«سمن» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «سمن» در غزلیات حافظ شیرازی
- ز شرم آن که به روی تو نسبتش کردم
سمن به دست صبا خاک در دهان انداخت - شکر ایزد که ز تاراج خزان رخنه نیافت
بوستان سمن و سرو و گل و شمشادت - در نعل سمند او شکل مه نو پیدا
وز قد بلند او بالای صنوبر پست - حافظ منشین بی می و معشوق زمانی
کایام گل و یاسمن و عید صیام است - رسیدن گل و نسرین به خیر و خوبی باد
بنفشه شاد و کش آمد سمن صفا آورد - ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد
چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد - رسم بدعهدی ایام چو دید ابر بهار
گریه اش بر سمن و سنبل و نسرین آمد - هیچ رویی نشود آینه حجله بخت
مگر آن روی که مالند در آن سم سمند - سرو چمان من چرا میل چمن نمی کند
همدم گل نمی شود یاد سمن نمی کند - سمن بویان غبار غم چو بنشینند بنشانند
پری رویان قرار از دل چو بستیزند بستانند - سمند دولت اگر چند سرکشیده رود
ز همرهان به سر تازیانه یاد آرید - هم گلستان خیالم ز تو پرنقش و نگار
هم مشام دلم از زلف سمن سای تو خوش - به تخت گل بنشانم بتی چو سلطانی
ز سنبل و سمنش ساز طوق و یاره کنم - ز دستبرد صبا گرد گل کلاله نگر
شکنج گیسوی سنبل ببین به روی سمن - افسر سلطان گل پیدا شد از طرف چمن
مقدمش یا رب مبارک باد بر سرو و سمن - چو شاهدان چمن زیردست حسن تواند
کرشمه بر سمن و جلوه بر صنوبر کن - روان گوشه گیران را جبینش طرفه گلزاریست
که بر طرف سمن زارش همی گردد چمان ابرو - ز شور و عربده شاهدان شیرین کار
شکر شکسته سمن ریخته رباب زده - ز تندباد حوادث نمی توان دیدن
در این چمن که گلی بوده است یا سمنی - ای صبا بندگی خواجه جلال الدین کن
که جهان پرسمن و سوسن آزاده کنی - سعدی شیرازی
- «سمن» در غزلیات سعدی شیرازی
- که شنیدی که برانگیخت سمند غم عشق
که نه اندر عقبش گرد ندامت برخاست - عیشست بر کنار سمن زار خواب صبح
نی در کنار یار سمن بوی خوشترست - به گرد پای سمندش نمی رسد مشتاق
که دستبوس کند تا بدان دهن چه رسد - که دید رنگ بهاری به رنگ رخسارت
که آب گل ببرد تا به یاسمن چه رسد - پری رویی و مه پیکر سمن بویی و سیمین بر
عجب کز حسن رویت در جهان غوغا نمی باشد - یعلم الله که شقایق نه بدان لطف و سمن
نه بدان بوی و صنوبر نه بدان بالا بود - ندانستم از غایت لطف و حسن
که سیم و سمن یا بر و دوش بود - سنبل نشانده بر گل سوری نگه کنید
عنبرفشانده گرد سمن زار بنگرید - اگر آفتاب با او زند از گزاف لافی
مه نو چه زهره دارد که بود سم سمندش - یکی به حکم نظر پای در گلستان نه
که پایمال کنی ارغوان و یاسمنش - بر سمن کس دید جعد مشکبار
در چمن کس دید سرو سیمتن - نطفه شبنم در ارحام زمین
شاهد گل گشت و طفل یاسمن - یا رب آن رویست یا برگ سمن
یا رب آن قدست یا سرو چمن - خالست بر آن صفحه سیمین بناگوش
یا نقطه ای از غالیه بر یاسمنست آن - گفتم عنان مرکب تازی بگیرمش
لیکن وصول نیست به گرد سمند او - باغ بنفشه و سمن بوی ندارد ای صبا
غالیه ای بساز از آن طره مشک بوی او - گر دست دهد دولت آنم که سر خویش
در پای سمند تو کنم نعل بهایی - شوخی شکرالفاظ و مهی لاله بناگوش
سروی سمن اندام و بتی حورسرشتی - مرا دلیست گرفتار عشق دلداری
سمن بری صنمی گلرخی جفاکاری - بنفشه زلفی نسرین بری سمن بویی
که ماه را بر حسنش نماند بازاری - آه اگر وقتی چو گل در بوستان یا چون سمن
در گلستان یا چو نیلوفر در آبت دیدمی - جهل باشد فراق صحبت دوست
به تماشای لاله و سمنی - نظر آوردم و بردم که وجودی به تو ماند
همه اسمند و تو جسمی همه جسمند و تو جانی - سرگشته چو چوگانم و در پای سمندت
می افتم و می گردم چون گوی به پهلوی - گلست آن یاسمن یا ماه یا روی
شبست آن یا شبه یا مشک یا بوی - مولوی
- «سمن» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- از سرو گویم یا چمن از لاله گویم یا سمن
از شمع گویم یا لگن یا رقص گل پیش صبا - چون سمندر در میان آتشش باشد مقام
هر كه دارد در دل و جان این چنین شوق و ولا - رفت دی روترش كشته شد آن عیش كش
عمر تو بادا دراز ای سمن تیزپا - جانها همه شب به عز و اقبال
در نرگس و یاسمن چریدهست - چشم نرگس نشناسد ز غمش كاندر باغ
پیش او یاسمن است آن گل تر یا سمنست - یاسمن گفتا نگویی با سمن
كاین چنین نرگس ز نرگسدان كیست - چون بگفتم یاسمن خندید و گفت
بیخودم من میندانم كان كیست - سمن با سرو میگوید كه مستانه همیرقصی
به گوشش سرو میگوید كه یار بردبار آمد - سمن را گفت نیلوفر كه پیچاپیچ من بنگر
چمن را گفت اشكوفه كه فضل كردگار آمد - از عكس ویست ای جان گر چرخ ضیا دارد
یا باغ گل خندان یا سرو و سمن دارد - ز روباه چه ترسید شما شیرنژادید
خر لنگ چرایید چو از پشت سمندید - به غیر قوت تن قوتی ننوشد
بجز دنیا سمن زاری ندارد - این زهر كشنده انگبین بخشد
وین خار خلنده یاسمن گردد - چه عجب كه در دل من گل و یاسمن بخندد
كه سمن بری لطیفی چو تو در برم نیامد - خموش باش كه گفتی از این سپیتر چیست
خسان سیاه گلیمند اگر چه یاسمنند - سمنی نخندد شجری نرقصد
چمنی نبوید چو صبا نباشد - چو بنفشه دوتا شدم چو سمن بیوفا شدم
كه دل لالهها سیه ز غم ارغوان شود - سوسن با تیغ و سمن با سپر
هر یك تكبیر غزا میكند - چو ابر تو ببارید بروید سمن از ریگ
چو خورشید تو درتافت بروید گل و گلزار - خامش كن و از دیش مترسان
كز باغ خداست این سمن زار - تو بسی سمن بران را به كنار درگرفتی
نفسی كنار بگشا بنگر كنار دیگر - لشكر كشیده شاه بهار و بساخت برگ
اسپر گرفته یاسمن و سبزه ذوالفقار - تو زاده عدمی آمده ز قحط دراز
تو را چه مرغ مسمن غذا چه كژدم و مار - سوسن با تیغ و سمن با سپر
سبزه پیادست و گل تر سوار - خنك آنك ز آتش تو سمن و گلشن بروید
كه خلیل عشق داند به صفا زبان آتش - دم به دم آن بوی خوشش وان طلب گوش كشش
آب روان كرد مرا ساقی سرو و سمنم - بیتو اگر گل شكنم خار شود در كف من
ور همه خارم ز تو من جمله گل و یاسمنم - چو آمد روی مه رویم كه باشم من كه من باشم
چو هر خاری از او گل شد چرا من یاسمن باشم - كله ار رفت بر او گو نه كلم سلسله مویم
خر اگر مرد بر او گو كه بر این پشت سمندم - بپران ناطق جان را تو از این منطق رسمی
كه نمییابد میدان بگو حرف سمندم - به ضمیر همچو گلخن سگ مرده درفكندم
ز ضمیر همچو گلشن گل و یاسمن بچیدم - از ره رخنه چو دزدان به رز خود رفتم
همچو دزدان سمن از گلشن خود می چیدم - اندرافتیم در آن گلشن چون باد صبا
همه بر جیب گل و جعد سمن زار زنیم - می رسد در گوش بانگ بلبلان
بوی باغ و یاسمن می آیدم - روز و شب غرقه شیر و شكرم
در گل و یاسمن و ریحانم - نپذیرم ای سمن بر كمتر ز هجده ساغر
نرمی كن و حلیمی ای یار تند و تیزم - در جست و جوی روی تو در پای گل بس خارها
ای یاس من گوید همیاندر فراقت یاسمن - كو سوسن و كو نسترن كو سرو و لاله و یاسمن
كو سبزپوشان چمن كو ارغوان كو ارغوان - من خیره روتر آمدم بر جود تو راهی زدم
این كی تواند گفت گل با لاله یا سرو و سمن - با آن سبك روحی گل وان لطف شه برگ سمن
چون او ببیند روی تو هر برگ او گردد سه من - گر چه كه گل لطیفتر رزق گرفت بیشتر
لیك رسید اندكی هم به دهان یاسمن - بند برید جوی دل آب سمن روا نشد
مشعلههای جان نگر مشغله زبان مكن - چو ابراهیم در آذر درآمد همچو نقد زر
برویید از رخ آتش سمن زار و گل و سوسن - این چمنها وین سمن وین میوهها خود رزق ماست
آن گیا و خار و گل كاندر بیابان است آن - تا بریزی و برویی آن زمان در باغ او
روی گل بر روی گل هم یاسمن بر یاسمن - ور می لب بازگیری از گلستان ساعتی
از خمار و سرگرانی هر سمن گردد سه من - شاخهها سرمست و رقصانند از باد بهار
ای سمن مستی كن و ای سرو بر سوسن بزن - وان سه برگ و آن سمن وان یاسمین گویند نی
در خموشی كیمیا بین كیمیا را تازه كن - حلقه كرده دست بسته حوریان بر گرد او
از یكی سو لاله زار و از یكی سو یاسمن - چونك هست او كل كل صافی صافی كمال
وصف او چون نوبهار و وصف اجزا یاسمن - مطربا گر چه نیی عاشق مشو از ما ملول
عشق شمس الدین كند مر جانت را چون یاسمن - لالهها دستك زنان و یاسمین رقصان شده
سوسنك مستك شده گوید چه باشد خود سمن - مطربا گر چه نیی عاشق مشو از ما ملول
عشق شمس الدین كند مر جانت را چون یاسمن - لالهها دستك زنان و یاسمین رقصان شده
سوسنك مستك شده گوید كه باشد خود سمن - دامن سیب كشانیم سوی شفتالو
ببریم از گل تر چند سخن سوی سمن - شد چراگاه ستاره سوی مرعای فلك
حیوان خاك پرستد مثل سرو و سمن - دامن سیب كشانیم سوی شفتالو
ببریم از گل تر چند سخن سوی سمن - هر كجا كه پا نهی ای جان من
بردمد لاله و بنفشه و یاسمن - چون سمندر در دل آتش مرو
وز مری تو خویش را رسوا مكن - در چشم ما نگر اثر بیخودی ببین
ما را سوار اشقر و پشت سمند كن - سوسن زبان برون كند افسوس میكند
گوید سمن فسوس مكن بر كس ای لسین - نور بد و شد بصر از آفتاب
آب بنوشد ز ثری یاسمن - و ارضعنی لبانا ترتضیه
فمن ارضعته فهو المسمن - سری است سمندر را ز آتش بنمی سوزد
جانی است قلندر را نادرتر از آن برگو - چو درآمد آن سمن بر در خانه بسته بهتر
كه پریر كرد حیله ز میان ما بجست او - همچو گل خنده زد و گفت درآ تا بینی
همه آتش سمن و برگ و گیاه هیچ مگو - سوسن تیغی كشید خون سمن را بریخت
تیغ به سوسن كی داد نرگس خون خوار تو - چو گل سرخ در چمن بفروزد رخ و ذقن
نگرد جانب سمن كه سلام علیكم - جان بهار و چمنی رونق سرو و سمنی
هین كه بهانه نكنی ای بت عیار بده - چو نرگس شوخ چشم آمد سمن را رشك و خشم آمد
به نسرین گفت تا ما هم براستیزیم مستانه - هم گل سرخ و سمنی در دل گل طعنه زنی
سوی فلك حمله كنی زهره و مه را ببری - كی بود آفتاب تو در دل چون حمل رسد
تا تو چو آب زندگی بر گل و بر سمن رسی - آتش عشق لامكان سوخته پاك جسم و جان
گوهر فقر در میان بر مثل سمندری - برگ گلی همیبری باغ به پیش میكشی
لاشه خری همیبری بیست سمند میدهی - یكی لحظه قلندر شو قلندر را مسخر شو
سمندر شو سمندر شو در آتش رو به آسانی - از باغ تو جان و تن پر كرده ز گل دامن
آموخت خرامیدن با تو به سمن زاری - منگر به سمن به چشم خردی
منگر به چمن به چشم خواری - ای تو جان صد گلستان از سمن پنهان شدی
ای تو جان جان جانم چون ز من پنهان شدی - به سمن بگفت سوسن به دو چشم راست روشن
كه گذاشت خاك خاكی و گذاشت خار خاری - خضر و سمن چو رندان بشكستهاند زندان
گل و لاله شاد و خندان ز سعادت عطایی - ز گلت سمن فنا شد همه مكر و فن فنا شد
من و صد چو من فنا شد تو چنین شكر چرایی - ای بهاری كه جهان از دم تو خندان است
در سمن زار شكفتی چو شجر میخندی - در بحر قلزمی و تو را بحر تا به كعب
در آتشی و خوی سمندر گرفتهای - طراوت سمنی تو چه رونق چمنی تو
مگر تو عین منی تو مگر تو آینه واری - چنانك خار سیه را بهارگه بینی
كند میان سمن زار گلرخی دعوی - ز آه و ناله تو بوی مشك میآید
یقین تو آهوی نافی سمن چریدستی - باغ و چمن و فردوس منی
سرو و سمن خندان منی - «سمن» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- فردوسی
- «سمن» در شاهنامه فردوسی
- پیامش چو بشنید شاه یمن
بپژمرد چون زاب کنده سمن - ز سر تا به پایش گلست وسمن
به سرو سهی بر سهیل یمن - بنفشه گل و نرگس و ارغوان
سمن شاخ و سنبل به دیگر کران - دو رخساره چون لاله اندر سمن
سر جعد زلفش شکن بر شکن - میان را ببستم به نام بلند
نشستم بران پیل پیکر سمند - نشست از بر تازی اسپ سمند
چو زرین درخشنده کوهی بلند - ز باد عمود تو کوه بلند
شود خاک نعل سرافشان سمند - سه بت روی با او به یک جا بدند
سمن پیکر و سرو بالا بدند - چماند به کاخ من اندر سمند
سرم بر شود به آسمان بلند - نشاندندش آنگه بر اسپ سمند
به گرد اندرش چاکران نیز چند - چرا روز جنگش نکردند بند
که جامهاش زره بود و تختش سمند - غمی گشت چون بارگی را نیافت
سراسیمه سوی سمنگان شتاف - چو نزدیک شهر سمنگان رسید
خبر زو بشاه و بزرگان رسید - بدو گفت شاه سمنگان چه بود
که یارست با تو نبرد آزمود - کنون تا سمنگان نشان پی است
وز آنجا کجا جویبار و نی است - سه دیگر که اسپت به جای آورم
سمنگان همه زیر پای آورم - یکی دخت شاه سمنگان منم
ز پشت هژبر و پلنگان منم - ازین مرز تا آن بسی راه نیست
سمنگان و ایران و توران یکیست - کمان به زه را به بازو فگند
سمندش برآمد به ابر بلند - عنان را بپیچید گرد آفرید
سمند سرافراز بر دژ کشید - من از دخت شاه سمنگان یکی
پسر دارم و باشد او کودکی - ز آواز ابریشم و بانگ نای
سمن عارضان پیش خسرو به پای - اگر یار باشد جهان آفرین
چو نعل سمندم بساید زمین - گرازان و بر گور نعرهزنان
سمندش جهان و جهان راکنان - چنان آمد اسپ و قبای سوار
که گفتی سمن داشت اندر کنار - یکی بارهای برنشسته سمند
بفتراک بر حلقه کرده کمند - یکی ماهرویست نام اسپنوی
سمن پیکر و دلبر و مشک بوی - سران با فرامرز و با پیلتن
همی باده خوردند بر یاسمن - ییک بارهای برنشسته سمند
بفتراک بربسته دارد کمند - سمندی بزرگست گویی بجای
ورا چار گرزست آن دست و پای - خمآورده از بار شاخ سمن
صنم گشته پالیز و گلبن شمن - برخسارگان چون سهیل یمن
بنفشه گرفته دو برگ سمن - چو بیدار شد بیژن و هوش یافت
نگار سمن بر در آغوش یافت - پریچهرگان پیش خسرو بپای
سر زلفشان بر سمن مشکسای - تذروان بچنگال باز اندرون
چکان از هوا بر سمن برگ خون - بدو گفت گشتاسپ کای ماهروی
سمن خد و سیمینبر و مشکبوی - به پیش اندر آید گرفته کمند
نشسته بر اسفندیاری سمند - بگرید برو زار و گردد نژند
برانگیزد اسفندیاری سمند - یکی چرمهیی برنشسته سمند
یکی گام زن بارهی بیگزند - به پیش اندر آمد نبرده زریر
سمندی بزرگ اندر آورده زیر - که پیروز شد شاه و دشمن فگند
بشد بازآورد اسپ سمند - شد آن شاهزاده سوار دلیر
سوی شاه برد آن سمند زریر - ز هامون بیامد به کوه بلند
برادرش بسته بر اسپ سمند - سمند سرافراز را بر نشست
بیامد یکی تیغ هندی به دست - بر آخر یکی مادیان بد بلند
که کارزاری و زیبا سمند - چو رود بریشم سخنگوی گشت
همه خانهی وی سمن بوی گشت - تو پوزش بران کن که تا چنگ زن
بگوید همان لاله اندر سمن - همیراند گویان به مشکوی خویش
به سوی بتان سمنبوی خویش - ز سرو دلارای چنبر کند
سمن برگ را رنگ عنبر کند - ز هامون به کوهی برآمد بلند
یکی تازیی برنشسته سمند - سمن بوی خوبان با ناز و شرم
همه پیش کسری برفتند نرم - غلامی سمن پیکر و مشکبوی
به خان پدر مهربان بد بدوی - چوبشنید دستش به دندان بکند
فرود آمد از پشت اسپ سمند