زن، زندگی، آزادی
«سیاوش» در غزلستان
- فردوسی
- «سیاوش» در شاهنامه فردوسی
- سیاوش چو نزدیک ایوان رسید
یکی تخت زرین درفشنده دید - سیاوش چنین داد پاسخ که شاه
مرا داد فرمان و تخت و کلاه - ز گفت سیاوش بخندید شاه
نه آگاه بد ز آب در زیرکاه - سیاوش چنان شد که اندر جهان
به مانند او کس نبود از مهان - سیاوش چو از پیش پرده برفت
فرود آمد از تخت سودابه تفت - سیاوش چنین گفت کز بامداد
بییم کنم هر چه او کرد یاد - سیاوش ز گفتار او شاد شد
نهانش ز اندیشه آزاد شد - گسی کرد ازان گونه او را به راه
که شد بر سیاوش نظاره سپاه - سیاوش بدانست کان مهر چیست
چنان دوستی نز ره ایزدیست - به پیش سیاوش همی رو بهوش
نگر تا چه فرماید آن دار گوش - ز فر سیاوش فرو ماندند
بدادار برآفرین خواندند - سیاوش به پیش پدر شد بگفت
که دیدم به پرده سرای نهفت - چو خورشید برزد سر از کوهسار
سیاوش برآمد بر شهریار - ز ناگاه روی سیاوش بدید
پراندیشه گشت و دلش بردمید - ز فرهنگ و رای سیاوش بگوی
ز بالا و دیدار و گفتار اوی - چو برداشت پرده ز در هیربد
سیاوش همی بود ترسان ز بد - سیاوش چو بشنید گفتار شاه
همی کرد خیره بدو در نگاه - سیاوش به شبگیر شد نزد شاه
همی آفرین خواند بر تاج و گاه - بر شاه شد زان سخن مژده داد
ز کار سیاوش بسی کرد یاد - سیاوش سخن راست گوید همی
دل شاه از غم بشوید همی - سیاوش بدو گفت انده مدار
کزین سان بود گردش روزگار - سیاوش چو چشم اندکی برگماشت
ازیشان یکی چشم ازو برنداشت - مگر کین شود بر سیاوش درست
کنون چاره‌ی این ببایدت جست - سیاوش بدو گفت هرگز مباد
که از بهر دل سر دهم من به باد - سیاوش سیه را به تندی بتاخت
نشد تنگدل جنگ آتش بساخت - سیاوش فرو ماند و پاسخ نداد
چنین آمدش بر دل پاک یاد - فزونستشان زین سخن در نهفت
ز بهر سیاوش نیارند گفت - چنین گفت کامد سیاوش به تخت
برآراست چنگ و برآویخت سخت - ز هر سو زبانه همی برکشید
کسی خود و اسپ سیاوش ندید - به پاسخ سیاوش چو بگشاد لب
پری چهره برداشت از رخ قصب - جهاندار سودابه را پیش خواند
همی با سیاوش بگفتن نشاند - چنین گفت با هیربد ماه‌روی
کز ایدر برو با سیاوش بگوی - بدان بازجستن همی چاره جست
ببویید دست سیاوش نخست - سیاوش به پیش جهاندار پاک
بیامد بمالید رخ را به خاک - رخان سیاوش چو گل شد ز شرم
بیاراست مژگان به خوناب گرم - سیاوش چنین گفت کای شهریار
که دوزخ مرا زین سخن گشت خوار - خرامان بیمد سیاوش برش
بدید آن نشست و سر و افسرش - ندید از سیاوش بدان گونه بوی
نشان بسودن نبود اندروی - می آورد و رامشگران را بخواند
همه کامها با سیاوش براند - سیاوش ازان پس به سودابه گفت
که اندر جهان خود تراکیست جفت - سیاوش بیامد به پیش پدر
یکی خود زرین نهاده به سر - سیاوش بر تخت زرین نشست
ز پیشش بکش کرده سودابه دست - سیاوش ازان کار بد بیگناه
خردمندی وی بدانست شاه - بگفت آن سخنهای ناپاک و تلخ
که آمد سپهبد سیاوش به بلخ - به گنجی که بد جامه‌ی نابرید
فرستاد نزد سیاوش کلید - سیاوش ازان دل پراندیشه کرد
روان را از اندیشه چون بیشه کرد - به بالا و سال سیاوش بدند
خردمند و بیدار و خامش بدند - بدین کار همداستان شد پدر
که بندد برین کین سیاوش کمر - سوی گاه بنهاد کاووس روی
سیاوش ابا لشکر جنگ‌جوی - ز گیتی هنرمند و خامش توی
که پروردگار سیاوش توی - سیاوش در بلخ شد با سپاه
یکی نامه فرمود نزدیک شاه - سیاوش بیامد کمر بر میان
سخن گفت با من چو شیر ژیان - فرستاده نزد سیاوش رسید
چو آن نامه‌ی شاه ایران بدید - سیاوش پناه و روان منست
سر تاج او آسمان منست - اگر با سیاوش کند شاه جنگ
چو دیبه شود روی گیتی به رنگ - سراسر پر آشوب گردد زمین
ز بهر سیاوش بجنگ و به کین - که گر من به جنگ سیاوش سپاه
نرانم نیاید کسی کینه خواه - سیاوش ز رستم بپرسید و گفت
که این راز بیرون کنید از نهفت - سیاوش اگر سر ز پیمان من
بپیچد نیاید به فرمان من - همه داستان سیاوش بگفت
که او را ز شاهان کسی نیست جفت - بیامد به پیش سیاوش زمین
ببوسید و بر شاه کرد آفرین - نخست از سیاوش زبان برگشاد
ستودش فراوان و نامه بداد - سیاوش بدو گفت کز کار تو
پراندیشه بودم ز گفتار تو - به نزد سیاوش فرستم کنون
یکی مرد پردانش و پرفسون - به نزد سیاوش بیامد چو گرد
شنیده سخنها همه یاد کرد - سیاوش چو پیروز بودی بجنگ
برفتی بسان دلاور پلنگ - سیاوش نشست از بر تخت عاج
بیاویخته بر سر عاج تاج - سیاوش گو پیلتن را بخواند
وزین داستان چند گونه براند - نهانی چرا گفت باید سخن
سیاوش ز پیمان نگردد ز بن - سیاوش ز گفتار او شاد شد
حدیث فرستادگان باد شد - چو نزدیک تخت سیاوش رسید
بگفت آنچ پرسید و بشنید و دید - سیاوش به یک روی زان شاد شد
به دیگر پر از درد و فریاد شد - سیاوش چو بشنید گفتار اوی
ز رستم غمی گشت و برتافت روی - سیاوش چو پاسخ چنین داد باز
بپژمرد جان دو گردن فراز - سیاوش جوانست و با فرهی
بدو ماند آیین و تخت مهی - سیاوش بگیرد جهان فراخ
بسی گنج بی‌رنج و ایوان و کاخ - سیاوش چو روی جریره بدید
خوش آمدش خندید و شادی گزید - سیاوش چنین گفت کای نامجوی
ازیشان که یارد شدن پیش‌گوی - سپهبد چه شادان چه بودی دژم
بجز با سیاوش نبودی به هم - چنین گفت با شیده افراسیاب
که چون سر برآرد سیاوش ز خواب - بر و یال و کتف سیاوش جزین
نخواهد کمان نیز بر دشت کین - سپهدار دست سیاوش به دست
بیامد به تخت مهی بر نشست - سیاوش به پیران نگه کرد و گفت
که فرمان یزدان نشاید نهفت - سیاوش از ایرانیان هفت مرد
گزین کرد شایسته‌ی کارکرد - مگر با سیاوش بدی روز و شب
ازو برگشادی به خنده دو لب - ازین‌گونه پیش سیاوش روند
هشیوار و بیدار و خامش روند - نشانی نهادند بر اسپریس
سیاوش نکرد ایچ با کس مکیس - به روی سیاوش نگه کرد و گفت
که این را به گیتی کسی نیست جفت - سیاوش چو آن دید آب از دو چشم
ببارید و ز اندیشه آمد به خشم - ز بهر سیاوش پیامی دراز
رسانم به گوش سپهبد به راز - بفرمود پس شهریار بلند
که گویی به نزد سیاوش برند - سیاوش یکی روز و پیران بهم
نشستند و گفتند هر بیش و کم - شبی با سیاوش چنین گفت شاه
که فردا بسازیم هر دو پگاه - بفرمود تا خواسته بشمرند
همه سوی کاخ سیاوش برند - سیاوش چو در پیش ایوان رسید
سر طاق ایوان به کیوان رسید - سیاوش بران گوی بر داد بوس
برآمد خروشیدن نای و کوس - بخوردن نشستند یک با دگر
سیاوش پسر گشت و پیران پدر - کسی کز نژاد سیاوش بود
خردمند و بیدار و خامش بود - سیاوش بدو گفت دارم سپاس
مرا خود ز فرزند برتر شناس - سیاوش بدو گفت کای شهریار
کجا باشدم دست و چوگان به کار - سیاوش به دشت اندرون گور دید
چو باد از میان سپه بردمید - بدو داد جان و دل افراسیاب
همی بی سیاوش نیامدش خواب - بگفت ستاره‌شمر مگرو ایچ
خردگیر و کار سیاوش بسیچ - سیاوش به اسپی دگر برنشست
بیانداخت آن گوی خسرو به دست - سیاوش چو او را پیاده بدید
فرود آمد از اسپ و پیشش دوید - چو پیران ز پیش سیاوش برفت
به نزدیک گلشهر تازید تفت - سیاوش بدو گفت فرمان تراست
سواران و میدان و چوگان تراست - سیاوش هیمدون به نخچیر بور
همی تاخت و افگند در دشت گور - سیاوش به ایوان خرامید شاد
به مستی ز ایران نیامدش یاد - سیاوش چو گفتار مهتر شنید
ز قربان کمان کی برکشید - سیاوش برو آفرین کرد سخت
که از گوهر تو مگر داد بخت - پیام سپهدار توران بداد
سیاوش ز پیغام او گشت شاد - سیاوش بدو گفت کین خود مگوی
که تو مهتری شیر و پرخاشجوی - به گرسیوز این داستان برگشاد
ز کار سیاوش بسی کرد یاد - به دل گفت سالی چنین بگذرد
سیاوش کسی را به کس نشمرد - بدو گفت گرسیوز ای شهریار
سیاوش جزان دارد آیین و کار - گرفتند مر یکدگر را کنار
سیاوش بپرسید از شهریار - به دل گفت ار ایدونک با من به راه
سیاوش بیاید به نزدیک شاه - سیاوش بدو گفت کین رای نیست
نبرد برادر کنی جای نیست - چو نزدیک شهر سیاوش رسید
ز لشکر زبان‌آوری برگزید - سیاوش ز ایوان به میدان گذشت
به بازی همی گرد میدان بگشت - سپهدار ترکان ورا پیش خواند
ز کار سیاوش فراوان براند - به ایوان کشیدند زان جایگاه
سیاوش بیاراست جای سپاه - زمانی همی بود و خامش بماند
دو چشمش بروی سیاوش بماند - یکی با سیاوش نبرد آورد
سر سرکشان زیر گرد آورد - بدو گفت رو با سیاوش بگوی
که ای پاک زاده کی نام جوی - به بر زد سیاوش بدان کار دست
به زین اندر آمد ز تخت نشست - نبستم به جنگ سیاوش میان
ازو نیز ما را نیامد زیان - سیاوش بدان خلعت شهریار
نگه کرد و شد چون گل اندر بهار - سیاوش ورا دید پرآب چهر
بسان کسی کاو بپیچد به مهر - سیاوش ز گفت گروی زره
برو کرد پرچین رخان پرگره - فرستاده نزد سیاوش رسید
زمین را ببوسید کاو را بدید - سیاوش یکی نیزه‌ی شاهوار
کجا داشتی از پدر یادگار - سیاوش بران آلت و فر و برز
بدان ایزدی شاخ و آن تیغ و گرز - هم آنگه به نزد سیاوش چو باد
سواری بیامد ورا مژده داد - سیاوش نگه کرد خیره بدوی
ز دیده نهاده به رخ بر دو جوی - سیاوش بدو گفت کز تو گذشت
نبرد دلیران مرا خوار گشت - چو پیغام گرسیوز او را بگفت
سیاوش غمی گشت و اندر نهفت - سیاوش سپر خواست گیلی چهار
دو چوبین و دو ز آهن آبدار - سیاوش نه آنست کش دیده شاه
همی ز آسمان برگذارد کلاه - سیاوش بدو گفت گاه مهی
ازین تخمه هرگز مبادا تهی - سیاوش بورد بنهاد روی
برفتند پیچان دمور و گروی - سیاوش چو بشنید بسپرد راه
پذیره شدش تازیان با سپاه - همه با سیاوش گرفتند جنگ
ندیدند جای فسون و درنگ - سیاوش چو با جفت غمها بگفت
خروشان بدو اندر آویخت جفت - سیاوش به پرده درآمد به درد
به تن لرز لرزان و رخساره زرد - بگفت این و روی سیاوش بدید
دو رخ را بکند و فغان برکشید - سیاوش چنین گفت کین رای نیست
همان جنگ را مایه و پای نیست - سپه دید با خود و تیغ و زره
سیاوش زده بر زره بر گره - بباید که خون سیاوش زمین
نبوید نروید گیا روز کین - سیاوش بدو گفت کز خواب من
لبت هیچ مگشای بر انجمن - که خون سیاوش بریزد به درد
کزو داشت درد دل اندر نبرد - سیاوش بترسید از بیم جان
مگر گفت بدخواه گردد نهان - سیاوش بنالید با کردگار
که‌ای برتر از گردش روزگار - سیاوش سپه را سراسر بخواند
به درگاه ایوان زمانی بماند - که چندین به خون سیاوش مپیچ
که آرام خوار آید اندر بسیچ - ز بیم سیاوش سواران جنگ
گرفتند آرام و هوش و درنگ - سیاوش بدو گفت پدرود باش
زمین تار و تو جاودان پود باش - سیاوش ندانست زان کار او
همی راست آمدش گفتار او - سیاوش که بگذاشت ایران زمین
همی از جهان بر تو کرد آفرین - سیاوش بدانست کان کار اوست
برآشفتن شه ز بازار اوست - سیاوش بدو گفت کان خواب من
بجا آمد و تیره شد آب من - به کین سیاوش سیه پوشد آب
کند زار نفرین به افراسیاب - سیاوش نکرد ایچ بر کس نگاه
پذیره نیامد مرا خود به راه - نخواهم ز بیخ سیاوش درخت
نه شاخ و نه برگ و نه تاج و نه تخت - ز خان سیاوش برآمد خروش
جهانی ز گرسیوز آمد به جوش - ازین کودکی کز سیاوش رسید
تو گفتی مرا روز شد ناپدید - ز شاه کیان چشم بد دور باد
روان سیاوش پر از نور باد - سیاوش بر شمع تیغی به دست
به آواز گفتی نشاید نشست - ز خاکی که خون سیاوش بخورد
به ابر اندر آمد درختی ز گرد - ز بهر سیاوش دو دیده پر آب
همی کرد نفرین بر افراسیاب - روانش ز خون سیاوش به درد
برآورد بر لب یکی باد سرد - به ایوان خرامید با او به هم
روانش ز بهر سیاوش دژم - سیاوش مرا بود هم سال و دوست
روانم پر از درد و اندوه اوست - که اندر جهان چون سیاوش سوار
نبندد کمر نیز یک نامدار - به یزدان که تا در جهان زنده‌ام
به کین سیاوش دل آگنده‌ام - به کین سیاوش کمر بر میان
ببست و بیامد چو شیر ژیان - چو آگاهی آمد به کاووس شاه
که شد روزگار سیاوش تباه - به کین سیاوش بریدم سرش
برافروختم آتش از کشورش - همه دیده پرخون و رخساره زرد
زبان از سیاوش پر از یادکرد - بسان سیاوش سرش را ز تن
ببرند و کرگس بپوشد کفن - سیاوش به گفتار زن شد به باد
خجسته زنی کاو ز مادر نزاد - همه شهر ایران جگر خسته‌اند
به کین سیاوش کمر بسته‌اند - نهادند سر سوی افراسیاب
همه رخ ز کین سیاوش پر آب - که نخچیرگاه سیاوش بد این
برین بود مهرش به توران زمین - ز پشت سیاوش یکی شهریار
هنرمند و از گوهر نامدار - برانم که پور سیاوش توی
ز تخم کیانی و کیخسروی - نشان سیاوش پدیدار بود
چو بر گلستان نقطه‌ی قار بود - سیاوش چو گشت از جهان ناامید
برو تیره شد روی روز سپید - بدید آن نشست سیاوش پلنگ
رکیب دراز و جناغ خدنگ - دو رخ را به یال و برش بر نهاد
ز درد سیاوش بسی کرد یاد - سیاوش به گفتار او سر بداد
گر او باد شد این شود نیز باد - فرو ریخت از دیدگان آب زرد
ز درد سیاوش بسی یاد کرد - ز تو چشم بدخواه تو دور باد
روان سیاوش پر از نور باد - به گیتی کسی چون سیاوش نبود
چنو راد و آزاد و خامش نبود - بسی آفرین بر سیاوش بخواند
که خسرو به چهره جز او را نماند - رخش گشت پرخون و دل پر ز درد
زکار سیاوش بسی یاد کرد - بگفت آنکه او با سیاوش چه کرد
از ایران سراسر برآورد گرد - به بیداد خون سیاوش بریخت
بدین مرز باران آتش ببیخت - از ایدر شود تا در کاسه رود
دهد بر روان سیاوش درود - به گیتی خردمند و خامش تویی
که پروردگار سیاوش تویی - جریره زنی بود مام فرود
ز بهر سیاوش دلش پر ز دود - بدان کان فرودست فرزند شاه
سیاوش که شد کشته بر بی گناه - برادرت گر کینه جوید همی
روان سیاوش بشوید همی - ترا شاه کیخسرو اندرز کرد
که گرد فرود سیاوش مگرد - که اندر جهان چون سیاوش سوار
نبندد کمر نیز یک نامدار - هران کس که روی سیاوش بدید
نیارد ز دیدار او آرمید - همیشه سر و نام تو زنده باد
روان سیاوش فروزنده باد - بدو گفت بهرام بنمای تن
برهنه نشان سیاوش بمن - روان سیاوش چو خورشید باد
بدان گیتیش جای امید باد - بدانست کو از نژاد قباد
ز تخم سیاوش دارد نژاد - وگر نه ز کین سیاوش سپاه
نیاساید از جنگ هرگز نه شاه - دریغ آن فرود سیاوش دریغ
که با زور و دل بود و با گرز و تیغ - ز درد سیاوش خروشان بدم
چو بر آتش تیز جوشان بدم - نخست ای برادر مرا نام برد
ز کین سیاوش بسی برشمرد - سر شاه کشور چنین گشته شد
سیاوش بر دست او کشته شد - بزابلستان چند پرمایه بود
سیاوش را آن زمان دایه بود - نگه کن که خون سیاوش که ریخت
چنین آتش کین بما بر که بیخت - سیاوش جهاندار و پرمایه بود
ورا رستم زابلی دایه بود - سیاوش مرا چون پدر داشتی
به پیش بدیها سپر داشتی - بزرگان کجا با سیاوش بدند
نجستند پیکار و خامش بدند - ز کار سیاوش چو آگه شدم
ز نیک و ز بد دست کوته شدم - ستم بر سیاوش ازیشان رسید
که زو آمد این بند بد را کلید - بروشن روان سیاوش که مرگ
مرا خوشتر از جوشن و تیغ و ترگ - ز خون سیاوش جگرخسته اوست
ز ترکان کنون راد و آهسته اوست - ز خون سیاوش همه بیگناه
سپاهی کشیده بدین رزمگاه - که کین سیاوش به پیل و گله
نشاید چنین خوار کردن یله - سیاوش نیم نز پری زادگان
از ایرانم از تخم آزادگان - چو بهری ز گیتی برو گشت راست
که کین سیاوش همی باز خواست - نگه کن که آن ماه دیدار کیست
سیاوش مگر زنده شد گر پریست - بخون سیاوش یازید دست
جهانی به بیداد بر کرد پست - بخواهم ز کیخسرو شوم‌زاد
که تخم سیاوش بگیتی مباد - سیاوش به آزار او کشته شد
همه دوده زیر و زبر گشته شد - به کین سیاوش ز افراسیاب
ز خون کرد گیتی چو دریای آب - که روی سیاوش گر دیدمی
بدین تازه‌رویی نگردیدمی - گر از یال کاوس خون آمدی
ز پشتش سیاوش چون آمدی - گلوی سیاوش به خنجر برید
گروی زره چون زمانش رسید - چنین لشکری نامبردار و گرد
ببهرام پور سیاوش سپرد - زپور سیاوش بر آشفت سخت
بدو گفت کای بدرگ شوربخت - چنین تا به پور سیاوش رسید
زره در برش آشکارا بدید - فرستاده آمد ز بهرام زود
به نزدیک پور سیاوش چودود - نگر تا سیاوش از افراسیاب
چه برخورد جز تابش آفتاب - همان نیز پور سیاوش چه کرد
ز توران و ایران برآورد گرد - سیاوش همان نامدار هژیر
که کشتش به روز جوانی دبیر - سه دیگر سیاوش ز تخم کیان
کمر بست بی‌آرزو در میان