زن، زندگی، آزادی
«آزاد» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «آزاد» در غزلیات حافظ شیرازی
- برسان بندگی دختر رز گو به درآی
که دم و همت ما کرد ز بند آزادت - گدای کوی تو از هشت خلد مستغنیست
اسیر عشق تو از هر دو عالم آزادست - غلام همت آنم که زیر چرخ کبود
ز هر چه رنگ تعلق پذیرد آزادست - از زبان سوسن آزاده ام آمد به گوش
کاندر این دیر کهن کار سبکباران خوش است - چه باشد ار شود از بند غم دلش آزاد
چو هست حافظ مسکین غلام و چاکر دوست - عیب حافظ گو مکن واعظ که رفت از خانقاه
پای آزادی چه بندی گر به جایی رفت رفت - شود چون بید لرزان سرو آزاد
اگر بیند قد دلجوی فرخ - آن جوان بخت که می زد رقم خیر و قبول
بنده پیر ندانم ز چه آزاد نکرد - زیر بارند درختان که تعلق دارند
ای خوشا سرو که از بار غم آزاد آمد - ز مرغ صبح ندانم که سوسن آزاد
چه گوش کرد که با ده زبان خموش آمد - کلک مشکین تو روزی که ز ما یاد کند
ببرد اجر دو صد بنده که آزاد کند - روز مرگم نفسی وعده دیدار بده
وان گهم تا به لحد فارغ و آزاد ببر - رخ برافروز که فارغ کنی از برگ گلم
قد برافراز که از سرو کنی آزادم - حافظ از جور تو حاشا که بگرداند روی
من از آن روز که دربند توام آزادم - فاش می گویم و از گفته خود دلشادم
بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم - من کی آزاد شوم از غم دل چون هر دم
هندوی زلف بتی حلقه کند در گوشم - سر به آزادگی از خلق برآرم چون سرو
گر دهد دست که دامن ز جهان درچینم - طریق صدق بیاموز از آب صافی دل
به راستی طلب آزادگی ز سرو چمن - به بندگی قدش سرو معترف گشتی
گرش چو سوسن آزاده ده زبان بودی - بخواه جان و دل از بنده و روان بستان
که حکم بر سر آزادگان روان داری - صد بار بگفتی که دهم زان دهنت کام
چون سوسن آزاده چرا جمله زبانی - بشنو این نکته که خود را ز غم آزاده کنی
خون خوری گر طلب روزی ننهاده کنی - ای صبا بندگی خواجه جلال الدین کن
که جهان پرسمن و سوسن آزاده کنی - سعدی شیرازی
- «آزاد» در غزلیات سعدی شیرازی
- آتش بیار و خرمن آزادگان بسوز
تا پادشه خراج نخواهد خراب را - نه آزاد از سرش بر می توان خاست
نه با او می توان آسوده بنشست - در گلستانی کان گلبن خندان بنشست
سرو آزاد به یک پای غرامت برخاست - نی که می نالد همی در مجلس آزادگان
زان همی نالد که بر وی زخم بسیار آمدست - هر آن چه بر سر آزادگان رود زیباست
علی الخصوص که از دست یار زیبا خوست - آن که دل من چو گوی در خم چوگان اوست
موقف آزادگان بر سر میدان اوست - سعدی چو دوست داری آزاد باش و ایمن
ور دشمنی بباشد با هر که در جهانت - می روی و التفات می نکنی
سرو هرگز چنین نرفت آزاد - روی گفتم که در جهان بنهم
گردم از قید بندگی آزاد - به سرو گفت کسی میوه ای نمی آری
جواب داد که آزادگان تهی دستند - کابر آزاد و باد نوروزی
درفشان می کنند و عنبربیز - خواهیم آزاد کن خواه قویتر ببند
مثل تو صیاد را کس نگریزد ز دام - من از آن روز که دربند توام آزادم
پادشاهم که به دست تو اسیر افتادم - تا خیال قد و بالای تو در فکر منست
گر خلایق همه سروند چو سرو آزادم - دمی با دوست در خلوت به از صد سال در عشرت
من آزادی نمی خواهم که با یوسف به زندانم - مگر دنیا سر آمد کاین چنین آزاد در جنت
می بی درد می نوشم گل بی خار می بینم - الا ای باد شبگیری بگوی آن ماه مجلس را
تو آزادی و خلقی در غم رویت گرفتاران - گر آزادم کنی ور بنده خوانی
مرا زین قید ممکن نیست جستن - گرفتم سرو آزادی نه از ماء مهین زادی
مکن بیگانگی با ما چو دانستی که از مایی - سرو آزاد به بالای تو می ماند راست
لیکنش با تو میسر نشود رفتاری - بندگان را نبود جز غم آزادی و من
پادشاهی کنم ار بنده خویشم خوانی - آزاد بنده ای که بود در رکاب تو
خرم ولایتی که تو آن جا سفر کنی - خیام نیشابوری
- «آزاد» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «آزاد» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- غلام پیر شود خواجهاش كند آزاد
چو پیر گشتم از آغاز بنده كرد مرا - در گوش من باد خوش مژدهای داد
زان سرو آزاد قم فاسقنیها - در هر دهان كه آب از آزادیم گشاد
در گور هیچ مور ورا در دهان نرفت - غمهاش همه شادی بندش همه آزادی
یك دانه بدو دادی صد باغ مزید آمد - هرگز ماهی سباحت آموخت
آزادی جست سرو آزاد - بیخودم كن كه از آن حالتم آزادیهاست
بنده آن نفرم كز خود خود آزادند - امروز مرده بین كه چه سان زنده میشود
آزاد سرو بین كه چه سان بنده میشود - به زیر سایه زلفت دلم چه خوش خفتهست
خراب و مست و لطیف و خوش و كش و آزاد - از باغ و گل دلشادتر وز سرو هم آزادتر
وز عقل و دانش رادتر وز آب حیوان پاكتر - سوسن استایش او كرد كز او یافت زبان
سرو آزادی او كرد كه بخشید قدش - آن مایی همچو ما دلشاد باش
در گلستان همچو سرو آزاد باش - گفتمش ای خواجه رو هر چه شود گو بشو
صافم و آزاد نو بنده دردی فروش - میگشتی و میگفتی ای زهره به من بنگر
سرمستم و آزادم ز ادبارك و اقبالك - از باده و از باد او بس بنده و آزاد او
چون كان فروبر نفس چون كه برآورده شكم - شاد آمدم شاد آمدم از جمله آزاد آمدم
چندین هزاران سال شد تا من به گفتار آمدم - فربه و پرباد توام مست و خوش و شاد توام
بنده و آزاد توام بنده شیطان نشوم - چو از دستش خورم باده منم آزاد و آزاده
چو پیش او زمین بوسم به بالای سماواتم - چو سوسن صد زبان دارد جهان در شكر و آزادی
كز آن جان و جهان خورش مزید اندر مزیدستم - پی آن خمر چون عندم شكم بر روزه می بندم
كه من آن سرو آزادم كه برگ غم نمیدارم - شمس الحق آزاده تبریز و می ساده
تا حشر من افتاده آهسته كه سرمستم - چون سروم و چون سوسن هم بسته هم آزادم
چون سنگم و چون آهن در سینه شرر دارم - نی بنده نی آزادم نی موم نه پولادم
نی دل به كسی دادم نی دلبر ایشانم - گر خودم گر جوشن پیروزم پیروزم
گر سروم گر سوسن آزادم آزادم - ز زندان خلق را آزاد كردم
روان عاشقان را شاد كردم - غلامم خواجه را آزاد كردم
منم كاستاد را استاد كردم - حسودان را ز غم آزاد كردم
دل گله خران را شاد كردم - تا خوان تو بدیدم آزاد از ثریدم
تا خویش تو بدیدم از خویش خود نفیرم - به من نگر كه بدیدم هزار آزادی
چو عشق را دل و جانم كنیزك است و غلام - رو سخن كار مگو كز همه آزاد شدم
رو سخن خار مگو چون همه گل می سپرم - این باید و آن باید از شرك خفی زاید
آزاد بود بنده زین وسوسه چون سوسن - داد سخن دادمی سوسن آزادمی
لیك ز غیرت گرفت دل ره گفتار من - دل دی خراب و مست و خوش هر سو همیافتاد از او
در گلبنش جان صدزبان چون سوسن آزاد از او - در منزل خود آزاد شوند
از ظالم تو وز عادل تو - بر دار دنیا ای فتی گر ایمنی برخیز تا
بنمایم آزادانت را و هم تو را آویخته - چون دل ز جان برداشتی رستی ز جنگ و آشتی
آزاد و فارغ گشتهای هم از دكان هم از غله - دلا تو اندر این شادی ز سرو آموز آزادی
كه تا از جرم و از توبه بپرهیزیم مستانه - این حلقه زرین را در گوش درآویزم
یعنی كه از این خدمت آزادم و آزاده - ای شاه زاده داد كن خود را ز خود آزاد كن
روز اجل را یاد كن باشد كه با ما خو كنی - گر كژ و گر راست شدی ور كم ور كاست شدی
فارغ و آزاد بدی خواجه ز هر نیك و بدی - چو زین لوت و از این فرنی شود آزاد و مستغنی
پی ملكی دگر افتد تو را اندیشه و زاری - گه غصه و گه شادی دور است ز آزادی
ای سرد كسی كو ماند در گرمی و در سردی - هم بنده و آزادم ویرانه و آبادم
هم بیدل و دلشادم ای مه تو كه را مانی - به نور رفعت ماهی به لطف چون گلزار
ولی چو سرو و چو سوسن ز هر دو آزادی - تو بیز گوش شنو بیزبان بگو با او
كه نیست گفت زبان بیخلاف و آزادی - چو چشم مست كسی كرد حلقه در گوشت
ز گوش پنبه برون كن مجوی آزادی - گروه گمشده با همدگر دو قسم شدند
یكی به طمع در آهو یكی به آزادی - ای خجل از تو شكر و آزادی
لایق آن وصال كو شادی - بنده كن هر دل آزادهی
زنده كن هر بدن مردهای - بس! كه برد سر و پی این زبان
حسره كه من سوسن آزادمی - «آزاد» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- هستم به وصال دوست دلشاد امشب
وز غصهی هجر گشته آزاد امشب - آزادهدلان زنده به جان دگرند
آن گوهر پاکشان زکانی دگر است - قومی به فدای نفس تن در دادند
قومی ز خود و جهان و جان آزادند - ای دوست مگو تو بندهای یا آزاد
بنده که خرد برای زشتی و فساد - این تنهائی هزار جان بیش ارزد
این آزادی ملک جهان بیش ارزد - دست و دل ما هرچه تهیتر خوشتر
و آزادی دل ز هرچه خوشتر خوشتر - ساقی گفتم ترا می ساده بیار
وان زنده کن مردم آزاده بیار - از خویشتن بجستن آرزو میکندم
آزاد نشستن آرزو میکندم - ور بیبرگی به مرگ مالد گوشم
آزادی را به بندگی نفروشم - شادم که ز شادی جهان آزادم
مستم که اگر مینخورم هم شادم - بستد ز من او خطی به آزادی خویش
آورد خطی که من شدم بندهی او - از بندگی تو سرو آزادی یافت
گل جامهی خود درید ز آزادی تو - کس را گلهای نیست ز تو جز غم را
کز غم همه را بدادهای آزادی - ای باده تو باشی که همه داد کنی
صد بنده به یک صبوح آزاد کنی - وان سرو چمن را که کمین بندهی تست
از خدمتت آزاد و هزار آزادی - چون سوسن و سرو از غم آزاد بدی
بنده غم از آن شدی که خواجه شدهای - شادی شادی و ای حریفان شادی
زان سوسن آزاد هزار آزادی - سرسبز چو شاخ گل و آزاده چو سرو
سروی عجبی که از زمین آزادی - خوبی و کرم را چو نکو بنیادی
ای دنیا را ز تو هزار آزادی - فردوسی
- «آزاد» در شاهنامه فردوسی
- هر آنکس که دارد ز پروردگان
از آزاد و از نیکدل بردگان - همیشه تن آباد با تاج و تخت
ز درد و غم آزاد و پیروز بخت - چو آزاد گشتند از بند او
بجستند ناچار پیوند او - تن آزاد و آباد گیتی بروی
بر آسوده از داور و گفتگوی - چه گفت آن سخنگوی آزاده مرد
که آزاده را کاهلی بنده کرد - ز فرمان تنآزاده و ژندهپوش
ز آواز پیغاره آسوده گوش - به هر نیک و بد شاه آزاد مرد
به فرزند بر نازده باد سرد - برادر دو بودش دو فرخ همال
ازو هر دو آزاده مهتر به سال - دگر منزل آن شاه آزادمرد
لب دجله و شهر بغداد کرد - ولیکن چنین گوید آن سالخورد
که بودش سه فرزند آزاد مرد - تهی دید از آزادگان جشنگاه
به کیوان برآورده گرد سیاه - کنون روز دادست بیداد شد
سران را سر از کشتن آزاد شد - چو بنشنید شاه این سخن شاد شد
دل پهلوان از غم آزاد شد - به بالا به کردار آزاده سرو
به رخ چون بهار و به رفتن تذرو - به سوی شهنشاه بنهاد روی
ابا نامهی سام آزاده خوی - کنون چیست پاسخ فرستاده را
چه گوییم مهراب آزاده را - بسی برنیامد برین روزگار
که آزاده سرو اندر آمد به بار - چو رستم بپیمود بالای هشت
بسان یکی سرو آزاد گشت - همیشه دل و هوشش آباد باد
روانش ز هر درد آزاد باد - کز ایران چو دستان آزادمرد
بیایند و جویند با وی نبرد - به دست دگر جام پر باده کرد
وزو یاد مردان آزاده کرد - به طوس و به گودرز کشوادگان
به گیو و به گرگین آزادگان - همی داد گفتی و بیداد نیست
ز نام تو جان من آزاد نیست - چو طوس و چو گودرز کشوادگان
چو بهرام و چون گیو آزادگان - یک امشب به می شاد داریم دل
وز اندیشه آزاد داریم دل - تهمتن به گفتار او شاد شد
روانش ز اندیشه آزاد شد - چو بشنید شاه این سخن شاد شد
بسان یکی سرو آزاد شد - از آزادگان این نباشد شگفت
ز ترکان چنین یاد نتوان گرفت - چنین گفت کان فر آزادگان
جهانگیر گودرز کشوادگان - بدو گفت سهراب از آزادگان
سیه بخت گودرز کشوادگان - چنین گفت با شاه آزاد مرد
که چون است کارت به دشت نبرد - چو رستم ز دست وی آزاد شد
بسان یکی تیغ پولاد شد - بهر کنج در سیصد استاده بود
میان در سیاووش آزاده بود - سیاوش ز گفتار او شاد شد
نهانش ز اندیشه آزاد شد - زمین را ببوسید و دل شاد کرد
ز هر غم دل پاک آزاد کرد - از ایران هرآنکس که گوزاده بود
دلیر و خردمند و آزاده بود - ترا جاودان شادمان باد دل
ز درد و بلا گشته آزاد دل - ز خشم و ز بند من آزاد گشت
ز بهر تو پیگار من باد گشت - نخست آفریننده را یاد کرد
ز وام خرد جانش آزاد کرد - سپهدار پیران بدان شاد شد
از اندیشه و درد آزاد شد - همه خاک آن شارستان شاد شد
گیا بر چمن سرو آزاد شد - کزین خواب نوشین سر آزاد کن
ز فرجام گیتی یکی یاد کن - که روز نوآیین و جشنی نوست
شب سور آزاده کیخسروست - به سرخه نگه کرد پس پیلتن
یکی سرو آزاده بد بر چمن - تو پدرود باش و مرا یاد دار
روان را ز درد من آزاد دار - بدو گفت کای شاه دل شاد دار
خرد را ز اندیشه آزاد دار - بر طوس و گودرز کشوادگان
گزیده سرافراز آزادگان - به گیتی کسی چون سیاوش نبود
چنو راد و آزاد و خامش نبود - یکی کاخ کشواد بد در صطخر
که آزادگان را بدو بود فخر - چو آگاهی آمد به آزادگان
بر پیر گودرز کشوادگان - به دژ در شد آن شاه آزادگان
ابا پیر گودرز کشوادگان - ز پهلو برفتند آزادگان
سپهبد سران و گرانمایگان - به هر جای ویرانی آباد کرد
دل غمگنان از غم آزاد کرد - همه تازهروی و همه شاددل
ز درد و غمان گشته آزاددل - ز لشکر برفتند آزادگان
چو گیو و چو گودرز کشوادگان - همی رفت تا آذرابادگان
ابا او بزرگان و آزادگان - دگر چون نیا شاه آزادمرد
که از دل همی برکشد باد سرد - که ای نامدار جهان شادباش
همیشه ز رنج و غم آزاد باش - ز مادر همه مرگ را زادهایم
همه بندهایم ارچه آزادهایم - سر آزاد کن دور شو زین میان
ببند این در بیم و راه زیان - کجا بیژن و گیو آزادگان
جهانگیر گودرز کشوادگان - همان رزم پیران نه بر آرزوست
که او راد و آزاده و نیک خوست - ایا گم شده بخت آزادگان
که گم باد گودرز کشوادگان - سوی خیمهی دخت آزاده خوی
پیاده همی گام زد برزوی - مرا گفت برخیز و دل شاددار
روان را ز درد و غم آزاد دار - که من بیژنم پور کشوادگان
سر پهلوانان و آزادگان - بپیوست با شاه ایران سپهر
بر آزادگان بر بگسترد مهر - دل بیژن از گفت او شاد شد
بسان یکی سرو آزاد شد - بدین بزمگه بر ندیدیم کس
ترا دیدم ای سرو آزاده بس - سیاوش نیم نز پری زادگان
از ایرانم از تخم آزادگان - سپهدار گودرز کشوادگان
همه پهلوانان و آزادگان - بر و بوم و خویشانت آباد گشت
ز تیغ منت گردن آزاد گشت - به ایران فرستم فرستادهیی
جهاندیده و پاک و آزادهیی - نبیرهی برزگان و آزادگان
ز کاوس و گودرز کشوادگان - به سر بر نهاد آن پدر داده تاج
که زیبنده باشد بر آزاده تاج - سوی راه یزدان بیازیم چنگ
بر آزاده گیتی نداریم تنگ - چنان گشت آزاد سرو بلند
که برگرد او برنگشتی کمند - پس آزاده گشتاسپ برشد به گاه
فرستاد هرسو به کشور سپاه - یکی سرو آزاده بود از بهشت
به پیش در آذر آن را بکشت - گوا کرد مر سرو آزاد را
چنین گستراند خرد داد را - به شاه جهان گفت آزادهوار
که دستور باشد مرا شهریار - پس آزاده شیدسپ فرزند شاه
چو رستم درآید به روی سپاه - پس از دست آن بیدرفش پلید
شود شاه آزادگان ناپدید - پس آزاده گشتاسپ شاه دلیر
سپهبدش را خواند فرخ زریر - فرستاده بد هر سوی دیدهبان
چنانچون بود رسم آزادگان - نیاید همی بانگ شه زادگان
مگر کشته شد شاه آزادگان - به آزادگان گفت پیش سپاه
که ای نامداران و گردان شاه - از آزادگان هرک دیدی به راه
بپرسیدی از نامدار سپاه - چو پاسخ ندادند آزاد را
برانگیخت شبرنگ بهزاد را - بدادش از آزادگان ده هزار
سواران جنگی و نیزه گزار - بیامد به درگاه آزاد شاه
کمر بسته بر نهاده کلاه - چه گویید گفتا که آزادهاید
به سختی همه پرورش دادهاید - چو آزاده را ره به مردی رسد
چنان زر که از کان به زردی رسد - پسر گفت کای شاه آزادهخوی
مرا مرگ تو کی کند آرزوی - چو ارجاسپ آگاه شد شاد گشت
از اندوه دیرینه آزاد گشت - گرفتند گرداندرش چار سوی
چو بیچاره شد شاه آزادهخوی - بگفتند کای شاه آزادمرد
بگرد بال تا توانی مگرد - یکی مردم ای شاه بازارگان
پدر ترک و مادر ز آزادگان - چنین داد پاسخ که دل شاددار
ز هر بد تن خویش آزاد دار - چو زخم خروش آمد از در سرای
دوان پیش آزادگان شد همای - دگر گرد آزاده فرشیدورد
فگندست خسته به دشت نبرد - به گیتی مرا نیست کس هم نبرد
ز رومی و توری و آزاد مرد - یکی جام زرین پر از باده کرد
وزو یاد مردان آزاده کرد - بخندید و گفت ای برادر تو خوان
بیارای و آزادگان را بخوان - میازار کس را که آزاد مرد
سر اندر نیارد به آزار و درد - چو بشنید رستم دلش شاد شد
از اندیشهی بستن آزاد شد - بدی را کزو هست گیتی به درد
پرآزار ازو جان آزاد مرد - یکی پیر بد نامش آزاد سرو
که با احمد سهل بودی به مرو - هرانکس که بود از پرستندگان
از آزاد وز پاکدل بندگان - تو اکنون همی کوش و با داد باش
چو داد آوری از غم آزاد باش - از آنجا به ایران نهادند روی
به گفتار دستور آزادهخوی - بیاورد آزادهتن دایه را
یکی پاک پرشرم و بامایه را - چو بشنید آزادگانرا بخواند
همه داستان پیش ایشان براند - چنان بد که روزی فرستادهیی
سخنگو و روشندل آزادهیی - ز جهرم بیامد به شهر صطخر
که آزادگان را بران بود فخر - به هر کار ما را زبون بود روم
کنون بخت آزادگان گشت شوم - چو دیدند ایرانیان کو چه کرد
بزاری بران شاه آزادمرد - بداد و دهش دل توانگر کنید
بر آزادگی بر سر افسر کنید - سپهدار هندوستان شاد شد
که از رنج اسکندر آزاد شد - سکندر بخندید و زو شاد شد
ز تیمسار وز درد آزاد شد - بدو گفت بیداردل بیطقون
که آزاد کردی دو تن را ز خون - سکندر شنید این سخن شاد شد
ز تیمار وز کشتن آزاد شد - چو طینوش بشنید زان شاد شد
بسان یکی سرو آزاد شد - زره کتف آزادگان را بسوخت
ز نعل سواران زمین برفروخت - سکندر دل از مردمان شاد کرد
ز راه بیابان تن آزاد کرد - سکندر بشد چون فرستادهیی
گزین کرد بینادل آزادهیی - به نام بزرگان و آزادگان
کزیشان جهان یافتی رایگان - بزرگان و آزادگان را ز دهر
کسی را کش از مردمی بود بهر - بزرگان و آزادگان را بخوان
به بخش و به سور و به رای و به خوان - دگر گفت کردار تو بادگشت
سر سرکشان از تو آزاد گشت - ازان پس بشد روشنک پر ز درد
چنین گفت کای شاه آزادمرد - دل شهریار جهان شاد باد
ز هر بد تن پاکش آزاد باد - همی باد تا جاودان شاد دل
ز رنج و ز غم گشته آزاد دل - دل شاه ز اندیشه آزاد شد
سوی آذر رام خراد شد - بشد موبد و برگرفتش ز گرد
ببردش بر شاه آزادمرد - بترسید شاپور آزادمرد
دلش گشت پردرد و رخساره زرد - ز جایی که آمد فرستادهیی
ز ترکی و رومی و آزادهیی - چو خواهی که آزاد باشی ز رنج
بیآزار و بیرنج آگنده گنج - چنین گفت کای شاه آزاد مرد
نگه کن که که فرزند با من چه کرد - هم آزادی آن بت خوبچهر
بگفت آنچ او کرد پیدا ز مهر - اگر سفلهگر مرد با شرم و راد
به آزادگی یک دل و یک نهاد - به پیش اندر آمدش آهو دو جفت
جوانمرد خندان به آزاده گفت - بدو گفت آزاده کای شیرمرد
به آهو نجویند مردان نبرد - سر و گوش و پایش به پیکان بدوخت
بدان آهو آزاده را دل بسوخت - کجا نام آن رومی آزاده بود
که رنگ رخانش به می داده بود - به پشت هیون چمان برنشست
ابا سرو آزاده چنگی به دست - بدو گفت منذر بسی رنج دید
که آزاده بهرام را پرورید - به آزادی از کار فرزند اوی
که شاه یمن گشت پیوند اوی - دلآزار بهرام زان شاد گشت
وزان بند بیمایه آزاد گشت - پیاده شدند آن دو آزادمرد
همی گفت بهرام تیمار و درد - بجستند موبد فرستادهیی
سخنگوی و بینادل آزادهیی - از ایرانیان گر خرد گشته شد
فراوان از آزادگان کشته شد - بدان تا شود نامهی شهریار
که آزادگان را کند خواستار - بدو گفت روز سیم شادباش
ز رنج و غم و کوشش آزاد باش - به آزادگی لنبک آبکش
به آرایش خوان و گفتار خوش - به راهام را گفت کای پارسا
گر آزادیم بشنود پادشا - چو بشنید پیر این سخن شاد شد
از اندوه دیرینه آزاد شد - چو بهرام را دید رخ را به خاک
بمالید آن پیر آزاده پاک - چنین گفت با ماهیار آرزوی
که ای باب آزاده و نیک خوی - بیامد سوی حجرهی آرزوی
بدو گفت کای ماه آزادهخوی - توی چون فریدون آزاده خوی
منم چون پرستار نام آرزوی - چنانچون گمانم هم از آب سرد
ببخشای ای مرد آزادمرد - کنم زنده بر دار بیداد را
که آزرد او مرد آزاد را - به چیز تو شاگرد مهمان کند
دل مرد آزاده خندان کند - بتو داستان نیز کردم یله
ز بهرامت آزادیست ار گله - خردمند نرسی آزاد چهر
همش فر و دین بود هم داد و مهر - که شاها ردا و بلند اخترا
بر آزادگان جهان مهترا - بیامد سوی آذرآبادگان
خود و نامداران و آزادگان - زمانه پر از رامش و داد شد
دل غمگنان از غم آزاد شد - دل زیردستان به ما شاد باد
سر سرکشان از غم آزاد باد - همه دل ز کردار او خوش کنید
به آزادی آهنگ آتش کنید - شوم پیش او چون فرستادگان
نگویم به ایران به آزادگان - فرستادم اینک فرستادهیی
سخنگوی با دانش آزادهیی - گر آیین بدی هیچ آزاده را
که کشتی به تندی فرستاده را - همی تیر و چوگان کنند آرزوی
چو فرمان دهد شاه آزادهخوی - نماند همی این فرستاده را
نه هندی نه ترکی نه آزاده را - نخست از جهانآفرین یاد کرد
ز وام خرد گردن آزاد کرد - هم آزادی تو به یزدان کنیم
دگر پیش آزادمردان کنیم - به دیدار ایران بدش آرزوی
بر دختر شاه آزادهخوی - فرستاد هندی فرستادهیی
سخنگوی مردی و آزادهیی - کند پیش درویش رامشگری
چو آزادگان را کند کهتری - چو پیمان آزادگان بشکنی
نشان بزرگی به خاک افگنی - خروشی برآمد ز کشور بدرد
ازان شهر یاران آزادمرد - همیبود جشنی نه بر آرزوی
ز تیمار پیروز آزادهخوی - بدان پهلوان دل همی شاد کرد
روان را ز اندیشه آزاد کرد - گر آزاد داری تنت را ز رنج
تن مرد بیرنج بهتر ز گنج - سوی طیسفون شد ز شهر صطخر
که آزادگان را بدو بود فخر - مرا در خوشاب سستی گرفت
همان سرو آزاد پستی گرفت - خروشان شد آن نرگسان دژم
همان سرو آزاده شد پشت خم - وزین بهره بود آذرابادگان
که بخشش نهادند آزادگان - پدرت آن جهاندار آزادمرد
شنیدی که با روم و قیصر چه کرد - از آبی کزو سرو آزاد رست
سزد گر نباید بدو خاک شست - یکی از ردان نامش آزادسرو
ز درگاه کسری بیامد به مرو - کنیزک بدان حجره هفتاد بود
که هر یک به تن سرو آزاد بود - بپرسید دیگر که بی عیب کیست
نکوهیدن آزادگان را بچیست - چنین هم بود مردم شاد دل
ز کژیش خون گردد آزاد دل - پس خوان همیرفت زروان چو گرد
چنین گفت با شاه آزادمرد - ازیشان اگر نیستی کین و درد
جز از خون آن شاه آزادمرد - دل من بدین آشتی شاد کن
ز فام خرد گردن آزاد کن - بدو گفت شاه این بزرگ آروزست
بر اندازهی مرد آزاده خوست - همه همچنان شاد وخرم زیند
کهآزاد باشند و بیغم زیند - یکی هفته ایدر ز می شاد باش
برامش دل آرای وآزاد باش - دل شاه نوشین روان شادباد
همیشه ز درد وغم آزاد باد - گزین کرد ز ایران فرستادهای
جهاندیده و راد آزادهای - سر افراز و بادانش و خوب چهر
بر آزادگان بر بگسترده مهر - به فرزند باشد پدر شاددل
ز غمها بدو دارد آزاد دل - بگفت این و از پیش آزادگان
بیامد سوی گلشن شادگان - ز آزادگان بندگان خواست کرد
کجا در جهانش نبد هم نبرد - ز بند این دو پای من آزاد کن
نخستین ز خسرو برین یادکن - بدو گفت من قیس بن حارثم
ز آزادگان عرب وارثم - بران شارستان ایمن و شاد باش
ز هر بد که اندیشی آزاد باش - چو بشنید خسرو بدان شاد گشت
روانش از اندیشه آزاد گشت - برفت آن گرامی سه آزادمرد
سخن گوی وهریک بننگ نبرد - یک راز دارست بالوی نیز
که نفروشد آزادگان را بچیز - نیاطوس را دید و در برگرفت
بپرسیدن آزادی اندرگرفت - سپاهی گزین کرد زآزادگان
بیام سوی آذرابادگان - همیتاخت تا آذر آبادگان
سپاهی دلاور ز آزادگان - همه لشکر نامور شاد شد
دل مریم از درد آزاد شد - وزان جایگه شد سوی میسره
پس پشتش آزادگان یکسره - چو خاتون شنید این سخن شاد شد
ز تیمار آن دختر آزاد شد - من از دخت خاقان فرستادهام
نه جنگی کسیام نه آزادهام - تو این ماندگان راز من یاددار
ز رنج و بد دشمن آزاد دار - دل شاه پرویز ازان شاد شد
کزان بد گهر دشمن آزاد شد - ز خاقان کرانه گزیدی سزید
که رای تو آزادگان را گزید - شنید آن سخن گردیه شاد شد
ز بیغارهی دشمن آزاد شد - بمن بخش ری را خرد یاد کن
دل غمگنان از غم آزاد کن - فرستاد خسرو سوی مرز روم
نگهبان آن فرخ آزاد بوم - تو را همچنان دارم اکنون که شاه
پدر بیند آزاده و نیک خواه - که شاه آفریدون بدوشاد بود
که آن تخت پرمایه آزاد بود - گزین کرد خسرو پس آزاده یی
سخن گوی و دانا فرستاده یی - شما ای گرامی فرستادگان
سخن گوی و پر مایه آزادگان - به خانه شد و بنده آزاد کرد
بدان خواسته بنده را شاد کرد - بشد تیز تا گلشن شادگان
که با جای گوینده آزادگان - چنین گفت شیرین به آزادگان
که بودند در گلشن شادگان - به راه آمد از گلشن شادگان
ز پیش بزرگان و آزادگان - همی تاز تا آذر آبادگان
به جای بزرگان و آزادگان - چو بسیار ازین داستان بگذرد
کسی سوی آزادگی ننگرد - بزرگان ایران همه پر ز درد
برفتند با شاه آزاد مرد - خروشی بر آمد ز راهب به درد
که ای تاجور شاه آزاد مرد - چو بشنید بیژن از آن شادشد
ببالید وز اندیشه آزاد شد - بزرگان و با دانش آزادگان
نبشتند یکسر همه رایگان - حسین قتیب است از آزادگان
که ازمن نخواهد سخن رایگان