«طوس» در غزلستان
- خیام نیشابوری
- «طوس» در رباعیات خیام نیشابوری
- فردوسی
- «طوس» در شاهنامه فردوسی
- و دیگر دلاور سپهدار طوس
که در جنگ بر شیر دارد فسوس - چو از دشت بنشست آوای کوس
بفرمود تا پیش او رفت طوس - بشد طوس و گستهم با او به هم
لبان پر ز باد و روان پر ز غم - ز بهر بنه رفت گستهم و طوس
بدانگه که برخاست آوای کوس - به گستهم و طوس آمد این آگهی
که تیره شد آن فر شاهنشهی - اگر داردی طوس و گستهم فر
سپاهست و گردان بسیار مر - بدو گفت طوس ای گو سرفراز
کشیدی چنین رنج راه دراز - چو طوس و چو گودرز کشواد و گیو
چو خراد و گرگین و رهام نیو - چنین گفت پس طوس با مهتران
که ای رزم دیده دلاور سران - خبر شد به طوس و به گودرز و گیو
به رهام و گرگین و گردان نیو - برفتند با او بزرگان نیو
چو طوس و چو گودرز و رهام و گیو - به طوس و به گودرز فرمود شاه
کشیدن سپه سر نهادن به راه - دگر روز برخاست آوای کوس
سپه را همی راند گودرز و طوس - چو طوس و فریبرز و گودرز و گیو
چو رهام و گرگین و فرهاد نیو - به طوس و به گودرز کشوادگان
به گیو و به گرگین آزادگان - ابر میمنه طوس نوذر به پای
دل کوه پر ناله‌ی کر نای - سپهبد بفرمود تا گیو و طوس
به پشت سپاه اندر آرند کوس - به طوس آن زمان داد اسپهبدی
بدو گفت از ایران بگردان بدی - برآمد ز ایران سپه بوق و کوس
برون رفت گرگین و فرهاد و طوس - گرفتند ناگاه کاووس را
چو گودرز و چون گیو و چون طوس را - بدان دژ فرستاد کاووس را
همان گیو و گودرز و هم طوس را - سپهدار چون گیو و گودرز و طوس
بدرید دلتان ز آوای کوس - چو از دژ رها کرد کاووس را
همان گیو و گودرز و هم طوس را - خبر یافت زو رستم و گیو و طوس
برفتند با لشکری گشن و کوس - ازان پس تهمتن زمین داد بوس
چنین گفت کاین باده بر یاد طوس - چو طوس و چو گودرز کشوادگان
چو بهرام و چون گیو آزادگان - چو طوس و چو گودرز نیزه‌گذار
چو گرگین و چون گیو گرد و سوار - برانگیزم از گاه کاووس را
از ایران ببرم پی طوس را - چو طوس و چو گودرز کشواد و گیو
چو گرگین و بهرام و فرهاد نیو - بشد طوس و دست تهمتن گرفت
بدو مانده پرخاش جویان شگفت - بزد تند یک دست بر دست طوس
تو گفتی ز پیل ژیان یافت کوس - چو خشم آورم شاه کاووس کیست
چرا دست یازد به من طوس کیست - بفرمود پس طوس را شهریار
که رو هردو را زنده برکن به دار - دگر روز فرمود تا گیو و طوس
ببستند شبگیر بر پیل کوس - چنین گفت کان طوس نوذر بود
درفشش کجاپیل‌پیکر بود - همه نامداران آن مرز را
چو طوس و چو کاووس و گودرز را - بشد طوس و پیغام کاووس برد
شنیده سخن پیش او برشمرد - همی بست بر باره رهام تنگ
به برگستوان بر زده طوس چنگ - بیامد دمان تا به قلب سپاه
ز لشکر بر طوس شد کینه خواه - بفرمود کاووس تا بوق و کوس
دمیدند و آمد سپهدار طوس - بزرگان برفتند با او بهم
چو طوس و چو گودرز و چون گستهم - شنیدی که او گفت کاووس کیست
گر او شهریارست پس طوس کیست - چنین گفت موبد که یک روز طوس
بدانگه که برخاست بانگ خروس - همی راند در پیش با طوس گیو
پس اندر پرستنده‌ای چند نیو - دل پهلوانان بدو نرم گشت
سر طوس نوذر بی‌آزرم گشت - همان طوس نوذر بدان بستهید
کجا پیش اسپ من اینجا رسید - بفرمود تا با سپه گیو و طوس
برفتند با نای رویین و کوس - وزان پس خروشیدن نای و کوس
برآمد بیامد سپهدار طوس - چو بیرون شد از پیش کاووس طوس
بفرمود تا لشکر و بوق و کوس - تو ایدر بمان تا سپهدار طوس
ببندد برین کار بر پیل کوس - اگر طوس جنگی‌تر از رستم است
چنان دان که رستم ز گیتی کم است - هم اندر زمان طوس را خواند شاه
بفرمود لشکر کشیدن به راه - درفش و سواران و پیلان کوس
چو ایدر بیاید سپهدار طوس - چو طوس سپهبد رسد پیش تو
بسازد چو باید کم و بیش تو - سپه طوس رد را ده و بازگرد
نه‌ای مرد پرخاش روز نبرد - بگفت آنک با پیلتن رفته بود
ز طوس و ز کاووس کاشفته بود - وگر بازگردم به نزدیک شاه
به طوس سپهبد سپارم سپاه - سپردم ترا گنج و پیلان کوس
بمان تا بیاید سپهدار طوس - چو گودرز و چون گیو و برزین و طوس
ببندند بر کوهه‌ی پیل کوس - دل طوس بخشایش آورد سخت
بران نامبردار برگشته بخت - چو طوس و چو گودرز و گیو دلیر
چو شاپور و فرهاد و رهام شیر - به هشتم بزد نای رویین و کوس
بیامد به درگاه گودرز و طوس - چو بشنید طوس سپهبد برفت
به خون ریختن روی بنهاد تفت - ز رستم بپرسید پرمایه طوس
که چون یافت شیر از یکی گور کوس - بیاراست بر میمنه گیو و طوس
سواران بیدار با پیل و کوس - بیامد خود از قلب توران سپاه
بر طوس شد داغ دل کینه‌خواه - از ایران فراوان سپه را بکشت
غمی شد دل طوس و بنمود پشت - تهمتن فراوان ازیشان بکشت
فرامرز و طوس اندر آمد به پشت - یکی طوس را داد زان تخت عاج
همان یاره و طوق و منشور چاچ - سوی پارس شد طوس و گودرز و گیو
سپاهی چنان نامبردار و نیو - چو گودرز و چون رستم پیلتن
چو طوس و چو گرگین و آن انجمن - و گر تو ز کشواد داری نژاد
منم طوس نوذر مه و شاهزاد - غمی شد دل طوس و اندیشه کرد
که امروز اگر من بسازم نبرد - بشد طوس با لشکری جنگجوی
به تندی سوی دژ نهادند روی - بیامد به طوس سپهبد بگفت
که این رای را با تو دیوست جفت - چو بشنید گودرز و طوس این سخن
که افگند سالار هشیار بن - بر طوس و گودرز کشوادگان
گزیده سرافراز آزادگان - چو بشنید پاسخ چنین داد طوس
که بر ما نه خوبست کردن فسوس - فریبرز با طوس نوذر دمان
به نزدیک شاه آمدند آن زمان - بشد طوس و گودرز نزدیک شاه
زبان برگشادند بر پیش گاه - بیامد به گودرز کشواد گفت
که فر و خرد نیست با طوس جفت - چنین گفت با شاه هشیار طوس
که من با سپهبد برم پیل و کوس - چنین گفت طوس سپهبد به شاه
که گر شاه سیر آید از تخت و گاه - برآشفت گودرز و گفت از مهان
همی طوس کم باد اندر جهان - بشد طوس با کاویانی درفش
به پا اندرون کرده زرینه کفش - ببستند گردان ایران کمر
بجز طوس نوذر که پیچید سر - بدو گفت طوس ای جهاندیده پیر
سخن گوی لیکن همه دلپذیر - وزان رو بیامد سپهدار طوس
ببستند بر کوهه‌ی پیل کوس - فریبرز کاووس در قلبگاه
به پیش اندرون طوس و پیل و سپاه - بدو گفت با طوس نوذر بگوی
که هنگام شادی بهانه مجوی - که طوس و فریبرز گشتند باز
نیارست رفتن بر دژ فراز - همان طوس با کاویانی درفش
همی رفت با کوس و زرینه کفش - چو طوس و چو گودرز و گیو دلیر
چو گرگین و گستهم و بهرام شیر - چو پاسخ چنین یافت از پیلتن
ز طوس و ز گودرز و از انجمن - که تاج کیان بود و فرزند طوس
خداوند شمشیر و گوپال و کوس - به گاه نبرد او بدی پیش کوس
نگهبان گردان و داماد طوس - بفرمود تا گیو و گودرز و طوس
برفتند با نای رویین و کوس - خروش آمد و ناله‌ی بوق و کوس
ز قلب سپه گیو و گودرز و طوس - چنین داد پاسخ ستمکاره طوس
که من دارم این لشکر و بوق و کوس - بشد طوس با کاویانی درفش
بپای اندرون کرده زرینه کفش - همی نشنوی ناله‌ی بوق و کوس
نترسی ز سالار بیدار طوس - بدو گفت طوس ای گو نامدار
ازین گونه اندیشه در دل مدار - بیامد دگرباره داماد طوس
همی کرد گردون برو بر فسوس - بدیشان چنین گفت بیدار شاه
که طوس سپهبد به پیش سپاه - بدو گفت بهرام سالار طوس
که با اختر کاویانست و کوس - براندند ازان راه پیلان و کوس
بفرمان و رای سپهدار طوس - چنین گفت با رزم دیده تخوار
که طوس آن سخنها گرفتست خوار - چنین گفت پس طوس با شهریار
که از رای تو نگذرد روزگار - به هشتم چو برخیزد آوای کوس
بزین اندر آید سپهدار طوس - از ایران سپاه آمد و پیل و کوس
بپیش سپه در سرافراز طوس - فریبنده و ریمن و چاپلوس
دلیر و جوانست و داماد طوس - فرستادم این بار طوس و سپاه
ازین پس من و تو گذاریم راه - چو طوس سپهبد پذیرد خرام
بباشیم روشن‌دل و شادکام - پس پشت طوس سپهبد بود
که در کینه پیکار او بد بود - بدو گفت بر مرد بگشای بر
مگر طوس را زو بسوزد جگر - بماندند بر جای پیلان و کوس
بدان تا بیاید سپهدار طوس - چو بهرام برگشت با طوس گفت
که با جان پاکت خرد باد جفت - تبیره برآمد ز درگاه طوس
همان ناله‌ی بوق و آوای کوس - برآشفت ازیشان سپهدار طوس
فروداشت بر جای پیلان و کوس - ببالا چو طوس از میم بنگرید
شد آن کوه بر چشم او ناپدید - چو آمد بر سرکشان طوس نرم
سخن گفت ازان راه بی‌آب و گرم - بدو گفت طوس ای سرافراز مرد
سپهبد منم هم سوار نبرد - همان طوس تندست و هشیار نیست
و دیگر که جان پسر خوار نیست - بیاراست لشکر سپهدار طوس
بهامون کشیدند پیلان و کوس - جهانگیر چون طوس نوذر مباد
چنو پهلوان پیش لشکر مباد - بدو گفت طوس این چه آشفتنست
بدین دشت پیکار تو با منست - وزین روی لشکر بیاورد طوس
درفش همایون و پیلان و کوس - تن طوس را دار بودی نشست
هرانکس که با او میان را ببست - بدین گفت و گوی اندرون بود طوس
که شد گیو را روی چون سندروس - بپوزش بیامد سپهدار طوس
بپیش سپهبد زمین داد بوس - چو از دور طوس سپهبد بدید
بغرید و تیغ از میان برکشید - بگیتی نباشد کم از طوس کس
که او از در بند چاهست و بس - که آید دگر باره بر جنگ طوس
شد از شب جهان تیره چون آبنوس - دل طوس غمگین شد از کار اوی
بپیچید زان درد و پیکار اوی - کنون کینه نو شد ز کین فرود
سر طوس نوذر بباید درود - همه همگنان خاک دادند بوس
چو رهام و گرگین، چو گودرز و طوس - ز لشکر بیامد بکردار باد
چنین گفت کای طوس فرخ نژاد - برآمد ز ایران سپه بوق و کوس
که پیروز بادا سرافراز طوس - نه در سرش مغز و نه در تنش رگ
چه طوس فرومایه پیشم چه سگ - که چون بود رزم تو ای نامجوی
چو با طوس روی اندر آمد بروی - بگفت آنچ بشنید با پهلوان
ز طوس و ز گودرز روشن‌روان - دمان طوس نامدار ناهوشیار
چرا برد لشکر بسوی حصار - اگر من شوم کشته بر دست طوس
نه برخیزد آیین گوپال و کوس - نباید که بی رای تو پیل و کوس
سوی جنگ راند سپهدار طوس - که یکسر بکوشیم و جنگ آوریم
جهان بر دل طوس تنگ آوریم - بدانگه کجا کشته شد پور طوس
سر سرکشان خیره گشت از فسوس - ز لشکر همی برخروشید طوس
شب تیره تا گاه بانگ خروس - کزایران سپاه آمد و پیل و کوس
همان گیو و گودرز و رهام و طوس - کنون لاجرم کردگار سپهر
ز طوس و ز لشکر ببرید مهر - وگر طوس گردد بدستم تباه
یکی ره نیابند ز ایران سپاه - پس لشکر اندر سپهدار طوس
بیامد بر شه زمین داد بوس - بجنبید طوس سپهبد ز جای
جهان پر شد از ناله‌ی کر نای - بخواهشگری آمدم نزد شاه
همان از پی طوس و بهر سپاه - وزین روی لشکر سپهدار طوس
بیاراست برسان چشم خروش - طلایه بیامد بنزدیک طوس
که بربند بر کوهه‌ی پیل کوس - بد آمد بگودرزیان بر ز طوس
که نفرین برو باد و بر پیل و کوس - تو اکنون بمرگ برادر گری
چه با طوس نوذر کنی داوری - که ایران سپه را ببیند که چیست
سرافراز چندست و با طوس کیست - چو گودرز کشواد و چون گیو و طوس
بناکام رزمی بود با فسوس - شه نوذر آن طوس لشکرشکن
چو رهام و چون بیژن رزم‌زن - چه با رستم و گیو و با گژدهم
چه با طوس نوذر چه با گستهم - چو طوس و چو رستم یل پهلوان
فریبرز و شاپور شیر دمان - نگر تا نجوشی بکردار طوس
نبندی بهر کار بر پیل کوس - دگر پهلوان طوس زرینه کفش
کجا بود با کاویانی درفش - بفرمود تا اندمان پور طوس
بگردد بهر جای با پیل و کوس - به آوردگه رفت نیزه به دست
تو گفتی مگر طوس اسپهبدست - بکشتش به طوس اندرون اژدها
که از چنگ او کس نیابد رها - کجا بسته بد گیو و کاوس و طوس
شده گوش کر یکسر از بانگ کوس - بیاوردم از بند کاوس را
همان گیو و گودرز و هم طوس را - فراز آورد لشکر و بوق و کوس
به شادی نظاره شود سوی طوس - ز لشکر خروشی برآمد چو کوس
که شاها زمان آوریدت به طوس - نیا طوس جنگی برادرش بود
بدان جنگ سالار لشکرش بود - همی‌رفت لشکر به راه وریغ
نیا طوس در پیش با گرز وتیغ - پس اکنون ز بهر کنارنگ طوس
بدین سو کشیدیم پیلان وکوس - وزان جایگه برکشیدند کوس
ز بست و نشاپور شد تا به طوس - خبر یافت ماهوی سوری ز شاه
که تا مرز طوس اندر آمد سپاه