«نرگس» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «نرگس» در غزلیات حافظ شیرازی
- کس به دور نرگست طرفی نبست از عافیت
به که نفروشند مستوری به مستان شما - به یک کرشمه که نرگس به خودفروشی کرد
فریب چشم تو صد فتنه در جهان انداخت - بجز آن نرگس مستانه که چشمش مرساد
زیر این طارم فیروزه کسی خوش ننشست - نرگسش عربده جوی و لبش افسوس کنان
نیم شب دوش به بالین من آمد بنشست - در دیر مغان آمد یارم قدحی در دست
مست از می و میخواران از نرگس مستش مست - مرا و سرو چمن را به خاک راه نشاند
زمانه تا قصب نرگس قبای تو بست - دلم ز نرگس ساقی امان نخواست به جان
چرا که شیوه آن ترک دل سیه دانست - شربت قند و گلاب از لب یارم فرمود
نرگس او که طبیب دل بیمار من است - نرگس طلبد شیوه چشم تو زهی چشم
مسکین خبرش از سر و در دیده حیا نیست - خواب آن نرگس فتان تو بی چیزی نیست
تاب آن زلف پریشان تو بی چیزی نیست - غلام نرگس جماش آن سهی سروم
که از شراب غرورش به کس نگاهی نیست - بده ساقی شراب ارغوانی
به یاد نرگس جادوی فرخ - نرگس مست نوازش کن مردم دارش
خون عاشق به قدح گر بخورد نوشش باد - نرگس همه شیوه های مستی
از چشم خوشت به وام دارد - رسید موسم آن کز طرب چو نرگس مست
نهد به پای قدح هر که شش درم دارد - شوخی نرگس نگر که پیش تو بشکفت
چشم دریده ادب نگاه ندارد - علم و فضلی که به چل سال دلم جمع آورد
ترسم آن نرگس مستانه به یغما ببرد - فغان که نرگس جماش شیخ شهر امروز
نظر به دردکشان از سر حقارت کرد - چرا چون لاله خونین دل نباشم
که با ما نرگس او سرگران کرد - آه از آن نرگس جادو که چه بازی انگیخت
آه از آن مست که با مردم هشیار چه کرد - من آن فریب که در نرگس تو می بینم
بس آب روی که با خاک ره برآمیزد - چشمت از ناز به حافظ نکند میل آری
سرگرانی صفت نرگس رعنا باشد - ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد
چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد - به بوی او دل بیمار عاشقان چو صبا
فدای عارض نسرین و چشم نرگس شد - نرگس ساقی بخواند آیت افسونگری
حلقه اوراد ما مجلس افسانه شد - گشت بیمار که چون چشم تو گردد نرگس
شیوه تو نشدش حاصل و بیمار بماند - غلام نرگس مست تو تاجدارانند
خراب باده لعل تو هوشیارانند - هر کجا آن شاخ نرگس بشکفد
گلرخانش دیده نرگسدان کنند - چه فتنه بود که مشاطه قضا انگیخت
که کرد نرگس مستش سیه به سرمه ناز - شرمش از چشم می پرستان باد
نرگس مست اگر بروید باز - پارسایی و سلامت هوسم بود ولی
شیوه ای می کند آن نرگس فتان که مپرس - نازها زان نرگس مستانه اش باید کشید
این دل شوریده تا آن جعد و کاکل بایدش - گشاده نرگس رعنا ز حسرت آب از چشم
نهاده لاله ز سودا به جان و دل صد داغ - رواست نرگس مست ار فکند سر در پیش
که شد ز شیوه آن چشم پرعتاب خجل - قرار برده ز من آن دو نرگس رعنا
فراغ برده ز من آن دو جادوی مکحول - لاله ساغرگیر و نرگس مست و بر ما نام فسق
داوری دارم بسی یا رب که را داور کنم - هم جان بدان دو نرگس جادو سپرده ایم
هم دل بدان دو سنبل هندو نهاده ایم - صلاح از ما چه می جویی که مستان را صلا گفتیم
به دور نرگس مستت سلامت را دعا گفتیم - ز شوق نرگس مست بلندبالایی
چو لاله با قدح افتاده بر لب جویم - بگشا به شیوه نرگس پرخواب مست را
و از رشک چشم نرگس رعنا به خواب کن - نرگس کرشمه می برد از حد برون خرام
ای من فدای شیوه چشم سیاه تو - از فریب نرگس مخمور و لعل می پرست
حافظ خلوت نشین را در شراب انداختی - در گوشه سلامت مستور چون توان بود
تا نرگس تو با ما گوید رموز مستی - چون تویی نرگس باغ نظر ای چشم و چراغ
سر چرا بر من دلخسته گران می داری - نرگس ار لاف زد از شیوه چشم تو مرنج
نروند اهل نظر از پی نابینایی - سعدی شیرازی
- «نرگس» در غزلیات سعدی شیرازی
- چشمش به کرشمه گفت با من
در نرگس مست من چه آهوست - سروبالای منا گر چون گل آیی به چمن
خاک پایت نرگس اندر چشم بینایی کشد - بستان عارضش که تماشاگه دلست
پرنرگس و بنفشه و گلنار بنگرید - چو نرگس چشم بخت از خواب برخاست
حسدگو دشمنان را دیده بردوز - با چشم نیم خواب تو خشم آیدم همی
از چشم های نرگس و چندان وقاحتش - خمار در سر و دستش به خون هشیاران
خضیب و نرگس مستش به جادویی مکحول - آن چه از نرگس مخمور تو در چشم منست
برنخیزد به گل و لاله و ریحان دیدن - اگر گل را نظر بودی چو نرگس تا جهان بیند
ز شرم رنگ رخسارش چو نیلوفر در آبستی - می حرامست ولیکن تو بدین نرگس مست
نگذاری که ز پیشت برود هشیاری - روز وصال دوستان دل نرود به بوستان
یا به گلی نگه کند یا به جمال نرگسی - مولوی
- «نرگس» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- دل گفت حسن روی او وان نرگس جادوی او
وان سنبل ابروی او وان لعل شیرین ماجرا - پای بكوب و دست زن دست در آن دو شست زن
پیش دو نرگس خوشش كشته نگر دل مرا - گوید نی تازه شوی هیچ مخور غم
تازهتر از نرگس و گل وقت صباها - یكی چشمیست بشكفته صقال روح پذرفته
چو نرگس خواب او رفته برای باغبانی را - من خمش كردم ولیكن از پی دفع خمار
ساقی عشاق گردان نرگس خماره را - شكر آن را سوی تبریز معظم رو نهد
كز زمینش میبروید نرگس و ریحان ما - عالمی كرده خرابه از برای یك كرشم
وز خمار چشم نرگس عالمی دیگر هبا - سرو اگر سر كشید در قد تو كی رسید
نرگس اگر چشم داشت هیچ ندید او تو را - آهوی آن نرگسش صید كند جز كه شیر
راست شود روح چون كژ كند ابرویها - نرگس در ماجرا چشمك زد سبزه را
سبزه سخن فهم كرد گفت كه فرمان تو را - بدان دو نرگس مستش عظیم مخمورم
چو بشكنند خمارم چه خوش بود به خدا - مست كنی نرگس مخمور را
پیش كشی آن بت دردانه را - پنهان شدم از نرگس مخمور مرا دید
بگریختم از خانه خمار مرا یافت - طبیب عاشقان را بازپرسید
كه تا آن نرگس بیمار چونست - جانها همه شب به عز و اقبال
در نرگس و یاسمن چریدهست - هر كه روید نرگس گل ز آب چشمش عاشقست
هر كه نرگسها بچیند دسته بند عاملست - چشم نرگس نشناسد ز غمش كاندر باغ
پیش او یاسمن است آن گل تر یا سمنست - یاسمن گفتا نگویی با سمن
كاین چنین نرگس ز نرگسدان كیست - نرگس چشم بتان ره میزند
آب این نرگس ز نرگسدان كیست - ساقی و سردهی ز لب یارم آرزوست
بدمستی ز نرگس خمارم آرزوست - ز هر گیاه و ز هر برگ رویدی نرگس
برای دیدنت از جا بدی به بستانت - چون در ماجرا زنم خانه شرع وا شود
شاهد من رخش بود نرگس او گوا بود - باغ دلم كه صد ارم در نظرش بود عدم
نرگس تازه خیره شد كز شجری چه میشود - همیزد چشمك آن نرگس به سوی گل كه خندانی
بدو گفتا كه خندانم كه یار اندر كنار آمد - بنفشه در ركوع آمد چو سنبل در خشوع آمد
چو نرگس چشمكش میزد كه وقت اعتبار آمد - از اشك شود ساقی این دیده من لیكن
بی نرگس مخمورش خماره نخواهد شد - ای باغ توی خوشتر یا گلشن گل در تو
یا آنك برآرد گل صد نرگس تر سازد - آن لحظه به سبزه گل چه میگفت
وز نرگسش ارغوان چه میشد - در گلشن ذوق او فرورو
كز نرگس و لالهها چه دارد - زان نرگس مست شیرگیرش
بی خمر وصال در خمارید - باز هم در چنگ حق تاریست بس پنهان و خوش
كو به ناگه وصف آن دو نرگس جادو كند - نرگسان مست شمس الدین تبریزی كه هست
چشم آهو تا شكار شیر آن آهو كند - این غزل كوتاه كردم باقی این در دل است
گویم ار مستم كنی از نرگس خمار خود - به دو چشم نرگسینت به دو لعل شكرینت
به دو زلف عنبرینت كه كساد عنبر آمد - ناظر ملك شد آن نرگس معزول شده
غنچه طفل چو عیسی فطن و خط خوان شد - همه از سلسله عشق تو دیوانه شدند
همه از نرگس مخمور تو خمار شدند - عید بگذشت و همه خلق سوی كار شدند
همه از نرگس مخمور تو خمار شدند - نرگس چشمی كز این بحر آب یافت
در شناس بحر اعمش چون بود - ماندست چشم نرگس حیران به گرد باغ
كاین جا حدیث دیده و دیدار میرود - اگر چه مست بود گل خراب نیست چو من
كه راز نرگس مخمور با شما گوید - همه نرگس شود رزان ز پی دید گلستان
گل تو بهر بوسهاش همه شكل دهان شود - یك لحظه بنه گوش كه خواهم سخنی گفت
ای چشم خوشت طعنه زده نرگس تر بر - آن صورت او فنای صورت
وان نرگس او چو روز محشر - نظرش به سوی هر كس به مثال چشم نرگس
بودش زهر حریفی طرب و خمار دیگر - گر چه نرگس نگرانست به باغ
از چمن نرگس تر را چه خبر - میزندم نرگس چشمك خموش
خطبه مرغان چمن گوش دار - ای نرگس مست مست خفته
وی دلبر خوش عذار برخیز - خود خفته نماید و نخفتست
آن نرگس پرخمار خون ریز - خواب شدست نرگسش زود درآیم از پسش
كرد سفر به خواب خوش راه سفر بگیرمش - اگر بیمار عشق او شود یاوه از این مجلس
به پیش نرگس بیمار آن عیار جوییدش - چه دارد در دل آن خواجه كه میتابد ز رخسارش
چه خوردست او كه میپیچد دو نرگسدان خمارش - سرمست شد نگارم بنگر به نرگسانش
مستانه شد حدیثش پیچیده شد زبانش - آمد بهار و گفت به نرگس به خنده گل
چشم من و تو روشن بیروی زشت زاغ - مستست چشم نرگس و خندان دهان باغ
از كر و فر و رونق و لطف و كمال گل - ای آسمان ای آسمان حیرانتر از نرگس شوی
چون خاك را عنبر كنم چون خار را عبهر كنم - ز رویت جان ما گلشن بنفشه و نرگس و سوسن
ز ماهت ماه ما روشن چه همراهی نمیدانم - والله كه نشانهای قروی ده یارست
آن نرگس و نسرین و قرنفل كه چریدیم - من چشم شدم همه چو نرگس
كان نرگس پرخمار دیدم - بهر آن دو نرگس مخمور او
همچو مخموران خاری می كشم - چشم نرگس خیره در من ماندهست
كز میان باغ و بستان می روم - ز خارخار غم تو چو خارچین گردم
ز نرگس و گل صدبرگ احتراز كنم - گل جامه در از دست تو ای چشم نرگس مست تو
ای شاخها آبست تو ای باغ بیپایان من - گل جامه در از دست تو وی چشم نرگس مست تو
ای شاخهها آبست تو وی باغ بیپایان من - گوید نی تازه شوی بیحد و اندازه شوی
تازهتر از نرگس و گل پیش صبای دل من - نرگس او ز خون من چون شكند خمار خود
صبر و قرار او برد صبر من و قرار من - دانی كه كجا جویی ما را به گه جستن
در گردش چشم او آن نرگس آبستن - اگر سیبش لقب گویم وگر می
وگر نرگس وگر گلزار و نسرین - تا بشكفد از درون هر خار
صد نرگس و یاسمین و سوسن - نرگس خیره نگر آخر چه می بینی به باغ
گفت غمازی كنم پس من نگنجم در میان - نرگس آمد سوی بلبل خفته چشمك می زند
كاندرآ اندر نوا عشق و هوا را تازه كن - چشم نرگس را مبند و چشم كركس را مگیر
چشم اول را مبند و چشم احول را مبین - غمزه توست كه خونی است در این گوشه و بس
نرگس توست كه ساقی است دهد رطل گران - گفت نرگس كه ز من پرس او را
كه منم بنده صاحب نظران - هر لحظه لاله گوید با گل كه ای عجب
نرگس چه خیره مینگرد سوی یاسمین - غلام سوسنم ایرا كه دید گلشن تو
ز شرم نرگس تو ده زبانش شد الكن - نه چشم تنگ خسیسم ولیك ره تنگ است
ز نرگسان دو چشمم به سوی او ره كن - هلا ای بید گوش و سر بجنبان
اگر داری چو نرگس چشم روشن - خواهی كه بری قرار مستان
زان نرگس پرخمار برگو - ای طبیب عاشقان این جمله بیماریم
هست زان دو نرگس بیمار تو بیمار تو - سوسنی با صد زبان گر حال من با او بگفت
تو چو نرگس بیزبان از چشم اسراری بگو - چشم گریانم ز گریه كند بود
یافت نور از نرگس جادوی تو - سوسن تیغی كشید خون سمن را بریخت
تیغ به سوسن كی داد نرگس خون خوار تو - نرگس خمار او ای كه خدا یار او
دوش ز گلزار او هر چه بچیدی بگو - چو نرگس شوخ چشم آمد سمن را رشك و خشم آمد
به نسرین گفت تا ما هم براستیزیم مستانه - ای نرگس چشم و رخ چون لاله كجایی
از گور تو آن نرگس و آن لاله دمیده - باغ آی و ز باران سخن نرگس و گل چین
نرگس ندهد قطره ای از بام چكیده - روی و چشم شمس تبریزی گل و نسرین بكاشت
در میان نرگس و گل جسم من پا كوفته - هزار ساغر هستی شكسته این دل من
خمار نرگس مخمور تو نسازیده - گلزار بین گلزار بین در آب نقش یار بین
و آن نرگس خمار بین و آن غنچههای احمری - ای چشم تو چون نرگسی شد خواب در چشمم خسی
بیدار میبینم بسی لیك از پی دانگانهای - خاموش خاموش ای زبان همچون زبان سوسنان
مانند نرگس چشم شو در باغ كن نظارهای - ای آتش فرمانروا در آب مسكن ساختی
وی نرگس عالی نظر با ارغوان آمیختی - ای ساز و ناز ناكسان حیرت فزای نرگسان
ای خاك را روزی رسان مقصود هر آوارهای - آن نرگس سرمست او و آن طره چون شست او
و آن ساغری در دست او هر چاره بیچارهای - ایا ای ابر گر تو یك نظر از نرگسش یابی
به جای آب آب زندگانی و گهربیزی - گوید به تو هر گلشن هر نرگس و هر سوسن
كز زحمت و رنج ما ای باد صبا چونی - گر نرگس خون خوارش دربند امانستی
هم زهر شكر گشتی هم گرگ شبانستی - از طلعت مستورش بر خلق زدی نورش
هم نرگس مخمورش بر ما نگرانستی - مستیم ز جام تو و زان نرگس مخمور
رستیم به شاهیت ز شهمات افندی - عالم همه پرغصه و آن نرگس مخمور
فارغ ز بدایات و نهایات افندی - نرگس گوید به سوسن آخر
برگوی تو هجو یا ثنایی - بر كف بنهاده لاله جامی
كای نرگس مست بر چه كاری - از نرگس او است ای گل سرخ
كان اطلس سرخ میدرانی - گفتم كه به حق نرگسانت
دفعم بمده به شیوهها نی - دل آشفته نگیری خرد خفته نگیری
تو بدان نرگس خفته همه بیدار فریبی - رخ لاله برفروزان و رمان ز چشم نرگس
كه به چشم شوخ منگر به بتان به طبل خواری - نرگست مست گشته جنیی یا فرشته
با شكر درسرشته غنچه گلستانی - امشب ای دلدار خواب آلود من
خواب را رانی ز نرگسدان بلی - چشم نرگس چون به ترك خواب گفت
بر خورد از فرجه بستان بلی - پهلوی نرگس بروید یاسمین
گل به غنچه خوش دهان آید همی - «نرگس» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- هر خون که نخوردهست آن نرگس او
از دیدهی من روان ببین آن خون را - عمریست ندیدهایم گلزار ترا
وان نرگس پرخمار خمار ترا - میآمد یار مست و تنها تنها
با نرگس پرخمار رعنا رعنا - ای نرگس پرخمار خونخوار مخسب
امشب شب عشرت است زنهار مخسب - خوش خسب که من تا به سحر خواهم گفت
فریاد ز نرگسان خواب آلودت - از سنبل تر رونق عطاران برد
وز نرگس مست خون هشیاران ریخت - شاهان زمانه خصم بردار کنند
آن نرگس بیدار تو بیدار کشد - هستی اثری ز نرگس مست تو بود
آب رخ نیستی هم از هست تو بود - گر نرگس او به سرمه آلوده بدی
آلوده شدی ز سرمهها رخسارش - بر من بگریست نرگس خمارش
تا خیره شدم ز گریهی بسیارش - ای نرگس پر خواب ربودی خوابم
وی لالهی سیراب ببردی آبم - خیزید که تا بر شب مهتاب زنیم
بر باغ گل و نرگس بیخواب زنیم - گوئیکه چه ره زنم چو من دست زنم
چون نرگس مستش رهمستی میزن - داروی ملولی رخ و رخسارهی تو
وان نرگس مخمورهی خمارهی تو - وی نرگس اگرچه تازه و مخموری
رو چشم بتم ندیدهای معذوری - ای نرگس بیچشم و دهن حیرانی
در روی عروسان چمن حیرانی - فردوسی
- «نرگس» در شاهنامه فردوسی
- پس آن دختران جهاندار جم
به نرگس گل سرخ را داده نم - بدید آن سیه نرگس شهرناز
پر از جادویی با فریدون به راز - دو چشمش بسان دو نرگس بباغ
مژه تیرگی برده از پر زاغ - دو نرگس دژم و دو ابرو به خم
ستون دو ابرو چو سیمین قلم - دو چشمش چو دو نرگس قیرگون
لبانش چو بسد رخانش چو خون - بنفشه گل و نرگس و ارغوان
سمن شاخ و سنبل به دیگر کران - کنون این همه داستان منست
گل و نرگس بوستان منست - دو گل رابدو نرگس خوابدار
همی شست تا شد گلان آبدار - فرو ریخت از دیدگان آب مهر
به خون دو نرگس بیاراست چهر - فرو برد سرو سهی داد خم
به نرگس گل سرخ را داد نم - سیه مژه بر نرگسان دژم
فرو خوابنید و نزد هیچ دم - یکی آفرین کرد بر سام گرد
وزاب دو نرگس همی گل سترد - دو یاقوت خندان دو نرگس دژم
ستون دو ابرو چو سیمین قلم - چو رخشنده گردد جهان ز آفتاب
رخ نرگس و لاله بینی پر آب - پر از غلغل و رعد شد کوهسار
پر از نرگس و لاله شد جویبار - ز لاله فریب و ز نرگس نهیب
ز سنبل عتاب و ز گلنار زیب - همه نامدارن رفتند مست
ز مستی یکی شاخ نرگس به دست - چو از ابر بینم همی باد و نم
ندانم که نرگس چرا شد دژم - دو ابرو کمان و دو نرگس دژم
سر زلف را تاب داده به خم - دو چشمش چو دو نرگس اندر بهشت
تو گفتی که از ناز دارد سرشت - چو سرو دلارای گردد به خم
خروشان شود نرگسان دژم - خورشها فرستاد و چندی نبید
هم از بویها نرگس و شنبلید - یکی شاخ نرگس به تای درم
خریدی کسی زان نگشتی دژم - خروشان شد آن نرگسان دژم
همان سرو آزاده شد پشت خم - نهادند بر چشم روشنش داغ
بمرد آن چراغ دو نرگس بباغ - دو لب سرخ و بینی چو تیغ قلم
دو بی جاده خندان و نرگس دژم - دوصد مرد برنای فرمانبران
ابا هریکی نرگس و زعفران - به نرگس گل و ارغوان را بشست
که بیمار بد نرگس وگل درست - نشست از برنرگس و زعفران
یکی تیغ در زیر زانو گران - پراز نرگس و نار و سیب و بهی
چو پالیز گردد ز مردم تهی - دو نرگس چونر آهو اندر هراس
دو دیده چو از شب گذشته سه پاس - دو ابرو کمان و دو نرگس دژم
دهن پر ز باد ابروان پر زخم