«توبه» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «توبه» در غزلیات حافظ شیرازی
- چون پیاله دلم از توبه که کردم بشکست
همچو لاله جگرم بی می و خمخانه بسوخت - اساس توبه که در محکمی چو سنگ نمود
ببین که جام زجاجی چه طرفه اش بشکست - خنده جام می و زلف گره گیر نگار
ای بسا توبه که چون توبه حافظ بشکست - در تاب توبه چند توان سوخت همچو عود
می ده که عمر در سر سودای خام رفت - صلاح و توبه و تقوی ز ما مجو حافظ
ز رند و عاشق و مجنون کسی نیافت صلاح - بشارت بر به کوی می فروشان
که حافظ توبه از زهد ریا کرد - دوستان دختر رز توبه ز مستوری کرد
شد سوی محتسب و کار به دستوری کرد - مشکلی دارم ز دانشمند مجلس بازپرس
توبه فرمایان چرا خود توبه کمتر می کنند - من همان ساعت که از می خواستم شد توبه کار
گفتم این شاخ ار دهد باری پشیمانی بود - من از رندی نخواهم کرد توبه
و لو آذیتنی بالهجر و الحجر - حدیث توبه در این بزمگه مگو حافظ
که ساقیان کمان ابرویت زنند به تیر - به عزم توبه نهادم قدح ز کف صد بار
ولی کرشمه ساقی نمی کند تقصیر - صوفی که بی تو توبه ز می کرده بود دوش
بشکست عهد چون در میخانه دید باز - شراب خانگیم بس می مغانه بیار
حریف باده رسید ای رفیق توبه وداع - بیا که توبه ز لعل نگار و خنده جام
حکایتیست که عقلش نمی کند تصدیق - به وقت گل شدم از توبه شراب خجل
که کس مباد ز کردار ناصواب خجل - توبه کردم که نبوسم لب ساقی و کنون
می گزم لب که چرا گوش به نادان کردم - حلقه توبه گر امروز چو زهاد زنم
خازن میکده فردا نکند در بازم - من که عیب توبه کاران کرده باشم بارها
توبه از می وقت گل دیوانه باشم گر کنم - به عزم توبه سحر گفتم استخاره کنم
بهار توبه شکن می رسد چه چاره کنم - من ترک عشق شاهد و ساغر نمی کنم
صد بار توبه کردم و دیگر نمی کنم - پیر مغان ز توبه ما گر ملول شد
گو باده صاف کن که به عذر ایستاده ایم - بهار و گل طرب انگیز گشت و توبه شکن
به شادی رخ گل بیخ غم ز دل برکن - ما مرد زهد و توبه و طامات نیستیم
با ما به جام باده صافی خطاب کن - نمی کند دل من میل زهد و توبه ولی
به نام خواجه بکوشیم و فر دولت او - از دست زاهد کردیم توبه
و از فعل عابد استغفرالله - من رند و عاشق در موسم گل
آن گاه توبه استغفرالله - گر خاطر شریفت رنجیده شد ز حافظ
بازآ که توبه کردیم از گفته و شنیده - کرده ام توبه به دست صنم باده فروش
که دگر می نخورم بی رخ بزم آرایی - سعدی شیرازی
- «توبه» در غزلیات سعدی شیرازی
- شکر خدای بود که آن بت وفا نکرد
باشد که توبه ای بکند بت پرست ما - سودای لب شکردهانان
بس توبه صالحان که بشکست - عهد تو و توبه من از عشق
می بینم و هر دو بی ثباتست - توبه کند مردم از گناه به شعبان
در رمضان نیز چشم های تو مستست - برادران طریقت نصیحتم مکنید
که توبه در ره عشق آبگینه بر سنگست - که گر به جان رسد از دست دشمنانم کار
ز دوستی نکنم توبه همچنان ای دوست - ما توبه شکستیم که در مذهب عشاق
صوفی نپسندند که خمار نباشد - نامم به عاشقی شد و گویند توبه کن
توبت کنون چه فایده دارد که نام شد - کسان که در رمضان چنگ می شکستندی
نسیم گل بشنیدند و توبه بشکستند - بیچاره از مطالعه روی نیکوان
صد بار توبه کرد و دگربار می کند - توبه را تلخ می کند در حلق
یار شیرین زبان شورانگیز - گر توبه دهد کسی ز عشقت
از من بنیوش و پند منیوش - چو بلبل سحری برگرفت نوبت بام
ز توبه خانه تنهایی آمدم بر بام - گو خلق بدانند که من عاشق و مستم
آوازه درستست که من توبه شکستم - ساقی بیار جامی کز زهد توبه کردم
مطرب بزن نوایی کز توبه عار دارم - ای محتسب از جوان چه خواهی
من توبه نمی کنم که پیرم - بس توبه و پرهیزم کز عشق تو باطل شد
من بعد بدان شرطم کز توبه بپرهیزم - عالم شهر گو مرا وعظ مگو که نشنوم
پیر محله گو مرا توبه مده که بشکنم - این نه نصیحتی بود کز غم دوست توبه کن
سخت سیه دلی بود آن که ز دوست برکنم - گویند سعدیا مکن از عشق توبه کن
مشکل توانم و نتوانم که نشکنم - پارسایان ملامتم مکنید
که من از عشق توبه نتوانم - توبه گویندم از اندیشه معشوق بکن
هرگز این توبه نباشد که گناهیست عظیم - گر آن ساقی که مستان راست هشیاران بدیدندی
ز توبه توبه کردندی چو من بر دست خماران - توبه کردیم پیش بالایت
سخن سرو بوستان گفتن - جمیع پارسایان گو بدانند
که سعدی توبه کرد از پارسایی - گر باده از این خم بود و مطرب از این کوی
ما توبه بخواهیم شکستن به درستی - صورتگر دیبای چین گو صورت رویش ببین
یا صورتی برکش چنین یا توبه کن صورتگری - گر تو پری چهره نپوشی نقاب
توبه صوفی به زیان آوری - نسخه این روی به نقاش بر
تا بکند توبه ز صورتگری - گر یار با جوانان خواهد نشست و رندان
ما نیز توبه کردیم از زاهدی و پیری - من اگر چنان که نهیست نظر به دوست کردن
همه عمر توبه کردم که نگردم از مناهی - مولوی
- «توبه» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- گفتم ای مه توبه كردم توبهها را رد مكن
گفت بس راهست پیشت تا ببینی توبه را - اگر زمین به سراسر بروید از توبه
به یك دم آن همه را عشق بدرود چو گیا - از آنك توبه چو بندست بند نپذیرد
علو موج چو كهسار و غره دریا - چه جرم كردی ای چشم ما كه بندت كرد
بزار و توبه كن و ترك كن خطاها را - بگذشت مه توبه آمد به جهان ماهی
كو بشكند و سوزد صد توبه به یك ساعت - مشو نومید از ظلمی كه كردی
كه دریای كرم توبه پذیریست - گناهت را كند تسبیح و طاعات
كه در توبه پذیری بینظیریست - و آنك سوگند خورم جز به سر او نخورم
و آنك سوگند من و توبهام اشكست كجاست - هفتاد بار توبه كند شب رسول حق
توبه شكن حق است كه توبه مخمش است - امروز غیر توبه نبینی شكستهای
امروز زلف دوست بود كان مشوش است - مكری بكرد بنده و مكری بكرد وصل
از مكر توبه كردم مكارم آرزوست - در آن زمان كه در این دوغ میفتی چو مگس
عجب كه توبه و عقل و رأیت تو كجاست - به عهد و توبه چرا چون فتیله میپیچی
كه عهد تو چو چراغی رهین هر نكباست - توبه بشكن كه در چنین مجلس
از خطا توبه صد هزار خطاست - امروز توبه بشكنم پرهیز را برهم زنم
كان یوسف خوبان من از شهر كنعان میرسد - افسون مرا گوید كسی توبه ز من جوید كسی
بی پا چو من پوید كسی مستان سلامت میكنند - آن توبه سوزم را بگو وان خرقه دوزم را بگو
وان نور روزم را بگو مستان سلامت میكنند - دل بنهند بركنی توبه كنند بشكنی
این همه خود تو میكنی بیتو به سر نمیشود - بنگر به سوی روزن بگشای در توبه
پرداخته كن خانه هین نوبت ما آمد - بس توبه شایسته بر سنگ تو بشكسته
بس زاهد و بس عابد كو خرقه درید آمد - چون موسی رخ زردش توبه مكن از دردش
تا یار نعم گوید كر گفتن لن دارد - آن راه زنم آمد توبه شكنم آمد
وان یوسف سیمین بر ناگه به برم آمد - بكن توبه ز گفتار ار چه توبه
از آن توبه شكن محكم نگردد - ناموس شكستهایم و مستیم
صد توبه و عهد را شكستیم - توبه كردم كه نگویم من از آن توبه شكن
هر كی بیند شكنش توبه دیگر نكند - چونك سرزیر شود توبه كند بازآید
نیك و بد نیك شود دولت تو سلطان باد - آرام بخش جان را زان می كه از تفش
صبر و قرار و توبه و آرام میرود - بگو به گوش كسانی كه نور چشم منند
كه باز نوبت آن شد كه توبهها شكنند - هزار توبه و سوگند بشكنند آن دم
كه غمزههای دلارام طبل حسن زنند - ز عشق آن رخ خوب تو ای اصول مراد
هر آن كه توبه كند توبهاش قبول مباد - ربود عشق تو تسبیح و داد بیت و سرود
بسی بكردم لاحول و توبه دل نشنود - همه مجرمان را كرمش بخواند
چو به توبه آیند و دغا نباشد - او دو صد عهد كند گوید من بس كردم
توبه كردم نتراشم ز شما چون نجار - توبه كردم از سخن این باز چیست
توبه نبود عاشقانش را مگر - توبه شیشه عشق او چون گازرست
پیش گازر چیست كار شیشه گر - ز جهل توبه و سوگند میتند غافل
چه حیله دارد مقهور در كف قهار - بخور شراب انابت بساز قرص ورع
ز توبه ساز تو معجون غذا ز استغفار - توبه كردم دگر نخواهم گفت
توبه مست را مزور گیر - عاشق و مست و آنگهی توبه
ترك سالوس آن فسونگر گیر - توبه مكن زین كه شدم ناتمام
بعد شدن هست تمامی دگر - عشق ناگه جمال خود بنمود
توبه سودت نكرد و استغفار - آن دل كه توبه كرد ز عشقش ستیز شد
افسون و مكر دوست شنیدن گرفت باز - به پیش سلطنت توبهام چو مسخره ایست
كه عشق را نبود صبر اعتبارآمیز - سخن مگوی چو گویی ز صبر و توبه مگوی
حدیث توبه مجنون بود فشارآمیز - یا از جهودی توبه كن از خاك پای مصطفی
بهر گشاد دیده را در دیده افكار كش - آن روی همچو روزش وان رنگ دلفروزش
وان لطف توبه سوزش وان خلق چون بهارش - عشقش بلای توبه داده سزای توبه
آخر چه جای توبه با عشق توبه خوارش - باز درآمد ز راه بیخود و سرمست دوش
توبه كنان توبه را سیل ببردست دوش - یار درآمد ز باغ بیخود و سرمست دوش
توبه كنان توبه را سیل ببردست دوش - عاشق صدسالهام توبه كجا من كجا
توبه صدساله را یار دراشكست دوش - باده خلوت نشین در دل خم مست شد
خلوت و توبه شكست مست برون جست دوش - توبه من درست نیست خموش
من بیتوبه را به كس مفروش - توبه سفر گیرد با پای لنگ
صبر فروافتد در چاه تنگ - چنانك دی ز جمالش هزار توبه شكست
اگر رسد عجب امروز هم زهی اقبال - توبه ما جان عمو توبه ماهیست ز جو
از دل و جان توبه كند هیچ تن ای شیخ اجل - بشستم دست از گفتن طهارت كردم از منطق
حوادث چون پیاپی شد وضوی توبه بشكستم - مجنون ز غم لیلی چون توبه نكرد ای جان
صد لیلی و صد مجنون درجست در اسرارم - توبه نكنم هرگز زین جرم كه من دارم
زان كس كه كند توبه زین واقعه بیزارم - در حوبه و در توبه چون ماهی بر تابه
این پهلو و آن پهلو بر تابه همیسوزم - ما توبه شكستیم و ببستیم دو صد بار
دیدیم مه توبه به یك بار رهیدیم - بشكن قدح باده كه امروز چنانیم
كز توبه شكستن سر توبه شكنانیم - یا رب توبه چرا شكستم
وز لقمه دهان چرا نبستم - مه توبه كند ز خویش بینی
گر ما رخ خود به مه نماییم - تو گواه باش خواجه كه ز توبه توبه كردم
بشكست جام توبه چو شراب عشق خوردم - به جمال بینظیرت به شراب شیرگیرت
كه به گرد عهد و توبه نروم دگر نگردم - گفتم كه وقت توبهست شوریدهای مرا گفت
من تایب قدیمم من پار توبه كردم - ای می فروش این ده ساغر به دست من ده
من ننگ را شكستم وز عار توبه كردم - بهر صلاح دین را محروسه یقین را
منكر به عشق گوید ز انكار توبه كردم - مانند مست صرعم بیرون ز چار طبعم
از گرم و سرد و خشكی هر چار توبه كردم - ای مطرب الله الله می بیرهم تو بر ره
بردار چنگ می زن بر تار توبه كردم - ای مطرب این غزل گو كی یار توبه كردم
از هر گلی بریدم وز خار توبه كردم - ز اندیشههای چاره دل بود پاره پاره
بیچارگی است چاره ناچار توبه كردم - گه مست كار بودم گه در خمار بودم
زان كار دست شستم زین كار توبه كردم - بنمای روی مه را خوش كن شب سیه را
كز ذوق آن گنه را بسیار توبه كردم - در جرم توبه كردن بودیم تا به گردن
از توبههای كرده این بار توبه كردم - آن ساعت خجسته تو عهدها ببسته
من توبهها شكسته بودم چنانك بودم - ای توبهام شكسته از تو كجا گریزم
ای در دلم نشسته از تو كجا گریزم - دلم چو زخم نیابد رود كه توبه كند
مخند بر من و بر خود كدام توبه كدام - زهی گناه كه كفر است توبه كردن از او
نه پس طریق گریز و نه پیش جای مقام - توبه كردم از این خطا گفتن
همه عمرم بس ار همین گفتم - هرگز شبی تا روز تو در توبه و در سوز تو
نابوده مهراندوز تو از خالق ریب المنون - در جان نشستن كار او توبه شكستن كار او
از حیله بسیار او این ذرهها لرزان دلان - امروز مستیم ای پدر توبه شكستیم ای پدر
از قحط رستیم ای پدر امسال ارزانی است این - از پی هر غزل دلم توبه كند ز گفت و گو
راه زند دل مرا داعیه اله من - عدو توبه و صبرم مرا امروز ناگاهان
میان راه پیش آمد نوازش كرد چون شاهان - رها كن تا بگوید او خموشی گیر و توبه جو
كه آن دلدار خو دارد به سوی تایبون رفتن - دو چیز نخواهد بد در هر دو جهان می دان
از عاشق حق توبه وز باد هوا انبان - گر توبه شود دریا یك قطره نیابم من
ور خاك درآیم من آن خاك شود سوزان - چو آدم توبه كن وارو به جنت
چه و زندان آدم را رها كن - چو آدم توبه كن از خوشه چینی
چو كشتی بذر آن توست خرمن - وقت آمد توبه را شكستن
وز دام هزار توبه جستن - چو مه توبه درآمد مه توبه شكن آمد
شكنش باد همیشه تو بگو نیز كه آمین - چو ز حرف توبه كردم تو برای طالبان را
جز حرف پرمعانی علم و امارتی كن - ز گفت توبه كنم توبه سود نیست مرا
به پیش پنجهات ای ارسلان توبه شكن - ای تو چو خورشید و شه خاص من
كفر من و توبه و اخلاص من - سلسلهای است بیبها دشمن جمله توبهها
توبه شكست من كیم سنگ من و سبوی او - توبه شكست او بسی توبه و این چنین كسی
پرده دری و دلبری خوی وی است خوی او - توبه من برای او توبه شكن هوای او
توبه من گناه من سوخته پیش روی او - مرا آن رند بشكستهست توبه
تو مرد صایمی ناهار میرو - دلا تو اندر این شادی ز سرو آموز آزادی
كه تا از جرم و از توبه بپرهیزیم مستانه - گناه هر دو عالم را به یك توبه فروشویی
چرایی زلت ما را تو در انگشت پیچیده - ما از خود خویش توبه كردیم
ما هیچ نمیرویم از این ده - چون جرم تو نقد و توبه نسیهست
دادت امشب برات نسیه - پیش جوش عفو بیحد تو شاه
توبه كردن از گناه آمد گناه - هم زهد برشكسته هم توبه توبه كرده
چون هست عاشقان را كاری ورای توبه - تا باغ عاشقان را سرسبز و تازه كردی
حسنت خراب كرده بام و سرای توبه - چون از جهان رمیدی در نور جان رسیدی
چون شمع سر بریدی بشكن تو پای توبه - ای توبه برگشاده بیشمس حق تبریز
روزی كه ره نماید ای وای وای توبه - شرط است بیقراری با آهوی تتاری
ترك خطا چو آمد ای بس خطای توبه - در صید چون درآید بس جان كه او رباید
یك تیر غمزه او صد خونبهای توبه - چون هر سحر خیالش بر عاشقان بتازد
گرد غبار اسبش صد توتیای توبه - پیغام زاهدان را كمد بلای توبه
با آن جمال و خوبی آخر چه جای توبه - از باده لب او مخمور گشته جانها
و آن چشم پرخمارش داده سزای توبه - مرا گویی خمش نی توبه كردی
كه بگذاری طریق بیزبانی - توبه با تو خود فضول است و شكستن خود بتر
نقش پیمان گر شكست ارواح آن پیمان تویی - بار دیگر توبهها را سوختی درسوختی
بار دیگر فتنه را انگیختی انگیختی - چون تو آن روبند را از روی چون مه بركنی
چون قضای آسمانی توبهها را بشكنی - هله ای بلای توبه بدران قبای توبه
بر تو چه جای توبه كه قضای ناگهانی - برو ای عشق كه تا شحنه خوبان شدهای
توبه و توبه كنان را همه گردن زدهای - بس كن آخر توبه كردی از مقال
در خموشیهاست دخل آگهی - تو چرا توبه مردم شكنی
تو چرا پرده مردم بدری - از صد هزار توبه بشناخت جان مجنون
چون بوی گور لیلی برداشت در منادی - دی عهد و توبه كردی امروز درشكستی
دی بحر تلخ بودی امروز گوهرستی - از گفت توبه كردم ای شه گواه باش
بی گفت و ناله عالم اسرار ما تویی - در صبر و توبه عصمت اسپر سرشتهای
و اندر جفا و خشم سنانی نهادهای - از غزل و شعر و بیت توبه دهی طبع را
تا دل و جان را به غیب بیدم و دفتر كشی - رو به خران گو كه ریش گاو بریزاد
توبه كنید و روید سوی مطاری - چه زهره دارد توبه كه با تو توبه كند
خبر كی باشد تا با تو ماندش خبری - مثال ده كه نریزد گلی ز شاخ درخت
مثال ده كه كند توبه خار از خاری - ز عشق او نتوانم كه توبه آرم من
وگر شود به نصیحت هزار عبادی - بدادم به تو دل مرا توبه از دل
سپارم به تو جان كه جان را تو جانی - خیال بد رسول دیو باشد
تو او را توبهی ده از رسولی - «توبه» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- تسبیح و سجاده توبه و زهد و ورع
این جمله رهست خواجه منزل پنداشت - ای در دل من نشسته شد وقت نشست
ای توبه شکن رسید هنگام شکست - توبه چکنم که توبهام سایهی تست
بار سر توبه جمله سرمایهی توست - بدتر گنهی بپیش تو توبه بود
کو آن توبه که لایق پایهی تست - توبه کردم که تا جانم برجاست
من کج نروم نگردم از سیرت راست - توبه که دل خویش چو آهن کرده است
در کشتن بنده چشم روشن کرده است - چون زلف تو هرچند شکن در شکنست
با توبه همان کند که با من کرده است - چون دید مرا مست بهم برزد دست
گفتا که شکست توبه بازآمد مست - چون شیشه گریست توبهی ما پیوست
دشوار توان کردن و آسان بشکست - عشق آمد و توبه را چو شیشه بشکست
چون شیشه شکست کیست کو داند بست - چون شیشه گریست توبهی ما پیوست
دشوار توان کردن و آسان بشکست - گفتا که شکست توبه بازآمد مست
چون دید مرا مست بهم برزد دست - تو هیچ نهای و هیچ توبه ز وجود
تو غرق زیانی و زیانت همه سود - در توبهی نیستی شو و باک مدار
کاین فقر منزه است ز یار و اغیار - بازآمدم اینک که زنم آتش نیز
در توبه و در گناه و زهد و پرهیز - وانگه آید چو زاهدان توبه کند
آنروز که توبه کرد آنروز بترس - گفتم سگ نفس را مگر پیر کنم
در گردن او ز توبه زنجیر کنم - دیدی که به صدق توبهها میکردم
بنگر که چگونه توبهها میشکنم - توبه کردم ز توبه کردن ای جان
نتوان ز قضا کشید گردن ای جان - تو توبه مکن که من شکستم توبه
هرگز ناید ز جان مستم توبه - صدبار و هزاربار بستم توبه
خون میگرید ز دست دستم توبه - توبه کردم ز شور و بیخویشتنی
عشقت بشنید از من به این ممتحنی - از هیزم توبهی من آتش بفروخت
میسوخت مرا که توبه دیگر نکنی - فردوسی
- «توبه» در شاهنامه فردوسی
- همان روز تو ناگهان بگذرد
در توبه بگزین و راه خرد - چنان کرد کو گفت بهرامشاه
دلش پاک شد توبه کرد از گناه - بکوشیم تا روز توبه شود
همان نامت از مهتران مه شد - به توبه دل راست روشن کنیم
بیآزاری خویش جوشن کنیم - دگر آنک گفتی که پوزش بگوی
کنون توبه کن راه یزدان بجوی - چو آن جامهها را بپوشید شاه
به زمزم همی توبه کرد از گناه