زن، زندگی، آزادی
«اسفند» در غزلستان
- فردوسی
- «اسفند» در شاهنامه فردوسی
- یکی نامور فرخ اسفندیار
شه کارزاری نبرده سوار - جهان پهلوان بود آن روزگار
که کودک بد اسفندیار سوار - همان چون بگفت این سخن شهریار
زریر سپهدار و اسفندیار - زریر گرانمایه و اسفندیار
چو جاماسپ دستور ناباک‌دار - ز دانا سپهبد زریر سوار
ز جاماسپ و ز فرخ اسفندیار - ازیشان دو گرد گزیده سوار
زریر سپهدار و اسفندیار - گریزد سرانجام سالار چین
از اسفندیار آن گو بافرین - به جان زریر آن نبرده سوار
به جان گرانمایه اسفندیار - به پیش اندر آید گرفته کمند
نشسته بر اسفندیاری سمند - بگرید برو زار و گردد نژند
برانگیزد اسفندیاری سمند - بیاید پس آن فرخ اسفندیار
سپاه از پس پشت و یزدانش یار - بدادش جهاندار پنجه هزار
سوار گزیده به اسفندیار - پس آگاهی آمد به اسفندیار
که کشته شد آن شاه نیزه گزار - بدین اندرون بود اسفندیار
که بانگ پدرش آمد از کوهسار - به دین خدا ای گو اسفندیار
به جان زریر آن نبرده سوار - که چون بازگردم ازین رزمگاه
به اسفندیارم دهم تاج و گاه - چو اسفندیار آن گو تهمتن
خداوند اورنگ با سهم و تن - وزان سوی دیگر گو اسفندیار
همی کشتشان بی‌مر و بی‌شمار - پس آگاه کردند زان کارزار
پس شاه را فرخ اسفندیار - فرود آمد از باره اسفندیار
سلیح زریر آن گزیده سوار - ازیشان چو بشنید اسفندیار
به جان و به تن دادشان زینهار - همه سرکشانشان پیاده شدند
به پیش گو اسفندیار آمدند - ز پیش اندر آمد گو اسفندیار
به دست اندرون گرزه‌ی گاوسار - بدو گفت شاه ای یل اسفندیار
همی آرزو بایدت کارزار - گزارش همی کرد اسفندیار
به فرمان یزدان همی بست کار - همه نامه کردند زی شهریار
که ما دین گرفتیم ز اسفندیار - به دل کین همی داشت ز اسفندیار
ندانم چه شان بود از آغاز کار - بدان ای شهنشاه کاسفندیار
بسیچد همی رزم را روی کار - تو دانی که آنست اسفندیار
که اورا به رزم اندرون نیست یار - از اندیشگان نامد آن شبش خواب
ز اسفندیارش گرفته شتاب - بدو گفت شو پیش اسفندیار
بخوان و مر او را به ره باش یار - نوشته نوشتش یکی استوار
که این نامور فرخ اسفندیار - بدان روزگار اندر اسفندیار
به دشت اندرون بد ز بهر شکار - بپرسید ازو فرخ اسفندیار
که چونست شاه آن گو نامدار - خردمند را گفتش اسفندیار
چه بینی مرا اندرین روی کار - برآشفت خسرو به اسفندیار
به زندان و بندش فرستاد خوار - پسرش آن گرانمایه اسفندیار
به بند گران‌اندرست استوار - نبرده گزینان اسفندیار
ازانجا برفتند تیماردار - به پیش گو اسفندیار آمدند
کیان‌زادگان شیروار آمدند - اگر بند بر پای اسفندیار
بیابی سرآور برو روزگار - همی گفت هرکس که این نامدار
نباشد جز از گرد اسفندیار - کزین گونه اسفندیار آمدی
سپه را برین دشت کار آمدی - تو دانی که فرزندت اسفندیار
همی بند ساید به بد روزگار - چنین پاسخ آوردش اسفندیار
که چندین برادر بدم نامدار - یکی مایه‌ور پور اسفندیار
که نوش آذرش خواندی شهریار - چنین گفت کامد ز توران سوار
بپویم بگویم به اسفندیار - چنین گفت پرمایه اسفندیار
که راه گذر کی بوده بی‌سوار - چنین پاسخ آورد اسفندیار
که ای از خرد در جهان یادگار - چنین پاسخ آوردش اسفندیار
که من بسته بودم چنین زار و خوار - توی آفریننده و کامگار
فروزنده‌ی جان اسفندیار - بزد دست بر جامه اسفندیار
همه پرنیان بر تنش گشت خار - چنین گفت با کشته اسفندیار
که ای مرد نادان بد روزگار - چو لشکر بیاراست اسفندیار
جهان شد به کردار دریای قار - چو لشکر بدانست کاسفندیار
ز بند گران رست و بد روزگار - بترسید اسفندیار از گزند
ز فتراک بگشاد پیچان کمند - به پیش سپاه آمد اسفندیار
به زین اندرون گرزه‌ی گاوسار - چنین گفت نیک‌اختر اسفندیار
که ای نامداران خنجرگزار - به ارجاسپ گفتند کاسفندیار
به رزم اندرون بود با گرگسار - برآمد ز هر دو سپه گیر و دار
به پیش اندر آمد گو اسفندیار - پدر نیز با فرخ اسفندیار
همی راز گفت از بد روزگار - خروشی برآمد ز اسفندیار
بلرزید ز آواز او کوه و غار - چو اسفندیار از میان دو صف
چو پیل ژیان بر لب آورده کف - پسر کوفته سوخته شهریار
بیاری که آمد جز اسفندیار - به زنهار اسفندیار آمدند
همه دیده چون جویبار آمدند - گران شد رکیب یل اسفندیار
بغرید با گرزه‌ی گاوسار - ز کوه اندر آمد سپاه بزرگ
جهانگیر اسفندیار سترگ - به هشتم به جا آمد اسفندیار
بیامد به درگاه او گرگسار - چنین پاسخش داد اسفندیار
که خشنود بادا ز من شهریار - ز زین اندر آویخت اسفندیار
بدان تا گمانی برد گرگسار - چنین پاسخ آورد اسفندیار
که بی‌تو مبیناد کس روزگار - ببخشید گنجی بر اسفندیار
یکی تاج پر گوهر شاهوار - ز ایوان به دشت آمد اسفندیار
سپاهی گزید از در کارزار - چنین داد پاسخ ورا گرگسار
که ای نامور فرخ اسفندیار - چو اسفندیار آن سخنها شنید
زمانی بپیچید و دم درکشید - نگه کرد روشن‌دل اسفندیار
بدید آنک دد سست برگشت کار - ز رویین دژ و کار اسفندیار
ز راه و ز آموزش گرگسار - وزان پس بفرمود تا گرگسار
شود داغ دل پیش اسفندیار - غم آمد همه بهره‌ی گرگسار
ز گرگان جنگی و اسفندیار - بخندید روشن‌دل اسفندیار
بدو گفت کای ترک ناسازگار - بر اسفندیار آفرین خواندند
ورا نامدار زمین خواندند - نشست از بر شولک اسفندیار
برفت از پسش لشکر نامدار - چو اسفندیار آن شگفتی بدید
به یزدان پناهید و دم درکشید - زن جادو آواز اسفندیار
چو بشنید شد چون گل اندر بهار - بیامد به نزدیک اسفندیار
نشست از بر سبزه و جویبار - بدان آهن از جان اسفندیار
نبردی گمانی به بد روزگار - ازان کار پر درد شد گرگسار
کجا زنده شد مرده اسفندیار - یکی آتش از تارک گرگسار
برآمد ز پیکار اسفندیار - بفرمود تا داغ دل گرگسار
بیامد نوان پیش اسفندیار - همی گفت بداختر اسفندیار
که هرگز نبیند می و میگسار - ز صندوق بیرون شد اسفندیار
بغرید با آلت کارزار - ببردند پیش یل اسفندیار
چو دیدار او دید پس شهریار - به آواز گفت آن زمان گرگسار
که ای نامور فرخ اسفندیار - بمانی تو با لشکر نامدار
به برف اندر ای فرخ اسفندیار - برآشفت ز آوازش اسفندیار
پیامی فرستاد زی گرگسار - چو اسفندیار آن شگفتی بدید
یکی باد سرد از جگر برکشید - ز بالا فرود آمد اسفندیار
به چنگ اندرون نیزه‌ی کارزار - بدو گفت کای ریمن گرگسار
گرفتار بر دست اسفندیار - گشاده بفرمود تا گرگسار
بیامد به پیش یل اسفندیار - بدو گفت از کار اسفندیار
به ایران خبر بود وز گرگسار - یکی گفت کاسفندیار از پدر
پرآزار گشت و بپیچید سر - پشوتن بشد نزد اسفندیار
سخن رفت هرگونه از کارزار - بران تیز با گرزه‌ی گاوسار
چنان کن که خوانندت اسفندیار - یکی کلبه برساخت اسفندیار
بیاراست همچون گل اندر بهار - که اسفندیار از بنه خود مباد
نه آن کس به گیتی کزو کرد یاد - به نزدیک اسفندیار آمدند
دو دیده‌تر و خاکسار آمدند - چو اسفندیار آن شگفتی بدید
دو رخ کرد از خواهران ناپدید - ز ایران و گشتاسپ و اسفندیار
چه آگاهی است ای گو نامدار - همه دژ پر از نام اسفندیار
درخت بلا حنظل آورد بار - به چنگ اندرون گرز اسفندیار
به زیر اندرون باره‌ی نامدار - جز اسفندیار تهم را نماند
کس او را بجز شاه ایران نخواند - سرافراز اسفندیارست و بس
بدین دژ نیاید جزو هیچ‌کس - چو آمد به تنگ اندر اسفندیار
دو پوشیده را دید چون نوبهار - برآویخت ارجاسپ و اسفندیار
از اندازه بگذشتشان کارزار - ز پای اندر آمد تن پیلوار
جدا کردش از تن سر اسفندیار - بپردخت ز ارجاسپ اسفندیار
به کیوان برآورد ز ایوان دمار - چو تاریکتر شد شب اسفندیار
بپوشید نو جامه‌ی کارزار - چنین گفت کاکنون بجز رزم کار
چه ماندست با گرد اسفندیار - برفتند مردان اسفندیار
بران نامور باره‌ی شهریار - چو اسفندیار اندر آمد ز جای
سپهدار کهرم بیفشارد پای - دوان پیش اسفندیار آمدند
همه دیده چون جویبار آمدند - پس اندر همی آمد اسفندیار
زره‌دار با گرزه‌ی گاوسار - چو بر نامه بر مهر اسفندیار
نهادند و جستند چندی سوار - چو آن نامه برخواند اسفندیار
ببخشید دینار و برساخت کار - ابا خواهران یل اسفندیار
برفتند بت روی صد نامدار - سوی هفتخوان آمد اسفندیار
به نخجیر با لشکری نامدار - همی نالد از مرگ اسفندیار
ندارد بجز ناله زو یادگار - چنین گفت با مادر اسفندیار
که نیکو زد این داستان هوشیار - بشد پیش گشتاسپ اسفندیار
همی بود به آرامش و میگسار - برفتند با زیجها برکنار
بپرسید شاه از گو اسفندیار - چو اسفندیاری که از چنگ اوی
بدرد دل شیر ز آهنگ اوی - که چون مست باز آمد اسفندیار
دژم گشته از خانه‌ی شهریار - چنین گفت با مادر اسفندیار
که با من همی بد کند شهریار - پس اسفندیار آن یل پیلتن
برآورد از درد آنگه سخن - ز ترکان گریزان شده شهریار
همی پیچد از بند اسفندیار - نشست از بر تخت زر شهریار
بشد پیش او فرخ اسفندیار - چنین داد پاسخ یل اسفندیار
که لشکر نیاید مرا خود به کار - چنین پاسخ آوردش اسفندیار
که ای پرهنر نامور شهریار - چنین داد پاسخ به اسفندیار
که ای شیر دل پرهنر نامدار - ترا نیست دستان و رستم به کار
همی راه جویی به اسفندیار - چنین پاسخ آوردش اسفندیار
که ای مهربان این سخن یاددار - غمی گشت زان اشتر اسفندیار
گرفت آن زمان اختر شوم خوار - که آمد به زاول گو اسفندیار
سراپرده زد بر لب رودبار - چنین داد پاسخ که اسفندیار
نفرمودمان رامش و میگسار - بدو گفت فرمان اسفندیار
نشاید گرفتن چنین سست و خوار - بدادش یکایک درود و پیام
از اسفندیار آن یل نیک‌نام - بترسم که با او یل اسفندیار
نتابد بپیچد سر از کارزار - همی گفت گر فرخ اسفندیار
کند با چنین نامور کارزار - بدو گفت من پور اسفندیار
سر راستان بهمن نامدار - ازان پس چنین گفت کاسفندیار
چو آتش برفت از در شهریار - پیامی رسانم ز اسفندیار
اگر بشنود پهلوان سوار - ز من پاس این بر به اسفندیار
که ای شیردل مهتر نامدار - همه هرچ گفتم ترا یاد دار
بگویش به پرمایه اسفندیار - بپرسید ازو فرخ اسفندیار
که پاسخ چه کرد آن یل نامدار - ز بهمن برآشفت اسفندیار
ورا بر سر انجمن کرد خوار - بگویید کاسفندیار آمدست
جهان را یکی خواستار آمدست - ندانم به گیتی چو اسفندیار
برای و به مردی یکی نامدار - بدو گفت کای مهتر نامدار
رسیدم به نزدیک اسفندیار - پس از لشکر نامور صدسوار
برفتند با فرخ اسفندیار - چو بشنید گفتارش اسفندیار
فرود آمد از باره‌ی نامدار - چنین پاسخ آوردش اسفندیار
که ای از یلان جهان یادگار - به پاسخ چنین گفتش اسفندیار
که ای در جهان از گوان یادگار - شوم باز گویم به اسفندیار
کجا کار ما را گرفتست خوار - چنین گفت با او یل اسفندیار
که کاری گرفتیم دشخوار خوار - پشوتن بدو گفت کای نامدار
برادر که یابد چو اسفندیار - دلم گشت زان کار چون نوبهار
هم از رستم و هم ز اسفندیار - گرینست آیین اسفندیار
تو آیین این نامدار یاددار - چو آمد به نزدیک اسفندیار
هم‌انگه پذیره شدش نامدار - به گیتی منم زو کنون یادگار
دگر شاهزاده یل اسفندیار - بخندید از رستم اسفندیار
بدو گفت کای پور سام سوار - چنین گفت با رستم اسفندیار
که این نیک دل مهتر نامدار - چو از رستم اسفندیار این شنید
بخندید و شادان دلش بردمید - ببینی تو ای فرخ اسفندیار
گراییدن و گردش کارزار - چنین گفت رستم به اسفندیار
که کردار ماند ز ما یادگار - ز تیزیش خندان شد اسفندیار
بیازید و دستش گرفت استوار - خنک شاه گشتاسپ آن نامدار
کجا پور دارد چو اسفندیار - بخندید ازو فرخ اسفندیار
چنین گفت کای رستم نامدار - بخندید رستم ز اسفندیار
بدو گفت سیر آیی از کارزار - چو بشنید گردنکش اسفندیار
بدو گفت کای رستم نامدار - که تیغ دلیران بر اسفندیار
به آوردگه بر، نیاید به کار - چنین پاسخ آوردش اسفندیار
که گفتار بیشی نیاید به کار - یل اسفندیار و گوان یکسره
ز هر سو نهادند پیشش بره - چنین گفت با او یل اسفندیار
که شادان بدی تا بود روزگار - چنین گفت با او یل اسفندیار
که تخمی که هرگز نروید مکار - یکی پاسخ آوردش اسفندیار
که بر گوشه‌ی گلستان رست خار - شنید این سخنها یل اسفندیار
پیاده بیامد بر نامدار - به پیش اندرون فرخ اسفندیار
کزو شاد شد گردش روزگار - بیامد بدر پهلوان سوار
پس‌اندر همی دیدش اسفندیار - کنون تا چه پیش آرد اسفندیار
چه بازی کند در دم کارزار - به دست جوانی چو اسفندیار
اگر تو شوی کشته در کارزار - اگر من گریزم ز اسفندیار
تو در سیستان کاخ و گلشن مدار - ببندم کمر پیش او بنده‌وار
نجویم جدایی ز اسفندیار - چو اسفندیاری که فعفور چین
نویسد همی نام او بر نگین - خروشید کای فرخ اسفندیار
هماوردت آمد برآرای کار - چو بشنید اسفندیار این سخن
ازان شیر پرخاشجوی کهن - چنین پاسخ آوردش اسفندیار
که چندین چه گویی چنین نابکار - ببینیم تا اسپ اسفندیار
سوی آخر آید همی بی‌سوار - نفرمود ما را یل اسفندیار
چنین با سگان ساختن کارزار - بیامد دوان نزد اسفندیار
به جایی که بود آتش کارزار - چنین گفت با رستم اسفندیار
که بر کین طاوس نر خون مار - برآشفت ازان پور اسفندیار
سواری بد اسپ‌افگن و نامدار - که گر من ز پیکان اسفندیار
شبی را سرآرم بدین روزگار - فرود آمد از باره اسفندیار
نهاد آن سر سرکشان برکنار - به پستی همی بود اسفندیار
خروشید کای رستم نامدار - به چرم اندر است گاو اسفندیار
ندانم چه راند بدو روزگار - بدو گفت رویین تن اسفندیار
که ای برمنش پیر ناسازگار - چو برگشت از رستم اسفندیار
نگه کرد تا چون رود نامدار - همی تاخت بر گردش اسفندیار
نیامد برو تیر رستم به کار - چو اسفندیار از پسش بنگرید
بران روی رودش به خشکی بدید - بخندید چون دیدش اسفندیار
بدو گفت کای رستم نامدار - شگفتی بمانده بد اسفندیار
همی گفت کای داور کامگار - نتابم همی سر ز اسفندیار
ازان زور و آن بخشش کارزار - زدم چند بر گبر اسفندیار
گراینده دست مرا داشت خوار - بدان گز بود هوش اسفندیار
تو این چوب را خوار مایه مدار - چرا رزم جستی ز اسفندیار
چرا آتش افگندی اندر کنار - بدو گفت اکنون چو اسفندیار
بیاید بجوید ز تو کارزار - چرا رزم جستی ز اسفندیار
که او هست رویین‌تن و نامدار - چنین داد پاسخ کز اسفندیار
اگر سر بجا آوری نیست عار - نجویی فزونی به اسفندیار
گه کوشش و جستن کارزار - که هرکس که او خون اسفندیار
بریزد ورا بشکرد روزگار - بیامد برین کشور اسفندیار
نکوبد همی جز در کارزار - به رستم چنین گفت اسفندیار
که تا چندگویی سخن نابکار - چو آمد بر لشکر نامدار
که کین جوید از رزم اسفندیار - چو بشنید آوازش اسفندیار
سلیح جهان پیش او گشت خوار - بپوشید جوشن یل اسفندیار
بیامد بر رستم نامدار - چنین گفت رستم به اسفندیار
که ای سیر ناگشته از کارزار - چو اسفندیاری که از بهر دین
به مردی برآهیخت شمشیر کین - همی گفت زار ای یل اسفندیار
جهانجوی و از تخمه‌ی شهریار - بدانست رستم که لابه به کار
نیاید همی پیش اسفندیار - چنین گفت پر دانش اسفندیار
که ای مرد دانای به روزگار - که چندین بپیچم که اسفندیار
مگر سر بپیچاند از کارزار - چو اسفندیار این سخن یاد کرد
بپیچید و بگریست رستم به درد - بزد تیر بر چشم اسفندیار
سیه شد جهان پیش آن نامدار - سواری ندیدم چو اسفندیار
زره‌دار با جوشن کارزار - چنین گفت رستم به اسفندیار
که آوردی آن تخم زفتی به بار - چنین گفت با رستم اسفندیار
که اکنون سرآمد مرا روزگار - که هرکس که او خون اسفندیار
بریزد سرآید برو روزگار - چنین گفت با رستم اسفندیار
که از تو ندیدم بد روزگار - چو شد کشته شاهی چو اسفندیار
ببینند ازین پس بد روزگار - نگه کن که چون او شود تاجدار
به پیش آورد کین اسفندیار - به آواز گفتند کای شوربخت
چو اسفندیاری تو از بهر تخت - تو گفتی که هوش یل اسفندیار
بود بر کف رستم نامدار - چو بشنید اندرز او شهریار
پشیمان شد از کار اسفندیار - به گشتاسپ گفتند کای نامدار
نیندیشی از کار اسفندیار - خروشی برآمد ز ایوان به زار
جهان شد پر از نام اسفندیار - که داری به گیتی جز او یادگار
گسارنده‌ی درد اسفندیار - بدو گفت اسفندیاری تو بس
نمانی به گیتی جز او را به کس - به میدان چوگان و بزم و شکار
گوی بود مانند اسفندیار - سرآمد همه کار اسفندیار
که جاوید بادا سر شهریار - که من چند گفتم به اسفندیار
مگر کم کند کینه و کارزار - بدو گفت کز کار اسفندیار
چنان داغ دل گشتم و سوکوار - چنین گفت کز کار اسفندیار
ز نیک و بد گردش روزگار - چو اسفندیاری که اندر جهان
بدو تازه بد روزگار مهان - همانا که بر خون اسفندیار
به زاری بگرید به ایوان نگار - اگر بشمری در جهان نامدار
سواری نبینی چو اسفندیار - چنین گفت کز کین اسفندیار
مرا تلخ شد در جهان روزگار - چنین داد پاسخ که گر شهریار
براندیشد از کار اسفندیار - که بهمن ز ما کین اسفندیار
بخواهد تو این را به بازی مدار - کنون بهمن نامور شهریار
همی نو کند کین اسفندیار - تو این تاج ازو یافتی یادگار
نه از راه گشتاسپ و اسفندیار - مبیناد چشم کس این روزگار
زمین باد بی‌تخم اسفندیار - همه گنج گشتاسپ و اسفندیار
همان یاره و تاج گوهرنگار - مگر زو ببینی یکی نامدار
کجا نو کند نام اسفندیار - سرافراز پور یل اسفندیار
ز گشتاسپ یل در جهان یادگار - چو من باشم از تخم اسفندیار
به مرز اندرون اردوان شهریار - من اکنون بسازم یکی کیمیا
چو اسفندیار آنک بودم نیا - تو گفتی که بازآمد اسفندیار
وگر نامدار اردشیر سوار - ز ری بود ناپاکدل ماهیار
کزو تیره شد تخم اسفندیار - برین هم نشان تا به اسفندیار
چو کیخسرو و رستم نامدار - کجا رستم زال و اسفندیار
کزیشان سخن ماندمان یادگار - چو اسفندیار اندر آمد به جنگ
ز کینه ندادش زمانی درنگ