«اردشیر» در غزلستان
- فردوسی
- «اردشیر» در شاهنامه فردوسی
- نخستین کس نامدار اردشیر
پس شهریار آن نبرده دلیر - پس افگنده بیند بزرگ اردشیر
سیه گشته رخسار و تن چون زریر - بیامد نخست آن سوار هژیر
پس شهریار جهان اردشیر - یکی مرد بد نام او اردشیر
سواری گرانمایه گردی دلیر - ورا یافت روشن‌دل و یادگیر
ازان پس همی خواندش اردشیر - سرانجام بر دست یاز اردشیر
گرفتار شد نامدار دلیر - ازان پس بفرمود شاه اردشیر
که کشتند او را به باران تیر - پسر بد مر او را یکی همچو شیر
که ساسان همی خواندی اردشیر - به بیماری اندر بمرد اردشیر
همی بود بی‌کار تاج و سریر - رخی دید تابان میان حریر
به دیدار ماننده‌ی اردشیر - که در تست فرزند شاه اردشیر
ز باران مترس این سخن یادگیر - چه گفت آن سراینده دهقان پیر
ز گشتاسپ وز نامدار اردشیر - یکی نامه بنوشت فرخ دبیر
ز دارای داراب بن اردشیر - ز دارای داراب بن اردشیر
سوی قیصر اسکندر شهرگیر - نبیره‌ی جهاندار شاه اردشیر
که بهمنش خواندی همی یادگیر - بسی هدیه‌ها نیز با اردشیر
ز دیبا و دینار و مشک و عبیر - به ماننده‌ی نامدار اردشیر
فزاینده و فرخ و دلپذیر - مر او را کنون مردم تیزویر
همی خواندش بابکان اردشیر - شنیدم که فرزند تو اردشیر
سواریست گوینده و یادگیر - بفرمود تا پیش او شد دبیر
همان نورسیده جوان اردشیر - چنین داد پاسخ بدو اردشیر
که دشتی فراخست و هم گور و تیر - بیامد پر از آب چشم اردشیر
بر آخر اسپ شد ناگزیر - پرستنده‌یی پیش خواند اردشیر
همان هدیه‌هایی که بد ناگزیر - بفرمود تا پیش او شد دبیر
یکی نامه فرمود زی اردشیر - همی راند با اردوان اردشیر
جوانمرد را شاه بد دلپذیر - تگاور هیون جهاندیده پیر
بیامد دوان تا بر اردشیر - همی تاخت پیش اندرون اردشیر
چو نزدیک شد در کمان راند تیر - چنین داد پاسخ به شاه اردشیر
که این گور را من فگندم به تیر - جهان تیره شد بر دل اردشیر
ازان پیر روشن‌دل و دستگیر - نگه کرد خندان لب اردشیر
جوان در دل ماه شد جایگیر - بیامد خرامان بر اردشیر
پر از گوهر و بوی مشک و عبیر - چو شد روی کشور به کردار قیر
کنیزک بیامد بر اردشیر - چنین گفت با ماه‌روی اردشیر
که فردا بباید شدن ناگزیر - از ایوان بیامد به کردار تیر
بیاورد گوهر بر اردشیر - کجا مستشان کرده بود اردشیر
که وی خواست رفتن همی ناگزیر - چو از پندگوی آن شنید اردشیر
به گلنار گفت این سخن یادگیر - بیامد هم‌انگاه مهتر دبیر
که رفتست بیگاه دوش اردشیر - نشانی مگر یابد از اردشیر
نباید که او دو شد از غرم شیر - هم‌انگاه شد شاه را دلپذیر
که گنجور او رفت با اردشیر - همی تاختند از پس اردشیر
به پیش اندرون اردوان و وزیر - ازان تاختن رنجه شد اردشیر
بدید از بلندی یکی آبگیر - همی خواست کاید فرود اردشیر
دو مرد جوان دید بر آبگیر - چنان شد ز بالین ما اردشیر
کزان سان نجست از کمان ایچ تیر - چو آگاهی آمد ز شاه اردشیر
ز شادی جوان شد دل مرد پیر - زبان برگشاد اردشیر جوان
که ای نامداران روشن‌روان - چو پاسخ بدان گونه دید اردشیر
سرش برتر آمد ز ناهید و تیر - وزین سو به دریا رسید اردشیر
به یزدان چنین گفت کای دستگیر - یکی موبدی گفت با اردشیر
که ای شاه نیک‌اختر و دلپذیر - نگه کرد فرزانه ملاح پیر
به بالا و چهر و بر اردشیر - چو بشنید گردن فراز اردشیر
سخنهای بایسته و دلپذیر - ز آگاهی نامدار اردشیر
سپاه انجمن شد بران آبگیر - پس‌اندر همی تاخت شاه اردشیر
ابا ناله‌ی بوق و باران تیر - ز جهرم بیامد سوی اردشیر
ابا لشکر و کوس و با دار و گیر - جهاندیده بیدار دل بود پیر
بدانست اندیشه‌ی اردشیر - چو آگاهی آمد ز شاه اردشیر
که آورد لشکر بدین آبگیر - چو بشنید زو اردشیر این سخن
یکی دیگر اندیشه افگند بن - برآمد یکی باد و گردی چو قیر
بیامد ز قلب سپاه اردشیر - وزان پس بیامد بر اردشیر
چنین گفت کای شاه دانش‌پذیر - گمانی نبردم که از اردشیر
یکی نامجوی آید و شهرگیر - که اکنون گرانمایه دهقان پیر
همی خواندش خوره اردشیر - بیامد ز قلب سپاه اردشیر
چکاچاک برخاست و باران تیر - به پیش جهانجوی بردش اسیر
ز دور اردوان را بدید اردشیر - به دژخیم فرمود شاه اردشیر
که رو دشمن پادشا را بگیر - چنین است کردار این چرخ پیر
چه با اردوان و چه با اردشیر - سواران فرستاد برنا و پیر
ازان شهر تا خوره‌ی اردشیر - برآنند کاندر صطخر اردشیر
کهن گشت و شد بخت برناش پیر - چو شاه اردشیر اندرآمد به تنگ
پذیره شدش کرد بی‌مر به جنگ - ازیشان سبک اردشیر آب خواست
همانگه ببردند با آب ماست - چو بشنید زان سرشبان اردشیر
ببرد از رمه راهبر چند پیر - پراندیشه‌ی رزم شد اردشیر
چو این داستان بشنوی یادگیر - بدیشان نگه کرد شاه اردشیر
دل مرد برنا شد از رنج پیر - ز هر سو سپه باز خواند اردشیر
پس پشت او بد یکی آبگیر - چو آگه شد از هفتواد اردشیر
نبود آن سخنها ورا دلپذیر - چو آگاه شد نامدار اردشیر
ازان کشتن و غارت و دار و گیر - بران موبدان نامدار اردشیر
نوشته همی خواند آن چوب تیر - چو آگه شد از رفتن اردشیر
وزان ماندن او بران آبگیر - چو آگاهی آمد به شاه اردشیر
پراندیشه شد بر لب آبگیر - چو نان را به خوردن گرفت اردشیر
همانگه بیامد یکی تیز تیر - گر انداختیمی بر اردشیر
بروبر گذر یافتی پر تیر - همی رفت روشن‌دل و یادگیر
سرافراز تا خوره‌ی اردشیر - سپه برگرفت از لب آبگیر
سوی پارس آمد دمان اردشیر - بدو گفت زین سو گذشت اردشیر
ازو باز ماندیم بر خیره خیر - که فرزند ساسان منم اردشیر
یکی پند باید مرا دلپذیر - سخنها چو بشنید زو اردشیر
همه مهر جوینده و دلپذیر - دوان دیده‌بان شد بر شهرگیر
که پیروزگر گشت شاه اردشیر - یکی مرد بد نام او شهرگیر
خردمند سالار شاه اردشیر - سر بار بگشاد زود اردشیر
ببخشید چیزی که بد زو گزیر - چو بشنید بر پای جست اردشیر
که با من فراوان برنجست و شیر - بشد با جوانان چو باد اردشیر
ابا گرز و شمشیر و گوپال و تیر - چنین گفت زان باره شاه اردشیر
که نزدیک جنگ آی ای شهرگیر - فرود آمد از باره شاه اردشیر
پیاده ببد پیش او شهرگیر - ز پرمایه چیزی که بد دلپذیر
همی تاخت تا خره اردشیر - چو از گفته‌ی کرم پرداختم
دری دیگر از اردشیر آختم - ز ره باز شد موبد تیزویر
بگفت آنچ بشنید با اردشیر - دو در بند و زندان شاه اردشیر
پدر کشته و زنده خسته به تیر - هلاهل چنین زهر هندی بگیر
به کار آر یکپار بر اردشیر - چنان بد که یک روز شاه اردشیر
به نخچیر بر گور بگشاد تیر - چو بگرفت شاه اردشیر آن به دست
ز دستش بیفتاد و بشکست پست - اگر کشت خواهی مرا ناگزیر
یکی کودکی دارم از اردشیر - بدان فر و اورند شاه اردشیر
شده شادمان مرد برنا و پیر - همه مرگ راییم برنا و پیر
ندارد پسر شهریار اردشیر - چنان بد که روزی بیامد وزیر
بدید آب در چهره‌ی اردشیر - دوان کودکان از پی او چو تیر
چو گشتند نزدیک با اردشیر - ز شادی چنان شد دل اردشیر
که گردد جوان مردم گشته پیر - به یک روی بد نام شاه اردشیر
به روی دگر نام فرخ وزیر - بیامد به میدان پگاه اردشیر
تنی چند از ویژگان ناگزیر - یکی بنده را گفت شاه اردشیر
که رو گوی ایشان به چوگان بگیر - نبودی جدا یک زمان ز اردشیر
ورا همچو دستور بودی وزیر - چو بشنید بگزید شاه اردشیر
جوانی گرانمایه و تیزویر - چو بشنید گفتار او اردشیر
دلش گشت پر درد و رخ چون زریر - به نیروی شاپور شاه اردشیر
شود بی‌گمان آب در چاه شیر - ز گفتار او شاد شد اردشیر
به ایوان خرامید خود با وزیر - تو گفتی که بازآمد اسفندیار
وگر نامدار اردشیر سوار - به نخچیر شد هفت روز اردشیر
بشد نیز شاپور نخچیرگیر - دوان شد به میدان شاه اردشیر
کمانی به یک دست و دیگر دو تیر - ابا موبدان موبد تیزویر
به نزدیک ایوان رسید اردشیر - هیونی سرافراز و مردی دبیر
برفتی به نزدیک شاه اردشیر - کنون از خردمندی اردشیر
سخن بشنو و یک به یک یادگیر - کسی را که کمتر بدی خط و ویر
نرفتی به دیوان شاه اردشیر - شناسنده بد شهریار اردشیر
چو دیدی به درگاه مرد دبیر - شما را همه پاک برنا و پیر
ستانم همه خلعت از اردشیر - به گفتار این نامدار اردشیر
همه گوش دارید برنا و پیر - چو بر تخت بنشست شاه اردشیر
بشد پیش گاهش یکی مرد پیر - نشان بس بود شهریار اردشیر
چو از من سخن بشنوی یادگیر - دگر شارستان اورمزد اردشیر
هوا مشک بوی و به جوی آب شیر - یکی خواندم خوره‌ی اردشیر
که گردد زبادش جوان مرد پیر - دگر شارستان برکه‌ی اردشیر
پر از باغ و پر گلشن و آبگیر - منم پاک فرزند شاه اردشیر
سراینده‌ی دانش و یادگیر - همان رسم شاه بلند اردشیر
بجای آورم با شما ناگزیر - همی تازه شد رسم شاه اردشیر
بدو شاد گشتند برنا و پیر - فرستاد قیصر یکی یادگیر
به نزدیک شاپور شاه اردشیر - که یک نیم او کرده بود اردشیر
دگر نیم شاپور گرد و دلیر - به مرد اردشیر آن خردمند شاه
به شاپور بسپرد گنج و سپاه - همه پند من سربسر یادگیر
چنان هم که من دارم از اردشیر - همان رسم شاپور شاه اردشیر
همی داشت آن شاه دانش‌پذیر - ورا نام بود اردشیر جوان
توانا و دانا به سود و زیان - چنین گفت پس شاه با اردشیر
که ای گرد و چابک سوار دلیر - بپذرفت زو این سخن اردشیر
به پیش بزرگان و پیش دبیر - چنین گفت پس شاه با اردشیر
که کار جهان بر دل آسان مگیر - کنون داستانهای شاه اردشیر
بگویم ز گفتار من یادگیر - بفرمود تا پیش او شد دبیر
ابا موبد موبدان اردشیر - چو بنشست بر گاه شاه اردشیر
بیاراست آن تخت شاپور پیر - ز شاپور بهرام تا اردشیر
همه شهریاران برنا و پیر - چنین گفت کان شهریار اردشیر
که برنا شد از بخت او مرد پیر - بزرگان ایران که هستند اسیر
قبادست با نامدار اردشیر - همان موبد موبدان اردشیر
اسیران که بودند برنا و پیر - همان موبد موبدان اردشیر
ز لشکر بزرگان برنا و پیر - کشد آنک دارد ز ایران اسیر
قباد جهانجوی چون اردشیر - همان موبد پاکدل اردشیر
کسی را که بینید برنا و پیر - کس آمد سوی خره اردشیر
که آنجا بد از داد هرمزد پیر - بفرمود تا پیش او شد دبیر
ابا موبد موبدان اردشیر - ابا موبد موبدان اردشیر
چوشاپور وچون یزدگرد دبیر - بدرگاه شد یزدگرد دبیر
ابا رای‌زن موبد اردشیر - چو از دخت بابک بزاد اردشیر
که اشکانیان را بدی دار وگیر - نه چون اردشیر اردوان را بکشت
بنیرو شد و تختش آمد بمشت - کلاه کیی بر سر اردشیر
نهاد آن زمان داور دستگیر - تودانی که ازتخمه‌ی اردشیر
بجایند شاهان برنا و پیر - نشست تو در خره اردشیر
کجا باشد ای مرد مهمان‌پذیر - بدو گفت کز خره‌ی اردشیر
یکی مرد بازارگانم دبیر - که هنگام شاپور شاه اردشیر
دل مرد برناشد از رنج سیر - بدو گفت کای نامدار دبیر
گزین سر تخمه‌ی اردشیر - نخست از سر بابکان اردشیر
که اندر جهان تازه شد داروگیر - بیاورد پس تخت شاه اردشیر
ز ایران هر آنکس که بد تیزویر - بدین گونه بد تا سر اردشیر
کجا گشته بد نام آن تخت پیر - سپه رفت تاخره‌ی اردشیر
هر آنکس که بودند برنا و پیر - کنون پادشاهی شاه اردشیر
بگویم که پیش آمدم ناگزیر - چو بنشست بر تخت شاه اردشیر
از ایران برفتند برنا و پیر - زبان برگشاد اردشیر جوان
چنین گفت کای کار دیده گوان - چنو رفت شد تاجدار اردشیر
بدو شادمان جان برنا و پیر - به جویی بسی یار برنا و پیر
جهان را بپردازی از اردشیر - ورا خواندی هر زمان اردشیر
که گوینده مردی بد و یادگیر - نشسته به ایوان خویش اردشیر
تین چند با او ز برنا و پیر - شده مست یاران شاه اردشیر
نماند ایچ رامشگر و یادگیر - همی‌داشت تا شد تباه اردشیر
همه کاخ شد پر ز شمشیر و تیر - به دو هفته از گنج شاه اردشیر
نماند از بهایی یکی پر تیر - پدر بر پدر داد و دانش‌پذیر
ز نوشین روان شاه تا اردشیر - دریغ آن سر تخمه‌ی اردشیر
دریغ این جوان و سوار هژیر - دگر گفت کای شاه دانش پذیر
که با شهریاری و با اردشیر