«محرم» در غزلستان
- حافظ شیرازی
- «محرم» در غزلیات حافظ شیرازی
- محرم راز دل شیدای خود
کس نمی بینم ز خاص و عام را - آن کس است اهل بشارت که اشارت داند
نکته ها هست بسی محرم اسرار کجاست - رازی که بر غیر نگفتیم و نگوییم
با دوست بگوییم که او محرم راز است - ز سر غیب کس آگاه نیست قصه مخوان
کدام محرم دل ره در این حرم دارد - در ره عشق نشد کس به یقین محرم راز
هر کسی بر حسب فکر گمانی دارد - مدعی خواست که آید به تماشاگه راز
دست غیب آمد و بر سینه نامحرم زد - به حق صحبت دیرین که هیچ محرم راز
به یار یک جهت حق گزار ما نرسد - روا مدار خدایا که در حریم وصال
رقیب محرم و حرمان نصیب من باشد - چه جای صحبت نامحرم است مجلس انس
سر پیاله بپوشان که خرقه پوش آمد - هر که شد محرم دل در حرم یار بماند
وان که این کار ندانست در انکار بماند - حسب حالی ننوشتی و شد ایامی چند
محرمی کو که فرستم به تو پیغامی چند - قدم منه به خرابات جز به شرط ادب
که سالکان درش محرمان پادشهند - یا رب کجاست محرم رازی که یک زمان
دل شرح آن دهد که چه گفت و چه ها شنید - غم حبیب نهان به ز گفت و گوی رقیب
که نیست سینه ارباب کینه محرم راز - بازآی و دل تنگ مرا مونس جان باش
وین سوخته را محرم اسرار نهان باش - بجز ثنای جلالش مساز ورد ضمیر
که هست گوش دلش محرم پیام سروش - گفتا نه گفتنیست سخن گر چه محرمی
درکش زبان و پرده نگه دار و می بنوش - تا نگردی آشنا زین پرده رمزی نشنوی
گوش نامحرم نباشد جای پیغام سروش - حافظ غم دل با که بگویم که در این دور
جز جام نشاید که بود محرم رازم - ز محرمان سراپرده وصال شوم
ز بندگان خداوندگار خود باشم - گفت حافظ من و تو محرم این راز نه ایم
از می لعل حکایت کن و شیرین دهنان - ما محرمان خلوت انسیم غم مخور
با یار آشنا سخن آشنا بگو - پیش زاهد از رندی دم مزن که نتوان گفت
با طبیب نامحرم حال درد پنهانی - سعدی شیرازی
- «محرم» در غزلیات سعدی شیرازی
- درد دل پیش که گویم غم دل با که خورم
روم آن جا که مرا محرم اسرار آن جاست - خواهی چو روز روشن دانی تو حال من
از تیره شب بپرس که او نیز محرمست - آنان که در بهار به صحرا نمی روند
بوی خوش ربیع بر ایشان محرمست - آرام نیست در همه عالم به اتفاق
ور هست در مجاورت یار محرمست - ای نسیم سحر از من به دلارام بگوی
که کسی جز تو ندانم که بود محرم دوست - مشکن دلم که حقه راز نهان توست
ترسم که راز در کف نامحرم اوفتد - گر تو را خاطر ما نیست خیالت بفرست
تا شبی محرم اسرار نهانم باشد - حدیث دوست با دشمن نگویم
که هرگز مدعی محرم نباشد - همدمی نیست که گوید سخنی پیش منت
محرمی نیست که آرد خبری سوی توام - مرا رازیست اندر دل به خون دیده پرورده
ولیکن با که گویم راز چون محرم نمی بینم - خیام نیشابوری
- «محرم» در رباعیات خیام نیشابوری
- مولوی
- «محرم» در دیوان شمس - غزلیات مولوی
- هم آدم و آن دم تویی هم عیسی و مریم تویی
هم راز و هم محرم تویی چیزی بده درویش را - ای قاب قوس مرتبت وان دولت بامكرمت
كس نیست شاها محرمت در قرب او ادنی بیا - آه كه آن صدر سرا میندهد بار مرا
مینكند محرم جان محرم اسرار مرا - بیا ای هم دل محرم بگیر این باده خرم
چنان سرمست شو این دم كه نشناسی مقامی را - چون محرم حق گشتی وز واسطه بگذشتی
بربای نقاب از رخ خوبان نقابی را - ای شاد كه ما هستیم اندر غم تو جانا
هم محرم عشق تو هم محرم تو جانا - با خاطر خویش تا نگویی
ای محرم دل فسانه ما - رویهای زعفران را از جمالش تابها
چشمهای محرمان را از غبارش توتیا - عقل نامحرم برون ران تو ز خلوت زان شراب
تا نماید آن صنم رخسار نارت ساقیا - گر صفتهای ملك را محرمی
چون ملك بیماده و بینر بیا - كیف یلقاه غیره كل من غیر فنا
تو بیا بیتو پیش من كه تو نامحرمی تو را - گوشها گشتهاند محرم غیب
از زبان و دل سخنور ما - گر شما محرم ضمیر نهاید
فاسلوهن من وراء حجاب - خمش كن زردهی زان در نیابی
وگر محرم شوی بستان كه مفتست - همه مستند این جا محرمانند
میندیش از كسی غماز خفتهست - ساكنان آب و گل گر عشق ما را محرمند
پس درون گنبد دل غلغله و فریاد چیست - عشق اگر محرم است چیست نشان حرم
آنك بجز روی دوست در نظر او فناست - ماه ازل روی او بیت و غزل بوی او
بوی بود قسم آنك محرم دیدار نیست - بقا ندارد عالم وگر بقا دارد
فناش گیر چو او محرم بقای تو نیست - دارد خدا خوش عالمی منگر در این عالم دمی
جز حق نباشد محرمش كالصبر مفتاح الفرج - خورشید افتد در كمی از نور جان آدمی
كم پرس از نامحرمان آن جا كه محرم كم زند - جمله جهان ویران شود وز عشق هر ویرانهای
با نوح هم كشتی شود پس محرم طوفان شود - هر كی شدت حلقه در زود برد حقه زر
خاصه كه در باز كنی محرم دروازه شود - برو ای خواب خاری زن تو اندر چشم نامحرم
كه حیفست آن كه بیگانه در این شب قد و خد بیند - دم همدم او نبود جان محرم او نبود
و اندیشه كه این داند او نیز نمیشاید - ره رو بهل افسانه تا محرم و بیگانه
از نور الم نشرح بیشرح تو دریابد - باغ از دی نامحرم سه ماه نمیزد دم
بر بوی بهار تو از غیب دمید آمد - هر شمع گدازیده شد روشنی دیده
كان را كه گداز آمد او محرم راز آمد - صد سر ببرد در دم از محرم و نامحرم
نی غم خورد از ماتم نی دست بیالاید - سلطان عرفناك بدش محرم اسرار
تا سر تجلی ازل جمله بیان كرد - او یار وفا نبود و از یار ببرد
آن ده دله را محرم اسرار مدارید - در خواب كنی سوختگان را ز می عشق
تا جز تو كسی محرم اسرار نماند - دلا سر سخت كن كم كن ملولی
ملول اسرار را محرم نگردد - وگر در راه تو نامحرمانند
تو را از جام چادر میتوان كرد - بس كن كه عروس جان ز جلوه
با نامحرم معذب آمد - تو مگر مردم نمییابی كه خامش كردهای
هیچ كس را مینبینی محرم گفتار خود - از پی نامحرمان قفل زدم بر دهان
خیز بگو مطربا عشرت سرمد رسید - خبر چو محرم او نیست بیخبر شو و مست
چو مخبرش تو نباشی خبر چه سود كند - شبه من غم تو روغن من مرهم تو
شانهام محرم آن زلف پر از فتنه و شر - چونك جان محرم اسرارش نیست
از رهش اهل خبر را چه خبر - بیار جام حیاتی كه هم مزاج توست
كه مونس دل خستهست و محرم اسرار - خاموش شو و محرم میخور می جان هر دم
در مجلس ربانی بیحلق و لب و ساغر - بر آن یار خوش نظر تو مگو هیچ از خبر
چو خبر نیست محرمش بر او باش بیخبر - هر جان كه بود محرم بیدار كنش آن دم
وان كو نبود محرم تا حشر بخسبانش - آن جمالی كه فرشته نبود محرم او
گر ندارد سر دیدار بشر میرسدش - میخارد این گلویم گویم عجب نگویم
بگذار تا بخارد بیمحرمی مخارش - در آن شربت كه جان سازد دل مشتاق جان بازد
خرد خواهد كه دریازد منش محرم نمیدارم - دهان بربند و محرم شو به كعبه خامشان می رو
پیاپی اندر این مستی نی اشتر جو و نی جم جم - دهان بربند و محرم شو به كعبه خامشان می رو
پیاپی اندر این مستی نه اشتر جو و نی جم جم - ای جان و دل مستان بستان سخنم بستان
گویی كه نه ای محرم هستم به خدا هستم - وان كس كه رسولی شفق را نپذیرد
هم محرم ما نیست بر او پرده تنیدیم - شراب حق حلال اندر حلال است
می خنب خدا نبود محرم - دل محرم بیان این بگفتی
اگر بودی به عالم نیم محرم - ندارم محرم این خواب جز تو
تو بشنو ای شه ستارخویم - حلال اندر حلال اندر حلال است
می خنب خدا نبود محرم - دل بیعقل شرح این بگفتی
اگر بودی به عالم نیم محرم - در رخ آینه عشق ز خود دم نزنیم
محرم گنج تو گردیم چو پروانه شویم - سالكان راه را محرم شدم
ساكنان قدس را همدم شدم - در كنار محرمان جان پروریم
چونك اندر پرده راز آمدیم - هر جا روم با من روی با من روی هر منزلی محرم شوی محرم شوی
روز و شبم مونس تویی مونس تویی دام مرا خوش آهوی خوش آهوی - ای یار من ای یار من ای یار بیزنهار من
ای دلبر و دلدار من ای محرم و غمخوار من - جان ز فسون او چه شد دم مزن و مگو چه شد
ور بچخی تو نیستی محرم و رازدار من - اكسیر لدنی را بر خاطر جامد نه
مخمور یتیمی را بر جام محرم زن - در مدرسه آدم با حق چو شدی محرم
بر صدر ملك بنشین تدریس ز اسما كن - هم سر شو و محرم شو هم دم زن و همدم شو
هم ما شو و ما را شو هم بندگی ما كن - دو چشم خاین نامحرمان را
از آن زیب و جمال فر برون كن - اگر من محرم ساغر نباشم
مرا لا گیر و الا را بگردان - هر كسی گر محرمستی پس طبق پوشیده چیست
قوت جان چون جان نهان و قوت تن پیدا چو نان - كوس محمودی همه بر اشتر محمود باد
بار دل هم دل كشد محرم كجا باشد زبان - ز سخن ملول گشتی كه كسیت نیست محرم
سبك آینه بیان را تو بگیر و در نمد كن - با كی گویم به جهان محرم كو
چه خبر گویم با بیخبران - در آتشم در آبم چون محرمینیابم
كنجی روم كه یا رب این تیغ را سپر كن - خمش كه تا نزند بر چنین حدیث هوا
از آنك باد هوا نیست محرم ایشان - بیار آن جام خوش دم را كه گردن میزند غم را
بیار آن یار محرم را كه خاك او است صد خاقان - گاه نماییش رهی گوش بمالیش گهی
دم ز درون تو زند محرم اسرار تو كو - خامش باش و معتمد محرم راز نیك و بد
آنك نیازمودیش راز مگو به پیش او - نمیبینی تو این زمزم فروتر میروی هر دم
اگر ایوبی و محرم به زیر پای جو دارو - با صبر تویی محرم روسخت تویی در غم
شمشیر زبان بركش وز صبر و سپر برگو - حدیثی را كه جان هم نیست محرم
من از راه دهان گویم زهی رو - قصه كن در گوش ما گر دیگران محرم نیند
با دل پرخون ما پیغام دلداری بگو - چو چنین باشد محرم كی خورد غم كی خورد غم
به سبو ده می خوش دم كه قدح را بشكست او - مطرب مهتاب رو آنچ شنیدی بگو
ما همگان محرمیم آنچ بدیدی بگو - چو شدی محرم فلك سبك ای یار بانمك
بنگر ذره ذره را زده زیر بغل كدو - هر ذرهای را محرم او هر خوش دمی را همدم او
نادیده زو زاهد شده زو دیده تردامن شده - آه دردت را ندارم محرمی
چون علی اه میكنم در قعر چاه - بس كن ای نی ز آنك ما نامحرمیم
زان شكر ما را و نی را عذر خواه - دلم طواف به تبریز میكند محرم
در آن حریم حرم لا اله الا الله - ای از كفت دریا نمیمحروم كردی محرمی
در خواب كن جانا دمی مر پاسبان را ساعتی - ای تبریز محرمت شمس هزار مكرمت
گشته سخن سبوصفت بر یم بینهایتی - محرم حق شمس دین ای تبریز را تو شه
كشته عشق خویش را شاه ازل زیارتی - چرا چون حلقه بر درها برای بانگ و آوازی
چرا در حلقه مردان دمی محرم نمیگردی - روپوش كند او هم با محرم و نامحرم
گویند فلان بنده گوید كه عجب كی كی - دوش آمده بودهست و مرا خواب ببرده
آن شاه دلارامم و آن محرم جانی - نه محرم درد ما را هیچ آهی
نه همدم آه ما را هیچ جانی - با پر بلی بلند میپر
چون محرم گلشن الستی - چون محرم هر شكر دهان است
از پیش دهان چه میگریزی - دیده نامحرمان گردیده بودی عشق را
خود طناب خیمههای جمله بر دریاستی - در رخ جان رنگ او دیدم بپرسیدم از او
سر چنین كرد او كه یعنی محرم این نیستی - جز صفات ملكی نیست یقین محرم عشق
تو گرفتار صفات خر و دیو و ددهای - ز آنك گوش عقل نامحرم بود
از فسون عاشقان بیگانهای - دیوانه گشتهام من هر چه از جنون بگویم
زودتر بلی بلی گو گر محرم الستی - رفتی لطیف و خرم زان سو ز خشك و از نم
در عشق گشته محرم با شاهدی به سودی - سر اله گفتم در قعر چاه گفتم
مه را سیاه گفتم چون محرم نقابی - اگر مرا تو ندانی بپرس از شب تاری
شبست محرم عاشق گواه ناله و زاری - بجو بوی حق از دهان قلندر
به جد چون بجویی یقین محرم آیی - توی محرم دل توی همدم دل
بجز تو كه داند ره دلگشایی - بیا نوش كن ای بت نوش لب
شراب محرم اگر محرمی - كی عشق تو را محرم شمرد
تا همچو خسان زر میشمری - آدمیی را همه در خود بسوز
آن دمیی باش اگر محرمی - كس نیست محرم، كوتاه كن دم
والله اعلم، والله تالی - «محرم» در دیوان شمس - رباعیات مولوی
- زنهار دلا به خود مده ره غم را
مگزین به جهان صحبت نامحرم را - این باد سحر محرم رازست مخسب
هنگام تفرع و نیاز است مخسب - جان محرم درگاه همی باید برد
دل پر غم و پر آه همی باید برد - ز اینگونه که تو محرم اسرار نهای
میپنداری که دیگران نیز نیند - گفتی که بگو زبان چه محرم باشد
محرم نبود هرچه به عالم باشد - اسرار جهان چگونه پوشیده شود
بر خاطره آنکه با تو محرم باشد - این یک نظری که در جهان محرم او است
هم پنهانی بدان نظر میخندد - محرم چو شدی در حرم اجلالش
بینی به یقین جمال معشوقهی بکر - عمری به هوس در تک و تاز آمد دل
تا محرم جان دلنواز آمد دل - تا از من و مای خود مسلم نشوی
با این ملکان محرم و همدم نشوی - گفتم جان را بیار محرم ندهم
از گفتهی خود بیش دهم کم ندهم - با نامحرم حدیث اسرار مگو
با مردودان حکایت از یار مگو - خود را چو دمی ز یار محرم یابی
در عمر نصیب خویش آن دم یابی - گر آنکه امین و محرم این رازی
در بازی بیدلان مکن طنازی - ناخوانده به هرجا که روی غم باشی
ور خوانده روی تو محرم آن دم باشی - فردوسی
- «محرم» در شاهنامه فردوسی