه كار - صیقل آینه نه فلكست
ز امتحان آهن پرزنگ بیار - ای آینه فقیری جانی و چیز دیگر
وی آنك در ضمیری آنی و چیز دیگر - چه جای صورت اگر خود نمد شود صدتو
شعاع آینه جان علم زند به ظهور - به روی آینه بنگر كه از سفر آمد
صفا نگر تو به رویش از آن غبار سفر - تو تیره گردی از شب چو آینه گردون
نه زردروی خزان گردی از هوا چو شجر - این روی آینهست این یوسف در او بتابد
بیگانه پشت باشد هر چند شد مقرنس - آینهام من آینهام من تا كه بدیدم روی چو ماهش
چشم جهانم چشم جهانم تا كه بدیدم چشم سیاهش - بد هندو نمودم آینهام
حسد و كینه نیست اعلامش - صیقل عشق ورا بگزین كه تا از آینه ت
زود بزداید به لطف خویشتن او زنگ زنگ - كنار و بوسه رومی رخانت میباید
ز روی آینه دل به عشق بزدا زنگ - زردی رخ آینهست سرخی معشوق را
اشك رقم میكشد بر صحف خط و خال - من آینه دل را ز تو این جا صقالی می دهم
من گوش خود را دفتر لطف كلامت می كنم - صیقل هر آینهام رستم هر میمنهام
قوت هر گرسنهام انجم هر انجمنم - اصل تویی من چه كسم آینهای در كف تو
هر چه نمایی بشوم آینه ممتحنم - آهنیم ز عشق تو خواسته نور آینه
آتش و زخم می خورم چونك صفا بخواستم - در آینه چون بینم نقش تو به گفت آرم
آیینه نخواهد دم ای وای ز گفتارم - چون آینه رازنما باشد جانم
تانم كه نگویم نتوانم كه ندانم - چو ممن آینه ممن یقین شد
چرا با آینه ما روگرانیم - چون آینه نقش خود زدایم
چون عكس چنان جمال خواهیم - دل من روشن و مقبل ز چه شد با تو بگویم
كه در این آینه دل رخ زیبای تو دارم - مجلس قیصر روم است بده صیقل دل
تا كه چون آینه جان همه بیرنگ شویم - در رخ آینه عشق ز خود دم نزنیم
محرم گنج تو گردیم چو پروانه شویم - این چنین آینهای می بینم
چشم از این آینه چون بردارم - ای شش جهت ز نورت چون آینهست شش رو
وی روی تو خجسته از تو كجا گریزم - هر صورتی كه روید بر آینه دل ما
رنگ قلاش دارد زیرا كه ما قلاشیم - جان آینه كنیم به سودای یوسفی
پیش جمال یوسف با ارمغان رویم - اگر چه آینه روشنم ز بیم غبار
روا بود كه دو سه روز بر نمد گردم - میان صورتها این حسد بود ناچار
ولی چو آینه گشتم بر حسد گردم - نگیرد آینه زنگار هیچ اگر گیرد
ز عین زنگ بدان روی دیدمان داریم - چون آینه باش ای عمو خوش بیزبان افسانه گو
زیرا كه مستی كم شود چون ماجرا گردد شجون - آینهای بزدایم از جهت منظر من
وای از این خاك تنم تیره دل اكدر من - آب حیات عشق را در رگ ما روانه كن
آینه صبوح را ترجمه شبانه كن - اگر در آینه دم را بگیری
تو را از گفت برهاند خمش كن - ای جان لطیف خوش لقا تو
ای آینه دار آن لقا من - آینه آهن دلی باید كه تا زخمش كشد
زخم آیینه نباشد درخور آیینه دان - ای تو در آیینه دیده روی خود كور و كبود
تسخر و خنده زده بر آینه چون ابلهان - تسخرت بر آینه نبود به روی خود بود
زانك رویت هست تسخرگاه هر روشن روان - ز سخن ملول گشتی كه كسیت نیست محرم
سبك آینه بیان را تو بگیر و در نمد كن - دل آینه است چینی با دل چو همنشینی
صد تیغ اگر ببینی هم دیده را سپر كن - مرگ آینهست و حسنت در آینه درآمد
آیینه بربگوید خوش منظر است مردن - بید پیاده بر لب جو اندر آینه
حیران كه شاخ تر ز چه افشاند آستین - حدیث عشق هم از عشقباز باید جست
كه او چو آینه هم ناطق است و هم الكن - چو آینه ز جمالت خیال چین بودم
كنون تو چهره من زرد بین و چین بر چین - هزار آینه و صد هزار صورت را
دهم به عشق صلاح جهان صلاح الدین - گر چهره بنماید صنم پر شو از او چون آینه
ور زلف بگشاید صنم رو شانه شو رو شانه شو - جان و سر تو ای پسر نیست كسی به پای تو
آینه بین به خود نگر كیست دگر ورای تو - هیچ در این دو مرحله شكر تو نیست بیگله
نقش فنا بشو هله ز آینه صفا بگو - خشك و ترم خیال تو آینه جمال تو
خشك لبم ز سوز دل چشم ترم به جان تو - من ز لقای مردمان جانب كه گریزمی
گر نبدی لقایشان آینه لقای تو - آیینه تو را بیند اندازه عرض خود
در آینه كی گنجد اشكال كمال تو - هر شش جهتم ای جان منقوش جمال تو
در آینه درتابی چون یافت صقال تو - به كسی نظر ندارد بجز آینه بت من
كه ز عكس چهره خود شده است بت پرست او - آینه جان شده چهره تابان تو
هر دو یكی بودهایم جان من و جان تو - چون آینه آن سینه شان آن سینه بیكینه شان
دلشان چو میدان فلك سلطان سوی میدان شده - چرخ و زمین آیینهای وز عكس ماه روی تو
آن آینه زنده شده و اندر تماشا آمده - دایم پیش خود نهی آینه را هرآینه
ز آنك نظیر نیستت جز كه درون آینه - هر آینه كو بیند شمس الحق تبریزی
هم آینه برسوزد هم آینه گوید خه - تو شرم نداری كه تو را آینه ماییم
تو آینه ناقص كژشكل خریده - چون آینه است عالم نقش كمال عشق است
ای مردمان كی دیده است جزوی ز كل زیاده - دیده ندیده خود را و اكنون ز آینه تو
هر دیده خویشتن را در آینه بدیده - ای مه و ای آفتاب پیش رخت مسخره
تا چه زند زهره از آینه و جندره - لیلی و مجنون عجب هر دو به یك پوست درون
آینه هر دو تویی لیك درون نمدی - ایزد گفت عشق را گر نبدی جمال تو
آینه وجود را كی كنمی رعایتی - آینهای خریدهای مینگری به روی خود
در پس پرده رفتهای پرده من دریدهای - آینه كیست تا تو را در دل خویش جا دهد
ای صنما به جان تو كینه در بننگری - ببین حسن خود ای نادان ز تاب جان او تا دان
كه ممن آینه ممن بود در وقت تنهایی - هم شانه و هم مویی هم آینه هم رویی
هم شیر و هم آهویی هم اینی و هم آنی - ای آینه مانده در دست دو سه زنگی
وی یوسف افتاده با اهل عما چونی - در آینه شمس حق و دین شه تبریز
هم صورت كل شهره و هم بحر معانی - ز روی آینه گل دور كردی
در آیینه بدیدی آنچ دیدی - كز او در آینه ساعت به ساعت
همیتابد عجب نقش و نگاری - دلم چون آینه خاموش گویاست
به دست بوالعجب آیینه داری - كز او در آینه ساعت به ساعت
همیتابد عجب نقش و نگاری - چون آب تو جان نقشهایی
چون آینه حسن را امینی - عكس این آتش بزد بر آینه گردون و شد
هر طرف از اختران بر چرخ گردان آتشی - با كدامین دست بردی حادثات دهر را
از جمال دلربایی آینه بستردهای - به خدا جمال خود را چو در آینه ببینی
بت خویش هم تو باشی به كسی گذر نداری - تو كه یوسف زمانی چه میان هندوانی
برو آینه طلب كن بنگر كه روی بینی - از دم و دمدمه آیینه دل تیره شود
جهت آینه بر آینه دان میلرزی - گر تو خوبی و منم آینه روی خوشت
پیش رو دار مرا چونك جهان آرایی - نی غلط گفتم سرمست بدم زفت زدم
كی بود آینه را با رخ تو گنجایی - در آینه مبارك آن صاف صاف بیشك
نقش بهشت یك یك هم در جهان بیابی - در آینه بدیدم نقش خیال فانی
گفتم چیی تو گفتا من زنگ زندگانی - در آینه نظر كن و در چشم خود نگر
صد جان گره گره شده از وی به ساحری - آهن هستی من صیقل عشقش چو یافت
آینه كون شد رفت از او آهنی - ای دل چون آهنت بوده چو آیینهای
آینه با جان من مونس دیرینهای - در دل آیینه من در دل من آینه
تن كی بود محدثی دی و پریرینهای - ای تو ز خوبی خویش آینه را مشتری
سوخته باد آینه تا تو در او ننگری - خار شد این جان و دل در حسد آینه
كو چو گلستان شدهست از نظر عبهری - طراوت سمنی تو چه رونق چمنی تو
مگر تو عین منی تو مگر تو آینه واری - نمای چهره زیبا تو شمس مفخر تبریز
كه نقشها تو نمایی ز روح آینه گونی - چو صبحدم خندیدی در بلا بندیدی
چو صیقلی غمها را ز آینه رندیدی - اگر سیاه نهای آینه مده از دست
كه روح آینه توست و جسم زنگاری - كه عقل جنس فرشتهست سوی او پوید
ببینیش چو به كف آینه نهان گیری - جهان چو آینه پرنقش توست اما كو
به روی خوب تو بیآینه تماشایی - برآ در آینه شو یا ز پیش چشمم دور
كه زنگ قیصر روم و عدو احداقی - نماید آینهام عكس روی و قانع نیست
صور نماید و بخشد مزید براقی - آینهی رنگ تو عكس كسیست
تو ز همه رنگ جدا بودهای - «آینه» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- زیرا دل من چو آب صافی خوش است
آب صافی آینهدار ماه است - تا این فلک آینهگون بر کار است
اندریم عشق موج خون در کار است - ور آینهوار نیک و بد بنمائی
چون آینه روی آهنین باید داشت - آن صورت غیبی که جهان طالب اوست
در آینهی فهم تو مفهوم شود - هم صورت و هم آینه والله که ویست
این آینه زنگی نپذیرد هرگز - مردا منشین جز که به پهلوی رجال
خوش باشد آینه به پهلوی صقال - در آینه وجود کردیم نگاه
مائیم و نمائیم که باقی مائیم - من نای توام از لب تو مینوشم
تا نخروشی هر آینه نخروشم - آن رهزن دل که پای کوبانم از او
چون آینهی خیال خوبانم از او - بیآینه روی خویش نتوان دیدن
در یاد نگر که اوست آئینه تو - هان ای تن خاکی سخن از خاک مگو
جز قصهی آن آینهی پاک مگو - بردار یکی آینه از بهر خدای
تا همچو خودی شنیدهای یا دیده - هم آینهایم و هم لقائیم همه
سرمست پیالدهی بقائیم همه - ای نسخهی نامهی الهی که توئی
وی آینهی جمال شاهی که توئی - گر آینه زشتی ترا بنماید
دیوانه شوی بر آینه مشت کشی - ای آینهای که قابل خیر وشری
زان عکس ترا چه غم که تو بیخبری - بیچاره دلا که آینهی هر اثری
گر سر کشی از صفات با دردسری - دل در گل رخسار تو مینالد زار
بر آینهی دلم تو آهی نکنی - عشق آینه است هرکه در وی بیند
جز ذات و صفات خود نبیند چیزی - فردوسی
- «آینه» در شاهنامه فردوسی