«رستم» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «رستم» در غزلیات حافظ شیرازی
- سعدی شیرازی
- «رستم» در غزلیات سعدی شیرازی
- مولوی
- «رستم» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- رستم از این نفس و هوا زنده بلا مرده بلا
زنده و مرده وطنم نیست بجز فضل خدا - رستم از این بیت و غزل ای شه و سلطان ازل
مفتعلن مفتعلن مفتعلن كشت مرا - كو رستم دستان تا دستان بنماییمش
كو یوسف تا بیند خوبی و فر ما را - گر زخم خوری بر رو رو زخم دگر میجو
رستم چه كند در صف دسته گل و نسرین را - با رستم زال تا نگویی
از رخش و ز تازیانه ما - گفتا كه ز جست و جوی رستم
چون یافتم این چنین عطا را - زین همرهان سست عناصر دلم گرفت
شیر خدا و رستم دستانم آرزوست - رستم دستان و هزاران چو او
بنده و بازیچه دستان ماست - با ذوق مسكین رستمی بیذوق رستم پرغمی
گر ذوق نبود یار جان جان را چه باتمكین كند - نبیند روی من زردی به اقبال لب لعلش
بمیرد پیش من رستم چو از دستان من باشد - یكی مشتی از این بیدست و بیپا
حدیث رستم دستان چه دانند - چون بوی عنایت تو باشد
زالان همه رستم جهادند - رستم و حمزه فكنده تیغ و اسپر پیش او
او چو حیدر گردن هشام و اربق میزند - طبل غزا برآمد وز عشق لشكر آمد
كو رستم سرآمد تا دست برگشاید - چند مخنث نژاد دعوی مردی كند
رستم خنجر كشید سام و نریمان رسید - گفت كه دل آن ماست رستم دستان ماست
سوی خیال خطا بهر غزا میرود - تو رستم دل و جانی و سرور مردان
اگر به نفس لیمت غزا توانی كرد - به پیش رستم آن تیغ خوشتر از شكرست
نثار تیر بر او لذیذتر ز نثار - چو زخم تیغ نباشد به جنگ و نیزه و تیر
چه فرق حیز و مخنث ز رستم و جاندار - رستم میدان فكر پیش عروسان بكر
هیچ بود در وصال وقت تماشا ترش - تو رستم دستانی از زال چه میترسی
یا رب برهان او را از ننگ چنین زالك - صیقل هر آینهام رستم هر میمنهام
قوت هر گرسنهام انجم هر انجمنم - جهانی گمره و مرتد ز وسواس هوای خود
به اقبال چنین عشقی ز شر خویشتن رستم - چو از نحس زحل رستم چه زیر آسمان باشم
چو محنت جمله دولت گشت از چه ممتحن باشم - در مجلس آن رستم در عربده بنشستم
صد ساغر بشكستم آهسته كه سرمستم - از چهره زار چو زرم بود شكایت
رستم ز شكایت چو زر از زار ندانم - به جان جمله جانبازان كه جانم
به جان رستگارانش كه رستم - چو ری با سین و تی و میم پیوست
بدین پیوند رو بنمود رستم - آخر دیدم به عقل موضع
صد بار و هزار بار رستم - ای شكوفه تو به طفلی چون شدی پیر تمام
گفت رستم از صبا تا من صبا بشناختم - نفس ماده كیست تا ما تیغ خود بر وی زنیم
زخم بر رستم زنیم و زخم از رستم خوریم - من صف رستم دلان جستم بدیدم شاه را
ترك آن كردم چو بیصف صفدری را یافتم - ما و یاران همدل و همدم شویم
همچو آتش بر صف رستم زنیم - در خود و در زره چو نهان شد عجوزهای
گوید كه رستم صف پیكار امجدیم - هزار رستم دستان به گرد ما نرسد
به دست نفس مخنث چرا زبون باشم - رستم كه باشد در جهان در پیش صف عاشقان
شبدیز می رانند خوش هر روز در دریای خون - عشق چو خون خواره شود رستم بیچاره شود
كوه احد پاره شود آه چه جای دل من - پنهان مكن ای رستم پنهان تو را جستم
احوال تو دانستم تو عشوه مخوان ای جان - چه جفته می زنی كز بار رستم
یكی دم هشتمت بهر چریدن - ای جوشن را چو دست داوود
یا رستم جنگ را چو جوشن - چرخ معلق چه بود كهنه ترین خیمه او
رستم و حمزه كی بود كشته و افكنده او - گر شوی تو رام خود رامت شود جمله جهان
گر تو رستم زادهای این رخشت آخر رام كو - نه غم و نه غم پرستم ز غم زمانه رستم
كه حریف او شدستم كه در ستم ببست او - بستم ره دهان و گشادم ره نهان
رستم به یك قنینه ز سودای گفت و گو - وگر زالی از آن رستم بیابیدی نظر یك دم
به حق بر رستم دستان صف اشكن بخندیدی - در حیرت تو ماندم از گریه و از خنده
با رفعت تو رستم از رفعت و از پستی - طفلی است سخن گفتن مردی است خمش كردن
تو رستم چالاكی نی كودك چالیكی - ای حمزه آهنگی وی رستم هر جنگی
گر تیغ و سپر خواهی نك تیغ و سپر باری - مددی كه نیم مستم بده آن قدح به دستم
كه به دولت تو رستم ز ملولی و گرانی - رستم ار هم واقفستی زین ستم
بر مصاف و كر و فر بگریستی - بادیهای هایلست راه دل و كی رسد
جز كه دل پردلی رستم مردانهای - برون بسیت بجستم درون بدیدم و رستم
چه میل و عشق شدستم به جست و جوی درونی - «رستم» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- هرکس نکشد کمان کمان ارزان نیست
رستم باید که کار نامردان نیست - المنةالله که به تو پیوستم
وز سلسلهی بند فراقت رستم - ای راحت و آرامگه پیوستم
تا روی تو دیدم ز حوادث رستم - چون جان و دلم همی نمیپیوستند
آن هر دو بوی دادم از غم رستم - تا ظن نبری که از غمانت رستم
یا بیتو صبور گشتم و بنشستم - میپنداری که از غمانت رستم
یا بیتو صبور گشتم و بنشستم - من باد رهی بدم تو راهم دادی
من رستم از این واقعه وای دگران - از ظلمت جهل و کفر رستم باری
چون دانستم که عالمالاسراری - فردوسی
- «رستم» در شاهنامه فردوسی
- پس آن صورت رستم گرزدار
ببردند نزدیک سام سوار - پس آن پیکر رستم شیرخوار
ببردند نزدیک سام سوار - به رستم همی داد ده دایه شیر
که نیروی مردست و سرمایه شیر - چو رستم بپیمود بالای هشت
بسان یکی سرو آزاد گشت - به رستم بگفتا غم آمد بسر
نهادند رستمش نام پسر - به می دست بردند و مستان شدند
ز رستم سوی یاد دستان شدند - من و رستم و اسب شبدیز و تیغ
نیارد برو سایه گسترد میغ - شب و روز با رستم شیرمرد
همی کرد شادی و هم باده خورد - ز رستم همی در شگفتی بماند
برو هر زمان نام یزدان بخواند - به رستم چنین گفت کای پیلتن
به بالا سرت برتر از انجمن - چنین گفت رستم به دستان سام
که من نیستم مرد آرام و جام - کنون گشت رستم چو سرو سهی
بزیبد برو بر کلاه مهی - بخوانم به رستم بر این داستان
که هستی برین کار همداستان - بپرسید رستم که این اسپ کیست
که دو رانش از داغ آتش تهیست - بینداخت رستم کیانی کمند
سر ابرش آورد ناگه ببند - همه پیش رستم همی راندند
برو داغ شاهان همی خواندند - بغرید رستم چو شیر ژیان
از آواز او خیره شد مادیان - هر اسپی که رستم کشیدیش پیش
به پشتش بیفشاردی دست خویش - بیفشارد ران رستم زورمند
برو تنگتر کرد خم کمند - چو رستم بران مادیان بنگرید
مر آن کرهی پیلتن را بدید - لب رستم از خنده شد چون بسد
همی گفت نیکی ز یزدان سزد - به رستم چنین گفت چوپان پیر
که ای مهتر اسپ کسان را مگیر - به پیش اندرون رستم پهلوان
پس پشت او سالخورده گوان - به رستم چنین گفت فرخنده زال
که برگیر کوپال و بفراز یال - دگر جام بر دست رستم سپرد
بدو گفت کای نامبردار و گرد - بدو گفت رستم که از پهلوان
پیام آوریدم به روشن روان - ز گفتار رستم دلیر جوان
بخندید و گفتش که ای پهلوان - وزان روی رستم دلیر و گزین
بپیمود زی شاه ایران زمین - چو بشنید رستم فرو برد سر
به خدمت فرود آمد از تخت زر - بگوییم یکسر نشان قباد
که او را چگونست رستم و نهاد - قباد دلاور برآمد ز جای
ز گفتار رستم دل و هوش و رای - جوان از بر تخت خود برنشست
گرفته یکی دست رستم به دست - کمر برمیان بست رستم چو باد
بیامد گرازان پس کیقباد - بپوشید رستم سلیح نبرد
چو پیل ژیان شد که برخاست گرد - یکی مژده بردند نزدیک شاه
که رستم بدرید قلب سپاه - چو رستم بدید آنک قارن چه کرد
چهگونه بود ساز ننگ و نبرد - بدو گفت رستم که ای پهلوان
تو از من مدار ایچ رنجه روان - چو رستم ورا دید بفشارد ران
بگردن برآورد گرز گران - سپهبد چو از جنگ رستم بجست
بخائید رستم همی پشت دست - سواری پدید آمد از تخم سام
که دستانش رستم نهادست نام - به یک دست رستم که تابنده هور
گه رزم با او نتابد به زور - بدو گفت رستم که ای شهریار
مجو آشتی درگه کارزار - تو با رستم شیر ناخورده سیر
میان را ببستی چو شیر دلیر - بپرسیدش از رنج راه دراز
ز گردان و از رستم سرفراز - تو با رستم ایدر جهاندار باش
نگهبان ایران و بیدار باش - ز هر بد به زال و به رستم پناه
که پشت سپاهند و زیبای گاه - چنین گفت رستم به فرخ پدر
که من بسته دارم به فرمان کمر - به نام جهانآفرین یک خدای
که رستم نگرداند از رخش پای - چو رستم برخش اندر آورد پای
رخش رنگ بر جای و دل هم به جای - سوی زابلستان فرستاد زود
به نزدیک دستان و رستم درود - به رستم چنین گفت دستان سام
که شمشیر کوته شد اندر نیام - چنین پاسخش داد رستم که راه
درازست و من چون شوم کینه خواه - کمند و پی رخش و رستم سوار
نیابد ازو دام و دد زینهار - چو بیدار شد رستم تیزچنگ
جهان دید بر شیر تاریک و تنگ - بیفتاد رستم بر آن گرم خاک
زبان گشته از تشنگی چاک چاک - شده پاره پاره کنان و کشان
ز رستم به دشمن رسیده نشان - چو بیدار شد رستم از خواب خوش
برآشفت با بارهی دستکش - برآن تیرگی رستم او را بدید
سبک تیغ تیز از میان برکشید - چو رستم برآن اژدهای دژم
نگه کرد برزد یکی تیز دم - به بالین رستم تگ آورد رخش
همی کند خاک و همی کرد پخش - دلش زان شگفتی به دو نیم بود
کش از رستم و اژدها بیم بود - هم از بهر رستم دلش نارمید
چو باد دمان نزد رستم دوید - بر رستم آمد پر از رنگ و بوی
بپرسید و بنشست نزدیک اوی - خور جادوان بد چو رستم رسید
از آواز او دیو شد ناپدید - که آواره و بد نشان رستم است
که از روز شادیش بهره غم است - به گوش زن جادو آمد سرود
همان نالهی رستم و زخم رود - بیفگند رستم کمند دراز
به خم اندر آمد سر سرفراز - بخندید رستم ز گفتار اوی
بدو گفت اگر با منی راه جوی - سوی رستم و رخش بنهاد روی
یکی چوب زد گرم بر پای اوی - بخفت آن زمان رستم جنگجوی
چو خورشید تابنده بنمود روی - سبک دشتبان گوش را برگرفت
غریوان و مانده ز رستم شگفت - چنین گفت رستم که نام من ابر
اگر ابر باشد به زور هژبر - همی گشت رستم چو پیل دژم
کمندی به بازو درون شصت خم - چو رستم بدیدش برانگیخت اسپ
بیامد بر وی چو آذر گشسپ - سوی رستم آمد چو کوهی سیاه
از آهنش ساعد ز آهن کلاه - ز نیروی رستم ز بالای اوی
بینداخت یک ران و یک پای اوی - به دل گفت رستم گر امروز جان
بماند به من زندهام جاودان - بدو گفت رستم که مازندران
سپارم ترا از کران تا کران - به رستم چنین گفت کاووس کی
که ای گرد و فرزانهی نیک پی - نکرد ایچ رستم به رفتن شتاب
بدان تا برآمد بلند آفتاب - نشست از بر تخت مازندران
ابا رستم و نامور مهتران - که با چنگ رستم ندارید تاو
بده زود بر کام ما باژ و ساو - چو آگه شد از رستم و کار دیو
پر از خون شدش دیده دل پرغریو - ز رستم نخواهد جهان آرمید
نخواهد شدن نام او ناپدید - چو بشنید رستم چنین گفت باز
به پیش شهنشاه کهتر نواز - بخندید ازو رستم پیلتن
شده خیره زو چشم آن انجمن - ازان پس بدو گفت رستم توی
که داری بر و بازوی پهلوی - به رستم چنین گفت کاین جست و جوی
چه باید همی خیره این گفتوگوی - نگه کرد رستم به روشن روان
به شاه و سپاه و رد و پهلوان - چو نامه به مهر اندر آورد شاه
جهانجوی رستم بپیموده راه - چو رستم ز مازندران گشت باز
شه اندر زمان رزم را کرد ساز - بفرمود تا رستم زال زر
نخستین بران کینه بندد کمر - یکی برگرایید رستم عنان
بر شاه شد تاب داده سنان - چو آواز جویان به رستم رسید
خروشی چو شیر ژیان برکشید - چو بر نیزهی رستم افگند چشم
نماند ایچ با او دلیری و خشم - به رستم چنین گفت کای سرفراز
چه بودت که ایدر بماندی دراز - بدو گفت رستم که چون رزم سخت
ببود و بیفروخت پیروز بخت - مگر نامور رستم زال را
خداوند شمشیر و گوپال را - فرو برد رستم ببوسید تخت
بسیچ گذر کرد و بربست رخت - بشد رستم زال و بنشست شاه
جهان کرد روشن به آیین و راه - ببارید رستم ز چشم آب زرد
دلش گشت پرخون و جان پر ز درد - همان شاه با نامور سرکشان
ز رستم چو دیدند یک یک نشان - گرایدونک باشید با من یکی
ز رستم نترسم به جنگ اندکی - چو نامه به نزدیک ایشان رسید
که رستم بدین دشت لشکر کشید - چو رستم چنان دید نزدیک شاه
نهانی برافگند مردی به راه - فرستاده پاسخ بیاورد زود
بر رستم زال زر شد چو دود - خبر شد به شاه هماور ازین
که رستم نهادست بر رخش زین - به پیمان که کاووس را با سران
بر رستم آرد ز هاماوران - که رستم به مصر و به بربر چه کرد
بران شهریاران به روز نبرد - همان سگزی رستم شیردل
که از شیر بستد به شمشیر دل - جهان پهلوانی به رستم سپرد
همه روزگار بهی زو شمرد - بدین داستان گفتم آن کم شنود
کنون رزم رستم بباید سرود - خبر یافت زو رستم و گیو و طوس
برفتند با لشکری گشن و کوس - به رستم چنین گفت گودرز پیر
که تا کرد مادر مرا سیر شیر - ز لشکر جهاندیدگان را بخواند
ز رستم بسی داستانها براند - چنین گفت با رستم شیرمرد
که برخیز و از خرمی بازگرد - کنون از ره رستم جنگجوی
یکی داستانست با رنگ و بوی - چو بشنید رستم بخندید سخت
بدو گفت با ماست پیروز بخت - به مستی چنین گفت یک روز گیو
به رستم که ای نامبردار نیو - بدو گفت رستم که بیکام تو
مبادا گذر تا سرانجام تو - چنین گفت رستم بدان سرکشان
بدان گرزداران مردمکشان - چو رستم برادر برانگونه دید
به کردار آتش سوی او دوید - چو الکوس آوای رستم شنید
دلش گفتی از پوست آمد پدید - بدو گفت رستم که چنگال شیر
نپیمودهای زان شدستی دلیر - ز رستم بترسید افراسیاب
نکرد ایچ بر کینه جستن شتاب - به مستی همی گیو را خواستی
همه جنگ با رستم آراستی - ز فتراک بگشاد رستم کمند
همی خواست آورد او را ببند - سخنهای این داستان شد به بن
ز سهراب و رستم سرایم سخن - چو بیدار شد رستم از خواب خوش
به کار امدش بارهی دستکش - ز موبد برین گونه برداشت یاد
که رستم یکی روز از بامداد - چو رستم به گفتار او بنگرید
ز بدها گمانیش کوتاه دید - بر رستم آمد گرانمایه شاه
بپرسیدش از خواب و آرامگاه - از او رستم شیردل خیره ماند
برو بر جهان آفرین را بخواند - چو رستم برانسان پری چهره دید
ز هر دانشی نزد او بهره دید - به بازوی رستم یکی مهره بود
که آن مهره اندر جهان شهره بود - به رستم دهم تخت و گرز و کلاه
نشانمش بر گاه کاووس شاه - چو رستم پدر باشد و من پسر
نباید به گیتی کسی تاجور - چو یک ماه شد همچو یک سال بود
برش چون بر رستم زال بود - جهانآفرین تا جهان آفرید
سواری چو رستم نیامد پدید - یکی نامه از رستم جنگ جوی
بیاورد وبنمود پنهان بدوی - بزرگان جنگآور از باستان
ز رستم زنند این زمان داستان - شهنشاه و رستم بجنبد ز جای
شما با تهمتن ندارید پای - به رستم رساند از این آگهی
که با بیم شد تخت شاهنشهی - ز ره سوی ایوان رستم شدند
ببودند یکبار و دم برزدند - بدو گفت رستم که مندیش ازین
که با ما نشورد کس اندر زمین - یکی نامه فرمود پس شهریار
نوشتن بر رستم نامدار - بباید که نزدیک رستم شوی
به زابل نمانی و گر نغنوی - بدو گفت رستم که گیهان تراست
همه کهترانیم و فرمان تراست - به کاووس کی گفت رستم چه کرد
کز ایران برآوردی امروز گرد - کسی را که جنگی چو رستم بود
بیازارد او را خرد کم بود - برفتند با او سران سپاه
پس رستم اندر گرفتند راه - که رستم که باشد فرمان من
کند پست و پیچد ز پیمان من - چو رستم همی زو بترسد به جنگ
مرا و ترا نیست جای درنگ - ز بالا نگون اندرآمد به سر
برو کرد رستم به تندی گذر - به رستم بر این داستانها بخواند
تهمتن چو بشنید خیره بماند - غمی شد دل نامداران همه
که رستم شبان بود و ایشان رمه - همی دید رستم مر او را ز دور
نشست و نگه کرد مردان سور - بدان لشکر اندر چنو کس نبود
بر رستم آمد بپرسید زود - چو برگشت رستم بر شهریار
از ایران سپه گیو بد پاسدار - بدانست رستم کز ایران سپاه
به شب گیو باشد طلایه به راه - بخندید و زان پس فغان برکشید
طلایه چو آواز رستم شنید - برین زور و این کتف و این یال اوی
شود کشته رستم به چنگال اوی - ز بهرام و از رستم نامدار
ز هر کت بپرسم به من برشمار - غمی گشت سهراب را دل ازان
که جایی ز رستم نیامد نشان - بدو گفت سهراب کاین نیست داد
ز رستم نکردی سخن هیچ یاد - کسی را که رستم بود هم نبرد
سرش ز آسمان اندر آید به گرد - که چندین ز رستم سخن بایدت
زبان بر ستودنش بگشایدت - نگه کرد رستم بدان سرافراز
بدان چنگ و یال و رکیب دراز - چنین داد پاسخ که رستم نیم
هم از تخمهی سام نیرم نیم - یکی نزد رستم برید آگهی
کزین ترک شد مغز گردان تهی - بدو گفت رستم که هر شهریار
که کردی مرا ناگهان خواستار - ز خیمه نگه کرد رستم بدشت
ز ره گیو را دید کاندر گذشت - به رستم چنین گفت کاندر گذشت
ز من جنگ و پیکار سوی تو گشت - بدو گفت رستم که شد تیرهروز
چه پیدا کند تیغ گیتی فروز - همی گفت رستم که هرگز نهنگ
ندیدم که آید بدین سان به جنگ - میان جوان را نبود آگهی
بماند از هنر دست رستم تهی - دل رستم اندیشهای کرد بد
که کاووس را بیگمان بد رسد - غمی گشت رستم چو او را بدید
خروشی چو شیر ژیان برکشید - بدو گفت رستم که با فر شاه
برآید همه کامهی نیک خواه - ازو خوردنی خواست رستم نخست
پس آنگه ز اندیشگان دل بشست - وزان روی رستم سپه را بدید
سخن راند با گیو و گفت و شنید - چنین گفت با رستم گرد گیو
کزین گونه هرگز ندیدیم نیو - غمی گشت رستم ز گفتار اوی
بر شاه کاووس بنهاد روی - ز سهراب رستم زبان برگشاد
ز بالا و برزش همی کرد یاد - به هومان بگفت آن کجا رفته بود
سخن هرچه رستم بدو گفته بود - چو رستم ز دست وی آزاد شد
بسان یکی تیغ پولاد شد - همی ماند رستم ازو در شگفت
ز پیگارش اندازهها برگرفت - بدو گفت هومان که در کارزار
رسیدست رستم به من اند بار - ز رستم بپرسید خندان دو لب
تو گفتی که با او به هم بود شب - بدو گفت رستم کهای نامجوی
نبودیم هرگز بدین گفتوگوی - نشست از بر رخش رستم چو گرد
پر از خون رخ و لب پر از باد سرد - که اکنون چه داری ز رستم نشان
که کم باد نامش ز گردنکشان - یکی دشنه بگرفت رستم به دست
که از تن ببرد سر خویش پست - بدو گفت ار ایدونکه رستم تویی
بکشتی مرا خیره از بدخویی - دو اسپ اندر آن دشت برپای بود
پر از گرد رستم دگر جای بود - غمی بود رستم ببازید چنگ
گرفت آن بر و یال جنگی پلنگ - به کاووس کی تاختند آگهی
که تخت مهی شد ز رستم تهی - ازین نامداران گردنکشان
کسی هم برد سوی رستم نشان - اگر کشته شد رستم جنگجوی
از ایران که یارد شدن پیش اوی - چو بشنید رستم سرش خیره گشت
جهان پیش چشم اندرش تیره گشت - به دشنه جگرگاه پور دلیر
دریدم که رستم مماناد دیر - شود پشت رستم به نیرو ترا
هلاک آورد بیگمانی مرا - چو بشنید گودرز برگشت زود
بر رستم آمد به کردار دود - بفرمود رستم که تا پیشکار
یکی جامه افگند بر جویبار - به رستم چنین گفت کاووس کی
که از کوه البرز تا برگ نی - بدو گفت رستم که او خود گذشت
نشستست هومان درین پهن دشت - وزان جایگه شاه لشکر براند
به ایران خرامید و رستم بماند - چو آمد زواره سپیده دمان
سپه راند رستم هم اندر زمان - یکی داستانست پر آب چشم
دل نازک از رستم آید بخشم - به رستم سپردش دل و دیده را
جهانجوی گرد پسندیده را - چنین گفت با رستم سرفراز
که آمد به دیدار شاهم نیاز - ازین هر چه در گنج رستم نبود
ز گیتی فرستاد و آورد زود - ز رستم بپرسید و بنواختش
بران تخت پیروزه بنشاختش - سپه کش چو رستم سپاهی گران
بسی نامداران و جنگ آوران - سپه کش چو رستم گو پیلتن
به یک دست خنجر به دیگر کفن - گر ایدونک باشید همداستان
به رستم فرستم یکی داستان - برین هم نشان نزد رستم پیام
پرستنده و اسپ و زرین ستام - چنین گفت رستم که اینست رای
جزین روی پیمان نیاید بجای - به رستم چنین گفت گیرم که اوی
جوانست و بد نارسیده بروی - ز گردان که رستم بداند همی
کجا نامشان بر تو خواند همی - به رستم چنین گفت شاه جهان
که ایدون نماند سخن در نهان - بران سان که رستم همی نام برد
ز خویشان نزدیک صد بر شمرد - غمی گشت رستم به آواز گفت
که گردون سر من بیارد نهفت - چو از رفتنش رستم آگاه شد
روانش ز اندیشه کوتاه شد - به رستم چنین گفت کافراسیاب
چو از تو خبر یافت اندر شتاب - اگر طوس جنگیتر از رستم است
چنان دان که رستم ز گیتی کم است - سپهدار بنشست و رستم به هم
سخن راند هرگونه از بیش و کم - سیاوش ز رستم بپرسید و گفت
که این راز بیرون کنید از نهفت - وزان روی چون رستم شیرمرد
بیامد بر شاه ایران چو گرد - سیاوش چو بشنید گفتار اوی
ز رستم غمی گشت و برتافت روی - که رازش به هم بود با هر دو تن
ازان پس که رستم شد از انجمن - همان رستم از گنج آراسته
نخواهد شدن سیر از خواسته - چه بری سری را همی بیگناه
که کاووس و رستم بود کینه خواه - کنون زنده بر گاه کاووس شاه
چو دستان و چون رستم کینه خواه - فرامرز رستم که بد پیش رو
نگهبان هر مرز و سالار نو - بر رستم آمد بگفت این سخن
که پور سپهدار افگند بن - به گردان چنین گفت رستم که من
برین کینه دادم دل و جان و تن - چنین گفت رستم که گر شهریار
چنان خستهدل شاید و سوگوار - به درگاه هر پهلوانی که بود
چو زان گونه آواز رستم شنود - گزین کرد پس رستم زابلی
ز گردان شمشیرزن کابلی - که آمد به کین رستم پیلتن
بزرگان ایران شدند انجمن - همه شهر ایران به ماتم شدند
پر از درد نزدیک رستم شدند - فرستاد و مر سرخه را پیش خواند
ز رستم بسی داستانها براند - سپردار بسیار در پیش بود
که دلشان ز رستم بداندیش بود - ابا رستم امروز جنگ آورم
همه نام او زیر ننگ آورم - هزیمت گرفتند ترکان چو باد
که رستم ز بازو همی داد داد - چو رستم درفش سیه را بدید
به کردار شیر ژیان بردمید - به ایرانیان گفت رستم کجاست
که گوید که او روز جنگ اژدهاست - ز رستم بپرسید پرمایه طوس
که چون یافت شیر از یکی گور کوس - یکی نیزه سالار توران سپاه
بزد بر بر رستم کینهخواه - بدو گفت رستم به یک ترک جنگ
نسازد همانا که آیدش ننگ - بدو گفت رستم که گرز گران
چو یاد آرد از یال جنگآوران - چو برخاست از دشت گرد سپاه
کس آمد بر رستم از دیدهگاه - همی جست رستم کمرگاه او
که از رزم کوته کند راه او - بدانست رستم که جز پیلسم
ز ترکان ندارد کس آن زور و دم - وزین روی رستم سپه برکشید
هوا شد ز تیغ یلان ناپدید - ز پس کرد رستم همانگه نگاه
بجست از کفش نامبردار شاه - بر رستم آمد یکی چارهجوی
که امروز ازین رزم شد رنگ و بوی - به قلب اندرون رستم زابلی
زرهدار با خنجر کابلی - چو از جنگ رستم بپیچید روی
گریزان همی رفت پرخاشجوی - به ماچین و چین آمد این آگهی
که بنشست رستم به شاهنشهی - نمانم که رستم برآساید ایچ
همی کینه را کرد باید بسیچ - وزان پس چو بشنید افراسیاب
که بگذشت رستم بران روی آب - پس آگاهی آمد به پرخاشجوی
که رستم به توران در آورد روی - کسی نزد رستم برد آگهی
ازین کودک شوم بیفرهی - من آورد رستم بسی دیدهام
ز جنگ آوران نیز بشنیدهام - از ایران بپرسید و ز تخت و گاه
ز گودرز وز رستم نیکخواه - گذشته ز رستم به ایران سوار
ندانم که با من کند کارزار - چو گودرز و چون رستم پیلتن
چو طوس و چو گرگین و آن انجمن - به ایران پس از رستم پیلتن
سرافرازتر کس منم ز انجمن - اگر همگنان رای جنگ آورید
بکوشید و رستم پلنگ آورید - نگه کرد رستم سرو پای اوی
نشست و سخن گفتن و رای اوی - چنین گفت رستم به شاه زمین
که ای نامبردار باآفرین - به نخچیر شد شهریار جهان
ابا رستم نامور پهلوان - ابا رستم گرد و دستان به هم
همی گفت کاوس هر بیش و کم - بیاراست رستم به دیدار شاه
ببیند که تا هست زیبای گاه - گوا بود دستان و رستم برین
بزرگان لشکر همه همچنین - ز رستم سوی زال سام آمدند
گشاده دل و شادکام آمدند - به زنهار بر دست رستم نهاد
چنان خط و سوگند و آن رسم و داد - به رستم چنین گفت کای پهلوان
همیشه بدی شاد و روشنروان - سپهبد بشد تیز و برگشت شاه
سوی کاخ با رستم و با سپاه - پس از رستم زال سام سوار
ندیدم چو تو نیز یک نامدار - شگفتی بگیتی ز رستم بس است
کزو داستان بر دل هرکس است - بزرگان ایران بماتم شدند
دلیران بدرگاه رستم شدند - ز پیران چو بشنید رستم سخن
نه بر آرزو پاسخ افگند بن - همی رفت پیران پر از درد و بیم
شد از کار رستم دلش به دو نیم - بیامد چو نزدیک رستم رسید
همی بود تا یال و شاخش بدید - دل رستم آگنده از کین اوست
بروهاش یکسر پر از چین اوست - بجنبید با گرز رستم ز جای
همانگه برخش اندر آورد پای - بدو گفت رستم که نام تو چیست
بدین آمدن رای و کام تو چیست - بدو گفت رستم که چندین سخن
که گفتی و افگندی از مهر بن - سر رستم زابلی را بدار
برآریم بر سوگ آن نامدار - بدو گفت رستم که ای شوربخت
که هرگز مبادا گل آن درخت - بدو گفت من رستم زابلی
زرهدار با خنجر کابلی - کزان گونه گفتار رستم شنید
همه کینه از دودهی خویش دید - سیاوش جهاندار و پرمایه بود
ورا رستم زابلی دایه بود - سپر بر سرآورد رستم چو دید
که تیرش زره را بخواهد برید - چو بشنید پیران ز پیش سپاه
بیامد بر رستم کینه خواه - بدو گفت رستم که نامم مجوی
ز من هرچ دیدی بدیشان بگوی - همانگاه رستم رسید اندروی
همه دشت زیشان پر از گفت و گوی - بدو گفت رستم که ای پهلوان
درودت ز خورشید روشن روان - که این شیردل رستم زابلیست
برین لشکر اکنون بباید گریست - همی بود رستم میان دو صف
گرفته یکی خشت رخشان بکف - چو گشتند نزدیک رستم کمان
ز بازو برون کرد و آمد دمان - چو رستم بدیدش کیانی کمند
بیفگند و سرش اندر آمد به بند - بنزدیک رستم فرستاد شاه
که این هدیه با خویشتن بر براه - بینداخت رستم کیانی کمند
همی خواست کرد سرش را ببند - پس پشتشان رستم گرزدار
دو فرسنگ برسان ابر بهار - پس اندر سواران برفتند گرم
که بر پشت رستم بدرند چرم - چو با راه رستم هم آواز گشت
سپهدار ایران ازو بازگشت - بدانست رستم که آن نیست گور
ابا او کنون چاره باید نه زور - چو ببرید رستم سر دیو پست
بران بارهی پیل پیکر نشست - چو رستم شتابندگان را بدید
سبک تیغ تیز از میان برکشید - چو رستم بجنبید بر خویشتن
بدو گفت اکوان که ای پیلتن - چو رستم درفش جهاندار شاه
نگه کرد کامد پذیره براه - که تنها گله برد رستم ز دشت
ز ما کشت بسیار و اندر گذشت - چو رستم بگفتار او بنگرید
هوا در کف دیو واژونه دید - سر سرکشان رستم تاج بخش
بفرمود تا برنشیند برخش - چو گودرز و چون رستم و گستهم
چو برزین گرشاسپ از تخم جم - سپهدار با چار پیل و سپاه
پس رستم اندر گرفتند راه - ز رستم چو بشنید اکوان دیو
برآورد بر سوی دریا غریو - بمی رستم آن داستان برگشاد
وز اکوان همی کرد بر شاه یاد - چنین گفت رستم که با بخت تو
نترسد پرستندهی تخت تو - چه با رستم و گیو و با گژدهم
چه با طوس نوذر چه با گستهم - چو طوس و چو رستم یل پهلوان
فریبرز و شاپور شیر دمان - ازان پس که برگشت زان رزمگاه
که رستم برو کرد گیتی سیاه - که آن جای جنگست و خون ریختن
چه با گیو و با رستم آویختن - دگر نامور رستم پهلوان
پسندیده و راد و روشن روان - چو رستم که بد پهلوان بزرگ
چو گودرز بینادل آن پیر گرگ - به رستم سپرد آن زمان میمنه
که بود او سپاهی شکن یک تنه - مگر رستم زال سام سوار
که با او نسازد کسی کارزار - جز از پهلوان رستم نامدار
به گیتی نبینیم چون او سوار - پس آزاده شیدسپ فرزند شاه
چو رستم درآید به روی سپاه - چو آواز رستم شب تیره ابر
بدرد دل و گوش غران هژبر - ترا نیست دستان و رستم به کار
همی راه جویی به اسفندیار - برهنه کنی تیغ و گوپال را
به بند آوری رستم زال را - همی دور مانی ز رستم کهن
براندازه باید که رانی سخن - چو آنجا رسی دست رستم ببند
بیارش به بازو فگنده کمند - ببندی همی رستم زال را
خداوند شمشیر و گوپال را - همانست رستم که دانی همی
هنرهاش چون زند خوانی همی - چو رستم بیاید به فرمان من
ز من نشنود سرد هرگز سخن - سواری که باشد ورا فر و زیب
نگیرد ورا رستم اندر فریب - مرا گفت بر کار رستم بسیچ
ز بند و ز خواری میاسای هیچ - هم از راه تا خان رستم بران
مکن کار بر خویشتن برگران - مرا گفت رستم ز بس خواسته
هم از کشور و گنج آراسته - کنون رستم آید ز نخچیرگاه
زواره فرامرز و چندی سپاه - بدو گفت رستم که تا نام خویش
نگویی نیابی ز من کام خویش - چنین گفت رستم که فرمان شاه
برآنم که برتر ز خورشید و ماه - بخندید رستم بدو گفت شاه
ز بهر خورش دارد این پیشگاه - بخندید رستم به آواز گفت
که مردی نشاید ز مردان نهفت - همی ماند از رستم اندر شگفت
ازان خوردن و یال و بازوی و کفت - نجنبید رستم نه بنهاد گور
زواره همی کرد زین گونه شور - چو بشنید رستم ز بهمن سخن
پراندیشه شد نامدار کهن - ز رستم چو بشنید بهمن سخن
روان گشت با موبد پاکتن - زواره بیامد به نزدیک زال
وزان روی رستم برافراخت یال - نخستین درودش ز رستم بداد
پسانگاه گفتار او کرد یاد - بدو گفت چون رستم پیلتن
ندیده بود کس بهر انجمن - که رستم همی پیل جنگی کنی
دل نامور انجمن بشکنی - بدو گفت رستم که ای پهلوان
جهاندار و بیدار و روشنروان - بدو گفت رستم که ای نامدار
همی جستم از داور کردگار - بدو گفت رستم که ایدون کنم
شوم جامهی راه بیرون کنم - دلم گشت زان کار چون نوبهار
هم از رستم و هم ز اسفندیار - شنیدم همه هرچ رستم بگفت
بزرگیش با مردمی بود جفت - دو گیتی به رستم نخواهم فروخت
کسی چشم دین را به سوزن ندوخت - همی بود رستم به ایوان خویش
ز خوردن نگه داشت پیمان خویش - چو رستم برفت از لب هیرمند
پراندیشه شد نامدار بلند - چو چندی برآمد نیامد کسی
نگه کرد رستم به ره بر بسی - به ایوان رستم مرا کار نیست
ورا نزد من نیز دیدار نیست - بدو گفت رستم که ای پهلوان
نوآیین و نوساز و فرخ جوان - به گیتی چنان دان که رستم منم
فروزندهی تخم نیرم منم - بخندید از رستم اسفندیار
بدو گفت کای پور سام سوار - به دست چپ خویش بر جای کرد
ز رستم همی مجلس آرای کرد - همی آمد از دور رستم چو شیر
به زیر اندرون اژدهای دلیر - یکی سرو بد نابسوده سرش
چو با شاخ شد رستم آمد برش - چنین گفت با رستم اسفندیار
که این نیک دل مهتر نامدار - بدو گفت رستم که آرام گیر
چه گویی سخنهای نادلپذیر - چو از رستم اسفندیار این شنید
بخندید و شادان دلش بردمید - بدو گفت کای رستم پیلتن
چنانی که بشنیدم از انجمن - بخندید ازو فرخ اسفندیار
چنین گفت کای رستم نامدار - بخندید رستم ز اسفندیار
بدو گفت سیر آیی از کارزار - چنین گفت رستم به اسفندیار
که کردار ماند ز ما یادگار - که گوید برو دست رستم ببند
نبندد مرا دست چرخ بلند - چو بشنید گردنکش اسفندیار
بدو گفت کای رستم نامدار - می آورد و رامشگران را بخواند
ز رستم همی در شگفتی بماند - بدو گفت رستم که ای شیرخوی
ترا گر چنین آمدست آرزوی - چو هنگامهی رفتن آمد فراز
ز می لعل شد رستم سرفراز - به رستم چنین گفت کای نامجوی
چرا تیز گشتی بدین گفت و گوی - بدو گفت رستم که ای نامدار
همیشه خرد بادت آموزگار - چو بنهاد رستم به خوردن گرفت
بماند اندر آن خوردن اندر شگفت - دل رستم از غم پراندیشه شد
جهان پیش او چون یکی بیشه شد - ببینیم تا رستم اکنون ز می
چه گوید چه آرد ز کاوس کی - که رستم ز دست جوانی بخست
به زاول شد و دست او را ببست - به یاد شهنشاه رستم بخورد
برآورد ازان چشمهی زرد گرد - چو رستم بدر شد ز پردهسرای
زمانی همی بود بر در به پای - به رستم چنین گفت کای سرگرای
چرا تیز گشتی به پردهسرای - چو رستم بیامد به ایوان خویش
نگه کرد چندی به دیوان خویش - چو رستم سلیح نبردش بدید
سرافشاند و باد از جگر برکشید - چو بشنید دستان ز رستم سخن
پراندیشه شد جان مرد کهن - بدو گفت رستم که ای مرد پیر
سخنها برین گونه آسان مگیر - چنین گفت رستم به آواز سخت
که ای شاه شاداندل و نیکبخت - وگر بارهی رستم جنگجوی
به ایوان نهد بیخداوند روی - چو شد روز رستم بپوشید گبر
نگهبان تن کرد بر گبر ببر - همی رفت رستم زواره پسش
کجا بود در پادشاهی کسش - بدو گفت رستم کزین گفت و گوی
چه باشد مگر کم شود آبروی - همی دست رستم نخواهید بست
برین رزمگه بر نشاید نشست - کجا نیزهی رستم او داشتی
پس پشت او هیچ نگذاشتی - به رستم چنین گفت کای بدنشان
چنین بود پیمان گردنکشان - بدانگه که رزم یلان شد دراز
همی دیر شد رستم سرفراز - چو بشنید رستم غمی گشت سخت
بلرزید برسان شاخ درخت - به ایرانیان گفت رستم کجاست
برین روز بیهوده خامش چراست - چنین گفت با رستم اسفندیار
که بر کین طاوس نر خون مار - شما سوی رستم به جنگ آمدید
خرامان به چنگ نهنگ آمدید - نشست از بر تخت با سوک و درد
سخنهای رستم همه یادکرد - به پستی همی بود اسفندیار
خروشید کای رستم نامدار - چو او از کمان تیر بگشاد شست
تن رستم و رخش جنگی بخست - به رستم نگه کردم امروز من
بران برز بالای آن پیلتن - چنین گفت رستم که بیگاه شد
ز رزم و ز بد دست کوتاه شد - همی تاخت بر گردش اسفندیار
نیامد برو تیر رستم به کار - بدو گفت رستم که ایدون کنم
چو بر خستگیها بر افسون کنم - فرود آمد از رخش رستم چو باد
سر نامور سوی بالا نهاد - چو برگشت از رستم اسفندیار
نگه کرد تا چون رود نامدار - به بالا ز رستم همی رفت خون
بشد سست و لرزان که بیستون - تو کشتی به آب اندر انداختی
ز رستم همی چاکری ساختی - بخندید چون دیدش اسفندیار
بدو گفت کای رستم نامدار - وزان روی رستم به ایوان رسید
مر او را بران گونه دستان بدید - بدو گفت رستم کزین غم چه سود
که این ز آسمان بودنی کار بود - به رستم من از چنگ آن اژدها
ندانم کزین خسته آیم رها - تن رستم شیردل خسته شد
ازان خستگی جان من بسته شد - چو بشنید رستم میان را ببست
وزان جایگه رخش را برنشست - کسی سوی رستم فرستاد زال
که لختی به چاره برافراز یال - به رستم نمود آن زمان راه خشک
همی آمد از باد او بوی مشک - چو رستم بران تند بالا رسید
همان مرغ روشندل او را بدید - بمالید بر ترکش پر خویش
بفرمود تا رستم آمدش پیش - گر ایدونک رستم نگردد درست
کجا خواهم اندر جهان جای جست - چو ببرید رستم تن شاخ گز
بیامد ز دریا به ایوان و رز - بدو گفت رستم گر او را ز بند
نبودی دل من نگشتی نژند - ازان جایگه نیکدل برپرید
چو اندر هوا رستم او را بدید - چو بشنید رستم دلش شاد شد
از اندیشهی بستن آزاد شد - چنین گفت رستم به اسفندیار
که ای سیر ناگشته از کارزار - بپوشید رستم سلیح نبرد
همی از جهان آفرین یاد کرد - دگر باره رستم زبان برگشاد
مکن شهریارا ز بیداد یاد - بدو گفت برخیز ازین خواب خوش
برآویز با رستم کینهکش - به رستم چنین گفت اسفندیار
که تا چندگویی سخن نابکار - گمانی نبردم که رستم ز راه
به ایوان کشد ببر و گبر و کلاه - بپوشید جوشن یل اسفندیار
بیامد بر رستم نامدار - خروشید چون روی رستم بدید
که نام تو باد از جهان ناپدید - چنین گفت رستم به اسفندیار
که آوردی آن تخم زفتی به بار - بدین چوب شد روزگارم به سر
ز سیمرغ وز رستم چارهگر - چو اسفندیار این سخن یاد کرد
بپیچید و بگریست رستم به درد - بدانست رستم که لابه به کار
نیاید همی پیش اسفندیار - چو خودکامه جنگی بدید آن درنگ
که رستم همی دیر شد سوی جنگ - یکی تیر بر ترگ رستم بزد
چنان کز کمان سواران سزد - چنین گفت با رستم اسفندیار
که از تو ندیدم بد روزگار - بهانه تو بودی پدر بد زمان
نه رستم نه سیمرغ و تیر و کمان - ز رستم چو بشنید گویا سخن
بدو گفت نوگیر چون شد کهن - بر و جامه رستم همی پاره کرد
سرش پر ز خاک و دلش پر ز درد - چنین گفت با رستم اسفندیار
که اکنون سرآمد مرا روزگار - بدو گفت رستم که با آسمان
نتابد بداندیش و نیکی گمان - به رستم چنین گفت زال ای پسر
ترا بیش گریم به درد جگر - چل اشتر بیاورد رستم گزین
ز بالا فروهشته دیبای چین - تو گفتی که هوش یل اسفندیار
بود بر کف رستم نامدار - هم اندرز بهمن به رستم بگفت
برآورد رازی که بود از نهفت - نه سیمرغ کشتش نه رستم نه زال
تو کشتی مر او را چو کشتی منال - پشوتن بیامد گوایی بداد
سخنهای رستم همه کرد یاد - ز رستم دل نامور گشت خوش
نزد نیز بر دل ز تیمار تش - به رستم چو برخواند نامه دبیر
بدان شاد شد مرد دانشپذیر - همه پاک رستم به بهمن سپرد
برنده به گنجور او بر شمرد - سواری و می خوردن و بارگاه
بیاموخت رستم بدان پور شاه - یکی نامه بنوشت رستم به درد
همه کار فرزند او یاد کرد - به سام نریمان کشیدی نژاد
بسی داشتی رزم رستم به یاد - چگونه است کار تو با کابلی
چه گویند از رستم زابلی - بزرگان ایران و هندوستان
ز رستم زدندی همی داستان - چنین داد پاسخ به رستم شغاد
که از شاه کابل مکن نیز یاد - در اندیشهی مهتر کابلی
چنان بد کزو رستم زابلی - چو بشنید رستم برآشفت و گفت
که هرگز نماند سخن در نهفت - براندازهی رستم و رخش ساز
به بن در نشان تیغهای دراز - چنین گفت رستم که اینست راه
مرا خود به کابل نباید سپاه - برادر چو رستم چو دستان پدر
ازین نامورتر که دارد گهر - تو از تخمهی سام نیرم نهای
برادر نهای خویش رستم نهای - ازان سپ به رستم چنین گفت شاه
که چون رایت آید به نخچیرگاه - ز گفتار او رستم آمد به شور
ازان دشت پرآب و نخچیرگور - دل رستم از رخش شد پر ز خشم
زمانش خرد را بپوشید چشم - چو رستم دمان سر برفتن نهاد
سواری برافگند پویان شغاد - ببخشید رستم گناه ورا
بیفزود زان پایگاه ورا - چو رستم چنان دید بفراخت دست
چنان خسته از تیر بگشاد شست - بدو گفت رستم ز یزدان سپاس
که بودم همه ساله یزدانشناس - فرامرز چون سوک رستم بداشت
سپه را همه سوی هامون گذاشت - ز خوردن یکی هفته تن باز داشت
که با جان رستم به دل راز داشت - که رستم گه زندگانی چه کرد
همان زال افسونگر آن پیرمرد - به کابل شد و کین رستم بخواست
همه بوم و بر کرد با خاک راست - چنین تا به هنگام رستم رسید
که شمشیر تیز از میان برکشید - به زاری کنون رستم اندرگذشت
همه زابلستان پرآشوب گشت - که رستم فراز آورید آن به رنج
ز شاهان و گردنکشان یافت گنج - نپیچید رستم ز فرمان اوی
دلش بسته بودی به پیمان اوی - نه رستم به کابل به نخچیرگاه
بدان شد که تا نیست گردد به چاه - چو رستم نگهدار تخت کیان
همی بر در رنج بستی میان - برین هم نشان تا به اسفندیار
چو کیخسرو و رستم نامدار - که پیچیده بد رستم از شهریار
بجایی خود و تیغ زن ده هزار - کجا رستم زال و اسفندیار
کزیشان سخن ماندمان یادگار - که رستم بدش نام و بیدار بود
خردمند و گرد و جهاندار بود - بدانست رستم شمار سپهر
ستاره شمر بود و با داد و مهر - به عنوان بر از پور هرمزد شاه
جهان پهلوان رستم نیک خواه - گرانمایه پیروزنامه به داد
سخنهای رستم همیکرد یاد - چو شعبه مغیره بگفت آن زمان
که آید بر رستم پهلوان - بدو گفت رستم که جان شاددار
بدانش روان و تن آباد دار - بپیچید رستم ز گفتار اوی
بروهاش پرچین شد و زرد روی - خروشی بر آمد به کردار رعد
ازین روی رستم وزان روی سعد - خروشی برآمد ز رستم چو رعد
یکی تیغ زد بر سر اسپ سعد - بر آهیخت رستم یکی تیغ تیز
بدان تا نماید به دو رستخیز - بپوشید دیدار رستم ز گرد
بشد سعد پویان به جای نبرد - چو دیدار رستم ز خون تیره شد
جهانجوی تازی بدو چیره شد - لب رستم از تشنگی شد چو خاک
دهن خشک و گویا زبان چاک چاک - ز رستم کجا کشته شد روز جنگ
ز تیمار بر ما جهان گشت تنگ - چو رستم سواری به گیتی نبود
نه گوش خردمند هرگز شنود