زن، زندگی، آزادی
«منزل» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «منزل» در غزلیات حافظ شیرازی
- مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم
جرس فریاد می دارد که بربندید محمل ها - به می سجاده رنگین کن گرت پیر مغان گوید
که سالک بی خبر نبود ز راه و رسم منزل ها - در خرابات طریقت ما به هم منزل شویم
کاین چنین رفته ست در عهد ازل تقدیر ما - خوابم بشد از دیده در این فکر جگرسوز
کاغوش که شد منزل آسایش و خوابت - ای قصر دل افروز که منزلگه انسی
یا رب مکناد آفت ایام خرابت - ای نسیم سحر آرامگه یار کجاست
منزل آن مه عاشق کش عیار کجاست - بیدار شو ای دیده که ایمن نتوان بود
زین سیل دمادم که در این منزل خواب است - ساروان رخت به دروازه مبر کان سر کو
شاهراهیست که منزلگه دلدار من است - واعظ شحنه شناس این عظمت گو مفروش
زان که منزلگه سلطان دل مسکین من است - این راه را نهایت صورت کجا توان بست
کش صد هزار منزل بیش است در بدایت - سرمنزل فراغت نتوان ز دست دادن
ای ساروان فروکش کاین ره کران ندارد - گوشه ابروی توست منزل جانم
خوشتر از این گوشه پادشاه ندارد - آه و فریاد که از چشم حسود مه چرخ
در لحد ماه کمان ابروی من منزل کرد - برقی از منزل لیلی بدرخشید سحر
وه که با خرمن مجنون دل افگار چه کرد - منزل حافظ کنون بارگه پادشاست
دل بر دلدار رفت جان بر جانانه شد - قاصد منزل سلمی که سلامت بادش
چه شود گر به سلامی دل ما شاد کند - یاد باد آن که سر کوی توام منزل بود
دیده را روشنی از خاک درت حاصل بود - ز من ضایع شد اندر کوی جانان
چه دامنگیر یا رب منزلی بود - صبا ز منزل جانان گذر دریغ مدار
وز او به عاشق بی دل خبر دریغ مدار - گر چه منزل بس خطرناک است و مقصد بس بعید
هیچ راهی نیست کان را نیست پایان غم مخور - عاقبت منزل ما وادی خاموشان است
حالیا غلغله در گنبد افلاک انداز - منزل سلمی که بادش هر دم از ما صد سلام
پرصدای ساربانان بینی و بانگ جرس - دگر ز منزل جانان سفر مکن درویش
که سیر معنوی و کنج خانقاهت بس - گر به سرمنزل سلمی رسی ای باد صبا
چشم دارم که سلامی برسانی ز منش - دور فلکی یک سره بر منهج عدل است
خوش باش که ظالم نبرد راه به منزل - پای ما لنگ است و منزل بس دراز
دست ما کوتاه و خرما بر نخیل - از بازگشت شاه در این طرفه منزل است
آهنگ خصم او به سراپرده عدم - من به سرمنزل عنقا نه به خود بردم راه
قطع این مرحله با مرغ سلیمان کردم - هوای منزل یار آب زندگانی ماست
صبا بیار نسیمی ز خاک شیرازم - حافظا خلد برین خانه موروث من است
اندر این منزل ویرانه نشیمن چه کنم - ای نسیم منزل لیلی خدا را تا به کی
ربع را برهم زنم اطلال را جیحون کنم - خرم آن روز کز این منزل ویران بروم
راحت جان طلبم و از پی جانان بروم - گر از این منزل ویران به سوی خانه روم
دگر آن جا که روم عاقل و فرزانه روم - ره رو منزل عشقیم و ز سرحد عدم
تا به اقلیم وجود این همه راه آمده ایم - سلطان ازل گنج غم عشق به ما داد
تا روی در این منزل ویرانه نهادیم - ماه و خورشید به منزل چو به امر تو رسند
یار مه روی مرا نیز به من بازرسان - فرصت شمار صحبت کز این دوراهه منزل
چون بگذریم دیگر نتوان به هم رسیدن - به طهارت گذران منزل پیری و مکن
خلعت شیب چو تشریف شباب آلوده - گر چه راهیست پر از بیم ز ما تا بر دوست
رفتن آسان بود ار واقف منزل باشی - در ره منزل لیلی که خطرهاست در آن
شرط اول قدم آن است که مجنون باشی - الا ای ساروان منزل دوست
الی رکبانکم طال اشتیاقی - به هر منزل که رو آرد خدا را
نگه دارش به لطف لایزالی - گر چه دوریم به یاد تو قدح می گیریم
بعد منزل نبود در سفر روحانی - ملول از همرهان بودن طریق کاردانی نیست
بکش دشواری منزل به یاد عهد آسانی - سعدی شیرازی
- «منزل» در غزلیات سعدی شیرازی
- جان در قدم تو ریخت سعدی
وین منزلت از خدای می خواست - سعدی این منزل ویران چه کنی جای تو نیست
رخت بربند که منزلگه احرار آن جاست - پای بر دیده سعدی نه اگر بخرامی
که به صد منزلت از خاک درت خاکترست - بذل جاه و مال و ترک نام و ننگ
در طریق عشق اول منزلست - گر به صد منزل فراق افتد میان ما و دوست
همچنانش در میان جان شیرین منزلست - گر منزلتی دارم بر خاک درت میرم
باشد که گذر باشد یک روز بر آن خاکت - که نه بیرون پارس منزل هست
شام و رومست و بصره و بغداد - چرا بر خاک این منزل نگریم تا بگیرد گل
ولیکن با تو آهن دل دمم گیرا نمی باشد - قیمت وصل نداند مگر آزرده هجر
مانده آسوده بخسبد چو به منزل برود - هر که دانست که منزلگه معشوق کجاست
مدعی باشد اگر بر سر پیکان نرود - مرا زمانه ز یاران به منزلی انداخت
که راضیم به نسیمی کز آن دیار آید - بامدادان که برون می نهم از منزل پای
حسن عهدم نگذارد که نهم پای دگر - اگر عاقل بود داند که مجنون صبر نتواند
شتر جایی بخواباند که لیلی را بود منزل - از آستانه خدمت نمی توانم رفت
اگر به منزل قربت نمی دهی بارم - بار بیفکند شتر چون برسد به منزلی
بار دلست همچنان ور به هزار منزلم - ای روی تو راحت دل من
چشم تو چراغ منزل من - خیام نیشابوری
- «منزل» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «منزل» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- با خار بودی همنشین چون عقل با جانی قرین
بر آسمان رو از زمین منزل به منزل تا لقا - ای مطرب صاحب دل در زیر مكن منزل
كان زهره به میزان شد تا باد چنین بادا - در بحر چو كشتیبان آن پیل همیجنبان
تا منزل آباقان تا روز مشین از پا - چو سیلیم و چو جوییم همه سوی تو پوییم
كه منزلگه هر سیل به دریاست خدایا - چون صد منزل از این گذشتند
این چون گویم مران كسان را - از ره منزل مگو دیگر مگو دیگر مگو
ای تو راه و منزلم بیا بیا بیا بیا - از ره و منزل مگو دیگر مگو دیگر مگو
ای تو راه و منزلم باری بیا رویی نما - جان خاك اشتری كه كشد بار حاجیان
تا مشعرالحرام و تا منزل منا - از ما سلام بادا بر ركن و بر حطیم
ای شوق ما به زمزم و آن منزل وفا - ما را ز شهر روح چنین جذبها كشید
در صد هزار منزل تا عالم فنا - اشپوی ترك چیست كه نزدیك منزلی
تا گرمی و جلادت و قوت دهد تو را - جغد نهای بلبلی از چه در این منزلی
باغ و چمن را چه شد سبزه و سرو و صبا - كه برگشاید درها مفتح الابواب
كه نزل و منزل بخشید نحن نزلنا - اكنت صاعقه یا حبیب او نارا
فما تركت لنا منزلا و لا دارا - ای مسافر دل منه بر منزلی
كه شوی خسته به گاه اجتذاب - زانك از بسیار منزل رفتهای
تو ز نطفه تا به هنگام شباب - امشب مخسب ای دل میران به سوی منزل
كان ناظر نهانی بر منظرست امشب - از حد خاك تا بشر چند هزار منزلست
شهر به شهر بردمت بر سر ره نمانمت - كدامین سوی جویم خدمتش را
كه منزلگاه او بالای سونست - وین تعلل بهر تركش دافع صد علتست
چون بشد علت ز تو پس نقل منزل منزلست - دل مثال آسمان آمد زبان همچون زمین
از زمین تا آسمانها منزل بس مشكلست - پا شناسد كفش خویش ار چه كه تاریكی بود
دل ز راه ذوق داند كاین كدامین منزلست - در دل و كشتی نوح افكن در این طوفان تو خویش
دل مترسان ای برادر گر چه منزلهایلست - تو چه پرسیش كه چونی و چگونه است دلت
منزل عشق از آن حال كه پرسند گذشت - چون كوفت او در دل ناآمده به منزل
دانست جان ز بویش كان یار مهربانست - خود ز فلك برتریم وز ملك افزونتریم
زین دو چرا نگذریم منزل ما كبریاست - هست این سخا چون سیر ره وین بخل منزل كردنت
در كشتی نوح آمدی كی وقف و رهپویی بود - باده او همدل من بام فلك منزل من
گر بگشایم پر خود برپرم آن جا چه شود - چیست صلای چاشتگه خواجه به گور میرود
دیر به خانه وارسد منزل دور میرود - ز گردش فارغست آن مه چه منزل پیش او چه ره
برای حاجت ما دان كه چون ایام میگردد - مترسان دل مترسان دل ز سختیهای این منزل
كه آب چشمه حیوان بتا هرگز نمیراند - جز تا به چه بابل او را نبود منزل
تا جان نشود جادو جایی بنیاساید - به یك حمله تو را منزل رساند
اگر چه راه ناهموار باشد - تن به صد منزل رود دل میرود یك تك به حج
ره روی باشد چو جسم و ره روی همچون فاد - رخ بدو گوید كه منزلهات ما را منزلیست
خط و تین ماست این جمله منازل تا معاد - غم چون دزد كه در دل همه شب دارد منزل
به كف شحنه وصلش به سر دار برآمد - جان را چو شست از گل معراج برشد آن دل
آن جا چو كرد منزل آن جاش خوشتر آمد - ز منزل هوسات ار دو گام پیش نهی
نزول در حرم كبریا توانی كرد - هست منزلهای خوش مر روح را از مذهبش
ای خدایا روح را بر مذهبش پاینده دار - اسب چوبین برتراشیدی كه این اسب منست
گر نه چوبینست اسبت خواجه یك منزل بتاز - چو فرش وصل بردارد شفا از منزل عاشق
فراش من لهیب النار من تحت الفتی یفرش - كجا باشید صاحب دل دو روز اندر یكی منزل
چو او را سیر شد حاصل از آن سوی جهان ای دل - هر آن كو صبر كرد ای دل ز شهوتها در این منزل
عوض دیدست او حاصل به جان زان سوی آب و گل - آمد بهار ای دوستان منزل سوی بستان كنیم
گرد غریبان چمن خیزید تا جولان كنیم - در دیده من اندرآ وز چشم من بنگر مرا
زیرا برون از دیدهها منزلگهی بگزیدهام - آمد بهار ای دوستان منزل به سروستان كنیم
تا بخت در رو خفته را چون بخت سرواستان كنیم - جانی كه رست از خاكدان نامش روان آمد روان
ما جان زانوبسته را هم منزل ایشان كنیم - در منزل اول به دو فرسنگی هستی
در قافله امت مرحوم رسیدیم - اندر این منزل هر دم حشری گاو آرد
چاره نبود ز سر خر چو در این پالیزیم - هین ز همراهان و منزل یاد كن
پس بدانك هر دمی ما می رویم - وگر چو نقره و زر پاك و خالص از پی تو
میان آتش تو منزل و مقام كنیم - هر جا روم با من روی با من روی هر منزلی محرم شوی محرم شوی
روز و شبم مونس تویی مونس تویی دام مرا خوش آهوی خوش آهوی - منزلگه ما خاك نی گر تن بریزد باك نی
اندیشهام افلاك نی ای وصل تو كیوان من - هم ساربان هم اشتران مستند از آن صاحب قران
ای ساربان منزل مكن جز بر در آن یار من - كی یاد من رفت از دلش ای در دل و جان منزلش
هر لحظه معجونی كند بهر دل بیمار من - چون منزل ما خاك نیست گر تن بریزد باك نیست
اندیشهام افلاك نیست ای وصل تو كیوان من - تو روز پرنور و لهب ما در پی تو همچو شب
هر جا كه منزل می كنی آییم آن جا نی مكن - گر چه كثیف منزلم شد وطن تو این دلم
رحمت ممنی بود میل و محبت وطن - به ظاهر طالبان همراه و در تحقیق پشتاپشت
یكی منزل در اسفل كرد و دیگر برتر از كیوان - ز جسم و روحها بگذر حجاب عشق هم بردر
دو صد منزل از آن سوتر ببین بازار شمس الدین - زنار ببند ای دل در دیر بكن منزل
زان راهب پرحاصل یك بوسه تقاضا كن - گر ز خمر احمدی خواهی تمام بوی و رنگ
منزلی كن بر در تبریز یك دم ساربان - یرزقون فرحین بخوریم آن می و نقل
مقعد صدق چو شد منزل عشاق سكن - خاك خود را به زمین برمگذار
منزلش جز به سماوات مكن - قد قدم الساقی نعم السقا
قد قرب المنزل نعم الوطن - دیدم صعب منزلی درهم و سخت مشكلی
رفتم و ماندهام دلی كشته به دست و پای تو - بیدل شدهام بهر دل تو
ساكن شدهام در منزل تو - تا شب شتران هموار روند
تا منزل خود با محمل تو - در منزل خود آزاد شوند
از ظالم تو وز عادل تو - بگشا كار مشكلم تو دلم ده كه بیدلم
مكن ای دوست منزلم بجز از گلستان تو - الیس الصحو منزل كل هم
الیس العیش فی هم حرام - هر كی بدان گمان برد از كف مرگ جان برد
آنك نگویم آن برد اینت عظیم منزله - به پیش جان درآمد دل كه اندر خود مكن منزل
گران جان دید مر جان را سبك برجست اندیشه - ای شادكن دلها اندر همه منزلها
در حسن و وفا فردی فی لطف امان الله - من آب تیره گشته در راه خیره گشته
از ره مرا برون بر در صدر منزلم نه - ای همه منزل شده از تو ره بیرهه
بیقدمی رقص بین بیدهنی قهقهه - در كار مشكل میكند در بحر منزل میكند
جان قصه دل میكند كو عاشقی دل دادهای - جز عشق او در دل مكن تدبیر بیحاصل مكن
اندر مكان منزل مكن لا كن مكان را ساعتی - در اول منزلت این عشق با این لوت ضدانند
اگر این عشق باره ستی چرا او لوت باره ستی - برآور دودها از دل بجز در خون مكن منزل
فلك را از فلك بگسل كه جان آتش اندامی - خداوندا در این منزل برافروز از كرم نوری
كه تا گم كرده خود را بیابد عقل انسانی - ای ماه فلك پیما از منزل ما تا تو
صدساله ره ار باشد یك گام كنی حالی - زان جا بكشانمشان مانند تو تا این جا
و اندر پس این منزل صد منزل روحانی - زین منزل شش گوشه بیمركب و بیتوشه
بس قافله ره یابد در عالم بیجایی - در خدمت مخدومی شمس الحق تبریزی
بشتاب كه از فضلش در منزل اجلالی - ای راه نمای از می و منزل چو شوی مست
نی راه به خود دانی و نی راه نمایی - بدیدم طرفه منزلهای دلكش
ولیك از جان ندیدم من غباری - مرا هر لحظه منزل آسمانی
تو را هر دم خیالی و گمانی - از شمس الدین رسی به منزل
و اندر تبریز راه یابی - بر خور هله از درخت ایمان
كز منزل بیامان گذشتی - ای آحادی الوف را باش
كاین جا تو به منزل مخوفی - خیره گان روی خود را از ره و منزل مپرس
چون بر ایشان شعلههای كبریا آوردهای - مه رخا سیمرغ جانی منزل تو كوه قاف
از تو پرسیدن چه حاجت كز كدامین مسكنی - هله پاسبان منزل تو چگونه پاسبانی
كه ببرد رخت ما را همه دزد شب نهانی - برگذشتی ز بسی منزل اگر یادت هست
مكن استیزه كز این مصطبه هم برگذری - ساربانا بمخوابان شتر این منزل نیست
همرهان پیش شدستند كه را میپایی - با چنین رفتن به منزل كی رسی
با چنین خصلت به حاصل كی رسی - گوید آن دلبر كه چون همدل شدی
با هوس همراه و هم منزل شدی - منزل به منزل آن سو میشد چو سیل در جو
سجده كنان و جویان اسرار اولیایی - من نزل و منزل تو من بردهام دل تو
كه جان ز من ببری والله كه جان نبری - زیر سایه درخت بخت آور
زود منزل كنی فرود آیی - در آن منزل چه طاعت پای دارد؟!
كه جان بخشت كند از دلربایی - منم مرغ آبی، توی مرغ خاك
ازین منزلم من، تو زان منزلی - منزلناالعرش و ما فوقه
عمرك یا نفس قمی، سافری - قر بهالعین كلی واشربی
قد قربامنزل فاستبشری - «منزل» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- تسبیح و سجاده توبه و زهد و ورع
این جمله رهست خواجه منزل پنداشت - جان طالب منزلست و منزل مرگست
اما خر تو میانهی راه بخفت - ای اهل مناجات که در محرابید
منزل دور است یک زمان بشتابید - در منزل تن مخسب و غافل منشین
کز منزل عمر کاروان میگذرد - بر بوی دمی هزار منزل بروند
وز بهر دلی هزار جان دربازند - گامی میزن به قدر طاقت منشین
کاسودهی خفته دیر یابد منزل - حاشا که کند دل به دگر جا منزل
دور از دل من که گردد از عشق خجل - تازد چون مرغ تا که بجهد از دام
تا منزل این اسب کدام است کدام - هم منزل عشق و هم رهت میبینم
در بنده و در مرو شهت میبینم - هر روز خوش است منزلی بسپردن
چون آب روان و فارغ از افسردن - وز شهر تنم چو لولیان آواره است
هر روز به منزلی و هر شب جائی - در هر منزل که مینهادم قدمی
افکنده تنی دیدم و افتاده سری - چون کشتی یاوه گشته در دریائی
هر روز به منزلی و هرشب جائی - فردوسی
- «منزل» در شاهنامه فردوسی
- دگر منزل آن شاه آزادمرد
لب دجله و شهر بغداد کرد - همی رفت منزل به منزل چو باد
سری پر ز کینه دلی پر ز درد - بشد زال با او دو منزل براه
بدان تا پدر چون گذارد سپاه - بسازید سام و برون شد به در
یکی منزلی زال شد با پدر - دو منزل برفتند و گشتند باز
کشید آن سپهبد براه دراز - یکی از دو راه آنک کاووس رفت
دگر کوه و بالا و منزل دو هفت - نشست از بر زین و ره برگرفت
خم منزل جادو اندر گرفت - همی رفت منزل به منزل جهان
شده چون شب و روز گشته نهان - به هر منزلی ساخته خوردنی
خورشهای زیبا و گستردنی - دو منزل یکی کرد و آمد دوان
همی تاخت برسان تیر از کمان - وزان روی منزل بمنزل سپاه
همی رفت و پیشاندر آمد دو راه - همان به که سوی کلات و چرم
برانیم و منزل کنیم از میم - بی آزار لشکر بفرمان شاه
همی رفت منزل بمنزل سپاه - چو قیصر دو منزل بیامد به راه
عنان تگاور بپیچید شاه - نخفتی به منزل چو برداشتی
دو روزه به یک روزه بگذاشتی - پس اندر دو منزل همی تاختند
مر او را گرفتن همی ساختند - چو از راه نزدیک منزل رسید
ز لشکر یکی نامور برگزید - دگر منزلت شیری آید به جنگ
که با جنگ او برنتابد نهنگ - از ایدر چو فردا به منزل رسی
یکی کار پیش است ازین یک بسی - ازین پس به منزل چه پیش آیدم
کجا رنج و تیمار بیش آیدم - تو فردا چو در منزل آیی فرود
به پیشت زن جادو آرد درود - بدین منزلت کار دشوارتر
گرایندهتر باش و بیدارتر - دگر منزل اکنون چه بینم شگفت
کزین جادو اندازه باید گرفت - به منزل که انگیزد این بار شور
بود آب و جای گیای ستور - ازان پس که اندر بیابان رسی
یکی منزل آید به فرسنگ سی - به منزل رسید آن سپاه گران
همه گرزداران و نیزهوران - که گفتی بدین منزلت آب نیست
همان جای آرامش و خواب نیست - تهمتن بیامد دو منزل به راه
پس او را فرستاد نزدیک شاه - به منزل رسید آنک پوینده بود
رهی یافت آن کس که جوینده بود - همی رفت منزل به منزل سپاه
زمین پر سپاه آسمان پر ز ماه - به منزل بران طاق ویران رسید
که داراب را اندرو خفته دید - همانگه چو آمد به منزل سپاه
گروهی برفتند نزدیک شاه - برین گونه منزل به منزل سپاه
همی راند تا پیش آن رزمگاه - همی رفت منزل به منزل به راه
ز ره رنجه و مانده یکسر سپاه - سکندر ز منزل سپه برگرفت
ز کار زنان مانده اندر شگفت - دو منزل بیامد یکی باد خاست
وزو برف با کوه و درگشت راست - چو از منزلی خضر برداشتی
خورشها ز هرگونه بگذاشتی - ز دیبا سراپردهیی برکشید
سپه را به منزل فرود آورید - همی راند منزل به منزل به دشت
چهل روز تا پیش دریا گذشت - چو منزل به منزل به حلوان رسید
یکی مایهور باره و شهر دید - به هر منزلی در خورید و دهید
بران زیردستان سپاسی نهید - همی راند منزل به منزل سپاه
چو زان آگهی یافت بهرامشاه - گسی کردشان شاد و خشنود شاه
سه منزل همی راند با او به راه - به منزل رسید آن زمان شهریار
سراپرده زد بر لب جویبار - فرستاده برگشت و آمد دمان
به منزل زمانی نجستی زمان - به منزل رسیدند و بفزود خیل
گرفتند تازان ره اردبیل - دو منزل همیرفت قیصر به راه
سدیگر بیامد به پیش سیاه - مساایچ با آز و با کینه دست
ز منزل مکن جایگاه نشست - یکی اندر آید دگر بگذرد
زمانی به منزل چمد گر چرد - چو منزل به منزل بیامد بری
بر آسود یک چند با رود و می