«کاووس» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «کاووس» در غزلیات حافظ شیرازی
- خیام نیشابوری
- «کاووس» در رباعیات خیام نیشابوری
- فردوسی
- «کاووس» در شاهنامه فردوسی
- نخستین چو کاووس باآفرین
کی آرش دوم و دگر کی پشین - سر ماه کاووس کی را بخواند
ز داد و دهش چند با او براند - بسر شد کنون قصه‌ی کیقباد
ز کاووس باید سخن کرد یاد - چو کاووس بگرفت گاه پدر
مرا او را جهان بنده شد سر به سر - چو کاووس بشنید از او این سخن
یکی تازه اندیشه افگند بن - همی گفت کاووس خودکامه مرد
نه گرم آزموده ز گیتی نه سرد - چو کاووس را دید دستان سام
نشسته بر اورنگ بر شادکام - چنین پاسخ آورد کاووس باز
کز اندیشه‌ی تو نیم بی‌نیاز - برون آمد از پیش کاووس شاه
شده تیره بر چشم او هور و ماه - به جایی که کاووس را دسترس
نباشد ندارم مر او را به کس - همه پهلوانان فرخنده پی
نشستند بر تخت کاووس کی - به کاووس بردند از او آگهی
ازان خرمی جای و آن فرهی - جهانجوی کاووس شان پیش رو
یکی لشگری جنگ سازان نو - چو تاریک شد چشم کاووس شاه
بد آمد ز کردار او بر سپاه - همی رفت کاووس لشکر فروز
به زدگاه بر پیش کوه اسپروز - یکی از دو راه آنک کاووس رفت
دگر کوه و بالا و منزل دو هفت - بپویم همی تا مگر کردگار
دهد شاه کاووس را زینهار - به جایی که بستست کاووس کی
کسی کاین بدیها فگندست پی - به جایی که بستست کاووس شاه
بگویم ترا یک به یک شهر و راه - از ایدر به نزدیک کاووس کی
صد افگنده بخشیده فرسنگ پی - ازان سو کجا هست کاووس کی
مرا راه بنمای و بردار پی - بدانجا که کاووس لشکر کشید
ز دیوان جادو بدو بد رسید - تهمتن ز اولاد پرسید راه
به شهری کجا بود کاووس شاه - به نزدیک کاووس شد پیلتن
همه سرفرازان شدند انجمن - گرفتش به آغوش کاووس شاه
ز زالش بپرسید و از رنج راه - که نزدیک کاووس شد پیلتن
همه نره دیوان شوند انجمن - رسید آنگهی نزد کاووس کی
یل پهلو افروز فرخنده پی - برو آفرین کرد کاووس شاه
که بی‌تو مبادا نگین و کلاه - به رستم چنین گفت کاووس کی
که ای گرد و فرزانه‌ی نیک پی - برین گونه یک هفته با رود و می
همی رامش آراست کاووس کی - به لشکر چنین گفت کاووس شاه
که اکنون مکافات کرده گناه - به اولاد داد آن کشیده جگر
سوی شاه کاووس بنهاد سر - چو بشنید کز نزد کاووس شاه
فرستاده‌ای باهش آمد ز راه - ببردند فرهاد را نزد شاه
ز کاووس پرسید و ز رنج راه - چنین داد پاسخ به کاووس کی
که گر آب دریا بود نیز می - چنین گفت کاووس با پیلتن
کزین ننگ بگذارم این انجمن - به پاسخ چنین گفت کاووس شاه
که از تو فروزد نگین و کلاه - نگه کرد و بنشاند اندر خورش
ز کاووس پرسید و از لشکرش - به شاه آگهی شد که کاووس کی
فرستادن نامه افگند پی - به هشتم جهاندار کاووس شاه
ز سر برگرفت آن کیانی کلاه - رسید اندر آن جای کاووس شاه
ابا پیل و کوس و درفش و سپاه - چو آگاهی آمد به کاووس شاه
که تنگ اندر آمد ز دیوان سپاه - برویش نگه کرد کاووس شاه
ندیدش سزاوار تخت و کلاه - سپهدار کاووس در قلبگاه
ز هر سو رده برکشیده سپاه - به دستوری شاه دیوان برفت
به پیش سپهدار کاووس تفت - بدو گفت کاووس کاین کار تست
از ایران نخواهد کس این جنگ جست - به گیتی خبر شد که کاووس شاه
ز مازندران بستد آن تاج و گاه - بماندند یکسر همه زین شگفت
که کاووس شاه این بزرگی گرفت - چو کاووس در شهر ایران رسید
ز گرد سپه شد هوا ناپدید - چنان کز پس عهد کاووس شاه
نباشد بران تخت کس را کلاه - خبر شد بدیشان که کاووس شاه
برآمد ز آب زره با سپاه - چو کاووس لشکر به خشکی کشید
کس اندر جهان کوه و صحرا ندید - ازان پس چنین کرد کاووس رای
که در پادشاهی بجنبد ز جای - بجنبید کاووس در قلبگاه
سپاه اندرآمد به پیش سپاه - همه پیش کاووس شاه آمدند
جگرخسته و پرگناه آمدند - ز اسپ و سلیح و ز تخت و کلاه
فرستد به نزدیک کاووس شاه - ببخشود کاووس و بنواختشان
یکی راه و آیین نو ساختشان - ز گوینده بشنید کاووس کی
برین گفتها پاسخ افگند پی - ز کاووس کی روی برتافتند
در کهتری خوار بگذاشتند - نگه کرد کاووس و خیره بماند
به سودابه بر نام یزدان بخواند - ازان پس به کاووس گوینده گفت
که او دختری دارد اندر نهفت - بجنبید کاووس را دل ز جای
چنین داد پاسخ که اینست رای - ز کاووس دادش فروان سلام
ازان پس بگفت آنچ بود از پیام - غمی گشت و سودابه را پیش خواند
ز کاووس با او سخنها براند - چو آمد به نزدیک کاووس شاه
دل آرام با زیب و با فر و جاه - پس آگاهی آمد ز کاووس شاه
ز بند کمین‌گاه و کار سپاه - همان مهتران دگر را به بند
ابا شاه کاووس در دژ فگند - به کاووس کی گفت کاین رای نیست
ترا خود به هاماوران جای نیست - جدایی نخواهم ز کاووس گفت
وگر چه لحد باشد او را نهفت - به کاخ اندرون تخت زرین نهاد
نشست از بر تخت کاووس شاد - چو کاووس را بند باید کشید
مرا بی‌گنه سر بباید برید - گرفتند ناگاه کاووس را
چو گودرز و چون گیو و چون طوس را - که ما را ز بدها تو باشی پناه
چو گم شد سر تاج کاووس شاه - چو کاووس بر خیرگی بسته شد
به هاماوران رای پیوسته شد - چو یابم ز کاووس شاه آگهی
کنم شهر ایران ز ترکان تهی - بدان دژ فرستاد کاووس را
همان گیو و گودرز و هم طوس را - پیام تهمتن همه باز راند
چو بشنید کاووس خیره بماند - یکی مرد بیدار جوینده راه
فرستاد نزدیک کاووس شاه - اگر شاه کاووس یابد رها
تو رستی ز چنگ و دم اژدها - چنین داد پاسخ که کاووس کی
به هامون دگر نسپرد نیز پی - فرستاده بشنید و آمد دوان
به نزدیک کاووس کی شد نهان - به پیمان که کاووس را با سران
بر رستم آرد ز هاماوران - چو از دژ رها کرد کاووس را
همان گیو و گودرز و هم طوس را - بیاراست کاووس خورشید فر
بدیبای رومی یکی مهد زر - بکوشید و هم پشت جنگ آورید
جهان را به کاووس تنگ آورید - فرستاده برگشت مانند باد
سخنها به کاووس کی کرد یاد - چو بشنید کاووس گفتار اوی
بیاراست لشکر به پیکار اوی - بیامد سوی پارس کاووس کی
جهانی به شادی نوافگند پی - مهان پیش کاووس کهتر شدند
همه تاجدارنش لشکر شدند - بیامد بر او زمین بوس داد
یکی دسته‌ی گل به کاووس داد - نشست از بر تخت کاووس شاه
که اهریمنش برده بد دل ز راه - شنیدم که کاووس شد بر فلک
همی رفت تا بر رسد بر ملک - شود جان کاووس بیره کند
به دیوان برین رنج کوته کند - شنیدند و بر دل گرفتند یاد
کس از بیم کاووس پاسخ نداد - به درگاه کاووس شاه آمدند
وزان سرکشیدن به راه آمدند - چو کاووس نشنیدم اندر جهان
ندیدم کس از کهتران و مهان - فروماند کاووس و تشویر خورد
ازان نامداران روز نبرد - گراین هفت یل را بچنگ آوریم
جهان پیش کاووس تنگ آوریم - به کف بر نهاد آن درخشنده جام
نخستین ز کاووس کی برد نام - زواره چو بلبل به کف برنهاد
هم از شاه کاووس کی کرد یاد - نوشتند نامه به کاووس شاه
ز ترکان وز دشت نخچیرگاه - به رستم دهم تخت و گرز و کلاه
نشانمش بر گاه کاووس شاه - برانگیزم از گاه کاووس را
از ایران ببرم پی طوس را - زمین را به خنجر بشوید همی
کنون رزم کاووس جوید همی - سه دیگر سحرگه بیاورد می
نیامد ورا یاد کاووس کی - که کاووس تندست و هشیار نیست
هم این داستان بر دلش خوار نیست - چرا دارم از خشم کاووس باک
چه کاووس پیشم چه یک مشت خاک - که از پیش کاووس بیرون برد
مگر کاندر آن تیزی افسون برد - بدو گفت کاووس کامروز بزم
گزینیم و فردا بسازیم رزم - چو خشم آورم شاه کاووس کیست
چرا دست یازد به من طوس کیست - به کاووس کی گفت رستم چه کرد
کز ایران برآوردی امروز گرد - تو دانی که کاووس را مغز نیست
به تیزی سخن گفتنش نغز نیست - تهمتن چنین پاسخ آورد باز
که هستم ز کاووس کی بی‌نیاز - خود از جای برخاست کاووس کی
برافروخت برسان آتش ز نی - بدو گفت کاووس کین کار تست
که بیدار دل بادی و تن درست - همه نامداران آن مرز را
چو طوس و چو کاووس و گودرز را - از ایران نیاید کسی کینه خواه
بگیرد سر تخت کاووس شاه - چرا کرده‌ای نام کاووس کی
که در جنگ نه تاو داری نه پی - کز ایران نمانم یکی نیزه‌دار
کنم زنده کاووس کی را به دار - غمی گشت کاووس و آواز داد
کزین نامداران فرخ نژاد - بشد طوس و پیغام کاووس برد
شنیده سخن پیش او برشمرد - گهی گنج بودی گهی ساز بزم
ندیدم ز کاووس جز رنج رزم - ازان پس خروشید سهراب گرد
همی شاه کاووس را بر شمرد - دل رستم اندیشه‌ای کرد بد
که کاووس را بی‌گمان بد رسد - غمی گشت رستم ز گفتار اوی
بر شاه کاووس بنهاد روی - چو کاووس کی پهلوان را بدید
بر خویش نزدیک جایش گزید - بدو گفت کاووس یزدان پاک
دل بدسگالت کند چاک چاک - بفرمود کاووس تا بوق و کوس
دمیدند و آمد سپهدار طوس - ازان پس بدو گفت کاووس شاه
کز ایدر هیونی سوی رزمگاه - به کاووس کی تاختند آگهی
که تخت مهی شد ز رستم تهی - پیامی ز من پیش کاووس بر
بگویش که مارا چه آمد به سر - بیامد سپهبد بکردار باد
به کاووس یکسر پیامش بداد - بدو گفت کاووس کز انجمن
اگر زنده ماند چنان پیلتن - شنیدی که او گفت کاووس کیست
گر او شهریارست پس طوس کیست - همه پهلوانان کاووس شاه
نشستند بر خاک با او به راه - به رستم چنین گفت کاووس کی
که از کوه البرز تا برگ نی - چو کاووس روی کنیزک بدید
بخندید و لب را به دندان گزید - چو کاووس را دید بر تخت عاج
ز یاقوت رخشنده بر سرش تاج - بگفتند با شاه کاووس کی
که برخوردی از ماه فرخنده‌پی - چو آمد به کاووس شاه آگهی
که آمد سیاووش با فرهی - دل شاه کاووس شد بدگمان
برفت و در اندیشه شد یک زمان - جهانی نهاده به کاووس چشم
زبان پر ز دشنام و دل پر ز خشم - ازان پس نگه کرد کاووس شاه
کسی را که کردی به اختر نگاه - چو کاووس کی در شبستان رسید
نگه کرد سودابه او را بدید - فرود آمد از اسپ کاووس شاه
پیاده سپهبد پیاده سپاه - نهان داشت کاووس و باکس نگفت
همی داشت پوشیده اندر نهفت - ز سودابه بوی می و مشک ناب
همی یافت کاووس بوی گلاب - پراندیشه شد جان کاووس کی
ز فرزند و سودابه‌ی نیک‌پی - به کاووس گویم که این از منند
چنین کشته بر دست اهریمنند - بدانگه که شد پیش کاووس باز
فرود آمد از باره بردش نماز - چو بشنید کاووس از ایوان خروش
بلرزید در خواب و بگشاد گوش - رخ شاه کاووس پر شرم دید
سخن گفتنش با پسر نرم دید - دو دیده پر از آب کاووس شاه
همی بود یک روز با او به راه - سوی گاه بنهاد کاووس روی
سیاوش ابا لشکر جنگجوی - دل شاه کاووس ازان تنگ شد
که از بزم رایش سوی جنگ شد - بشد با کمر پیش کاووس شاه
بدو گفت من دارم این پایگاه - ز پهلو برون رفت کاووس شاه
یکی تیز برگشت گرد سپاه - مرا پیش کاووس بردی دوان
یکی بادسر نامور پهلوان - یکی تخت بودی چو تابنده ماه
نشسته برو پور کاووس شاه - نه کاووس خواهد ز من نیز کین
نه آشوب گیرد سراسر زمین - همانست کاووس کز پیش بود
ز تندی نکاهد نخواهد فزود - چو بنوشت نامه یل جنگجوی
سوی شاه کاووس بنهاد روی - چو کاووس بشنید شد پر ز خشم
برآشفت زان کار و بگشاد چشم - چو بیرون شد از پیش کاووس طوس
بفرمود تا لشکر و بوق و کوس - چنان دان که کاووس بر تو به مهر
بران گونه یک روز نگشاد چهر - شوم کشوری جویم اندر جهان
که نامم ز کاووس ماند نهان - یکی کشوری جویم اندر جهان
که نامم ز کاووس ماند نهان - ز کاووس وز خام گفتار او
ز خوی بد و رای و پیگار او - و دیگر که کاووس شد پیرسر
ز تخت آمدش روزگار گذر - هیونی بیاراست کاووس شاه
بفرمود تا بازگردد به راه - نبینی که کاووس دیرینه گشت
چو دیرینه گشت او بباید گذشت - بگفت آنک با پیلتن رفته بود
ز طوس و ز کاووس کاشفته بود - همی بود با او شب و روز شاد
نیامد ز کاووس و دستانش یاد - اگر من به ایران نخواهم رسید
نخواهم همی روی کاووس دید - ازان پس به پیران چنین گفت رد
که کاووس تندست و اندک خرد - ز کاووس وز تخم افراسیاب
چو آتش بود تیز یا موج آب - به جان و سر شاه کاووس گفت
که با من تو باشی هم‌آورد و جفت - بزرگی و فرزند کاووس شاه
سر از بس هنرها رسیده به ماه - پس از مرگ کاووس ایران تراست
همان تاج و تخت دلیران تراست - فرستاده آمد ز کاووس شاه
نهانی بنزدیک او چند گاه - ز روم و ز چین نیزش آمد پیام
همی یاد کاووس گیرد به جام - به جان و سر شاه توران سپاه
به فر و به دیهیم کاووس شاه - چه بری سری را همی بی‌گناه
که کاووس و رستم بود کینه خواه - فریبرز کاووس درنده شیر
که هرگز ندیدش کس از جنگ سیر - کنون زنده بر گاه کاووس شاه
چو دستان و چون رستم کینه خواه - فریبرز کاووس درنده شیر
گرازه که بود اژدهای دلیر - پراگند کاووس بر یال خاک
همه جامه‌ی خسروی کرد چاک - به درگاه کاووس بنهاد روی
دو دیده پر از آب و دل کینه جوی - چو آمد به نزدیک کاووس کی
سرش بود پرخاک و پرخاک پی - نگه کرد کاووس بر چهر او
بدید اشک خونین و آن مهر او - چو آگاهی آمد به کاووس شاه
که شد روزگار سیاوش تباه - به خنجر به دو نیم کردش به راه
نجنبید بر جای کاووس شاه - چو این گفته بشنید کاووس شاه
سر نامدارش نگون شد ز گاه - فریبرز کاووس را تاج زر
فرستاد و دینار و تخت و کمر - که کاووس بی‌دست و بی فر و پای
نشستست بر تخت بی‌رهنمای - بیابد بران پیر کاووس دست
شود کام و آرام ما جمله پست - برفتند زان بیشه هر دو به راه
بپرسید خسرو ز کاووس شاه - ز کاووس کش سال بفگند فر
ز درد پسر گشت بی پای و پر - فریبرز کاووس در قلبگاه
به پیش اندرون طوس و پیل و سپاه - چو از تخت کاووس برخاستند
به ایوان نو رفتن آراستند - یکی نامه نزدیک کاووس شاه
فرستاده‌ای چست بگرفت راه - فریبرز کاووس فرزند شاه
سزاوارتر کس به تخت و کلاه - فرستاده شد نزد کاووس کی
ز یال هیونان بپالود خوی - خردمند مردی و جوینده راه
فرستاد نزدیک کاووس شاه - چو آمد به نزدیک کاووس شاه
ز شادی خروش آمد از بارگاه - به کاووس گفت ای جهاندار شاه
تو دل را مگردان ز آیین و راه - به هشتم سوی شهر کاووس شاه
همه شاددل برگرفتند راه - بدو گفت کاووس کاین رای نیست
که فرزند هر دو به دل بر یکیست - چو کاووس کی روی خسرو بدید
سرشکش ز مژگان به رخ بر چکید - چو زو آگهی یافت کاووس کی
که آمد ز ره پور فرخنده پی - چو کاووس بر تخت زرین نشست
گرفت آن زمان دست خسرو به دست