زن، زندگی، آزادی
«سام» در غزلستان
- مولوی
- «سام» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- فردوسی
- «سام» در شاهنامه فردوسی
- چو سام نریمان و سرو یمن
به پیش سپاه اندرون رای زن - چپ لشکرش را بگرشاسپ داد
ابر میمنه سام یل با قباد - سپه کش چو قارن مبارز چو سام
سپه برکشیده حسام از نیام - چو از پیش تختش گرازید سام
پسش پهلوانان نهادند گام - جهان پهلوان سام بر پای خاست
چنین گفت کای خسرو داد راست - که بر سام یل روز فرخنده باد
دل بدسگالان او کنده باد - چنین گفت سیمرغ با پور سام
که ای دیده رنج نشیم و کنام - فرود آمد از تخت سام سوار
به پرده درآمد سوی نوبهار - نگه کن که مر سام را روزگار
چه بازی نمود ای پسر گوش دار - پدر سام یل پهلوان جهان
سرافرازتر کس میان مهان - به سام نریمان رسید آگهی
از آن نیک پی پور با فرهی - ز سام نریمان همو بارداشت
ز بارگران تنش آزار داشت - دل سام شد چون بهشت برین
بران پاک فرزند کرد آفرین - یکی پیش سام آمدی زان دو مرد
زبان بر گشادی بگفتار سرد - پسر چون ز مادر بران گونه زاد
نکردند یک هفته بر سام یاد - سپه یکسره پیش سام آمدند
گشاده دل و شادکام آمدند - به خواب اندرون بر خروشید سام
چو شیر ژیان کاندر آید به دام - کسی سام یل را نیارست گفت
که فرزند پیر آمد از خوب جفت - بدان سنگ خارا نگه کرد سام
بدان هیبت مرغ و هول کنام - چو بشنید پیغام شاه بزرگ
زمین را ببوسید سام سترگ - بدین سان همی گشت گردان سپهر
ابر سام و بر زال گسترده مهر - بفرمود تا نوذر نامدار
شود تازیان پیش سام سوار - هر آنجا که بد مهتری نامجوی
ز گیتی سوی سام بنهاد روی - درفش منوچهر چون دید سام
پیاده شد از باره بگذارد گام - ببیند یکی روی دستان سام
به دیدار ایشان شود شادکام - نشست آنگهی سام با زیب و جام
همی داد چیز و همی راند کام - به یک دست قارن به یک دست سام
نشستند روشن‌دل و شادکام - چو نوذر بر سام نیرم رسید
یکی نو جهان پهلوان را بدید - سوی زال کرد آنگهی سام روی
که داد و دهش گیر و آرام جوی - چنین گفت مر سام را شهریار
که از من تو این را به زنهاردار - فرود آمد از باره سام سوار
گرفتند مر یکدیگر را کنار - به سام آنگهی گفت زال جوان
که چون زیست خواهم من ایدر نوان - یکایک همه سام با او بگفت
هم از آشکارا هم اندر نهفت - ز شاه و ز گردان بپرسید سام
ازیشان بدو داد نوذر پیام - بیامد پر اندیشه دستان سام
که تا چون زید تا بود نیک نام - یکایک به شاه آمد این آگهی
که سام آمد از کوه با فرهی - چو این کرده شد سام بر پای خاست
که ای مهربان مهتر داد و راست - نباشد بدین سام همداستان
همان شاه چون بشنود داستان - چو دستان سام از پسش بنگرید
ستودش فراوان چنان چون سزید - همی داد هر سال مر سام ساو
که با او به رزمش نبود ایچ تاو - چو آگه شد از کار دستان سام
ز کابل بیامد بهنگام بام - چو آمد به دستان سام آگهی
که مهراب آمد بدین فرهی - در بار بگشاد دستان سام
برفتند گردان به زرین نیام - چه مردست این پیر سر پور سام
همی تخت یاد آیدش گر کنام - به دیدار سام و به بالای او
به پاکی دل و دانش و رای او - سرمشک بویش به دام آوریم
لبش زی لب پور سام آوریم - شه نیمروزست فرزند سام
که دستانش خوانند شاهان به نام - بدین چاره تا آن لب لعل فام
کند آشنا با لب پور سام - ازیشان چو برگشت خندان غلام
بپرسید از و نامور پور سام - که چون بودتان کار با پور سام
بدیدن بهست ار بواز و نام - همان سام نیرم برآرد خروش
ازین کار بر من شود او بجوش - مگر کو دل سام و شاه زمین
بشوید ز خشم و ز پیکار و کین - پرستنده شد سوی دستان سام
که شد ساخته کار بگذار گام - چو از دور دستان سام سوار
پدید آمد آن دختر نامدار - منوچهر هم رای سام سوار
نپردازد از ره بدین مایه کار - یکی نامه فرمود نزدیک سام
سراسر نوید و درود و خرام - ازو باد بر سام نیرم درود
خداوند کوپال و شمشیر و خود - زبان تیز بگشاد دستان سام
لبی پر ز خنده دلی شادکام - همی خواندندی مرا پور سام
به اورنگ بر سام و من در کنام - به گیتی بماند ز فرزند نام
که این پور زالست و آن پور سام - سواری به کردار آذر گشسپ
ز کابل سوی سام شد بر دو اسپ - دلم گشت با دخت سیندخت رام
چه گوینده باشد بدین رام سام - بپرسید و بستد ازو نامه سام
فرستاده گفت آنچه بود از پیام - به سام نریمان ستاره شمر
چنین گفت کای گرد زرین کمر - فرستاده باز آمد از پیش سام
ابا شادمانی و فرخ پیام - فرستاد نزدیک دستان سام
بسی داد با آن درود و پیام - فرستاده شد نزد سام بزرگ
فرستاد پاسخ به زال سترگ - فرستاده را داد بسیار چیز
شنیدم همه پاسخ سام نیز - چنان دان که رودابه را پور سام
نهانی نهادست هر گونه دام - اگر سام یل با منوچهر شاه
بیابند بر ما یکی دستگاه - کزین آگهی یافت سام سوار
به دل ترس و تیمار و سختی مدار - که باشد که پیوند سام سوار
نخواهد ز اهواز تا قندهار - چو از دخت مهراب و از پور سام
برآید یکی تیغ تیز از نیام - پیام پدر شاه نوذر بداد
به دیدار او سام یل گشت شاد - بدو گفت رو پیش سام سوار
بپرسش که چون آمد از کارزار - پس از نوذر و سام و هر مهتری
گرفتند شادی ز هر کشوری - سوی سام نیرم نهادند روی
ابا ژنده‌پیلان پرخاش جوی - بیامد سپهدار سام سترگ
به نزد منوچهر شاه بزرگ - چو زین کار سام یل آگاه شد
پذیره سوی پورکی شاه شد - چنی گفت با سام شاه جهان
کز ایدر برو با گزیده مهان - ز پیش پدر نوذر نامدار
بیامد به نزدیک سام سوار - پس آگاهی آمد به شاه بزرگ
ز مهراب و دستان سام سترگ - رسیدند پس پیش سام سوار
بزرگان و کی نوذر نامدار - مرا سام یک زخم ازان خواندند
جهان زر و گوهر برافشاندند - چو روی پدر دید دستان سام
پیاده شد از اسپ و بگذارد گام - به سوی شهنشاه بنهاد روی
ابا نامه‌ی سام آزاده خوی - چنین تا به درگاه سام آمدند
گشاده‌دل و شادکام آمدند - فرود آمد از باره سام سوار
هم اندر زمان زال را داد بار - یکی آفرین کرد بر سام گرد
وزاب دو نرگس همی گل سترد - مگر آنکه سام یلستم پدر
و گر هست با این نژادم هنر - چو آگاهی آمد به سام دلیر
که آمد ز ره بچه‌ی نره شیر - به کابل که با سام یارد چخید
ازان زخم گرزش که یارد چشید - مرا رفت باید به نزدیک سام
زبان برگشایم چو تیغ از نیام - لب سام سیندخت پرخنده دید
همه بیخ کین از دلش کنده دید - بیامد بر سام یل پرده‌دار
بگفت و بفرمود تا داد بار - روارو برآمد ز درگاه سام
مه بانوان خواندندش به نام - یکایک همه پیش سام آورید
سر پهلوان خیره شد کان بدید - بیامد بر سام و بردش نماز
سخن گفت بااو زمانی دراز - پری روی سیندخت بر پیش سام
زبان کرد گویا و دل شادکام - ورا سام یل گفت برگرد و رو
بگو آنچه دیدی به مهراب گو - بدو سام یل گفت با من بگوی
ازان کت بپرسم بهانه مجوی - بیامد گرازان به درگاه سام
نه آواز داد و نه برگفت نام - بکابل دگر سام را هر چه بود
ز کاخ و زباغ و زکشت و درود - گرفت آن زمان سام دستش به دست
ورا نیک بنواخت و پیمان ببست - ز مهراب گرد آوریده پیام
به نزد سپهبد جهانگیر سام - پس آگاهی آمد سوی شهریار
که آمد ز ره زال سام سوار - ولیکن بدین نامه‌ی دلپذیر
که بنوشت با درد دل سام پیر - چو می خورده شد نامور پور سام
نشست از بر اسپ زرین ستام - ازین دخت مهراب و از پور سام
گوی پر منش زاید و نیک نام - کمان را بمالید دستان سام
برانگیخت اسپ و برآورد نام - خنک سام یل کش چنین یادگار
بماند به گیتی دلیر و سوار - به شاه جهان گفت کای نیکخوی
مرا چهر سام آمدست آرزوی - ترا بویه‌ی دخت مهراب خاست
دلت راهش سام زابل کجاست - پس آن نامه‌ی سام پاسخ نوشت
شگفتی سخنهای فرخ نوشت - نوندی برافگند نزدیک سام
که برگشتم از شاه دل شادکام - نشست از بر تخت پرمایه سام
ابا زال خرم دل و شادکام - ز شادی چنان شد دل زال سام
که رنگش سراپای شد لعل فام - به دستان نگه کرد فرخنده سام
بدانست کورا ازین چیست کام - پذیره شدش سام یل شادمان
همی داشت اندر برش یک زمان - همه سام را آفرین خواندند
پس از جام گوهر برافشاندند - بشد سام یکزخم و بنشست زال
می و مجلس آراست و بفراخت یال - بخندید و سیندخت را سام گفت
که رودابه را چند خواهی نهفت - چنین داد پاسخ به سیندخت سام
که ازمن بخواه آنچه آیدت کام - نگه کرد سام اندران ماه روی
یکایک شگفتی بماند اندروی - همی رفت ازین گونه تا پیش سام
فرود آمد از اسپ و بگذارد گام - سر ماه سام نریمان برفت
سوی سیستان روی بنهاد تفت - شه کابلستان گرفت آفرین
چه بر سام و بر زال زر همچنین - یکی بزم سام آنگهی ساز کرد
سه روز اندران بزم بگماز کرد - به جای خرد سام سنگی بود
به خشم اندرون شیر جنگی بود - تو گفتی که سام یلستی به جای
به بالا و دیدار و فرهنگ و رای - پس آن صورت رستم گرزدار
ببردند نزدیک سام سوار - پس آن پیکر رستم شیرخوار
ببردند نزدیک سام سوار - ابر سام یل موی بر پای خاست
مرا ماند این پرنیان گفت راست - یکی آفرین کرد سام دلیر
که تهما هژبرا بزی شاد دیر - یکی بنده‌ام نامور سام را
نشایم خور و خواب و آرام را - چو آگاهی آمد به سام دلیر
که شد پور دستان همانند شیر - به پیش اندرون سام گیهان گشای
فرو هشته از تاج پر همای - چو از دور سام یل آمد پدید
سپه بر دو رویه رده برکشید - همی گفت نندیشم از زال زر
نه از سام و نز شاه با تاج و فر - یکایک نهادند سر بر زمین
ابر سام یل خواندند آفرین - پر از خنده گشته لب زال و سام
ز گفتار مهراب دل شادکام - چو گل چهره‌ی سام یل بشکفید
چو بر پیل بر بچه‌ی شیر دید - بسازید سام و برون شد به در
یکی منزلی زال شد با پدر - بجوی ای پسر چون رسد داوری
ز سام و ز زال آنگهی یاوری - چو نامه بر سام نیرم رسید
یکی باد سرد از جگر برکشید - پیاده همه پیش سام دلیر
برفتند و گفتند هر گونه دیر - بترسید بیدادگر شهریار
فرستاد کس نزد سام سوار - چه باشد اگر سام یل پهلوان
نشیند برین تخت روشن روان - به سگسار مازندران بود سام
فرستاد نوذر بر او پیام - بدیشان چنین گفت سام سوار
که این کی پسندد ز من کردگار - ابر سام یل باد چندان درود
که آید همی ز ابر باران فرود - چو آمد به درگاه سام سوار
پذیره شدش نوذر شهریار - که تا شاه مژگان به هم برنهاد
ز سام نریمان بسی کرد یاد - منوچهر از ایران اگر کم شدست
سپهدار چون سام نیرم شدست - خبر شد که سام نریمان بمرد
همی دخمه سازد ورا زال گرد - دگر سام رفت از در شهریار
همانا نیاید بدین کارزار - چنین گفت کز مرگ سام سوار
ندیدم روان را چنین سوگوار - ازایدر چو دستان بشد سوگوار
ز بهر ستودان سام سوار - چو آمد به دستان سام آگهی
که برگشت گشواد با فرهی - بپویید نزدیک دستان سام
بیاورد ازان نامداران پیام - پس از سام تا تو شدی پهلوان
نبودیم یک روز روشن روان - چنین گفت رستم به دستان سام
که من نیستم مرد آرام و جام - کدامست کین را ندانم به نام
یکی گفت کاین پور دستان سام - نبینی که با گرز سام آمدست
جوانست و جویای نام آمدست - سواری پدید آمد از تخم سام
که دستانش رستم نهادست نام - چنو گر بدی سام را دستبرد
به ترکان نماندی سرافراز گرد - فرستاد نزدیک دستان سام
که خلعت مرا زین فزون بود کام - چو دستان سام اندر آمد به تنگ
پذیره شدندنش همه بی‌درنگ - هیونی تکاور بر زال سام
بباید فرستاد و دادن پیام - چنین داد از نامداران پیام
که ای نامور با گهر پور سام - چو کاووس را دید دستان سام
نشسته بر اورنگ بر شادکام - به رستم چنین گفت دستان سام
که شمشیر کوته شد اندر نیام - چنین داد پاسخ که من رستمم
ز دستان و از سام و از نیرمم - به بالای سام نریمان بود
به مردی و خوی کریمان بود - چو سام نریمان به گیتی نبود
سرش را نیارست گردون بسود - تو گفتی گو پیلتن رستم‌ست
وگر سام شیرست و گر نیرم‌ست - عنان‌دار چون او ندیدست کس
تو گفتی که سام سوارست و بس - که ماننده‌ی سام گرد از مهان
سواری پدید آمد اندر جهان - به توران و ایران نماند به کس
تو گویی که سام سوارست و بس - چنین داد پاسخ که رستم نیم
هم از تخمه‌ی سام نیرم نیم - چو سهراب را دید با یال و شاخ
برش چون بر سام جنگی فراخ - نبیره جهاندار سام سوار
سوی مادر از تخمه‌ی نامدار - برین تخمه‌ی سام نفرین کنند
همه نام من نیز بی‌دین کنند - چو تابوت را دید دستان سام
فرود آمد از اسپ زرین ستام - تو گفتی که سام است با یال و سفت
غمی شد ز جنگ اندر آمد بخفت - ابا زال، سام نریمان بهم
بزرگان کابل همه بیش و کم - زواره فرامرز و دستان سام
بزرگان که هستند با جاه و نام - ز رستم سوی زال سام آمدند
گشاده دل و شادکام آمدند - پس از رستم زال سام سوار
ندیدم چو تو نیز یک نامدار - بغرید چون شیر و برگفت نام
که من رستمم پور دستان سام - چو دستان سام و چو گودرز و گیو
چو شیدوش و فرهاد و رهام نیو - مگر رستم زال سام سوار
که با او نسازد کسی کارزار - نبرده سواری گرامیش نام
به ماننده‌ی پور دستان سام - به دست اندرون گرز چون سام یل
به پیش اندرون کشته چون کوه تل - شه نیمروز آنک رستمش نام
سوار جهاندیده همتای سام - زواره فرامرز و دستان سام
نباید که سازند پیش تو دام - زواره فرامرز و دستان سام
جهاندیده رودابه‌ی نیک نام - بیامد دمان تا به ایوان رسید
رخ زال سام نریمان بدید - سوار جهان پور دستان سام
به بازی سراندر نیارد به دام - بخندید از رستم اسفندیار
بدو گفت کای پور سام سوار - هنر بین و این نامور گوهرم
که از تخمه‌ی سام کنداورم - همی گفت هرکس که این نامدار
نماند به کس جز به سام سوار - که من سام یل رابخوانم دلیر
کزو بیشه بگذاشتی نره شیر - تنش تیره بد موی و رویش سپید
چو دیدش دل سام شد ناامید - به سام فریدون فرخ‌نژاد
که تاج بزرگی به سر بر نهاد - دگر سام کو بود ما را نیا
ببرد از جهان دانش و کیمیا - جهاندار داند که دستان سام
بزرگست و بادانش و نیک‌نام - همان سام پور نریمان بدست
نریمان گرد از کریمان بدست - همانا شنیدستی آواز سام
نبد در زمانه چنو نیک‌نام - شکسته شود نام دستان سام
ز زابل نگیرد کسی نیز نام - بدو گفت رو پیش دستان بگوی
کزین دوده‌ی سام شد رنگ و بوی - زواره فرامرز و دستان سام
کسی را ز خویشان که دارند نام - دگر گنج سام نریمان و زال
گشایم به پیش تو ای بی‌همال - به سام نریمان کشیدی نژاد
بسی داشتی رزم رستم به یاد - غمی گشت زان کار دستان سام
ز دادار گیتی همی برد نام - تو از تخمه‌ی سام نیرم نه‌ای
برادر نه‌ای خویش رستم نه‌ای - نکردست یاد از تو دستان سام
برادر ز تو کی برد نیز نام - به بالا و دیدار سام سوار
ازو شاد شد دوده‌ی نامدار - چنین گفت کز تخمه‌ی سام شیر
نزاید مگر زورمند و دلیر - بگفتند با زال سام سوار
که ای از بلند اختران یادگار - کند تخمه‌ی سام نیرم تباه
شکست اندرآرد بدین دستگاه - به یزدان و جان تو ای نامدار
به خاک نریمان و سام سوار - همانا شنیدی که سام سوار
به مردی چه کرد اندران روزگار - همه گنج فرزند و دینار سام
کمرهای زرین و زرین ستام - پذیره شدش زال سام سوار
هم از سیستان آنک بد نامدار - که پیش تو دستان سام سوار
بیامد چنین خوار و با دستوار - ز ایوان دستان سام سوار
شتر بارها برنهادند بار - فرستاد نزدیک دستان سام
بدادش ز هر گونه چندی پیام - چو فرزند سام نریمان ز بند
بنالد به پروردگار بلند - بدین خانه‌ی زال سام دلیر
سزد گر نماند شهنشاه دیر - همه مهتران سام را خواستند
همان تخت پیروزه آراستند