«ایزد» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «ایزد» در غزلیات حافظ شیرازی
- شکر ایزد که ز تاراج خزان رخنه نیافت
بوستان سمن و سرو و گل و شمشادت - فرض ایزد بگذاریم و به کس بد نکنیم
وان چه گویند روا نیست نگوییم رواست - آب حیوانش ز منقار بلاغت می چکد
زاغ کلک من به نام ایزد چه عالی مشرب است - شکر ایزد که به اقبال کله گوشه گل
نخوت باد دی و شوکت خار آخر شد - اگر از پرده برون شد دل من عیب مکن
شکر ایزد که نه در پرده پندار بماند - شکر ایزد که میان من و او صلح افتاد
صوفیان رقص کنان ساغر شکرانه زدند - گر می فروش حاجت رندان روا کند
ایزد گنه ببخشد و دفع بلا کند - به منت دگران خو مکن که در دو جهان
رضای ایزد و انعام پادشاهت بس - سعدی شیرازی
- «ایزد» در غزلیات سعدی شیرازی
- خیام نیشابوری
- «ایزد» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «ایزد» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- روی تو پیغامبر خوبی و حسن ایزدست
جان به تو ایمان نیارد با چنین برهان چرا - شكر ایزد را كه جمله چشمه حیوانها
تیره باشد پیش لطف چشمه حیوان ما - دریای حسن ایزد چون موج میخرامد
خاك ره از قدومش چون عنبرست امشب - خضر از كرم ایزد بر آب حیاتی زد
نك زهره غزل گویان در برج قمر آمد - هر كه او یك سجده كردش گر چه كردش از نفاق
در دو عالم عاقبت او خاصه ایزد شود - زندگانی صدر عالی باد
ایزدش پاسبان و كالی باد - چون خواب را درهم زدی درده شراب ایزدی
زیرا نشاید در كرم بر خلق بستن هر دو در - چونك رسول از قنق گشت ملول و شد ترش
ناصح ایزدی ورا كرد عتاب در عبس - چاره خشك و بیمدد نفخه ایزدی بود
كوست به فعل یك به یك نیست ضعیف و مستخف - نخله خشك ز امر حق داد ثمر به مریمی
یافت ز نفخ ایزدی مرده حیات متنف - تابش سینه و برت را خود ندارد چشم تاب
شكر ایزد را كه من زین دلبری را یافتم - ماییم مست ایزدی زان بادههای سرمدی
تو عاقلی و فاضلی دربند نام و ننگ شو - خامش كن كز بیخودی گر های و هویی میزدی
این جا به فضل ایزدی نی های می گنجد نه هو - شكر ایزد را كه دیدم روی تو
یافتم ناگه رهی من سوی تو - با این عطای ایزدی با این جمال و شاهدی
فرمان پرستان را نگر مستغرق فرمان شده - از رشك پنهان ای پری در جان درآ تا دل بری
ای زهره صد مشتری ای سر لطف ایزدی - گفتم كه آنچ از آسمان جستم بدیدم در زمین
ناگاه فضل ایزدی شد چاره بیچارهای - مهدی و مهتدی تویی رحمت ایزدی تویی
روی زمین گرفتهای داد زمانه دادهای - ایزد گفت عشق را گر نبدی جمال تو
آینه وجود را كی كنمی رعایتی - نور دمی كه عاق شد طالب روح طاق شد
ماه مرا محاق شد بیمه فضل ایزدی - چو صفات حسن ایزد عرقت به بحر ریزد
دو هزار موج خیزد تو چنین شكر چرایی - جوشید و بحر گشت و جهان در جهان گرفت
چون آمدش ز ایزد اكبر اشارتی - نفس ایزدی ز سوی یمن
بر خلایق نثار بایستی - چشم سر داد و چشم سر ایزد
چشم جای دگر چرا داری؟! - نفس ایزدی ز سوی یمن
بر خلایق نثار بایستی - مست میی نمیشوم، جز ز شراب اولین
ده قدحی، چه كم شود از خم فضل ایزدی؟ - هزاران شكر ایزد را كه جانم
به عشق چشم او دارد روایی - «ایزد» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- فردوسی
- «ایزد» در شاهنامه فردوسی
- خرد بهتر از هر چه ایزد بداد
ستایش خرد را به از راه داد - بگفتا فروغیست این ایزدی
پرستید باید اگر بخردی - بدان ایزدی جاه و فر کیان
ز نخچیر گور و گوزن ژیان - چنان شاه پالوده گشت از بدی
که تابید ازو فرهی ایزدی - منم گفت با فرهی ایزدی
همم شهریاری همم موبدی - برو تیره شد فرهی ایزدی
به کژی گرایید و نابخردی - که اندیشهای در دلم ایزدی
فراز آمدست از ره بخردی - زمانه بیاندوه گشت از بدی
گرفتند هر کس ره ایزدی - که جاوید باد آفریدون گرد
همه فرهی ایزد او را سپرد - هر آن چیز کان نز ره ایزدیست
از آهرمنی گر ز دست بدیست - همم دین و هم فرهی ایزدیست
همم بخت نیکی و هم بخردیست - به بالای ساج است و همرنگ عاج
یکی ایزدی بر سر از مشک تاج - شوم پیش یزدان ستایش کنم
چو ایزد پرستان نیایش کنم - خداوند هست و خداوند نیست
همه بندگانیم و ایزد یکیست - ازویست نیک و بد و هست و نیست
همه بندگانیم و ایزد یکیست - به مهر تو شد بسته دست بدی
به گرزت گشاده ره ایزدی - همه ساله بر بسته دست از بدی
همه روز جسته ره ایزدی - بسیمرغ بادا هزار آفرین
که ایزد ورا ره نمود اندرین - تو مگذار هرگز ره ایزدی
که نیکی ازویست و هم زو بدی - بگردد همی از ره بخردی
ازو دور شد فرهی ایزدی - من آن ایزدی فره باز آورم
جهان را به مهرش نیاز آورم - که باشد بدو فرهی ایزدی
بتابد ز دیهیم او بخردی - یکی کوه بودش سر اندر سحاب
برآوردهی ایزد از قعر آب - ندانست کاین چرخ را مایه نیست
ستاره فراوان و ایزد یکیست - بجستم همی کفت و یال و برت
بدین شهر کرد ایزد آبشخورت - چو رفتی سر و کار با ایزدست
اگر نیک باشدت جای ار بدست - دگر ایزدی هر چه بایست بود
یکی سرخ یاقوت بد نابسود - سیاوش بدانست کان مهر چیست
چنان دوستی نز ره ایزدیست - همه نارسیده بتان طراز
که بسرشتشان ایزد از شرم و ناز - همانا که ایزد نکردش سرشت
مگر خود سپهرش دگرگونه کشت - چو بادافرهی ایزدی خواست بود
مکافات بدها بدی خواست بود - وزین روی دشوار یابی گذر
مگر ایزدی باشد آیین و فر - نیاید ز سودابه خود جز بدی
ندانم چه خواهد رسید ایزدی - یکی راه بگشای تا بگذرم
بجایی که کرد ایزد آبشخورم - پراگنده نامش به گیتی بدیست
ولیکن جز اینست مرد ایزدیست - سیاوش بران آلت و فر و برز
بدان ایزدی شاخ و آن تیغ و گرز - نخستین ز تور ایدر آمد بدی
که برخاست زو فرهی ایزدی - جهان آرمیده ز دست بدی
شده آشکارا ره ایزدی - ازو گر نوشته به من بر بدیست
نشاید گذشتن که آن ایزدیست - که امروز بادافرهی ایزدیست
مکافات بد را ز یزدان بدیست - ز بالای او فرهی ایزدی
پدید آمد و رایت بخردی - تو از ایزدی فر و برز کیان
به موی اندر آیی ببینی میان - ز مردی و از فرهی ایزدی
ازو دور شد چشم و دست بدی - ببین تا ز هر دو سزاوار کیست
که با برز و با فرهی ایزدیست - چو آگاهی آمد به ایران ز شاه
ازان ایزدی فر و آن دستگاه - ترا ایزدی هرچ بایدت هست
ز بالا و از دانش و زور دست - به فر و به نیکاختر ایزدی
که هرگز نپیچی به سوی بدی - همه پاک ما دل پر از خون بدیم
جز ایزد نداند که ما چون بدیم - گوای من اندر جهان ایزدست
گوا خواستن دادگر را بدست - ز گیتی نبینم همی یار کس
بجز ایزدم نیست فریادرس - بد آنست کو را ندانیم کیست
تو گویی همه فره ایزدیست - منم گفت یزدان پرستنده شاه
مرا ایزد پاک داد این کلاه - پس این زردهشت پیمبرش گفت
کزو دین ایزد نشاید نهفت - پدید آمد آن فره ایزدی
برفت از دل بد سگالان بدی - ازان پس که ایزد ترا شاه کرد
یکی پیر جادوت بی راه کرد - که میخواستم کایزد دادگر
ندادی مرا این خرد وین هنر - مر او را دهم دخترم را همای
وکرد ایزدش را برین بر گوای - که ما راست گشتیم و ایزدپرست
کنون زند و استا سوی ما فرست - ترا یار بود ایزد ای نیکبخت
به بار آمد آن خسروانی درخت - بخوردم من آن سخت سوگندها
بپذرفتم آن ایزدی پندها - بدو گفت شاها انوشه بدی
توی بر زمین فره ایزدی - بدان تا بدو بازگردد بدی
نباشد بجز فره ایزدی - ز تو دور شد فره و بخردی
بیابی تو بادافره ایزدی - کنون ایزد او را بمن بازداد
به پیروز نام و پی رشنواد - نبینم همی در جهان یار کس
بجز ایزدم نیست فریادرس - کنون یافت بادافره ایزدی
چو بد ساخت آمد به رویش بدی - که پیروزگر در جهان ایزدست
جهاندار کز وی نترسد بدست - بدیدند بادافره ایزدی
چو گشتند باز از ره بخردی - که این کار بر اردوان ایزدیست
بدین لشکر اکنون بباید گریست - توی خلعت ایزدی بخت را
کلاه و کمر بستن و تخت را - تو گفتی همی فره ایزدیست
برو سایهی رایت بخردیست - بدان تا رسد پادشا را بدی
فزاید بدو فره ایزدی - بدو گفت شاه ای سراسر بدی
که ترسایی و دشمن ایزدی - ز ما ایزد پاک خشنود باد
بداندیش را دل پر از دود باد - سر راستی دانش ایزدیست
خنک آنک بادانش و بخردیست - ازین دانش ار یادگیری به دست
که این راز در پردهی ایزدست - سه دیگر که خون ریختن کار ماست
همان ایزد دادگر یار ماست - بگفتند کین فره ایزدیست
نه از راه کژی و نابخردیست - ز داد آفریدست ایزد ورا
مبادا که کاری رسد بد ورا - همه بندگانیم و ایزد یکیست
پرستش جز او را سزاوار نیست - گر ایزد مرا زندگانی دهد
برین اختران کامرانی دهد - کنون ایزد این کار بر دست تو
برآورد بر قبضه و شست تو - نهانی بدیشان نمودم بدی
وزان پس گشادم در ایزدی - که نیکیست فرجام این گر بدی
زنش گفت کاری بود ایزدی - چنین داد پاسخ که این ایزدیست
کزو بگذری زور بهرام چیست - بدو گفت موبد انوشه بدی
جهاندار و با فره ایزدی - همان بیکران در جهان ایزدست
اگر تاب گیری به دانش به دست - همه دست کرده به کار بدی
کسی را نبد کوشش ایزدی - خداوند هست و خداوند نیست
همه چیز جفتست و ایزد یکیست - پرستیدن ایزد آمدش رای
بینداخت تاج و بپردخت جای - اگر بازجویی ز راه ردی
بدانی که آن کار بد ایزدی - چنین گفت کاین ایزدی بود و بس
جهان بد سگالد نگوید بکس - سر راستی دانش ایزدست
چو دانستیش زو نترسی بدست - سه دیگر چو کوشایی ایزدی
که از جان پاک آید و بخردی - همان مرد ایزد ندارد به رنج
وگر چند گردد پراگنده گنج - سپاسم ز یزدان که فرزند هست
خردمند و دانا و ایزد پرست - بایزد گشسب آن زمان دست آخت
به بیهوده بربند و زندانش ساخت - ز ایزد گشسب آنگهی شد درشت
به زندان فرستاد و او را بکشت - ازان بند ایزدگشسب دبیر
چنان شد که دل خسته گردد به تیر - ازین پس تو ایمن مشو از بدی
که پاداش پیش آیدت ایزدی - هم از بهر ایزد گشسب دبیر
دلش بود پیچان و رخ چون زریر - بپرسم که این دوستار توکیست
بدست ار پرستنده ایزدیست - ازان پس نشست از بر تازی اسب
بیامد به نزدیک ایزد گشسب - ابا موبد موبدان برزمهر
چوایزدگشسب آن مه خوب چهر - نهادند خوان پیش ایزدگشسب
گرفتند پس واژ و برسم بدست - چو ایزد گشسب و دگر برزمهر
دبیر خردمند با فر وچهر - پس ایزد گشسب آنچ اندرز بود
به زمزم همیگفت و موبد شنود - مدان این زگستهم کاین ایزدیست
ز گفتار و کردار نابخردیست - زخشنودی ایزد اندیشه کن
خردمندی و راستی پیشه کن - بدیده ندیدی مر او را بدست
کجا در جهان دشمن ایزدست - تو را ایزد این فر و برزت نداد
نیاری ز گرگین میلاد یاد - تو ناپاکی و دشمن ایزدی
نبینی زنیکی دهش جزبدی - کنون ایزدم داد شاهنشهی
بزرگی و تخت و کلاه مهی - گر ایزد بخواهد من از کین شاه
کنم بر تو خورشید روشن سیاه - نیاید بروی تو دیگر بدی
مگر سخت کاری بود ایزدی - چو بایسته کاری بود ایزدی
بیکسو شود دانش و بخردی - نیامد بدین دوده هرگز بدی
نگه داشتندی ره ایزدی - چوبینی ندانی که این بند چیست
طلسمست گر کردهی ایزدیست - چو خورشید تابنده او بیبدیست
همه کار و کردار او ایزدیست - همه برنشستند گردان براسپ
یلان سینه و مهتر ایزد گشسپ - یلان سینه و رام و ایزد گسسپ
مرین کشته را بست باید بر اسپ - به ایزد گشسپ ویلان سینه گفت
که مردان ندارند مردی نهفت - چو بهرام جنگی برانگیخت اسپ
یلان سینه و گرد ایزد گشسپ - جهاندار ناکام برگاشت اسپ
پس اندر همیرفت ایزدگشسپ - یلان سینه و گرد ایزد گشسپ
ز یک سوی لشکر همیراند اسپ - هم ایزد گشسپ و یلان سینه را
بپرسید و خراد برزینه را - بپرسید خاتون که این مرد کیست
که با برز و با فرهی ایزدیست - گزایندهی هرکه جوید بدی
فزایندهی دانش ایزدی - نخواند مرا داور از آب پاک
جز ار پاک ایزد مرا نیست باک - نه خسرو پرست و نه ایزدپرست
تن پیلوار سپهبد که خست - یلان سینه و مهر و ایزد گشسپ
نشستند با نامداران بر اسپ - بگفت این وزان پس برانگیخت اسپ
پس او همیتاخت ایزد گشسپ - یلان سینه را دید و ایزد گشسپ
فرود آمد از دور گریان زاسپ - همان روزهی پاک یک شنبدی
ز هر در پرستندهی ایزدی - که هم شاه وهم موبد وهم ردی
مگر بر زمین سایهی ایزدی - فرستاد تازان به نزد گراز
کزان ایزدت کردهبد بی نیاز - که بادا فرهی ایزدی یافتی
چو از نیکوی روی بر تافتی - که هرکس که او دشمن ایزدست
ورا در جهان زندگانی بدست - چو اندیشه ایزدی داشتیم
سخنها همیخوار بگذاشتیم - ازین بد گنهکار ایزد شدی
به گفتار و کردارها بد شدی - کجا آن همه رازوان بخردی
کجا آن همه فره ایزدی - وگر خون او را بریزی بدست
که کین خواه او در جهان ایزدست